Heimskringla - 18.09.1929, Qupperneq 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 18. SEPT., 1929
Heintskdngla
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
íyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
SIGFÚS HALLDÓRS írá Höínum
Ritstjóri.
Utanáskrijt til blaðsins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave., Winnipeg.
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
The Viking Press Ltd.
and printed by
THE MANITOBA MINER PRESS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone : 86 537
WINNIPEG, 18. SEPT., 1929
Til kaupenda.
Vér vildum sem allra vinsamlegast
mega minna kaupendur blaðsins á það,
að nú eru ekki ýkja margir mánuðir til
stefnu, það er að segja til þess er blaðið
verður að gera upp ársreikninga sína. Og
í tilefni af því er það, að þessa dagana er
verið að senda innheimtuskrá til umboðs-
manna blaðsins í öllum byggðarlögum.
Og um leið sendir skrifstofan hverjum ein-
asta kaupanda, er nokkuð skuldar, bréf-
spjald, er skýrir honum frá skuld hans
og biður hann kurteislega um sem skjót-
asta greiðslu. Er eitt látið yfir alla
ganga, og eru þá um leið þeir menn, er
svo lítið skuida, að þeim finnst máske
sumum óþarfi að “ganga eftir” skuldinni
við sig, beðnir að misskilja það ekki, að
hér er aðeins fylgt venjulegum viðskifta-
reglum: að láta alla skiftavini vita sem
nákvæmast hvernig viðskiftin standa.
Og um leið og vér þökkum viðskifta-
vinum vorum yfirleitt og auðvitað sérstak
lega þeim mörgu, er standa nákvæmlega í
skilum við blaðið, þá vildum vér og einn-
ig mega ítreka það við alla, að gera sér
far um að vera skuldlausir við hver ára-
mót. Vér þekkjum það af mannlegri
reynslu, að hverjum fyrir sig finnst — oss
liggur við að segja eðlilega — að ekki séu
hundrað í hættunni þótt skuldað sé fyrir
tvö, þrjú og jafnvel fjögur ár, þegar þeir
vita með sjálfum sér, að þeim hefir aldrei
til hugar komið að bregðast trausti blaðs-
ins. Það er næstum því eðlilegt, að
minnsta kosti mjög mannlegt, að hverjum
kaupanda finnist, að blaðið muni ekki
draga mikið um þá sex, níu eða tólf dali
sem hann kann að skulda. En þegar
menn fá að vita að þessar smáskuldir
skifta ekki einungis tugum heldur jafn-
vel hundruðum, og áskriftaskuldin þvi!
samtals mörgum þúsundum dala, svo að
h'tið grynnist á henni ár eftir ár, þá þarf
ekki langa umhugsun til að átta sig á því,
að blaðið munaði meira en lítið um það,
ef allir kaupendur stæðu skuldlausir við
hvert áramót. íslenzku blöðin hér eru
ekki svo gróin í fjármagni, að þau muni
ekki meira en lítið um vextina eina af
$10,000 — $12,000.
En auk vaxtatapsins skaðast blöðin
beinlínis meira en h'tið, á þann hátt, sem
einkennilegur myndi sennilega virð-
ast, meðal-flestra annara þjóða en ein-
mitt íslendinga, á hugsunarleysi margra
kaupanda um það að standa árlega í skil-
um'. Stafar það atriði þó sjálfsagt ekki
af því, að Islendingar séu öðruvísi gerðir,
eða að eðlisfari óskilvísari en aðrir menn,
heldur í þessu falli af því, að með öðrum
þjóð. tíðkast ekki svo langar gjaldfrestur
á áskriftargjöldum sem íslenzku blöðin
leyfa kaupendum sínum. En skaðinn
liggur í þessu: Þegar menn hafa látið
dragast árum saman að borga blöðin, svo
að skuldin er komin upp í allt að tuttugu
dölum til dæmis, og þar yfir, þá fer (þvf
miður fyrir hag blaðsins) mörgum að
vaxa skuldin í augum. Og þá skeður
þetta einkennilega of oft, að sumum finnst
þá ekki nema sanngjarnt, að þeir fái af.
