Heimskringla - 14.08.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. ÁGÚST, 1929
ÆTTJARÐAR MINNI
jlutt á Iðavelli hinum nýja, 5. ágúst, 1929,
---------eftir-
J. P. SÓLMUNDSSON
Geti manni geymst í hug
guð og ættjörð sævi vafin,
gróðans sanna geislaflug
getur manni fæðst í hug,
—hvatir kanna hjörtum dug,
hverjum þætti bót er krafin,
geti manni glæðst í hug
guð og ættjörð sævi vafin.
Fjallið bendir himinhátt
hvetur kröftum vængjablakið.
Þyki strendur liggja látt,
loftið bendir himinblátt.
I>ví var, endur, ekki fátt
upp úr höftum knúð og vakið.
Tindur bendir himinhátt,
hvetur kröftum vængjablakið.
Særinn kviki seiðir blóð,
svæft um stund en geyst í róti.
Varnar hvika vaskri þjóð,
verinn kviki seiðir blóð.
Engu sviki unir hljóð
ísagrund á neinu móti;
sævi kvikum seiðist blóð,
svæft um stund en geyst í róti
Þröngu gljúfri þindarlaust
þjóta rokkar valkyrjanna.
Vinir hjúfra raust að raust,
rymur gljúfrið þindarlaust.
Gæfu ljúfri tendrar traust
tindrun okkar leystu fanna,
hleður gljúfrið hvíldarlaust
hljómi rokka valkyrjanna.
Himinn efsti, hæsta grund,
hafs og jökul-línum bundin!
Huga vefst á helgri stund
himinn efsti, dýpsta grund.
Alltaf krefstu, allra lund
aflist tök á streng um sundin,
himinn efsti, hæsta grund,
hjartna rökum saman bundin.
Avarp forseta.
S. E. BJÖRNSON
á Islendingadaginn á Hnausum
5. ágúst, 1929
I nafni Islendingadagsnefndarinnar
leyfi ég mér að bjóða yður öll el-
komin hingað í dag.
Þessi staður, sem vér nú stöndum
á er, ef ekki heilög jörð, þá í það
minsta sá nýi og veglegi framtíðar
bústaður sveitarbúa. Eini staður-
inn, sem þeir eiiga allir í sameiningu,
og líklega einhver fegursti staður í
allri Bifröst-sveit.
Þingvöllur heitir staður þar sem
forfeður vorir mættust endur fyrir
löngu; ræddu sín áhugamál og höfðu
sín dómþing. Sá staður er nú helgur
staður öllum íslendingum, og þar
ætlar hin íslenzka þjóð að halda
1000 ára minningarhátíð Alþingis að
ári, eins og kunnugt er. Verður sú
hátíð einn stærsti viðburður í sögu
ættlands vors Oig þjóðar um langan
aldur.
Annar staður er,sem frægur varð og
menn muna enn í dag. Sá staður
var fyrir örófi alda nefndur Iðavdlir.
Þar var það sem Æsir komu saman
og ræddum um “hvort skyldi Æsir af-
ráð gjalda eða skyldi goð öll gildi
eiga.” Þar “gengu regin öll á rökstóla,
ginnheilög goð, ok gættusk of þat,
hvcrr hcjði lopt allt lævi blandit,
eða ætt jötuns Öðsmey gefna.”?
Finnask Æsir á Iðavelli ok of mold
þinn máttkan dæma, ok minnask þar
á megindóma ok á Fimbultýs forn-
ar rúnar.”
