Heimskringla - 03.04.1929, Blaðsíða 4

i BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. APRÍL, 1929

Heiinakringla
(Stofnnn 188«)
Krmor mt 1 ktrerjnm mlOTlkoirlt.
EIGENDUK:
VIKING PRESS, LTD.
883 <>K 888 SAKGENT AVE , WIN .VIPEG
TAUSIMI: 8« 837
V«rB blaíslns er »3.00 árgangurlnn borg-
ist fyrlrfram. Allar borgnnir sendist
THE VIKING PRESS 1/TD.
SIGEÚ8 HALLDÓRS frá Höfnum
Rltstjórl.
UtnnAokrilt tll blntlnlno:
THB VIKIVG PIIESS, I,td., noi 3108
Utanflskrlft |I1 rltstJflraWM
GDITOÍI HEIMSKRlJVGUA, Boi 3108
WINNIPEG, MAN.
“Heimskrlngla is publisbed by
Th« Vlklng I'rens I,ld.
and printed by
CITV PRINTINI, A PUBI.ISHHVG CO.
888-885 Sorgeni Ave.. Wlnnlpeg, Mnn.
Telephnne: .86 63 7
WINNIPEG, 3. APRÍL, 1929
Dr. Beck, Laxness,
og menningin
í síðasta tölublaði vannst mér aðeins
tími og rúm til þess að svara óhróðursá-
burðinum í garð Heimskringlu (að hún
væri að “rógbera” Bandaríkin) í tilefni af
þar var farinn nokkuð að víkja frá þeirri
skoðun, að Ameríka væri hið fyrirheitna
land; hæli allra kúgaðra og öllum löndum
fremur griðastaður persónulegs frelsis.
Upton Sinclair vann sér þetta álit í
Evrópu fyrir skáldsnilli sína. En dr.
Beck telur honum “að dómi hinna fær-
ustu gagnrýnenda,” ýmsa ameríska skáld
sagnahöfunda fremri, ‘‘frá bókmenta-
legu sjónarmiði.” Og telur svo nokkra
fram: Tarkington, Dreiser, Cabell, Edith
Wharton, Sinclair Lewis, Wilia Cather,
Hergesheimer og Zona Gale. Þessi sam-
jöfnuður er broslegur, svo vægt sé að
orði komist. Cabell er hnignunarskáld,
viðbjóðslega “decadent.” Eða heldur
dr. Beck, að margir Vestur-íslendingar
lesi til dæmis bók eins og ‘‘Jurgen" með
velþóknun? Því ekki að nefna Heming
way í sömu andránni? Dreiser er bik-
svaitur bölsýnismaður og sé Lewis það
ekki líka, þá notar hann sannarlega hina
stórkostlegu ritsniild, er hann á yfir að
ráða, sem miskunnarlausa böðulssvipu á
samlanda sína, frá iægstu stéttum til
hinna æðstu, svo að engu líkist er áður
hefir verið ritað í amerískri skáldsagna-
gerð. Upton Sinciair er strangur; hann
agar landa sína. Sinclair Lewis er
grimmur; hann flær þá lifandi. Upton
Sinclair er einmitt elskaður og virtur af
miljónum manna í Evrópu af því að hann
beinir mönnum veg til “hærri hæða.’’ Sin
ciair Lewis skilur þá miklu fremur eftir
í rústunum. —
greinarstúf Halldórs Kiljan Laxness um
Upton Sinclair á 50. afmælisdegi hans.
Ekkert af því svari átti við grein dr.
Richards Beck “Laxness og Bandaríkin,’
er nýlega birtist í Lögbergi. En ég gat
þess að mig langaði til þess að gera at-
hugasemdir við þá grein, og ber það til,
að hún er af ýmsum álitin styrkjandi fyrir
þá, er þann málstaðinn tóku, er andmælt
var í síðasta blaði, og þá einnig hitt, að
hún er málsvörn fyrir , stefnu þeirra
strauma, er ég gat um síðast að Heims-
kringlu þætti ískyggilegastir í þjóðlífi
Bandaríkjamanna, og þannig rituð, að
ekki er ósennilegt, að ýmsir munu telja
hana sönnun þess að þeir séu annaðhvort
ekki til, eða að þeirra gæti sama sem
ekkert. Þetta eru einu ástæðurnar, en
ekki því til að dreifa, að ég sé að halda
skildi fyrir H. K. L. Mér virðist hann
sæimilega hólmgöngufær án minnar að-
stoðar.
