Heimskringla - 13.02.1929, Blaðsíða 6

6. HLAÐSlÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 13. FEBR., 1929 ;
EKKEHARD
Saga frá 10. öld.
eftir I. von Scheffel.
Tíminn getur ekki samstundis þurkað
burtu merkin, þar sem lærdómsmaður hefir
dvalið. Herbergið var rétthyrnt, í meðallagi
stórt, með hvítþvegna veggi, og var lítið þar um
húsgögn.' Ryk og kongulóavefir láu yfir öllu.
Á eikarborðinu var dálítið ílát, sem notað hafði
verið undir blek, en blekið var fyrir löngu síðan
þornað upp. í einu horninu lá brúsi, sem vín
hefir ef til vill eitt sinn glitrað í, en nú var hann
oltinn um koll. Á hillu í einu veggjaskotinu
láu nokkurar bækur og hjá þeim óbundin hand-
rit. En stormur hafði því miður eitt sinn brotið
litla gluggann og herbergið hafði verið opið
fyrir sól og regn, skriðkvikindi og fugla, frá
því að Vincent lézt. Dúfnahópur hafði kom-
ist inn og sezt að í næði innan um bókmennt-
irnar. Þær höfðu byggt heimili sín á pistlum
Sankti Páls og Galliska Ófriði Júlíusar Cæsar,
og nú horfðu þær undrandi á innrásina.
mæðist í mörgu.’’
Beint á móti dyrunum var ritað á vegg-
inn með svartkrít:
‘‘Marta, Marta, þú ert áhyggjufull og
mwðist í mörgu.’’
Ekkehard las orðin og snéri sér síðan að
kinni fögru fylgdarmær sinni og mælti: “Eru
þetta síðustu orð og afleiðsluskrá kapiláns-
ins?’’
Praxedis hló hátt og hjartanlega.
Meistari Vincent var hæglátt prúðmenni.
Friðurinn er betri en silfurgáfur! var máltæk-
ið hans. En hertogafrúin ónáðaði hann með
margvíslegúm spurningum. Einn daginn
voru það stjörnurnar á himnum, annan daginn
læknisgrös og lyf, og þann næsta heilög ritn-
ing og erfðakenningar kirkjunnar.
“Að hvaða gagni kemur þér allt nám
þitt, ef þú getur engu svarað mér?’’ spurði
hún gremjulega, og meistari Vincent hafði
erfiða aðstöðu.
Hún brá fingrinum gletnislega upp að
enni sér. “Inni í miðri Asíu, var hann vanur
að svara, “er steinn úr svörtum marmara: sá,
sem tekur hann upp, veit allt og þarf ekki að
spyrja fleiri spurninga. Meistari Vincent
kom frá Bavaríu. Hann hefir líklegast rit-
-að þennan ritningartexta sjálfum sér til hug-
arhægðar.’’
‘‘Spyr hertogafrúin svo margra spurn-
inga?” sagði Ekkehard, eins og hann væri
annars huga.
“Þú munt sjálfur f áað komast að raun-
um það” svaraði Praxedis.
Ekkehard íeit á bækurnar, sem á hillunni
lágu.
“Mér þykir fyrir því með dúfurnar, en
þær verða að fara,’’ mælti hann.
“Hvers vegna?’’
“Þær hafa eyðilagt alla fyrstu bókina um
Galliska Ófriðinn o gBréfið til Korintumanna
er mjög skemt.’’
“Er það mikill skaði?" spurði Praxedis.
“Já, sannarlega mjög mikill!’’
‘‘Ó, þið veslings, slæmu dúfur,” hrópaði
gríska stúlkan í gamni. ‘‘Komið hingað til
mín, áður en hinn guðhræddi maður rekur
ykkur út meðal hauka og fálka;’’ og hún
reyndi að laða dúfurnar, sem sátu kyrrar í
hreiðrum sínum innan um bækurnar, að sér
með tæpitungu. Þær hirtu ekkert um kjass
hennar, og fleygði hún þá ullarhnoðra á borð-
ið, en karldúfan, sem hélt að hér væri ný
félagsmær komin í hópinn, flaug tafarlaust á
vettvang. Hann vappaði tigulega að gest-
inum, hneigði sig djúpt og heilsaði ullarhnoðr
anum með mjúklegu kvaki. Praxedis lyfti
upp hnoðranum, dúfan flaug upp og settist á
höfuð hennar, en hún tók að raula grískt lag
fyrir munni sér. Það var gamla kvæðið eftir
söngvarann frá Teos, sem alltaf verður ung-
ur —
“Ó, herm mér, litla hvíta dúfa,
hvaðan ber þig vængur til mín?”
