Heimskringla - 06.08.1930, Side 3

WINNIPEG, 6. AGtJST, 1930.
HEIMSKRINGLA
3. blaðsiða
eg að því að Mundi var búinn að
senda Potompkin fisk fyrir $2400,
og varaði eg hann enn við að senda
meira þar til félagið borgaði. En
hann sendi þó aftur fisk upp á önnur
$2400 til Potompkin, og þessi $4800
hafa aldrei verið borguð.
Einnig komst eg að því, að þíður
um stutta stund við fundinn 10. júnl
s.l., og leggja fyrir oss fáeinar spum-
ingar.
Hvers vegna klöppuðu menn ósann
indum G. F. J. lof í lófa, þegar hann
sagði frá sölusnilli sinni? Leigðar
hendur! Má vel vera; en heimskra
manna engu að síður.
Hvers vegna tókum við ekki rann- tiskur hafði verið látinn bíða dag
sókn þá, sem að framan getur, I ettir dag í Winnipeg, þar til hann
okkar eigin hendur ? Sjálfs er þó jvar orðinn vikugamall og skemmd-
hendin hollust. Við teljumst 480 ! ur áður en hann var sendur suður.
meðlimir. Segjum að rannsóknin ! Nokkrum dögum eftir að eg kom
hefði kostað 5—10 dali á haus að sunnan, kom Mundi Jónasson til
hvern. Hefði okkur ekki verið mín °S sagði mér, að á meðan eg var
sæmra að standa sjálfir straum af suðurfrá hefði hann og Walker kom-
henni ? Bóndi aflar fóðurs fénaði íið sér saman um, að heppilegt mundi
sínum, en leggur agn fyrir úlf og ref, , vera að kaupa fisk við Winnipegosis,
hjörðinni til varnar. Við biðjum um | °& að hauPa hann undir nafni Jonas-
stjórnarvarðveizlu og viðurkennum
með því eftirlits- og ábyrgðarþörf-
ina.
Eða þá nefndarvalið! Til ykkar,
son Bros.. Vildi hann fá mig til að
samþykkja að setja sér (i cept á
pundið í sölulaun á þessum fiski.
Þetta afsagði eg að gera. Sagði
sem hana kusuð, beini eg þessari , honum að þetta yrði að koma fyrir
spurningu: Hvað hugsið þið? Það nefndina, og að eg vildi helzt, að
er sorglegt að þurfa að segja það, \ Það yrði ekki tekið fyrir fyr en und-
en ekki er annað sýnna en að það ir vertíðarlok, þar eð þeir tveir hefðu
hafi ekkert verið. Einhver stakk i ráðið þetta sín á milli og væru þegar
upp á þessum mönnum, en þið — j hunir að kaupa mikinn fisk. Hug-
samþykktuð auðvitað. — Hvaða vit j mynd mín var, að þar sem hann væri
er annað eins og þetta? Grips? ; að "spekúlera” á þessum fiski sjálfur
Hann hlýðir allajafna rekstri. — Ja,
þessa menn, sem að örfáum heið-
arlegum undantekningum frádregn-
um, hafa svo að segja staðið ráð-
í mótsögn við félagshugmyndina,
ætti hann að sæta sömu kjörum og
fiskimenn, hvað sölulaunum viðvék.
Seinna um veturinn gat hann kom-
þrota gagnvart þeirri kröfu holds- ið því í kring, að nefnd var sett í
ins að hafa í sig og á — kjósið þið þetta, og sú nefnd ákvað, að fara að
til leiðtoga, felið þeim forsjá alla, á- j vilja hans, og gefa honum (4 cent á
byrgðarlausa þó, til viðreisnar þessu pundið, þrátt fyrir það að sölulaun-
þrotabúi voru; og svo verða þeir sömu in hefðu átt að vera þrisvar sinnum
landeyðunni lyftistöng til valda, er ! (4 cent, og álít eg og veit, að þetta
verið hefir fébítur félagsskapar vors | fyrirtæki hans kostaði félagið $5000
frá fyrstu tíð. Og svo stígur hann í tapi. Og meira að segja, hann leit
enn á ný yfir öll velsæmisvébönd, og alltaf eftir bezta markaði fyrir sinn
ber þessa ræfla ráðum sem fyrir- j eigin fisk, og félagsmenn máttu sitja j
rennara þeirra! ; á hakanum og fengu minna verð j
Já, reiðist þið, bræður, en syndg- j fyrir sinn fisk.
ið ekki meira, en rekið af ykkur t 24. desember 1928 kom skeyti frá
bleyðiorðið. j Lay Fish Co. í New York, þess efn-
En þá kemur spumingi þessi: i is að þeir hefðu þann dag jieitað
Hversu má það verða? carload af þíðum fiski, og að þeir
Afstöðu þessa félagsskapar vors ætluðu ekki að kaupa meiri fisk af i
til lífsins, má líkja við afvelta hor- \ samlaginu. Eg fór strax suður,
gemling. Verði ekkert honum til fyrst og fremst til að reyna að inn-
viðreisnar gert, liggur það í augum kalla fyrir fisk þann, er þegar hafði
uppi, að hann verður sem gemsi — j verið sendur, kringum $16,000 virði.
sjálfdauður. Er oss það vanzalaust, I öðru lagi ætlaði eg að reyna að út-
landar, að láta svo um hann fara? I vega bát fyrir sumarfiski á Winni-
Eg svara ákveðið — nei. ! pegvatni.