slátt á skuldinni, sem skynsamlega og
sanngjamlega athugað, þýðir í rauninni
ekki annað en það, að blaðið veiti þeim |
sérstök vildarkjör fyrir gleymskuna, eða
óskilvísina, vildarkjör, sem það í raun og
sannleika hefir alls ekki efni á að bjóða,
jafnvel ekki hinum skilvísustu kaupend
um sínum. Og þegar svona er komið, þá
skeður venjulega eitt af tvennu: annað-
hvort verður blaðið, nauðugt, viljugt, við
ósk eða kröfu kaupandans, og tapar þá
álitlegum hluta höfuðstólsins (andvirðis-
ins) auk vaxtanna, er það hefir tapað öll
árin, er skuldin stóð, eða þá að skuldu-
nautur greiðir skuldina, og svalar svo óá-
nægju sinni með því að segja upp blaðinu.
Og stundum hendir það líka, þótt sjaídgæf
ara sé, að blaðið neyðist til að slá af við
kaupandann og hljóta svo uppsögn hans í
staðinn.
Menn munu enn betur skilja hve til-
finnanlegt þetta getur verið ekki stærri
fyrirtækjum en íslenzku blöðin eru, er
menn heyra, að tiltölulega margir skulda
yfir tuttugu dali og ýmsir jafnvel frá fjöru
tíu og allt upp í sextíu dali!
Og þetta er kaupendum svo auðvelt
að lagfæra. Enginn þeirra verður var
við þriggja dala gjöld á ári. Og án blað-
anna vilja þeir þó ekki vera. Og sérstak-
lega ekki nú, er augu manna, og það
þeirra, er ríkjum ráða.eru óðum að opnast
fyrir því, að hvert mannsbarn er betur af,
sem tvö tungumál hefir á valdi sínu en
eitt, jafnvel þótt það tungumálið, sem ekki
er lögboðið hafi ekki slíkan feikna sjóð
fróðleiks og menningargildis á bak sér og
íslenzkan hefir.
Vilja nú ekki kaupendur vorir verða
vinsamlega við þessum tilmælum: að
lúka skuldum sínum hið allra fyrsta og
gera síðan upp viðskiftin árlega?
Asnasparkið.
í síðasta tölublaði “Lögbergs,” dags.
12. sept., er birt auglýsing, tekin úr Win-
nipeg blaðinu ‘‘Pree Press,” dags. 31. ág-
úst, er svo hljóðar:
ICELANDIC FEDERATED CHURCH
English Unitarian Services
Rev. Richard J. Hall, of Swansea,
England, will preach on Sunday, Septem-
ber lst, at 11 a.m.
Dr. George Patterson, of Boston,
Mass., U.S.A., will preach on Sunday,
September 8th, at both morning and eve-
ning services. — 11 a.m. and 7 p.m •
Resident Pastor:
Rev. Philip Pétursson.”
Og svo gerir ritstjóri “Lögbergs’’
þessa athugasemd:
‘‘Auglýsing þessi birtist í Manitoba
Free Press, laugardaginn þann 31. ágúst
síðastliðinn.
Hvenær var það, að séra Benjamín
Kristjánsson lét af embætti við Sambands-
kirkjuna?”
* * *
Hefði nú aðeins almenn forvitni
vaknað hjá ritstjóra Lögbergs við að lesa
þessa auglýsingu í Free Press, þá hefði
svo sem verið hægurinn hjá fyrir hann
að seðja þá forvitni öllum mönnum frem
ur. Hann átti sem sé beinan aðgang að
Mr. Ransome, einum helzta starfsmanni
Lögbergsprensmiðjunnar “The Columbia
PCess, og einum helzta safnaðarmanni
hinna enskumælandi Únítara hér í Winni-
peg. Mr. Ransome myndi fúslega hafa
veitt ritstjóra Lögbergs þá upplýsingu, að
söfnuður enskumælandi Únítara í Winni-
peg hefði farið þess á leit við safnaðar-
nefnd Sambandssafnaðar, að fá að nota
Sambandskirkjuna, fyrir morgunguðs-
þjónustur í vetur, og að þessi Únítara söfn
uður hefði kvatt séra Philip M. Pétursson
til prestskapar.