\
Ekkehard hlustaði forviða á og leit nærri
Þræddur á mærina upp úr Ritskránni, sem
hann hafði verið að rýna í. Ef til vill hefði
hann horft lengur á grísku stúlkuna, ef augu
hans hefðu verið betur tamin til þess að taka
eftir eðlilegum yndisþokka og fegurð. Dúfan
hafði vappað ofan á lófa hennar og hún hélt
uppi hendinni með fuglinum. Landi hennar
gamli, sem hafði höggvið Venus, frá Knidos
úr klöpp af Parianmarmara, hefði lengi
minst þessar myndar ef hann hefði átt kost á
að sjá hana.
“Hvað ertu að syngja?” hrópaði Ekke-
hard. “Mér fanst það vera erlend tunga.”
“Og hvers vegna má hún ekki vera er-
lend?”
‘‘Gríska?’’
“Og hvers vegna skyldi ég ekki syngja
grísku?’’ spurði Praxedis stutt í spuna.
“En í nafni gígju Hómers, hvar í ósköpun
um lærðir þú það tungumál? Þetta ‘ er
igSns ,/nuunuiiQæaj uanu n;sæq
Ékkehard og var mikið niðri fyrir.
‘‘Heima hjá mér,” sagði Praxedis hin ró-
legasta og lét dúfuna fljúga burt aftur.
Ekkehard leit aftur á stúlkuna, og í þetta
sinn með þeim lotningarsvip, að nálgaðist
feimni. Hann hafði naumast gert sér grein
fyrir því, er hann var að nema Plató og Ar-
istóteles, að nokkur talaði enn þessa tungu.
Honum skildist, eins og það væri fyrir opin-
berun, að fyrir framan hann stæði líkamleg
táknmynd þess, sem ávalt yrði honum fjar-
lægt og framandi, þrátt fyrir allan hans lær-
dóm í andlegum og veraldlegum efnum.
‘‘Eg hélt ég ætti að koma til Hohentwiel
sem kennari,” (sagði hann hálf raunamæddur,
“en finn í þess stað meistara minn hér. Viltu
sýna mér það lítillæti að fleygja einstöku sinn
um molum móðuríungu þinnar fyrir mig?”
“Ef þú rekur dúfurnar ekki í burtu,”
sagði Praxedis. ‘‘Það er auðvelt fyrir þig
að setja grind fyrir framan skotið svo þær
flögri ekki um yfir höfðinu á þér.”
“1 nafni hreinnar grísku,” sagði Ekke-
hard og ætlaði að halda áfram, en hurðin á
herberginu lauk þá upp og skörp rödd frú
Heiðveigar barst að eyrum þeirra.
“Hvað er allt þetta mas um dúfur og
hreina grísku?” spurði hún. "Þarf svona
langan tíma til þess að athuga fjóra bera
veggi? Jæja, Ekkehard meistari, fellur þetta
bæli í smekk þinn?”
Ekkehard hneigði sig til samþykkis.
‘‘Þá skal það hreinsað og í lag komið,”
hélt hertogafrúin áfram. “Þú sérð um það
Praxedis, og umfram allt að losna við dúfurn-
ar.” '
Ekkehard reyndi að tala máli fuglanna.
“Jæja, sagði Heiðveig, hertogafrú. ‘‘Þú
biöur um að vera einn og ætlar að kjasSa dúf-
ur? Kærir þú þig líka um að gígja sé hengd
á veggin og rósarblöðum stráð í vín þitt. Vér
skulum ekki reka fuglana í burtu, en þeir
skulu verða steiktir, eigi síðar en í kveld, og
bornir inn til kveldverðar.”
Praxedis virtist ekki veita neinu af þeim
athygli.
‘‘Og hvað var þetta um hreina grísku?”
hélt hertogafrúin áfram.