Free Press auglýsir þenna Islend-
ingadag hér “In the New Municipal
Park.”— Það er auðvitað vel viðeig-
andi nafn í þessu landi. En þó
finnst mér við ættum að skýra þenna
stað einhverju góðu fornhelgu nafni
aí norrænu kyni, eins og til dæmis
IðaveUi. Vér höfum Gimli hér fyr-
ir sunnan, Og Bifröst hér. Bæði þessi
nöfn eru úr fornri igoðafræði og ein-
hver hin fegurstu. Að Iðavcllir sé
réttnefni á þessum stað, hygg ég sé
lítill vafi á; þar sem er iðandi stór-
vatn í baksýn og völlurinn sléttur og
grænn fyrir ofan. Og ræðupallur-
inn í þessum fagra skógarlundi yrði
þá einskonar Hliðskjálf hvaðan menn
fá séð um heima alla.
Það var Freyr sonur Njarðar,
sem settist í Hliðskjálf og sá um
heima alla. Sá hann þá bak við
“eld þann er æva brennur,” mey svo
fagra að af örmum hennar lýsti um
lög og láð. Hann sendi Skírni skó-
sveinn sinn eftir meynni. Skírnir
reið “mar'þeim er bar hann um myrkv
an vafurloga. Hann hafði sverð
það er sjálft vegur, ellefu gullin epli
og hring þann er átta jafnhöfgir
drupu af níundu hverja nótt.” Er
þessi frásögn einkar fögur lýsing á
höfðingskap guðanna.
Áður en þessi sól sezt til viðar,
munum við komast að raun um að
ræðumenn þeir og skáld sem nú bafa
sezt í þetta Hliðskjálf vort munu,
líkt og Freyr Njarðarson, sjá, ef
ekki um heima alla, þá í það minnsta
vel út fyrir jarðarskekilinn og ef
til vill lengra út fyrir blámann fyrir
utan en oss grunar. Að noíckrar
Jötunheima drósir seiði svo huga
þeirra að þeir gleymi ætlunarverki
sinu hyigg ég naumast komi fyrir.
Þeir eru allir ráðsettir menn orðnir
fyir löngu síðan. Skírnir þeirra
Ieikur því lausum hala í dag. Hann
verður frjáls að ferðast sinn veg,
eins og vindurinn í trjánum. Gýmis
garðar með öllum þeirra töfrum
lencla þá í baksýn við sali þá hina
miklu, sem reistir verða hér í dag á
bjargi vitsmuna og listar. Því eins
og Freyr átti baug þann er átta
jafnhöfigir drupu af níunda hverja
nótt, gulleplin ellefu og sverð það
er vegur ef horskur á heldur, eins
mun andi ræðumannanna og skáld-
anna er bráðum svífur yfir öldum
hins volduga Winnipegvatns, bera
áttfaldan ávöxt hjá oss níunda hverja
nótt. Þá mun mál það er þeir mæla,
sem er hin gullnu epli, hljónra i eyr-
um vorum sem yndislegt bergmál frá
vorum æsknaárum. Og áhrifin
sem vara með oss er þá sverð það
er sjálft vegur. Það er arfur vor
sem “grær um í vestrænum vorþey
og bylnum, með vonunum, sorgunum
heljunni, ylnum.” Hinn arnfleygi
mar, sem ber oss “of myrkvan vafur-
loga” er þá kjarni oig sálargöfgi vorr-
ar ástkæru íslenzku tungu.
Unga Indland.
Gandhi og Pandit Jawaharlal.