Þeim, sem ekki þekkja greinilega til
safnaðarmála hér, eða utanbæjar eru,
kynni nú að detta í hug, að það væri
“gleymsku” að k(?nna, að ritstjórinn ekki
snéri sér strax til Mr. Ransome, sem
gegnir starfi á sömu skrifstofu, þótt öll-
um þeim, er nokkuð þekkja til, hljóti að
verða það næsta torskilið, að séra Benja-
mín Kristjánsson skuli þurfa að láta af
þjónustu sinni við Sambandssöfnuð, þótt
söfnuður manna, er mæla á aðra tungu
en þá er notuð er við messugjörðir Sam-
bandssafnaðar, fái lánaða Sambandskirkj-
una fyrir guðsþjónustu, á allt öðrum tíma
en þeim, er Sambandssöfnuður hefir ætíð
gengið og gengur enn til guðsþjónustu.
En hér var hvorki um “almenna for-
vitni” né ‘‘gleymsku” að ræða hjá rit-
stjóra Lögbergs. Athugasemd hans var
blátt áfram asnaspark, sennilega miðað á
einhvern ímyndaðan fleyg, er hann í ein-
feldni sinni hefir hugsað sér, að takast
mætti að reka í Sambandssöfnuðinn, með
því að gefa í skyn, að hér væri einhver
únítarisk hætta á ferðinni. Því augljós-
ara er þetta, er menn vita, að “Lögberg’’
þorði ekki eða vildi ekki taka þessa aug-
lýsingu meSan hún var tímabær, þótt
fram á þaS væri fariS.
Slík lítilmennska, að þora ekki eða
vilja ekki kunngjöra almenningi guðsþjón [
ustur safnaðar.er aðra trúarjátningu hefir
en þá er Lögberg játar, er sannast að segja
nauða heimskuleg pólitík, eins og allur
smásálarskapur er heimskulegur. Heims-
kringla hefir birt, birtir enn og mun
gjarna birta framvegis, þegar óskað er,
tilkynningar um ýmsar messugjörðir hins
lúterska kirkjufélags Vestur-lslendinga.
Þessi vesaldómur Lögbergsritstjórans
hefði heldur ekki verið gerður að umtals-
efni hér, hefði ekki asnasparkið í áttina
til Sambandssafnaðar fylgt á eftir. Það
er ekki fyrsta asnasparkið úr Lögbergs-
áttinni, sem svo er stefnt. Vér höfum
gengið fram hjá þeim að þessu, en sjáum
enga ástæðu til þess að gera það lengur
og það því síður, sem vér erum sannfærðir
um það, að beztu menn hins lúterska
kirkjufélags Vestur íslendinga, munu sjá
og skilja greinilega tilgangsleysi slíkrar
bardagaaðferðar, auk þess sem þeir hafa
óbeit á henni, eins og hver góður drengur
hlýtur að hafa, og sjá þá um leið nauð
synina á því að koma snarvöl á Lögbergs-
ritstjórann og hafa viðbúnað til þess að
geta haldið á honum fæti, ef hann ætlar
sér á marga slíka spretti í framtíðinni.
Hraðvaxandi
viðskiftalíf.
í Kanada búa tæpar tíu miljónir
manna. En landið er sem heil heims-
álfa. í skauti sínu felur það nær öll
auðæfi jarðarinnar, er fært um að gegna
allra nauðsynjum, ef skynsamlega er á-
haldið. í forðabúr sitt getur það safn-
að, og síðan miðlað öðrum, korni og
timbri af hundruðum þúsunda ferhyrn-
ingsmílna; málmum úr óþrjótandi nám-
um; fiski frá ótæmandi miðum; takmarka
lausu vatnsafli auk þess sem það á yfir
að ráða mörgum hundruðum þúsunda fer-
hyrningsmílna af haglendi fyrir allskonar
alidýr. Enda hefir trúin á landið aukist
svo og framfarirnar verið svo stórstígar
nú síðustu árin, að tæplega munu slíks
dæmi annarsstaðar á jörðinni fyrir utan
ísland og ef til vill Bandaríkin.
