Heimskringla - 24.07.1929, Blaðsíða 2

Heimskringla - 24.07.1929, Blaðsíða 2
2. BLAÐSÍÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 24, JÚLI, 1929 Islenzka ríkið 1000 ára. Úlfljótur, fyrsti og frœgasti löggjafi þjóðarinnar. Ræða G. Björnson landlæknis 17. júní 1929. Hamingja þjóðanna fer ekki eftir höfðatölunni, heldur eftir mannkost- um. Á sumum öldum hafa litlar þjóðir lagt stærsta skerfinn í sjóð frelsis og framfara. Svo var um Forngrikki. Og eitthvað í þá sömu átt, má líklega segja um þá fornu ís- lendinga. Þetta er víst: Fyrir 1000 árum ruddu þeir sér frelsisbraut, sem þá var með öllu ókunn meðal ger- manskra þjóða — ég á við stofnun lýðveldisins. Og nokkrum mannsöldrum síðar skópu forfeður okkar bókmentir, sem talið er að beri af bókmentum stór- þjóðanna í þá tíð. Við erum vön að helga þennan dag minningu mesta og besta stórnmála- manns þjóðarinnar á 19. öld. — Það var alltítt í upphafi þessarar aldar, að ötulir áhugamenn þóttust vera að feta í fótspor Jóns Sigurðssonar. Það bar vott um smámenskubrag. Enginn nýtur drengur setur sér það markmið að feta í fótspor dauðra manna. Sá einn er þjóðnýtur maður í fylsta mæli, sem fetar ný spor á framfarabraut þjóðar sinnar. Jón Sigurðsson var stórstígasti um- bótamaðurinn í sinni tíð, dugmestur, djarfastur, þrautseigastur og ósér- plægnastur. Þess vegna höfum við minningu hans í svo miklum heiðri. * * * En nú þegar 1000 ára afmæli al- þingis fer í hönd, verðu/r ekki hjá því komist að hefja á loft minningu þess mesta og göfugusta stjórnmálamanns. sem íslensk þjóð hefir átt síðan landið bygðist. Við eigum þar við þann mann sem samdi fyrstu stjórnarskipunarlög land- sins. Að hans ráði var hið forna íslenska lýðveldi stofnað. Að hans ráði var alþingi sett. Hann var faðir hins islenska rikis. Og við vitum, að hann, þessi afburðamaður, þessi Solon okkar Islendinga — við vitum að hann hét Vlfljótur. * * ¥ Við hugsum mest um alþingishátíð- ina næsta ár. Og árið er vafalaust rétt valið. Það er vafalaust rétt, að hið fyrsta reglulega alþingi var háð á Þingvöllum sumarið 930. En við vitum líka að “setning Al- þingis”, svo ég noti orðtæki Sigurðar Nordals í nýrri og mjög fróðlegri rit- gerð hans, — við vitum að setning al- þingis var ekki annað en einn þáttur- inn og það að vísu meginþátturinnn, í þeim stærsta viðburði sem þjóðin hefir lifað, hennar stærsta afreki — stofnun hins forna íslenska lýðveldis. Og þar var Úlfljótur höfuðmaður- inn. Það hefði mátt kalla Stjórnarskrána 1874 Jónslög, því hún var ávöxtur af athöfnum Jóns Sigurðssonar. — Það hefði mátt kalla stjórnarskipunar- lögin 1903 (heima stjórnina) Hannes- arlög. — Og það hefði kannske mátt kalla Sambandslögin 1918 Bjarnalög- Um þetta má þó deila. Um hitt verður aldrei deilt, að fór- feður okkar kendu elstu, og sem líka eru langmcrkustu stjórnarskipunarlög landsins við höfund þeirra og kölluðu þau Vlfljótslög. Með Ulfljótslögum var íslenska ríkið stofnað og Alþing sett. En hvenær voru þá þessi miklu lög — Úlfljótslög samþykt til futlls af landsmönnum'? Var það 930? Nei, það er af og frá. Þó sagnirnar séu óljósar, þá benda þær og heilbrigð skynsemi ótvírætt í þá átt að samþykt Úlfljótslaga hafi verið lokið áður en hið fyrsta reglulega Alþingi var háð, 930. I