Heimskringla - 13.02.1929, Síða 4

4. BLAÐStÐA
ME IMSKftlNOLA
WINNIPEG, 13. FEBR., 1929
^ietinskdn^la
(StofnoV 188®)
Kemar it á hrerjnm mltlTÍknéefi
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
8R3 »K 855 SARGBNT AVE. WIPÍNIPEG
TAIiSIMIl HO 53?
V«r5 blaBslna er »3.00 ArBanrurinn borg-
lst fyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PBiEKS LTD.
8IGFÚS HALLDÓRS trá Höfnum
Rttstjórl.
litanflnkrlft «11 hlabstnsi
HB VllilAG PIIESS, ItU., Il»a
Ptnnflxkrlft tll rltstjflransi
ICDITOH HGIMSKRINGLA, B«x 8105
WINNIPEG, MAN.
8105
“Heimskringla is published by
Tbe Vlklnts Press I,«d.
and prlnted by
CITY PRINTING * PDBLISHWG CO.
853-H55 SarKent A»e., WlonlpeK. Man.
Telephonet .8® «3 *
WINNIPEG, 13. FEBR., 1929
Okranjemenn mótmæla
Winnipegblaðið “Tribune” skýrir
frá því í ritstjómargrein á föstudaginn,
að fimmtíu þúsund Úkranjemenn í Vest-
ur-Kanada, hafi undirritað bænarskrá, er
mótmæli innflytjendastefnu Mr. Forke.
Bendi þessi bænarskrá til þess, að Úk-
ranjemenn séu þriðji fjölmennasti þjóð-
flokkurinn í Kanada; (Englar, Skotar og
írar þá náttúrlega reiknaðir sem einn
þjóðflokkur: Bretar.) að þeir leggi
fullkomlega sinn skerf til framleiðslu og
skattgreiðslu, og að þeir mótmæli sem
öflugast hinni óbeinu yfirlýsingu stjóm-
arinnar um það, að kynbræður þeirra
séu ekki nógu góðir til þess að fá inn-
flutningsleyfi í Kanada. Ennfremur
gefi bænarskráin í skyn að Úkranjemenn
geti ráðið kosningaúrslitum, eða kosið
sinn eigin mann í 17 sambandsþingskjör-
dæmum, ef þessi innflutningsstefna knýi
þá til þess.
“Tribune” lízt ekki á blikuna, (“Ó-
viturleg bænarskrá” er fyrirsögn rit-
stjórnargreinarinnar.), og spyr bvert
þessir menn mótmæli sem Kanadamenn,
eða sem Úkranjemenn. Kanadisk inn-
flutningapólitík grundvallist á því að
innflytjendur geti sem fyrst horfið inn í
þjóðarheildina, með öðrum orðum af-
svarið allar aðrar þjóðernisskyldur og
orðið Kanadamenn í orðsins fyllsta skiln-
ingi. Það sem að þessu hafi verið fund
ið að innflutningastefnunni sé það, að
innflytjendum frá Norðurálfunni, megin
landinu, hafi verið hrúgað inn örara en
svo, að þeir hafi getað horfið jafnharð-
an inn í þjóðarheildina, og þess vegna
hafi mýndast fjölmennar þjóðernisheild-
ir í iandinu, er hafi orðið þröskuldur á
vegi þjóðemiseiningar og innanríkissam-
lyndis. Enginn kanadiskur borgari hafi
nokkurn rétt til þess að líta á innflutn-
ingsmálin frá öðru sjónarmiði en sjónar-
miði Kanadamanns, fyrst og síðast og
allar stundir. Að endingu er Úkranje-
mönnum hér klappað á öxlina; sagt að
þeir séu yfirleitt góðir landnámsmenn og
takmörkun á innflutningi þeirra sé engin
vantraustsyfirlýsing í þeirra garð né kyn.
bræðra þeirra . Sei, sei, nei. Það sé
einungis spursmál um kanadiska þjóðern
ispólitík, og þeir skuli nú vera góðir og
gá að sér, að stofna ekki í hættu því
álti sem þeir njóti, sem góðir Kanada-
menn, o. s. frv. o. s. frv. —
* * *
‘‘Orð, orð, orð,” sagði William heit-
inn. Hvílík hræsni, samfara óttanum
við allt ókanadiskt, það er að segja
brezkt, þjóðerni. Því ritstjóri “Tri-
bune” talar hér vitanlega ekki sem
kanadiskur borgari, heldur sem Stórbreti.