Hvergi koma þessar framfarir skýrar
í ljós, en í hagskýrslum ríkisins og ef til
vill sérstaklega í þeim hluta þeirra, er
tjáir lesendanum allt um verzlunarvið-
skifti ríkisins út á við. Stórfurðulegt er
í sjálfu sér hið hraðvaxandi verðmæti út-
flutts varnings, en ekki er síður furðulegt
hversu víðlendir landvinningar hafa átt
sér stað, þegar ræðir um utanríkisverzlun
kanadisku þjóðarinnar.
Um langt skeið hafa Bandaríkin og
Stórbretaland verið aðal viðskiftavinir
vorir, því til örskamms tíma hefir verzlun-
arviðskifta við önnur lönd gætt mjög lít-
ið. En síðustu fimmtán árin hafa miklar
breytingar orðið á þessu. Á því tímabili
hefir útflutningur kanadiskra afurða til
Bretlands tvöfaldast að verðmæti, þrefald
ast til Bandaríkjanna, og sjöfaldast til
annara landa. Til þeirra fór áður mjög
lítið af afurðum Kanada, eins og áður er
sagt, en nú flýtur þangað geysilegt afurða
magn, er að verðmæti nemur meira en
allur vöruútflutningar héðan fyrir fimmt-
án árum síðan.
Gg hér er um allskonar afurðir að
ræða, sem dreifast um alla jörðina, hráefni
og iðnaðarvörur. Silfur og silkilíki til
Indlands; pappír og sardínur til Ástralíu;
kartöflur til Kúbu; silfurrefir og niðursoð-
inn humar til Svíþjóðar, hafrar og nickel
til Niðurlanda; niðursoðinn lax og grá-
vara til Frakklands; ostur og húsgögn til
Suður Afríku; rúgur til Noregs; sink og
ullgrjót til Þýzkalands; þurkaður saltfisk-
ur og koparþráður til Brasilíu; almín og
trjámauk til ítalíu, og svo vitanlega hveiti
korn og hveitimjöl um alla víða veröld.
Árið 1914 nam útflutningur kana-
diskra afurða til Bretlands $215,000,000;
til Bandaríkjanna $163,000,000; til ann-
ara landa $52,000,000. En 1929 (í marz
lok) nam útflutningur kanadiskra afurða
til Bretlands $429,000,000; til Bandaríkj-
anna $500,000,000, og til annara ianda
$433,000,000.
Ef til vill hafa framfarirnar ekki verið
jafn stórstígar í vísindum, bókmenntum
og fögrum listum. Þó hefir Kanada
framleitt Nobelsverðlaunamanninn Ban-
ting, og hér er líka fæddur einhver merk-
asti landkönnuður nútímans, Vilhjálmur
Stefánsson. Snauðara er um afburðamenn
á sviði bókmennta og fagurra
lista. Eina stórskáldið, er Kana
da getur að nokkru eignað sér,
Stephan G. Stephansson, er
fæddur og uppalinn á íslandi.
Þó verður ekki annað sagt,
en að vel sé á veg komið, einn-
ig í þessum efnum, þegar tillit
er tekið til hinnar ungu menn-
ingar, er fyrst hefir orðið að
sjá fyrir ‘‘munni og maga.”
Fáum vér að njóta framsýnna,
stórhuga og tilþrifamikilla
stjórnvalda er auðnast að sam-
ræna öfl þeirrar margþættu
menningar, er hér eru að verki
í þjóðlífinu, á einn og annan
hátt, svo að því bezta með
hverjum þjóðflokki sé gefinn
byr undir báða vængi, þá á
Kanada eftir að verða að öllu
fyrirmyndarland. En tilkoma
slíkra stjórnvalda og slíks þjóð-
skipulags hvílir í höndum vor
allra. Heimtum í sífellu, af
sjálfum oss og öðrum, fullt
frjálsræði fyrir það, sem hver
veit dýrast og sérkennilega á-
gætast í eðli og fari hvers fyrir
sig.
Hljómleikar
Tryggva Björnson.
Þriðjudaginn 10. sept. hélt hr.