Ekkehard skýrði frúnni frá því með mik-
illi stillingu, hvers hann hefði beiðst af hendi
Praxedis, og það var sem sígi brúnin aftur á
Heiðveigu við þau orð.
“Sértu svona þyrstur í þekkingu, þá get-
ur þú komið til mín,” sagði hún; “því ég kann
einnig þessa tungu.”
Ekkeítard svaraði engu, því það var ein-
hver sú þykkja í röddinni, sem girti fyrir frek-
ari svör.
Hertogafrúin gekk rösklega að öllu, sem
hún gerði. Hún hafði ritað upp, jafnskjóft
og Ekkehard kom, áætlun fyrir latínunámið,
og átti samkvæmt henni að verja einni stund
á dag fyrir nauðsynlega málfræði og annari
til þess að lesa Virgil. Ekkehard hlakkaði
mikið til þessar síðari stundar. Hann var
staðráðinn í því að beita öllum hæfileikum
sínum við verkið, og gera allt sem léttast
fyrir hertogafrúna með þekkingu sinni og
lærdómi.
“Það er sannarlega ekki ónytsamt verk,
sem gömlu skáldin hafa leyst af hendi,”
mælti hann. “Hvílíkt erfiði væri ekki að
nema tungumál, ef vér hefðum ekkert nema
orðabók yfir það — eins og korn í sekk, sem
vér yrðum fyrst að mala í mél og síðan baka
í brauð. En skáldið setur hvert orð á sinn
stað. Fagrar hugsanir eru búnar í samstætt
mál, og nú drekkum vér það, sem annars hefði
getað brotið í oss tennumar, úr hendi skálds-
ins sem væri það hunangsdögg — og er það
indæll drykkur.”
Ekkehard þekkti enga leið til þess að
milda beiskju málfræðinnar. Hann skrifaði
æfingar á bókfell fyrir hertogafrúna á hverj-
um degi. Hún var námfús, og hún stóð við
bogagluggann við fyrstu dagsbirtu á hverjum
morgni og las verkefni sitt, fyrst lágt en síð-
ar hærra. Einu sinni heyrði jafnvel Ekke-
hard í turnklefanum er hún þuldi amo, amas,
amat.
Veslings Praxedis átti auma æfi, því að
hertogafrúin lét hana læra með sér málfræö-
ina, til þess að örfa sjálfa sig, og grísku stúlk-
unni fanst það óbærilega þreytandi. Frú
Heiðveig hafði mikla skemtun af að leiðrétta
þernuna, þótt hún væri ekki nema byrjandi
sjálf, en þótti aldrei meira gaman, en þegar
Praxedis viltist á nafnorði fyrir lýsingarorð,
eða beygði óreglulega sögn reglulega.
Hertogafrúin fór á kveldin til herbergis
Ekkehards, sem þegar hafði beðið í klukku-
stund reiðubúinn með Virgil. Praxedis var í
fylgd með henni, og með því að orðabók fanst
ekki meðal bóka þeirra, er meistari Vincentius
hafði eftir sig látið, þá var henni falið að rita
hana, því að hún hafði lært ritlistina í æsku,
en hertogafrúin var í því efni miklu ver aö
sér en þerna hennar.
‘‘Hvaða gagn er að prestum og munk-
um,” sagði hún, “ef allir verða að nema það,
sem viðkemur köllun þeirra? Látið járn-
smiðinn standa vð steðja sinn,
hermanninn halda á sverði sínu,
og ritarann á penna sínum, og engan rugling
verða á lífsstörfum manna.” Þrátt fyrir
þetta hafði hún æft sig í að rita nafn sitt meö
upphafsstöfum, undnum saman samkvæmt
reglum listarinnar, svo að liún gæti sett nafn
sitt, engu síður en innsigli, undir öll skjöl um
ríkisstjórn. f v
Praxedis skar bókfell í smáar ræmur;
hún dró tvö stryk á liverja ræmu, þannig, að
hún var þrískift. Þegar Ekkehard hafði les-
ið kafla sinn, ritaði hún sérhvert latneskt orð í
einn dálkinn, þýzka þýðingu í annan, og
gríska í þann þriðja. Þetta síðasta var gert
samkvæmt fyrirmælum hertogafrúarinnar, til
þess að láta honum skiljast, að þær hefðu þó
getað aflað sér nokkurrar þekkingar, án hans
aðstoðar.