Það er ekkert annað en hræsni, er hann
segir að “kanadisk innflutningspólitík
grundvallist á því að innflytjendur geti
sem fyrst horfið inn í þjóðarheildina, með
öðrum orðum afsvarið allar aðrar þjóð-
emisskyldur og orðið Kanadamenn í
orðsins fyllsta skilningi.” Því þaraa
undirskilur ritstjórinn eitt orð, er allan
muninn gerir, en sem hann sleppir úr,
annaðhvert af hreinskilnisótta, eða þá
að hann álítur það svo sjálfsagt, að ekki
þurfi að taka það fram. En það orð er
brezkir. Brezkir Kanadamenn, er það
sem ritstjórinn auðsjáaniega meinar.
Spumingu hans um það, hvort leið-
togar Úkranjemanna séu hér að andmæla
innflutningsstefnu Mr. Forke, sem Kana-
damenn, eða sem Úkranjemenn (nefni-
lega evrópskir Úkranjemenn) má vafa-
laust svara þannig, að þeir andmæli sem
Kanadamenn. Þar getur hver maður
af “framandi,” það er að segja ó-
brezkum kynstofni, stungið hendinni í
eigin barm. Það skortir ekkert á það,
það vér til vitum, að innflytjendur þeir,
er fest hafa rætur hér í Kanada, til
hvaða kynstofns sem þeir teljast, séu
ekki í orðsins fyllsta skilningi þegnhollir
Kanadamenn, aS undanskildum fjölmenn
<um hluta brezkættaðra manna, er ó-
mögulega geta fengið inn í höfuðið, að
hollusta við konunginn, er ræður bæði
á Bretlandi og í Kanada, fer ekki endi-
lega hér saman við svo ramma hollustu
við brezkar heimilisástæSur, aS öll sönn
kanadisk þegnhollusta verði að hýrast í
öskustónni.
En þetta þarf að segja ritstjora “Tri-
bune,” og öðrum slíkum herrum, hans
skoðanabræðrum, að það er einmitt
hann og þeir, af öllum Kanadamönnunj,
sem helzt skortir á kanadiska þegnholl-
ustu. Þegar hann og þeir eru að tala
um að innflytjendur eigi að renna inn í
þjóðarheildina og afsverja allar aðrar
þjóðernisskyldur, þá eru það ómerk orð,
því þar er einungis átt vlð, að þeir eigi
að gleyma öllu sínu skilyrðislaust, fyrir
brezkum áhrifum, því þessir menn, sem
stjórnin, viðurkenna í raun réttri ekkert
kanadiskt þjóðerni, meðan enginn maður
né kona má segja sig kanadiskt fólk til
manntals, þótt alið sé hér, í fjórða og
fimmta lið. Hvað vilja slíkir menn vera
að tala um kanadiska borgara, sem fá
hríðir, ef þeir heyra jafnvel minnst á
kanadiskan sórfána eða “O Canada,”
þjóðsöng vorn, sunginn á opinberum sam
komum?
Það er ekki auðséð, hvers vegna
Úkranjemenn, eða nokkrir menn, hverrar
ættar sem eru, hér í Kanada, sem smalað
hefir verið vestur af umboðsmönnum
kanadiskra stjórnvalda, ættu að taka því
feginshendi og með fagnaðarlátum, að
eiga að greiða fé úr ríkissjóði til þess
að hlaupa undir bagga með Baldwins-
stjóminni á Englandi og flykkja hingað
óvöldum Bretum frekar en til dæmis
völdum mönnum, kynbræðrum þeirra,
sem helgað hafa sér hér lífs og lands-
vist með svita og blóði.