• * * * *
Mergurinn á máli dr. Beck er 1)
neitun á jafngildi Upton Sinclairs við
ýmsa aðra samtíðarhöfunda í Banda-
ríkjunum, meðal annars ‘‘frá bókmenta-
legu sjónarmiði;” 2) hneykslun hans á
þeirri skoðun H. K. L., að almenningur í
Bandaríkjunum skorti tilfinnanlega skiln
ing á þjóðfélagsmálum, en sú skoðun er
dregin saman í þessa málsgrein: “Það er
inkum til marks um mentunarleysið í
Ameríku, hve grandgæfilega fólki er
varnað, að afla sér nokkurra upplýsinga
um þjóðfélagsmál. 1 þeim efnum er
hver 100 pro cent Ameríkumaður hrein-
asti bjálfi;” 3) sú skoðun er kemur í
ljós í lok greinar dr. Beck, að H. K. L.
megi eiginlega ekki láta þessa skoðun í
ljós, a. m. k. ekki nteð annari þjóð. (Sbr.
dónr G. T. A., að Heimskringla megi
ekki láta í ljós sjálfstæða skoðun á stjórn
málum eða stefnum í Bandaríkjunum).
Mig langar til þess að athuga þessi at-
riði, hvert fyrir sig, og þá um leið jafnan
hógværlega eins og dr. Beck ritar vörn
sína, þótt ég að vísu komist ekki hjá því,
að láta í Ijgs furðu mína á því, hve inn-
viðarýr sú vörn er, svo að manni hlýtur
að finnast hún fremur af vilja en mætti
gerð, eins og stundum vill verða, er m&nn
bregðast undir bagga með góðkunningj-
um sínum fyrir bænastað þeirra.
* * *
Um fyrsta atriðið er þá það að
segja, að það stendur óhaggað, er H. K.
L. hefir sagt, að Upton Sinclair er lang-
frægasti rithöfundur sinna samtíðar-
manna í Bandaríkjunum, ef grennslast
er eftir áliti Evrópumanna. Og það er
algerður misskilningur hjá dr. Beck, en
fyrirgefanlegur sökum ókunnugleika, að
halda að það stafi af því, að hann “lýsi
Ameríku og amerísku þjóðlífi eins og
mörgum Evrópumönnum lætur bezt í
eyrum,” en þetta ber auðvitað að skilja
svo að þeim sé mörgum kærara að heyra
skuggahliðinni lýst. Kann að vera að
einhver sannleiksneisti feiist í þessari
staðhæfingu nú, eftir ófriðinn mikla, en
Sinclair var búinn að skapa sér þetta á-
lit í Evrópu löngu áður en almenningur
Um hina höfundana, er dr. Beck
nefnir til er tæplega ómaksins vert að
eyða orðum í sambandi við Sinclair.
Hvað á dr. Beck annars við með ‘‘bók-
mentalegu.sjónarmiði?’’ Væntanlega er
í því falin krafa um uppbyggingu og frá-
sagnarsnilld. Hvorugt hafa þessir höf-
undar að nokkru leyti til jafns við Sin-
?lair. Þeir eru á engan hátt sérlega
uppbyggilegir, né afburða ‘‘stílistar,”
þótt margir séu góðir, og eiga sér jafn-
ingja í Evrópu svo hundruðum skiftir,
sem óðar eru gleymdir er dauðinn kall
ar, ef ekki þegar síðasta bók þeirra er
lesin. Hvar er í bókum þeirra um
nokkuð líka frásagnarsnilld að ræða —
og þar yrði þeim þó heldur til jafnað, ef
nokkur leið væri — og til dæmis í ‘‘The
Jungle,” eftir Sinclair? Eg man varla
eftir að nokkur bók hafi gripið mig lík-
um heljartökum skelfingarinnar nema
kannske ein eða tvær af sögum Dosto
jevsky. Eg gat ekki slitið mig frá
þeirri martröð. Og ég er þó ekki kvelli-
sjúkur skáldsöguiesandi.