Þótt athygli þeirra, sem stjórnmál-
um sinna beinist mest að ýmsum erjum
hér í álfu, þá mum það sanni næst, að
merkustu og áhrifamestu stjórnmála-
hreyfingarnar gerast nú austur í Asíu,
að minsta kosti þegar frá er skilin
meira eða minna máttlaus barátta
góðra manna í Evrópu og Ameríku
fyrir afvopnun og Alþjóðasamning-
um. Lesendum Lögréttu er nokkuð
kunnugt það helsta, sem gerst hefur
á síðkastið í Kína og Japan, m.a. eftir
ritum og ræðum sumra kínversku og
indversku leiðtoganna sjálfra og þarf
ekki að fjölyrða um það, hver áhrif
það getur haft á stjórnmál og menn-
ingu heimsins ef þessum þjóðum tekst,
hvorri um sig, að sameina kraftana
til þess að reka af höndum sér erlend
yfirráð og koma skipulagi á samstæð
þjóðleg ríki. En á þessu eru að vísu
mun meiri erfiðleikar, en menn gera
sér alment grein fyrir í fjarlægð, ekki
síst af því, t.d. í Indlandi að sú stjórn-
arfarslega eining sem að er kept er
alls ekki til í meiningu og máli, trú og
siðum. En :þær erjur, sem af þessu
spretta milli trúarflokkanna oig þjóð-
bálkanna notar erlenda valdið, Bretar,
sér svo óspart. Þótt Bretar séu taldir
allra þjóða lagnastir og stjórnvitrastir
nýlendumenn, fara vandræði iþeirra
vaxandi út af Indlandsmálunum. Enn
er ekki fullkunnugt um árangur Simon
nefndarinnar, sem Lögrétta hefur áður
sagt frá og meðal indversku leiðtog-
anna er ágreiningur um það hvað gera
skuli.
Út um heiminn er Ghandi langkunn-
astur leiðtogi indverskra þjóðernis-
sinna, enda stómerkur maður og á sín-
um tíma hinn valdamesti. Síðustu
árin hefur hann samt lítið látið stjórn-
mál til sín taka beinlínis og aðrir menn
hafa orðið meira ráðandi í Hpkknum
og margir jafnvel ráðist harðlega á
Ghandi. En Ghandi hefur samt sífelt
fylgst með málunum og haft áhrif á
þau með blaði sínu “Unga Indland.”
Deilan stendur nú mest um það,
'hversu víðtækar sjálfstæðiskröfur
gera eigi á hendur Bretum. Þeir
höfðu lofað þvi, að Indland skyldi
fá heimastjórn, verða “dominion” eins
og t.d. Kanada, fyrir 1930, en mörg-
um þykir svo sem lítið ætli að verða
úr efndunum og vilja því umsvifalust
hefja baráttu fyrir fullum skilnaði.
En Ghandi er á móti þessu. Hann
segir að deilan um heimastjórn og
skilnað sé ekki annað en deila um orð,
eins og nú standi sakir, og vill enn
semja við Breta, en segir hinsvegar
að ef ekki fáist nú fljótar og góður
endi bundinn á þá samninga fyrir
næsta nýár, þá vilji hann berjast fyrir
fullum skilnaði.
Það er annars svonefnt Nehruupp-
kast, sem nú veldur favað mestum deil-
um meðal Indverja. Motilal Nehru,
sem tillögur þessar eru kendar við,
er auðugur indverskur höfðingi, sem
kveðst að vísu vera með fullum skil-
naði, en samt ekki á móti “dominion”
skipulaginu ef það fáist undir eins.
Annars eru það ýms atriði sem snerta
stjórnskipulagið innávið, sem hafa
orðið til þess að margir Indverjar
hafa snúist á móti Nehru-uppkastinu
og finna því einkum það til foráttu,
að það geri ráð fyrir iþví, að völdin
fari öll í hendur Hindúa og sé illa
séð fyrir rétti minnihluta þjóðernanna.
Sá, sem nú ber hæst merki hinna
ungu þjóðernissinna heitir Plandit
Jaiwaharlal, ungur maður, sonur I
Nehrus, en andstæðingur þeirra miðl-
unarleiða, sem faðir hans og Ghandi
vilja fara, Pandit Jawaharlal, er af
mörgum talinn hinn mikli framtíðar-
leiðtogi indverskrar sjálfstæðisbaráttu.