Nei, hið eina rétta í þessu efni, er
sú menning, er felst í orðum ritstjóra
‘‘Tribune,” ef þau eru skilin bókstafleSa,
ep ekki eins og þau eiga að skiljast frá
hans hendi, með lestri á milli línanna, að
enginn kanadiskur borgari hafi nokkurn
rétt tU þess að líta á innflutningsmálin
frá öðm sjónarmiði en sjónarmiði Kan-
adamanns.” En þá hlýtur sú krafan
óhjákvæmilega að láta fyrst til sín taka,
að sé takmörkum á innflytjendum nauð-
synleg, — og því skal ekki endilega neit-
að — þá eigi sú takmörkun að ganga
jafnt yfir brezka borgara sem aðra menn.
Vér, sem fyrst og fremst lítum á
þetta mál, sem önnur, frá kanadisku
sjónarmiði, eigum eigi einungis sæmilega
réttmæta kröfu fram að bera fyrir eigin
hönd, heldur ber oss skylda til, fyrir hönd
Kanada, að gera allt, er í manns vaidi
stendur til þess, að tryggja það, að til
Kanada veljist ekki frekar liðléttingar né
óhræsismenni frá Bretlandseyjum en
annarsstaðar að, og að meðan innflytj-
endaþörfin er svo brýn, sem allir viður-
kenna, að hún sé, þá standi landið opið
hverjum dáðadreng og dugandi konu,
hverrar þjóðar sem er, af þeim sem fyrir
em. Það þarf ekki að berja sþ'kt fólk
inn í þjóðarheildina með svipum eða
skorpíónum ögrana eða hótana. Það
myndar hana sjálft, sé það látið í fríði af
ofbeldis og ofstækismönnum.
-------x-------
<“Áttavizka,,
Um gjörvalla Ameríku og víða um
heim, eru Bandaríkjamenn með aug-
lýsingadugnaði sínum búnir að koma því
inn í meðvitund vora, fáfróðra alþýðu-
manna, að allt sé “mest í heimi” í Amer-
íku, það er að segja í Bandaríkjunum.
Þetta glamur klingir svo þrálátlega í eyr
um manna, að jafnvel þeir, sem fróðari
eru, þurfa stundum dálitla stund, og tölu
vert af nýrri fræðslu til þess að átta sig
til betri vitundar í þessu efni, að til séu
stórkostlegri mannaverk, — án þess lit-
ið sé á sanngildi þeirra — annarsstaðar
um heim, þótt minni bægslagangur sé
um það.
Ágætur áttaviti að slíku sjónarmiði,
er grein eftir Mr. Herbert N. Casson, er
birtist nýlega í blaðinu “Financial Post,”-
er gefið er út í Toronto. Er hún kafli
úr fréttabréfum frá Lundúnum, og dreg-
ur athygli lesenda að hinum “Níu Furðu-
verkum’’ brezks viðskiftalífs. En þau
telur hann þessi:
1) Midland bankinn. Stærsti banki
í veroldinni. Stórbankamir í New
York þola engan samanburð við hann.
Geymslufé hans er yfir 2,000,000,000 pund
sterling ($9,720,000,000). Eignir hans,
einsdæmi í bankaviðskiftum, nema 2,200,-
000,000 sterlingspundum, ($10,692,000,-
000). Hann er ekki einungis talinn
stærsti banki á Bretlandi, heldur einnig
framsæknari í viðskiftum en nokkur ann-
ar. 1
Þessi stórhanki er þó ekki aftaka
miklu stærri, en nokkrir aðrir enskir
bankar. Fjórir aðrir eru því nær jafn
stórir — Lloyd, Barclay, Westminster og
Natinal Provincial bankarnir. Þetta
eru “hinir miklu fimm’’ bankar á Stór-
bretlandi. Þeir eiga enga sína líka.