Annars eru ýms ummæli dr. Beck
um Sinclair svo barnaleg, að alveg geng-
ur fram af manni; til dæmis: ‘‘Lærdóms-
kona ein gagnkunnug sagði mér að líf og
mannlýsingar Sinclairs væri fjarri því
að vera sannar.” Ólýginn sagði mér!
Eða þá þessi: ‘‘Eg álít Sinclair meira að
segja, að sumu leyti eftirtektaverðan
rithöfund,.....” Maður skyldi halda að
Sinclair snáðinn væri að byrja að feta
sig áfram á listabrautinni undir föður
legri handleiðslu dr. Beck. En það er
svo skrítið, að það er nokkuð síðan að
George gamli Brandes, auk annara ekki
óþekktra gagnrýnenda, þóttist hafa upp
götvað að Sinclair væri langmerkasti höf
undur í Bandaríkjunum. Svo dr. Beck
er ekki alveg einn um það, að einhver
skáldgáfa er þarna á ferðinni, þótt auð-
vitað sé hann miklu varkárari en gopinn
hann Brandes. _
Um önnur ritstörf Upton Sincjair,
sem eru þó engu ómerkari en skáldsagna
gerð hans, hirði ég ekki að rita að þessu
sinni. En H. K. L. og aðrir ritskyggn-
ustu menn sörnu skoðunar, fara áreið-
anlega hvergi villt um það, að Sinclair
er langsamlega atkvæðamestur rithöf-
undur amerfskur, sem nú er uppi, og svo
ægilegur öllu því, er til auðvaldskúgunar
má teljast í landi hans, að lítill ’vafi
leikur á því í hugum fjöimargra að hann
væri fyrir löngu ekki aðeins tjargaður og
fiðraður, heldur fangelsaður um óra- eða
æfilangan tíma, ef ekki drepinn, ef hann
hefði ekki í augum heimsins fyrir löngu
unnið sér nokkuð svipaða afstöðu að
sumu leyti gagnvart auðvaldskúguninni
og Tolstoy naut gagnvart zarveldinu á
Rússlandi.
* * *
Á öðru atriðinu, er nefnt var hér að
framan tekur dr. Beck auðvitað miklu
harðast; þessu tvennu, er í því atriði felst:
að fólki í Ameríku sé varnað að afla sér
upplýsinga um þjóðfélagsmál, og að í
þeim efnum sé hver 100% Ameríkumaður
hreinasti bjálfi. Eg skal leyfa mér að
athuga þessa tvo liði atriðisins hvorn um
sig.
Það kann að vera, ef menn vilja bíta
sig fast í bókstafinn, að Ameríkumönnum
sé ekki beinlínis varnað að leita sér upp-
lýsinga um þjóðfélagsmál. En í reynd •
inni er þetta sanni næst. Mótbárur dr.
Beck virðast mér einkennilega veiga-
litlar og grunnhugsaðar af mennta-
manni. Hann tínir til nokkur nöfn
frjálslyndra rithöfunda og tímarita, til
dæmis Villard, Norman Thomas, Scott
Nearing og “Nation,” ‘‘The New Repub-
^ic,” “The American Mercury,” ‘‘For-
um,” ‘‘Harper’s” og fáein önnur. Kveður
þessi tímarit “útbreidd mjög, í hverju
mentaskóla og háskólasafni um allt
land. Og yfirleitt myndi alþýða manna
fá þá hugmynd af máli hans, að þessi
tímarit lesi mjög milyll hluti þjóðarinnar
og verði fyrir miklum áhrifum af þeim
og rithöfundum þeim, er til væru nefnd-
ir.