Á þennan hátt hófst námið.
Dyrnar að herbergi Ekkehards sem snéru
út í göngin, liöfðu verið skildar eftir opnar, og
Ekkehard gekk fram til þess að loka þeim.
En hertogafrúin varnaði því og mælti: “Þekk-
ir þú enn ekki heiminn?”
Ekkehard skildi ekki við hvað hún átti.
Hann hóf nú að lesa fyrstu bók sögu-
kvæðis Virgils. Þær sáu Æneas frá Tróju-
borg fyrir sér, er þær er þær hlýddu á söguna
um ferðalög hans í sjö ár um Tyrianhafið, og
heyrði um þá frábæru örðugleika, er hann
hafði ratað í, til þess að geta orðið forfaðir
rómversku þjóðarinnar. Þá heyrðu þær um
ofsa Júnóar, um það er hún fór til Æolusar
og bað hann um að gera bón sína, og lofaði
drottni Vinds og Veðra hinni fegurstu vatna-
dís, ef hann vildi kaffæra skip Trójuborgar-
manna. Þrumurnar dunuðu, stormurinn
æddi, skipin voru mölbrotin, og um freyðandi
sæinn flutu vopn, herklæði og viður, og æðis-
gangur aldnanna barst til eyrna Neptúnusi
sjálfum lengst niðri í djúpunum, og hann sá
hinn mikla glundroða, er hann reis upp á yíir-
borðið. Hann rak vinda Æolusar með beisk-
um orðum aftur til heimkynna sinna. og stilti
hið æsta liaf, en skipin, sem eftir voru, náðu
strönd Lybiu .....
Hingað var Ekehard kominn með lestur
sinn og þýðingu. Rödd hans var magnmikil
og hljómfögur og rómur hans bar merki þeirr-
ar hrifningar, er kvæðið liafði vakið. Það
var framorðið og ljósið blakti á lampanum.
Heiðveig hertogafrú stóð upp til þess að fara.
“Hvernig geðjast göfugri frú minni að
sögu hins heiðna skálds?” spurði Ekkehard.
“Það skal ég segja þér á morgun,”
svaraði hún.
Hún hefði alveg eins getað látið uppi
skoðun sína samstundis þama, því að lestur-
inn hafði haft mjög mikil áhrif á hana. en hún
vildi ekki gera það, til þess að særa hann
ekki.
"Eg óska að þig dreymi vel,” sagði hún
og hélt leiðar sinnar.
Ekkehard gekk upp stigann til svefnher
bergis síns í turninum. Þar var allt komið
í lag, og enginn vottur um dúfurnar eftir.
Hann reyndi að koma þeirri stillingu á sig,
að hann gæti sökkt sér niður í stigann, eins
og siður hans hafði verið í klaustrinu, en lion-
um var heitt yfir höfði. Hin göfuga mynd
hertogafrúarinnar stóð fyrir hugskotssjónum
hans, og þegar hann leit á hana, þá horfðu
dökk augu Praxedis yfir axlir húsmóðurinnar.
Hvernig átti allt þetta að enda. Hann gekk
út að glugganum og svalt haustloftið lék
um brá hans. Rjúpur, dökkur himin
hvelfdist yfir þögula jörðina. Stjörnurnur
tindruðu, sumar nærri og bjartar, aðrar fjærri
og fölar. Aldrei hafði hann séð himininn
eins tignarlegan áður. Hann stóð lengi við
gluggann. Honum virtist sem stjörnurnar
drægju hann upp á við, eins og hann væri að
lyftast upp til þeirra á vængjum. Þetta var
furðuleg, geigvænleg stund. Hann hvarf
frá, gerði krossmark fyrir sér, lokaði glugg-
anum og fór í rúmið.
Hertogafrúin kom næsta dag, og Praxedis
með henni, til þess að fá tilsögn í málfræð-
inni. Hún hafði bætt við sig mörgum nýjum
orðum og hneigingum, og kunni vel það, sem
hún hafði sett sér fyrir, en það var, sem hún
væri annars hugar.
“Dreymdi þig nokkuð?” spurði liún kenh
arann, þegar kennslunni var lokið.
‘‘Nei.”
“Né í fyrrinótt?”
T
'‘Néi.”