Samanlagðar eigur þeirra nema 9,000,
000,000 sterlingspundum, ($43,740,000.-
000). Hverjir fimm bankar í Banda-
ríkjunum, eða hverjir tíu jafnvel, þola
samanburð við þá?
2) Kauphöllin í Lundúnum. Kaup-
höll þessi er einstæð, ekki einungis fyrir
vlðshiftamagn sitt, Heldur einnig f'yrir
þá staðreynd, að hún er alþjóðleg.
Kauphöllin í New York hefir um
1100 mismunandi verðbréf á viðskifta-
skrá sinni. Kauphöllin í Lundúnum
hefir yfir 4000. Hún telur fjórum sinn-
um fleiri meðlimi en kauphöllin í New
York. í viðskiftum hennar gætir lítið
brallhækkunar, en það þykja engin
býsn þótt hún selji 3,000,000 verðbréf á
dag.
Hún er hinn mikli alþjóðamarkaður
ábyggilegusta verðbréfa allra siðaðra
þjóða. Henni er vel stjórnað. Hún
lætur ætíð að stjórn. Hún er ekki í and
stöðu við bankana Þess vegna er hún
og mun verða miðstöð peningaviðskifta
alls heimsins.
Hún er fyrst og fremst til fyrir verð-
bréfaeigendur, en ekki fyrir klíkur ‘‘bola’’
og ‘‘bjama’’. Áhættuviðskifti eiga sér
þar auðvitað stað, en hún verður aldrei
leiksoppur viðskiftabrallara, eins og svo
margar aðrar verðbréfakauphallir verða.
Þar ríkir ávallt sú viðskiftafesta, að við-
skiftaskelfing (panic) og ofsalegar verð-
breytingar ná sér sjaldan niðri. Hún
er, með öðrum orðum ábyggilegasta og
bezt rekna kauphöllin í veröldinni. —
Lloyd’s. Þessi víðfræga sæ-miðl-
arastofa er líka einstæð. Hún á ekkert
því líkt sinn líka í nokkru öðm landi.
Sem skipulagt félag á hún aldur sinn að
rekja til ársins 1771, en sem miðlarasam-
band til 1689. Hún hefir staðist alla
storma í átta ættliði og aldrei látið á sjá.
Lloyd’s er félagsskapur hér um bil
1200 manna. Sem einstaklingar eru
þeir vátryggingarmenn; sanxeinaðir em
þeir Lloyd’s. Varasjóður þeirra nem-
ur meira en $30,000,000. Þeir hafa
tryggt siglingar. Ef þú spyrð hvers
vegna Britannia sé einvöld á bárunni.
(Britannia rules th^waves) þá er svarið:
“Lloyd’s.”
4) Daily Mail. Þetta morgunblað
selur 2,000,000 eintök á dag. Þetta er
langmesta útbreiðsla, er nokkurt blað í
veröldinni hefir náð. Það selur því nær
þrefalt fleiri eintök en Evening Journal
í New York, er kveðst hafa flesta kaup-
endur allra amerískra blaða.
Hin mikla nýbygging Daily Mail er
eitt af furðuverkum veraldarinnar.
Hvergi annarsstaðar eru eins margar
prentvélar. Sem augiýsingablað er
Daily Mail líka á undan öllum öðrum
blöðum í veröldinni. Framsíðan kost-
ar $7,000 á dag, og er oft seld sex mán-
uðum fyrirfram.
5) Skiftistöð Midland járnbrautar-
innar. Eins og allir vita hafa brezkar
járnbrautir komist næst fullkomnun. í
engu öðru landi fara lestir 300 mílur við-
stöðulaust. Og í engu öðru landi eru
járnbrautarslys jafn fátíð.
Öllum Midland jámbrautun-
um er stjómað frá einni stofu
í Derby Engin lest hreyfir sig
án skipunar frá þeirri stofu.
Þetta hefir framkvæmdarmagn
komist hæst í sögu allrar jám-
brautarstarfsemi, og er ein- i
göngu verk enskra sérfræðinga.