Þetta er auðvitað hin mesta. fjar
stæða. Auðvaldsblöðin, en það er að
segja má undantekningarlaust .öll þau
blöð, er svo eru útbreidd, að nokkru
muni, kenna lesendum sínum vandlega að
forðast menn eins og Norman Thomas
og Scott Nearing, sem heitann eldinn,
hundelta þá, að segja má borg úr borg
og sveit úr sveit. Og það eru ekki fáir
æðri mentaskólar í Bandaríkjunum, er
hafa neitað, a. m. k. Scott Nearing, ein-
hverjum ágætasta gáfumanni og mann-
vini þjóðarinnar um málfrelsi, innan
sinna vébanda, þótt margir nemendur
vildu hlusta á hann. Þótt 2—3 eða
jafnvel tíu slíkir menn séu uppi, þá getur
þeirra lítið innan um 120,000,000 manns,
sökum hinnar ægilegu fylgisöflunar gegn
þeim, og þeim mismunandi frjálslyndum
stefnum er þeir fylgja, en gegn þeim stefn
um hafa stórblöðin sérstakl. síðan á ó-
friðarárunum barist með lieljarafli brjál-
æðishræðslunnar, er svo hefir smitað nær
gjörvalla alþýðu sem sjá má af því til
dænris, að Norman Thomas fékk aðeins
urn 250,000 atkvæði við forsetakosning-
arnar síðustu. Má af því sjá hver áhrif
það hefir á rnóts við auðvaldsblöðin, þótt,
þessir menn fái fáeina verkamenn og
enn færri frjálslynda menntamenn til
þess að’ hlusta á sig í einhverju hæli hér
og þar í borgum Bandaríkjanna.
Og þá tímaritin. Fyrst er það að
telja að þar grautar dr. Beck ólíku sam-
an. Tímaritin "Nation,” ‘‘The Nevv
Republic” og “American Mercury” til
dæmis, eru lang mest mótuð af skoðun-
um ritstjóra sinna, en af þeim fást aðeins
hin tvö fyrstnefndu við stjórnmál svo
nokkru nemi. “Forum” og “Harper’s”
flytja margar mjög “frjálslyndar” ritgerð
ir og eru að ýmsu leytí meðal beztu tíma
rita víðsvegar sinnar tegundar. En það
er afarfjarri nokkrum sanni, að þau og
nokkur önnur tímarit er dr. Beck til-
nefnir, berjist fyrir nokkurri ákveðinni,
eða skipulagðri umbótastefnu. Þau
stofna að vísu til “debates” um hin og
önnur mannfélagsmál, — sum oft, önnur
sjaldnar, — en lesandinn færí tiltölulega
sjaldan nokkra ákveðna bendingu á færa
leið úr þeim ógöngum er þar eru á döf-
inni; sér aðeins mótmælt í öðru orðinu
því sem fullyrt er í hinu fyrra, og saknar
algerlega þeirrar handleiðslu, sem hver
ritstjóri, er skyldugur að inna af hendi,
er berst að einhverju ákveðnu mark-
miði. Ritstjórarnir eru yfirleitt vand-
lega “varkárir” og litlausir, svo ekki sé
frekar fullyrt. Enda er aðal markmið-
ið það, að bera hæfilega munntamt undir
stöðufóður á borð fyrir þá lesendur, sem
auðvitað eru margir í Bandaríkjunum,
þótt hlutfallstalan sé lág, er upp i'ir því
eru vaxnlr, að bjóða andlegum meltingar
færum sínum jafn hund ómerkilegan ó-
hroða og “Saturday Evening Post” og
öilum aragrúanum af jafn ómerkilegum
og enn lélegri “tímaritupi” sem út eru
gefin.
En látum nú vera, að svo vönduð
tímarit sem Harper’s og Forum berjist
ekki að neinu ákveðnu marki. Margt
gæti almenningur af þeim lært, ef hann
læsi þau. En hver mun vera útbreiðsla
þessara tímarita, og þá hinna, er eiga sér
ákveðna umbótastefnu ? Eg skal játa,
að ég veit það ekki. “The Nation,” lík-
lega eitthvert allra bezta vikublað í ver-
öldinni mun hafa um 60,000 kaupendur,
meðal þjóðar er telur 120,000,000! Og
mun talið þar með það sem selst til
enskulesandi manna víðsvegar um heim.