Tryggvi Björnson, píanókennari frá
New York “fyrirlestra hljómleika”
í lútersku kirkjunni á Victor stræti
þá, er hann hafði auglýst áður. Um
píanóleik hans er margt verulega
gott að segja. Skilningur hans á
viðfangsefninu er skýr og næmur, og
innilegur blær yfir allri meðferðinni,
sem þó er enn töluvert ójöfn, en gef-
ur beztu vonir um ágætan árangur í
framtíðinni, með vaxandi tækni, sem
nauðsynleg er til þess að hin djúpa
og fíngerða hljómkennd listamannsins
fái að njóta sín x eyrum áheyrenda
eins og hún á skilið.
tónsmíð B. G. skuli ekki ihafa komist
til prentunar; að á henni skuli
ekki vera völ fyrir vestræna píanó-
nemendur, því þetta er áreiðanlega
ein af þeim tónsmíðum, sem grípur
menn æ fastari tökum, því nánar sem
menn kynnast henni, þar sem nýja
fegurð er að uppgötva við hverja
yfirferð.
Að síðustu lék hr. Björnson tón-
smíði eftir sjálfan sig, ‘Tslenzk
Sigurljóð,” sem hann tileinkar hinni
nýju íslenzku stefnu tónlistarinnar.
Ber þetta verk vott um ótvíræða tón-
smíðagáfu, sem efalaust á eftir að
þroskast og bera ávöxt í framtíðinni,
og gefur góða von um þann úrslita-
sigur hins unga tónskálds, er hann
ekki hefir fyllilega náð með þessu
verki.
Aðstoð við hljómleikana veitti hr.
Björnson fiðluleikarinn Pálmi Pálma-
son. Var sönn ánægju að verða
heyrnarvottur að þeim miklu fram-
förum, er komu í ljós í leik þessa
unga, efnilega listamanns, í aukinni
leikni og tækni til tjáningar, bæði
að því er stigbreytingar og litbrigði
snertir, og í auknum skilningi og
þrótti túlkunarinnar.
Annars á Tryggvi Björnson miklar
þakkir skilið fyrir vöndun í efnisvali
og meðferð á því sem hann hefir verið
að tjá löndum sínum víðsvegar í sum
ar. Það er ekki áhlaupaverk, því
eðlilega eru Islendingar jafn van-
menntaðir á sviði hljómlistarinnar og
þeir eru vel að sér bókmenntalega.
Það er því ekki mikils skilnings að
vænta í byrjun, að ekki sé talað um
fé og frama, fyrir þá er leggja út
í það, að túlka dýpstu verk mestu
tónsnillinga veraldarinnar. En ein-
hver verður að hefjast handa, og þeg
ar sá tími kemur, sem ekki ætti að
vera langt framundan, að Islendingar
kunna jafnvel að hafna leirburði í
hljómlist sem skáldskap, þá ætti að
minnast brautryðjendanna með þakk-
læti.
—BX.
Beztu eiginleikar listamannsins
komu ótvíræðast og fegurst í ljós í
“Variations in F. Minor,” eftir Haydn
og “Interlude,” eftir Björgvin Guð-
mundsson. Meðferðina á báðum
þessum stykkjum má ýkjulaust telja
ágæta frá listrænu sjónarmiði. Haydn-
lagið til dæmis nýtur sín ekki, sé það
ekki túlkað af mjög næmum skiln-
ingi, og það var hér gert. Stig-
breytingar og litaskifti tóna og tján-
ingar voru yfirleitt óaðfinnanlegar.
Annars virtist helzt skorta nægi-
legt vald yfir áslagstilbreytingum og
stigbreytingum. Kom hið fyrra sér-
staklega í ljós í “Papillons” Sohum-
ans, þar sem svo mikið veltur á
næmri tilbreytingu i áslaginu, en hið
síðara í “Rhapsódíu” Brahms, þar
sem listamaðurinn oftók sig í byrjun
stígandans að hástiginu svo að manni
fannst honum aldrei takast að fram-
leiða hástig hljómstormsins.—
Á undan síðasta þætti hljómleiksins
flutti hr. Björnson stutt erindi um
framtíðarhlutverk íslenzkrar hljóm-
listar. Kvað hann það mest há
vestur-íslenzkri hljómlist, að Vestur-
Islendingar væru yfirleitt búnir að
venja sig svo við þá hugsun, að þeirra
gætti ekki í heimi hljómlistarinnar,
að þeir ættu mjög erfitt með, eða
treysta sér ekki til, eða hreint og
beint neituðu að viðurkenna sínar
eigin gáfur í þá átt, eins og bezt
sæist í hinni óheppilegu afstöðu, er
þeir til dæmis tækju gegn listamönn-
um sínum, sérstaklega tónskáldunum.