“Það var leitt! Þeir segja að það ræt-
ist, sem mann dreymir fyrstu nóttina í nýj-
um heimkynnum. En segðu mér,” hélt hún
áfram eftir litla þögn, “ertu ekki annars mesti
klaufabárður?”
“Eg?” spurði Ekkehard hisa og agn-
dofa.
‘ Þú ert einkar handgenginn skáldunum;
hvers vegna bjóst þú þá ekki til fallegan
draum og sagöir mér. Skáldskapur og
draumar eru hvort öðru líkt, og mer hefði
þótt gaman af því.”
“Skiþi húsmóðir mín mér það, þá skal ég
segja henni draum, næst er hún spyr mig,”
svaraði Ekkehard, “og það enda þótt mig
hafi ekkert dreymt.”
En samtal á þessa lund var með öllu nýtt
og Ekkehard óskiljanlegt.
“Frú mín sagði mér ekki frá skoðun sinni
á Virgli í gær,” mælti hann.
“Jæja, hlustaðu þá á hana nú,” sagði
Heiðveið hertogafrú. ‘‘Eg veit ekki nema ég
hefði brent kvæðið og skipað skáldinu að
halda sér samaa eilíflega, ef ég hefði verið
drotning í löndum Rómverja.”
Ekkehard starði á hana í þögulli undrun.
“Mér er alvara með það sem ég er að
segja,” hélt hún áfram. “Og langar þig
til að vita vegna hvers. Vegna þess að hann
talar illt um guði síns eigin lands. Eg hlust-
at5i vandlega eftir ræðum Júnóar, meðan þú
varst að lesa í gær. Hún, eiginkona hins
mesta allra guða! Hún, sem varð móðguð
af því að smali í Tróju taldi hana ekki feg-
ursta allra kvenna! Og að hugsa sér, að hún
skyldi sjálf ekki vera fær um að vekja storm,
svo fáein skip gætu farist, en varð að múta
Æolusi til þess að hjálpa sér, með því að lofa
að gefa honum vatnadís! Og Neptunus er
drottinn sjávarins, og þó geta ókunnir vind-
ar vakið ofsaveður í ríki hans, veður, sem
hann tekur ekki einu sinni eftir, fyr en allt er
um garð gengið! Þetta er dálaglegt! Eg
eegi þér sem hertogafrú.að ég myndi ekki kæra
mig að halda á veldissprota í landi, sem lætur
smána guði sína á þennan hátt.”
Það var ekki annað sýnna, en að Ekke-
hard ætti örðugt með að svara þessu. Hann
hafði litið á öll handrit fornaldarmanna þeim
augum, að ekki mætti við þeim hagga né fella
á þau lítilsvirðingardóm. Honum nægði að
lesa þau og skilja — og nú hlustaði hann á
annan eins dóm!
‘‘Afsakaðu mig, göfuga frú,” sagði hann,
“en við erum ekki enn komin mjög langt. Ef
til vill fellur þér betur við mannfólkið í Æeasar-
kviðunni. Og minstu þess einnig, að Ijós
heimsins var þegar komið upp í Betlehem, um
það leyti sem Ágústus keisari lét hefja mann-
talið. Sagan segir að geisli af því liafi fall-
ið á Virgil, og vera má að gömlu guðirnir hafi
ekki lengur verið svo miklir í'augum hans.”
Heiðveig hertogafrú hafði sagt það, sem
henni hafði fyrst til hugar komið, en hún
kærði sig ekkert um að halda uppi rökræðuni
vlð kennara sinn.
‘‘Praxedis,” sagði liún í gamni, “hvað
finst þér um þetta?” %
“Máttur hugsunar minnar er ekki mik-
ill,” svaraði gríska þernan. “Mér fanst allt
svo eðlilegt, og féll það þess vegna vel í geð.
en bezt féll mér þó þegar frú Júnó fékk einni
dísinni sinni Æolus fyrir eiginmann. Raunar
kann hann að hafa verið heldur gamall, en
hann var allt um það konungur vindanna og
það hefir verið farið vel með hana í húsi
hans.”
‘‘Þá það,” sagði frú Heiðveig, og gaf
henni merki um að þagna. “Vér vitum þá
hverjar skoðanir þernur liafa á Virgil!”