6) Skipasmiðjuilnar. Þrjár
mestu skipasmiðjur veraldarinn
ar eru á brezku eyjunum — í '
Glasgow, Newcastle og Belfast.
Að undantekinni einni skipa-
smíðastöð á Þýzkalandi, getur
engin skipasmíðastöð í víðri
veröld jafnast við þessar þrjár
stórsmiðjur á Bretlandi. |
Stærsta ameríska skipasmíða- :
stöðin er barnaleikfang eitt, I
samanborið við þessar.
7) Carreras verksmiðjan.*
Væru verðlaun veitt fullkomn-
'ustu verksmiðju í veröldinni, þá
færu þau ekki til Ameríku. Þau
myndi Carreras verksmiðjan
nýja í Lundúnum hljóta.
Þesi verksmiðja er iðnræn
eftirlíking af musteri Bubastis,
einni gyðju Forn-Egypta. Hún
skapar sér loftslag sjálf. Vélar
hennar eru svo sjálfreknar, að
þar gefur hver verkamaður fél
aginu $2,000 í hreinan ágóða á
ári hverju. Þar eru skapaðar
nýjar -meginreglur um þægindi
og heilsusemi verkamanna. —
8) Cadbury verksmiðjan.
Þrát fyrir allar endurbætur,
sem gerðar hafa verið til þess
að milda mönnum iðnrekstur,
er þessi gamla verksmiðja enn
í fararbroddi.
Þetta er eina verksmiðjan,
sem ég þekki til, sem stjórnað
er af heila-mætti og hjarta-
megni allra starfsmanna. Það
er eina verksmiðjan, er fengið
hefir 35,000 tillögur um endur-
bætur frá verkamönnum sín-
um. Hún hefir verið svo að
segja stjálfsstjórnandi í meira
en tuttugu ár. Vilji menn sjá
iðnrekstur í fullkomnum blóma,
þá verða menn að gera sér ferð
til Cadbury.
9) NeSanjarðarstöðin við
Picscadilly. Þetta er nýjasta
viðundur Lundúnaborgar. Hún
var opnuð í desembermánuði
síðastliðnum (10. desember
1928). Hún á engan sinn líka
í nokkm öðru landi.
Frá henni ganga tvær neðan
jarðarbrautir, er 1,500 lestir
fara <um á dag. Dýpri neðan-
jarðarbrautin er 140 fetum fyr-
ir neðan yfirborð jarðar.
Þessi stöð hefir ellefu renni-
stiga. Þar er stórkostleg far-
sölustöð og meðfram veggjun-
um sýnishorn nýjustu tízku.
Þar fara um 50,000,000 manna
á ári. Þetta er undraland neð
anjarðar, svo djúpt, að þar gæti
staðið hæsta standmynd í Lund
únaborg — minnisvarði Nelsn á
Trafalgar Square.”
--------x---------
Frumherjar
(Frah.j.
JÓN THORODDSEN
Hver var bókakostur Islendinga
fyrir 70 til 80 árum? Æfagömul
biblía en í ágætu standi, enda lítiö
lesin víðast. Þó voru einstöku menn
geysilega bibliufróðir á þeim árum.
Öll heimili áttu sér að minnsta kosti
eina húspostillu og tvær til þrjár
aörar guðsoröabækur. I þeim var
lesið alla sunnudaga og á hverri
vetrar-kveldvöku, en ekkert af því
tpldi í almenningi, nema Passíusálm-
arnir og Prédikanir Vidalíns. Á
flestum bæjum var til eitthvert slitur
af Islendingasögum en þær fyrntust
fljótt, enda oftast lánaðar bæ frá
*Mun vera tóbaksverksmiðja
Carreras félagsins brezka. —
Ritstj.
r dodds rm
KIDNEY|
/ PILLS ‘Ms
Jlj'ww#
^ALkidneJíA^
! iöííisMSÍÍÍÉ? öfí
I fullan aldarfjórðung hafs
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndiu pxeðujl, vilð bak-
verk, gigt og bröðru sjúkdóm-
um, og hinna mlörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær em til sölu í öllum lyfabúð
nm á 50c askjan eða 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto 2, Ont., og senda
andvirðiö þangað.