Gandhi fór um hann mjög lofsamleg-
um orðum á síðasta flokksþinginu í
Kalkutta. Hann beitir öllu afli sínu,
sagði hann, til þess að finna ráð til
að létta af okkur því oki, sem þjakar
okkur, er óðfús að bæta úr sívaxandi
neyð almennings, jafnóþolinmóður
gagnvart okkar eigin auðvaldsherrum,
sem eru blóðsugur almennings og
gagnvart þeim, sem stjórna þessu 1
landi og eru blóðsugur þess, eins og
Salisbury lávarður sagði. Hann er á
móti þessari ályktun (Nehrus og
Gandhis), en hann vill ekki skapa ó-
þarfa beiskju. Eg finn ekki til sömu
tortryggni og hann gegn ályktuninni,
en ég finn með honum til sorgarinnar
útaf neyð landsins og vesaldómi, sem
bugar okkur og eyðileggur.” Svo
sagði Gandhi og Pandit svipað að
ýmsu leyti til hans. Hann er alinn
upp í allsnægtum, en lifir nú í fátækt
á verkamannavísu og þvær sjálfur
daglega hinn einfalda fatnað sinn eins
og þeirra er siður.
Af öðrum helstu leiðtogum í opin-
beru lífi Indlands nú má nefna Mu-
hammed Ali, foringja múhameðs-
mannaflokksins, Subhas Bose, einn af
leiðtogum Bengála og Nim'bkar jafn-
aðarmannaforingja og Lala Lajput
Rajs, sem nú er nýlega dáinn, áigætur
maður og auðugur, sem gaf alt sitt í
þjónustu sjálfstæðismálsins. Hann
skrifaði snjalt svar við hinni átakan-
legu ibók ungfrý Mayo um hið hörmu-
lega siðferðis- og heilbrigðisástand á
Indlandi og er lesendum kunnugt af
fyrri frásögn sumt af þeim lýsingum.
Þessum og öðrum hinum helstu leið-
togum genigur oft illa að koma sér
saman, einkum Hindúum og Múha-
n^eðsmönnum og þoð nota Bretar sér.
Déilurnar eru út af trúmálum og þjóð-
ernismálum, á yfirborðinu að minnsta
kosti og út af stjórnarfarslegri afstöðu
trúar- og þjóðflokkanna. Því er
nauðsynlegt, að kunna nokkur skil á
þeim málum.
Ibúar þeirra indversku ríkja, sem
eru undir handarjaðri Breta, eru um
318 miljónir. Þeir tala mörg ólík
tungumál og játa mismunandi trú.
Hindi er útbreiddasta málið, talað af
97—98 miljónum. Það mál vill
Gandhi gera að opinberu máli í stað
enskunnar, en hafa annars fult mál-
HYGGINDI
Vitrir menn bera fyrirhyggju
fyrir framtíðinni. Þér skulið
byrja að leggja inn í sparisjóð
hjá oss, meðan þér eigið enn-
þá óskerta krafta, til að afla fjár
vextir árlega, sem bætt er við
höfuðstólinn á hálfsárs fresti,
munu láta sparifé yðar vaxa
óðfluga.
Engir sparisjóðir eru settir í
veð heldur í glæsilegustu
skuldabréf og hlutabréf.
Innborgaður höfuðstöll:
$6,000,000
Eignir og varasjóðir yfir
$7,500,000
A. R. McNICHOL LTD.
WINNIPEG
Aðal skrifstofa:
288 PORTAGE AVE.
Phone 80 388
North End Branch:
925 MAIN STREET
Pihone: 56956
Hin nýjasta allra rafhljóm
véla — Victor Radio með
Electrola, nýfundin upp
er eitt hið merkilegasta á-
hald nútímans og ári á
undan öllu öðru á markad-
inum. Þú þarft að heyra
hana til að geta öðlast
hugmynd um hina óvið-
jafnanlegu hljómfegurð.