Og þó mun blaðið hafa nær tvö
faidað áskrifendafjölda sinn ný-
lega, er vinir þess beittu öllu
afli sínu því til kaupfylgis í til-
efni af tíu ára ritstjórnarafmæli
ritstjórans, Oswald Garrison
Villard. Um hin tímaritin veit
ég ekki gerla. En ósennilegt
þykir mér í mesta lagi að þau
séu útbreiddari en lang ítarleg-
asta og smellnast ritaða frétta
blaðs í Bándaríkjunum, en það j
mun hafa rúmlega 200,000 i
kaupendur. Þegar litið er til
þess, að fjöldi manna kaupir j
sömu tímaritin þessarar tegund j
ar, þá mun tæplega að vænta,_|
að þau berist mikið meira en !
1—2,000,000 kaupendum, eða til i
0.83—1.75% þjóðarinnar.
Þessu kann að skakka of
urlítið. Og svo verður líka að j
taka tillit til útbreiðslu þeirra
á bókasöfnum menntaskóla og
hins opinbera. Þó eru ekki all
fá'dæmi þess, að “The Nation”
og “The New Republic,” hafa
verið gerð útlæg af mennta-
skólabókasöfnum, af því að þau
væru “siðspillandi”!!! Hverjir
og hve margir lesa þessi rit á
söfnunum, er engin hægðar-
leikur að fullvissa sig um. En
ég er sannfærður um, að Dr.
Beck er algert ofurefli, að færa
nokkrar verulegar líkur til þess,
að meira en tiltölulega örlítill
hluti þjóðarinnar geri sér nokk
urn mat úr þessum ritum. Sama
máli, nema því sem tekur miklu
nær, gegnir auðvitað um þann
fjölda meir eða minna vísinda-
legra þjóðfélagsrita, sem til
eru á bókasöfnum Bandaríkj-
anna. Og þótt þjóðfélagsfræði
sé kennd við mennta- og há-
skóla þar, þá er það víðast mest
að nafninu til, að undanteknum
allra beztu háskólunum;
kennslan mjög einhliða, enda
ekki fá dæmi, að ágætustu
þjóðfélagsfræðingar, eins og
Meiklejohn og Scott Nearing
séu reknir frá æðri skólunum
fyrir skoðanir sínar og kenn-
ingar.— —
Hinn liður 2. atriðisins kann
mörgum að leggjast jafn þungt
á hjarta og dr. Beck. Þó er
það vitanlegt, að hreinræktað
ur “booster,” er undantekning-
arlaust frekar dómgreindarlítil
skepna, hvort sem hann er kall
aður “100%” í Ameríku, eða
“Jingo” á Englandi. Hann at-
ast mannýgur í sama mold^r-
barðinu, frá vöggu til grafar;
finnur að vísu óljóst til þeirra
storfiia og strauma, í þjóðfél-
aginu, er um hann leika, en ber
alls ekkert skyn á þá. Veit
varla hvort þar kennir frosts
eða funa; enn síður hver raun
veruleg áhrif þeir hafa á líðan
hans, og allra sízt hvaðan þeir
eru runnir, né hvert þeir stefna.
Eg gat þess um daginn að
mér þætti margt ískyggilega
stefna í viðburðarás Bandaríkj-
anna, margar ægilegar hring-
iður og háskalegir sogstraum-
ar. Hættan liggur ekki í því að
þeir myndist, því einhvers öfug-
streymis kennir einhversstaðar
í farvegi allra þjóða, heldur í
skynleysi og ráðaleysi blind-
aðs almennings, að átta sig á
því hver háski af þeim stend-
ur, svo að ekki fari á þá leið,
að þjóðin lendi í þeim, lamist
eða týnist. Tilvera eða mynd-
un hættunnar er ekki einstök í
Bandaríkjunum. En afar
sterkar líkur eru fyrir því, svo
að tæpast verður með nokkru
móti mótmælt, að almenningur
er þar orðinn sljórri fyrir þeim,
eða hefir ef til vill all lengi ver-
ið, en nokkursstaðar annars
staðar meðal vestrænna menn
ingarþjóða. Þetta er nóg efni f
stóra bók, eða margar bækur,
ef vill, en ég læt mér nægja að
grípa þrjú dæmi, alveg ný af
nálinni, til þess að færa líkur
að þessu áliti mínu.—
\\W\
- D0DD5 ^
KIDNEY
I? PILLS H

I fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurlðenndlu meðujl, vilð bak-
verk, gigt og bröðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfabúð
um á 50c askjan eða 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto 2, Ont., og senda
andvirðið þangað.