<bæ. Æsandi ástaræfintýri, í suð-
rænum riddarasögum juku jómfrúr-
gleði gjafvaxta-meyja, en körlunurrs
þótti helzt kraftur í rímunum.
Þetta var nú andleg fæða Islend-
inga um það leyti sem Jón Thorodd-
sen ritaði Pilt og Stúlku.
Hann byrjaði gamall að semja
sögur, enda skrifaði hann aðeins
tvær; hina fyrnefndu og Mantt og
Konu.
Bækur hans náðu undireins feikna
vinsældum, enda áttu þær það fylli—
lega skilið. Maður og Kona er, aij
mínu viti, jafnbezta skáldsagan, sem
ennþá hefir verið skrifuð á Islenzkt*
máli. Það ber margt til þess Sög-
ur hans eru skemtilegar, hressandi,
fjörgandi. Maður getur lesið þær
ár eftir ár sér til unaðs-bótar. Slíkt
verður naumast sagt um margar
fleiri frónskar bækur. Mál hans er
blátt áfram, lipurt og létt. Þar eru
engin sýnileg áreynzlu-átök, heldur
því líkast sem góður sögumaður segí
frá æfintýrum í íslenzkri sveitarbað-
stofu. Það var mjúkur kliður í
málfæri hans, enda var hann ljóð-
skáld gott.
Og sögurnar voru um óbrotið,
gamaldagslega íslenzlrt sveitafólk.
Allir skildu og þekktu þeirra mann-
lífsmyndir — en þó voru þær eins
og reyndar allur raunverulegur skáld
skapur — jafnframt ný opinberun á
innra eðli þess lífs, sem við höfum
áður séð aðeins að utanverðu. Því
skáldskapurinn gefur fólki nokkurs-
konar gagnsæis glerauga, sem leyfa
okkur að horfa beint inn í hugar-
heima mannanna og sjá sjálfar
hjartahreyfingar þjóðfélagsins. Lífs-
reynsla kotbúanna ' í íslenzku fjall-
dala fásinnunni virðist máske lálegt
skáldskaparefni, en slær slagæð lífs-
ins ekki einnig þar'? Búa ekki þess-
ir afdala-bændur við þau örlög ogj
ástríður, sem allstaðar annarsstaðar
spinna ívafið í æfivefinn. Á ekki
kotungurinn og konungurinn sama
sir.nið og skinnið, þó eitthvað kunni
að vera öðruvísi að því hlúð. Geyma
ekki íslenzku kotin, sem útlendar
hallir, ást og öfund, ágirnd og fórn-
fýsi, göfuga trú og skinhelgi; og í
skemstu máli allt, sem færir heimin-
um blessun eða bölvun.
En einhver munur er þó á okkur
mörlönduin og miðjarðarhafsbúum,
Jú, í því hvernig við látum í ljósi
tilfinningarnar. Jón reyndi aldrei,
eins og sumir íslenzkir nútíðarhöf-
undar, að gera frónska fjármenn a5
suðrænum rómanariddurum. Sögu-
persónur hans höguðu sér eins og
búast mátti við um íslenzkt sveifa-
fólk. Það gekk ekki grenjandi út
á s'ræti, þótt eitthvað bæri út af.
Menn grétu ekki af eintómum “amors’r
Ikhtölum. Karlmenn kvöldust ekkí
af jóðsótt og kvennfólkið tærðist ekki
af sefasýki. Sögur Jóns voru frem
ur sveitarsögur en einstaklinga. Þar
er enginn undrafantur og en'ginn yf-
irburða maður heldur. Aðal per-
sónurnar eru fremur aðgerða litlar
og annara athafnir og atvik lífsins
skapa framtið þeirra fremur en þeirra
(