rauninni hlaut svo að vera og liggur þá beint við að álykta að fidlnaðar- samþykt Vlfljótslaga hafi farið fratn á Þjóðarfundi árinu áður — 929 Það eru því fylstu líkur til, að nú í þessum júnímánuði 1929 séu Úlfljóts- lög orðin réttra þúsund ára. — 1 sumar lifum við þá þegjandi þús- undára ríkisafmœli þjóðarinnar, — Að sumri höldum við hátíðlcga þúsund- ára afmæli Alþingis — og það tncð fidlum rétti. Alt kemur út á eitt, ef við bara munum að halda á lofti eins og verð- ugt cr minningu Vlfljóts, fyrsta, mesta og frægasta löggjafa Jtjóðar- Ingólfur var faðir íslensku þjóðar- innar. Um hann vitum við margt. Úlfljótur var faðir hins íslenska rikis. Um hann vitum við fátt. En sagnirnar um hann eru hver annari merkilegri, það sem þær ná. Úlfljótur var af ágætu bergi brot- inn, stórættaður maður, systursonur Þorleifs spaka Hörða-Kárasonar, sem talinn var manna vitrastur og mestur lagamaður i Noregi á sinnni tíð. Úlfljótur kom út snemma á land- námsöld, og bjó austur á Lóni. Það má sjá og er líka auðskilið, að l snemma á 10. öld varð mönnum aug- ljós þörfin á því, að eignast alsherjar- lög fyrir alt landið. Þá er það, að Úlfljótur, sjálfsagt í samráði við ýmsa bestu menn á land- inu, tekst ferð á hendur til Noregs og ver þar 3 árum af æfi sinni til þess að semja allsherjarlög handa Islend- ingum. — Hann hafði fyrir sér hin fornu Gulaþingslög, en jók, við, eða nam af, eða sctti margt öðru vísi, með ráði Þorleifs móðurbróður síns. Úlfljótur var roskinn maður, kom- inn, um sextugt, þegar hann fór þessa ferð. Menn greinir á um það, hvenær hann mun hafa komið út aftur með þessi miklu lög-sin. En það hefir vafalaust verið — eins og allir líka halda — nokkru fyrir 930. — Það er sem sé augljóst, að þegar hann kom heim, þá varð að kalla saman á þjóðfund bestu menn hvaðan- æfa af landinu. Þeir urðu að fá að heyra þetta mikla frumvarp Úlf- ljóts, Úlfljótur varð að segja upp lög sín. Og þeir urðu að samþykkja frumvarpið óbreytt, eða með einhver- jum breytingum, til þess að það yrði að allsherjarlögum. Og það er harla ósennilegt að þessu hafi orðið lokið á einu sumri, miklu líklegra að til þess hafi farið 2 eða 3 sumur, og fullnað- arsamþykt Vlfljótslaga ekki verið lok- ið fyr en 929 — núna fyrir 1000 árum. Svo varð líka Ulfljótur að kenna mönnum lög sin — þau voru óskráð. Og við vitum nafn eins þess manns. sem lærði af honum lögin. Hann hét Hrafn Hængsson og var kosinn lög- sögumaður á fyrsta alþingi, sem háð var samkvæmt hinum nýju Úlfljóts- lögum, og það var 930. Menn ætla að þá hafi Úlfljótur verið dáinn, eða fa-rinn að heilsu. * * * Úlfljótslög voru aldrei skráð. Og þó vitum við enn með fullri vissu allra merkasta atriðið í þessum fyrstu stjórnarskipunarlögum landsins. En það var þetta: Með Vlfljótslögum var stofnað sjálfstætt og fullvalda þjóðríki á Is- landi. Og þetta ríki var ekki kon- ungsríki, heldur lýðveldi. . Frændþjóðir okkar hafa lotið kon- ungum frá alda öðli. Á ofanverðri 9. öld færðist konungs valdið stórkostlega í aukana. Svo var í Noregi, en líka í Svíþjóð og Danmörku og Bretlandi. En þeir voru þá margir i þessum löndum einkum Noregi, sem ekki gátu unað yfirgangi konunganna og flýðu úr landi í ýmsar áttir, þar á meðal til íslands. Það er sá mikli viðburður sem hér