leans, gefið út af hvítum mönn
um, og talið áreiðanlegt, herm
ir í ritstjórnargrein 31. des.
1928 frá hroða-atburði, og f
sem stytztu máli á þessa leið:
"Ncws-Star í Monroe segir frá ó-
venjuleg'a hryllilegum atburði, er
gerðist í Jackson prestakalli, á jóla-
claginn, aö tvær negrakonur voru
skotnar til bana og hin þriSja særS,
ef til vill til dauSs, og voru þaS
hvítir menn, er skutu.”
Orsök þessa ódæðis var
deila, er reis út af hundi, er
plantekrueigandi átti, og hafði
lápað hvítum nábúa sínum; en
leiguliði hundseigandans, negri,
átti að sækja, samkvæmt skip-
an lánardrottins síns. Blaðið
States heldur svo áfram:
"LeiguliSi reyndi aS reka erindi'
húsmóSur sinnar, en mennirnir, er
hundinn höfSu aS láni vildu ekki
sleppa honum. Rétt á eftir fór
flokkur hvitra manna, ásamt þeim ei
hundinn höfSu fengiö aS láni til
híbýla leiguliSans, sumir undir á-
hrifum víns og fundu ekkí leigulið-
ann heima, heldur konu hans, fjór-
ar dætur og barnabarn.
Þeir sögSu negrakonunum aS þeir
ætluSu sér aS halda hundinum. OrS
jókst af orSi, unz gestirnir skipuSu
konunum aS fylkja sér í röS, því
þeir ætluSu aö drepa þær. Konurnar
héldu aS mennirnir væru aö spauga
og reyndu ekki aS foröa sér. Þá
hóf einn eöa fleiri af hvítu mönn-
ununr skothríö; drap 15 ára gamla
stúlku; aöra tvítuga, meö ungbarn
á örmum sér; særSu þriöju dóttur-
ina banvænu sári ... og skutu nróS
ur þeirra í öxlina.”
Þetta þarf engrar frekari
skýringar við, en rétt er að
geta þess, að blaðið fer afar
hörðum orðum um þetta ó-
dæði.
Annað dæmi, er ummæli
margra amerískra stórblaða, í
tilefni af morðslátruninni, er
átti sér stað í Chicago 14. febr.
í vetur. Eg tilfæri aðeins upp-
hafið á ummælum “Literary
Digest,” og þær tilvitnanir þess
í önnur Bandaríkjablöð, er helzt
renna sem rök undir ályktun
mína. "L. D.” kemst svo að
orði 2. marz:
Blaðið “States” í New Or-
“HiS ókvalráöa morö sjö manna í
Chicago um hábjartan dag, senni-
lega framiö af keppinautum þeirra
| i vínsmyglun, er óvægileg skírskotun
ti', samvizku amerísku þjóöarinnar
um viögang þess ástands, sem, eins
og ritstjóri einn í austurríkjunum
einn kemst aö orSi, “er að grafa
sjáihfan grundvöllinn undan þjóS-
félagsskipun vorri, og fyrirbúa þaS
regindjúp, er menning vor getur
auSveldlega hrasaö i.” Því blaöiS
"Globe” í Boston álítur, aS þetta
blóöbaö væri ekki jafn óumræSilega
hryllilegt og songlegt “'ef ekki væru
nuirgar ástæður til þcss að hyggja,
I