Kvað hann þeim oft hafa orðið þroska
töf af þeim andúðarhug, er þeir
hefðu mæt meðal sinnar eigin þjóð-
ar, og hvatti menn til gagngerðra
sinnaskifta í þessu efni.
Hann rakti síðan stuttlega þroska-
sögu hljómlistarinnar, frá Italíu og
alla leið til íslands, sem hann áleit að
ætti eftir að leggja grundvöll undir
nýja hljómlistarstefnu, sem fyrst og
fremst myndi frekar tala til vitsmuna
og skilnings, en til tilfinninganna ein-
göngu. Tilnefndi hann Björgvin
Guðmundsson sem höfund þessarar
stefnu. 0,g það verður að segjast
að bezta röksemdafærslan fyrir því
máli var tjáning hans á “Interlude,”
eftir B. G., sém fyr var nefnd, sem
að byggingu, djúpsæi og eðlisþrótti
minnir mest á “Clavier”-tónsmíðar
Bachs. Er illt til þess að vita fyrir
vestur-islenzka hljómlist, að þessi
Alþjóðasamvinna í
mentamálum.
Eftir Guðmund Finnbogason
Islendingar hafa ekki enn gengið í
Þjóðbandalagið, en að likindum gera
þeir það áður en langt líður. Ein
grein þess hefir þegar náð til Islands,
en það er sú sem að veit að alþjóða-
samvinnu í menntamálum, og skal hér
skýrt stuttlega frá henni.
Þjóðbandalagið hefir frá öndverðu
beint athygli sinni að slíkri sam-
vinnu, og 1922 skipaði ráð Þjóð-
bandalagsins alþjóðanefnd fyrir sam-
vinnu i menntamálum (commission
internationale de Cooperation intel-
lectuelleý. Sitja í henni 15 manns,
valdir meðal forustumanna í vísind-
um og bókmenntuin til þess að at-
huga allt það er snertir samvinnu í
menntamálum og glæða andleg við-
skifti þjóðanna. Fyrsti forseti nefnd
arinnar var franski heimspekingurinn
Henri Bergson. En hann lét af for-
setastörfum sökum heilsubrests, tók
við frægur hollenskur eðlisfræðing-
ur, prófessor Lorentz. Hann er nú
dáinn og forseti nefndarinnar er nú
Gilbert Murray, prófessor í griskri
málfræði við háskólann í Oxford. Af
öðrum nefndarmönnum skal aðeins
nefna prófessor Einstein og frú Curie,
er radium fann.
•Þessi fimmtán manna nefnd grein-
ist svo aftur í 4 smærri nefndir með
2—6 í hverri. Hefir ein til meðferð
ar háskólamál, önnur bókfræði,, 3.
bókmenntir og listir, 4. höfundarétt,
en hver nefnd hefir 5—7 sérfræðinga
til aðstoðar í þeim efnum, sem hún
fjallar um.
Arið 1925 setti svo Frakkland i
samvinnu við Þjóðbandalagið á fót
í París alþjóðastofnun fyrir sam-
vinnu í menntamálum (Institut in-
ternational de Cooperation intellec-
tuelle), fékk því til umráða höll eina
og 2 milj. franka árlega til að starfa
fyrir. En auk þess tekur stofuun-
in við gjöfum og hefir fengið styrk
frá stjórnum ýmsra landa. Stofn-
unin lýtur alþjóðanefndinni í Genf og
gerir þær rannsóknir og framkvæmir
það, er nefndin felur henni. Starfs-
menn stofnuninnar eru frá ýmsum
þjóðum. Formaður hennar er Julien