gerðist fyrir 1000 árum, að þegar kon- ungsvaldið er að magnast alstaðar annarstaðar, þá fæðist hér ný þjóð í áður ónumnu landi. Qg þessi unga þjóð vill ekki hafa konung yfir sér. Hennar mikli löggjafi Úlfljótur, leggur til að hér sé stofnað lýðveldi og engum manni gefin konungstign. Og maður kom eftir mann, öld eftir öld, og þó að ýmsir íslendingar vin- guðust við erlenda konunga, þá vildu þeir aldrei hafa konung yfir sér heima fyrir, vildu ekki gerast konungsþrælar, eins og þeir oft komust að orði. ísland er elsta lýðveldið meðal eng- ilsaxneskra og germanskra þjóða. Landsins forna saga sannar það vel, sem ég sagði í fyrstu, að hamingja þjóðanna fer ekki eftir höfðatölunni, heldur eftir mannkostum. Yfir okkur er að líða einmitt nú í sumar þúsund ára afmæli hins forna íslens/ka ríkis. Og þess vegna nægir ekki í dag að minnast mesta íslenska stjórnmála- mannsins á okkar tímum. Nú verðum við fyrst og fremst að minnast Úlfljóts, elsta löggjafa þjóð- arinnar, mesta og merkasta löggjaf- ans, sem þjóðiin hefir átt frá upphafi vega sinna. Og það skulum við gera, minnast Úlfljóts — ekki með húrra hrópum, heldur með lófataki — að fornum sið. Lyftum höndum á loft. Lofum ekki miklu um framtíðina, en reynum jafnan að efna alt sem við lofum ættjörð okkar. Lesb. Morgunbl. -----------x---------- Frá Islandi. Rvík. 21. júní. Gerðardómur var nýlega skipaður til þess að leggja úrskurð á deilu milli útgerðamanna og sjómanna sem risið hafði út af skilningi á kaupsamningum þeirra i milli. Dóminn sátu Ölafur Thors, Stefán Jóh. Stefánsson og Sigurður Þórðarson, fyrrum sýslumaður, odda- maður. Dómurinn átti að skera úr þessum tveimur atriðum: 1: Hvort hásetar sem hærra kaup hefði en lág- markskaup á þorskveiðum, ætti að hafa hlutfallslega jafnhátt kaup á síldveiðum," og var það dæmt rétt vera. 2. Hvort hið svo nefnda hafn- arfrí ætti einnig við á síldveiðum, og féll úrskurður á þá leið, að svo væri ekki. Landnám í Grænlandi. Frá 1. júlí hafa danskir þegnar leyfi til að reisa bú á Grœnlandi, Samkvæmt reglugerð, sem innan- ríkisráðneyti Dana hefir gefið út, eiga danskir þegnar að fá leyfi til þess, frá 1. júli næstkomandi, að reisa bú í Grænlandi. Grænlandsmálin eru ekki lengur í innanrikisráðuneytinu, því að þegar Stauning tók við stjórn, lagði hann þau undir sig. Félagið “Det ny Grönland” hefir nú látið mál þetta til sín taka. Helstu stjórnendur þess félags eru þeir Ole Bendixen og Godfred Hanson sjóliðs- foringi, og hafa þeir nýlega átt tal við Stauning um þetta. Vill félagið að heimild reglugerðarinnar verði notuð, og að dönskum bændum sé gef- in kostur á að nema land á Grænlandi með sæmilegum skilyrðum. En hér er þó við ramman reip að draga, því að til þess þarf samþykki “Grænlandsstjórnar” og ennfremur á “Det sydgrönlandske Landraad” að leggja þar orð í belg. En það er kunnugt um báða þessa málsaðila, að þeir vilja halda Grænlandi “lokuðu”, hvað sem tautar og raular. “Grænlandsstjórnin” hefir verið ! spurð um álit sitt á landnámi í Græn- landi. Hún segir að 3 eða 4 menn hafi óskað eftir að flytja þangað bú- ferlum, siðan nýja reglu gerðin var kunn, en hún kveðst hafa svarað þeim svo, að það væri nú ekki hlaupið að því. Fyrst og fremst þurfi hver landnemi að fá nieðmæli sin og “land- ráðsins” í Suður-Grænlandi. Auk þess sé það ekki hrist út af erminni að reisa þar bú og nema land, því að fyrsta árig og jafnvel 10 fyrstu árin, geri menn ekki betur en að gera á- veitur að ryðja grjóti, og á meðan fái þeir ekkert í aðra hönd. Það sé því ekki fyrir aðra en vel efnaða menn að hugsa til landnáms þar, en þeir menn muni nú heldur vilja taka sér góða jörð í Danmörku, heldur en þræla í mörg ár í Grænlandi fyrir ekki neitt. En það sé náttúrlega til sú leið, að ríkið hlaupi undir bagga með landnemum, og “Det ny Grönland” ætlist víst til þess. Ef Grænlendingar óski eftir því sjálfir, að fá menn, er geti kent þeim landbúnað, þá sé sjálfsagt að verða við því að leggja fé fram til þess eins og þarf, en enn hafi ekki komið fram nein slík ósk frá “grænlenska land- ráðinu.” Þegar eftir að stjórn “Det ny Grön- land” hafði talað við Stauning um þetta mál, boðaði hún til almenns fundar, og á þeim fundi skýrði God- fred Hansen frá því hvað félagið ætlaðist fyrir. Hann kvað nauðsyn- legt að gefa dönskum bændum kost á að nema land i Grænlandi. Lengur mætti ekki halda fast í þá firru, að hafa Grænland lokað fyrir Dönum. Það væri hreint og beint æskilegt, að í Grænlandi kæmi upp blendingsþjóð. — Menningin færðist altaf lengra og lengra norður á bóginn, og það væri hægt að skapa sjálfstæða menningu í Grænlandi. — “Vér viljum taka upp hugmynd Eiríks rauða og nema land að nýju. Það er eina ráðið til þess að tryggja samband Danmer.kur og Grænlands.” Síðan mintiist hann á það, að góð skilyrði væru á Grænlandi til kvikfjár- ræktar. Það þyrfti að fá ötulan for- stjóra til þess að standa fyrir sauða- búinu hjá Julianehaab og fá honum 10 unga, danska menn til aðstoðar. Gerir hann ráð fyrir að kostnaður verði 200 þúsund krónur fyrsta árið og: síðan 50 þúsund krónur á ári, en það fé sé hægt að taka af eftirgjaldinu af kryolitnámunum. Að lokum gat hann þess að Staun- ing hefði lofað að athuga málið. ASK FOR DryGingerAle OR SODA Brewers Of COI) NTHY ‘C LU B Drcn GOLDEN GLOW ALE BANQUET ALE XXX STOUT BR EW E R.'V OSBORN E &. M U LVEY-Wl N NIPEO PHONES 41-111 41304 56 PROMPT delivery TO PERMIT HOLDERS SJÁIÐ! Peningum yðar skilað aftur og 10% að auki ef þer eruð ei ánægðir með RobínHood FIiOUR LUMBER THE McARTHUR LUMBER & FUEL CO., LTD. Winnipeg — Manitoba ÞJER SEM NOTIÐ TIMBUR KAU PIÐ A F The Empire Sash and Door COMPANY LIMITED BirgSir: Honry Ave. Eaot Phone: 26 356 Skrífstofa: 5. Cólfi, Bank of Hamifton VERÐ GÆÐI ÁNÆGJA. Feitt sem smjör, bragðljúft sem hnctur K0NUR 0G MÆÐUR Til að viðhalda hreysti og kröftum tjölskyldunnar og til að gefa henni viðnámsþrótt gegn sjúkdómum, skuluð þér gefa henni nóg af nærandi fæðu—eins og CANADA Símið pantanir J 39 017 1. NICOLSON, til J 33 604 Ráðsnuiður. BREAD Portagc Avcnue & Burncll Streets Stofnað 1882. Löggilt 1914. j D. D.Wood&Sons, Ltd. VICTOR A. WOOD President HOWARD WOOD Treasurer LIONEL E. WOOD Secretary (Plltarnlr noih öllum rejna aö þöknnMt) Verzla með:- BYGGINGAREFNI — KOL og KOK Búa til og selja:- SAND-LIME BRICK — CONCRETE TILE SAND — MOL OG MULID GRJOT Cefið oss tækifæri SÍMAR 87 308 — 87 309 — 87 300 Skrifstofa og verksmiðja: 1028 AÚington Str. (milli Ross og Elgin) Winnipeg.

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.