$375.00
$25.00 niðurborgun og 20
mánaða afborganir
Vægustu skilmálar
í Oanada
garjýent Avb. at gharbrook
frelsi. Bengalir eru margir á móti
þessu, en bengalska er næst útbreidd-
asta málið, talað af c. 50 miljónum
manna. Annars eru í ríkinu níu mál,
sem hvert um siig er talað af fleiri en
10 miljónum manna, telúgú t.d. af 24
milljónum. Enskumælendur eru eins
og dropi í hafinu innan um þessi ó-
sköp, aðeins 308 þúsundir. En þar
sem enska er opinbert mál ríkjanna
skrifa hana auðvitað og tala fleiri,
eða um 2)4 milljón. Að því er til
trúarinnar kemur eru Hindúar einnig
flestir, þeirra trú játa 216—217 mill-
jónir. Múhameðstrúarmenn eru
næstflestir, undir 70 milljónir, þá
Búddhatrúarmenn undir 12 milljónir
og svo kristnir menn um 5 milljónir
(og fjölmennastir iþeirra rómversk
kaþólskir, en lúterskir þeir fimtu í
röðinni, c. 250 þúsund). Aðrir trúar-
flokkar eru fámennari, Sikhar c. 3)4
milljón, Jainatrúarmenn c. 1)4 milljón
o.s.frv. Af þessum manngrúa var
talið, fyrir fáum árum, að einungis 23
milljónir væru læsar, langflest karl-
menn og tiltölulega langflestir kristnir
menn (285 af þúsundi, móts við 75 af
Hindúum, 68 af Sikhum og 54 af Mú-
hameðsmönnum). Talsvert er samt
gert til þess að bæta úr þessu af Bret-
um. I ríkjunum voru til skamms tíma
nærri 240 þúsund allskonar skólar með
ca. 10)4 milljón nemendum. Blaða-
og tímaritaútgáfa er allmikil. Arið
1925 — 6 komu út á fimtánda þúsund
bækur á indverskum málum a
þriðja þúsund bækur á ensku og
öðrum evrópumálum og ' í Bombay
voru gefin út 1350 blöð og tímarit.
Af þessu má nokkuð sjá glundroð-
ann í indverskum málum og erfiðleik-
ana á samstarfinu gegn Bretum, enda
halda Bretar uppi veldi sínu í Indlandi
með fremur litlum herafla. Þeir hafa
þar aðeins 60 þúsund bretska hermenn
og að auki nærri 170 þúsund manna
indverskan her. Fólkið er lika frem-
ur friðsamt bændafólk, því um 230
miljónir lifa á landbúnaði, en víðast
vesælum og úreltum. Bretar hafa
gert talsvert mikið fyrir indverskt
atvinnulíf og menntamál og veitt nokk
rar stjórnarfarslegar ívilnanir á siö-
LUMBER
THE McARTHUR LUMBER & FUEL CO.. LTD.
Winnipeg — Manitoba
ÞJER SEM NOTIÐ
TIMBUR
KAU PIÐ A F
The Empire Sash and Door
COMPANY LIMITED
Blrgðir: H«nry Av«. Ea»t Phone: 26 35«
Skrifstofa: 5. Góifi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆQJA.
Stofnað 1882.
Löjjgifc 1914.
D. D.Wood& Sons, Ltd.
VICTOR A. WOOD
President
HOWARD WOOD
Treasurer
LIONEL E. WOOD
Secretary
(Plltarnlr aem ðllum reyna aV þðknant)
Verzla með:---
BYGGINGAREFNI — KOL og KOK
Búa til og selja:-
SAND-LIME BRICK — CONCRETE TILE
SAND — MOL OG MULID GRJOT
Cefið oss tækifæri
SfMAR 87 308 — 87 309 — 87 300
Skrifstofa og verksmiðja;
1028 AGington Str. (miili Ross og Elgin) Winnipeg.
ASK FOR
DryGincerAle
OR SODA
Brewers Of
country'clubT
BEER
GOLDEN GLOW
ALE
BANQUET ALE
XXX STOUT
BK E W E R.V
OSBORN E & MULVEY- WINNIPEG
PHONES 4J-III 41304 56
PROMPT DELIVERY
TO PERMIT HOLDERS