Fyrsta sporið í áttina til við- j Er eg kom til New York, fékk eg
reisnar “Vesalingi” ætti að vera mót margar umkvartanir um að fiskur
félagsmanna, — segjum t. d. að verið slæmur og gamall. En eftir að
Lundar, þvi við Manitobavatn munu hafa talað við þá, sem fiskinn höfðu
flestir félagar vera búsettir. A þeim keypt, varð eg þess var, að eg gæti
fundi ætti að vera kjörin nefnd til innkallað með þvi að gefa 10% af-
að hafa hönd i bagga af vorri hálfu slátt. Eg símaði þetta til Munda,
með stjórnarrannsókn þeirri, er fyr en hann afsagði fyrir hönd samlags-
getur. Þeirri nefnd skyldi og á hend ins að leyfa þenna afslátt. En þar
ur falið það virðulega og vandasama sem eg hafði komist að samningum
starf, að endurreisa félagið. I því bæði um sölu á þíðum fiski, það sem
sambandi kemur margt til greina, eftir væri vetftíðaf, og einnig að
sem ekki verður rætt hér, en lagt samning um bát á Winnipegvatni,
Þegar Mundi í janúarlok fór suð-
ur til New York, fór hann að kaupa
fisk fyrir Atlantic & Pacific Fish Co.
þrátt fyrir það að hann hafði samið
við Lake Manitoba Fisheries, að selja
engan fisk á New York markaðinum.
Hafði hann það fyrir grímu að Con-
rad Adams væri að kaupa fiskinn.
En eins og allir vita, var það hann
sjálfur, og allur fiskurinn var höndl-
aður af Jonasson Bros. i Winnipeg-
osis. Þetta fyrirtæki vakti óánægju
á milli Lake Manitoba Fisheries og
Manitoba Co-operative Fisheries, og
varð til þess að Lake Manitoba Fish-
eries tóku afföll (cuts) á þeim fiski
er við seldum þeim, sem nam $3000;
og þau afföll eru Munda að kenna.
Og ekki er þar með búið heldur lét
Mundi senda allan góðan fisk til At-
lantic and Pacific Fish Co., New
York, en sendi “poolinu” allan rusl-
fisk og skemmdan fisk, sem hann
þurfti að kaupa til að fá góða fisk-
inn. Eg skrifaði, símaði og sendi
símskeyti Snorra bróður hans, að
hætta að senda suður fisk, eða að
minnsta kosti að hætta að senda
okkur ruslfiskinn. En það var ekki
til neins, ruslið kom samt sem áður,
og varð okkur til stórskaða. Seinna
um veturinn kom til þess að reikna
út hve mikið hefði fengist fyrir
þenna fisk, og kom þá bókhaldarinn
með skýrslu. Eg sagði honum strax
að skýrslan væri röng. Kom hann
þá með aðra, sem eg sagði honum
einnig, að væri ekki rétt, og kom
hann aldrei þessum svikareikningi á
bækurnar meðan eg var þar. En j
hann mun hafa fært það til innleggs
fyrir Munda mjög skömmu eftir að
eg fór. Og hvaða innlegg, sem Mundi
hefir fengið fyrir þenna rsulfisk, er
beint tap félagsmanna.
Tap það, er samlagsmenn hafa
orðið fyrir frá því í nóvember 1928
til 15. marz 1929, sem er Munda Jón- 1
assyni einum og algerlega um að
kenna, er sem fylgir:
Oxenburg Bros., pöntun
neitað ................... $25,000
Lay Fish Co., New York .... 5,000
Meyers, Montreal .............. 5,000
H. Potompkin, Philadelphia .... 4,800
A. E. Cole & Co. New York 10,000
Fishermen’s Co-operative
Sales & Cold Storage,
Detroit .................... 4,000
Salesnek Fish House............ 5,000 j
Lake Manitoba Fisheries,
Winnipeg .................... 3,00
Skaði á sölulaunum á hans eig-
in fiski ................... 5,000
Innfært til hans sjálfs rang-
lega um .................... 2,000
verður fram á fundinum til athug-
unar. Verði aftur á móti ekkert að-
varð eg að fara til baka. En áður
en eg lagði af stað norður, fór eg til
hafst í endurreisnaráttina — ja, þá Brooklyn í New York, til Oxenburg
rísa óhjákvæmilega upp í huga vor- Bros., eins stærsta og áreiðanleg-
um þessar spurningar: Hverjir asta fiskifélags í Bandaríkjunum.
lána oss vistir og útgerð til næstu Samdist okkur svo, að þeir keyptu
vertiðar ? Hverjir treysta þeim af samlaginu 25 carloads af Lake |
fiskimönnum, sem tilheyra klikku winnipeg birting á lOc pundið, og |
þessari? Hverjir láta sína fjram- sendi eg þaðan skeyti til Winnipeg, j
leiðslu ganga henni um greipar? Því bað þá að viðurkenna þenna samn- j
svo lengi sem við tilheyrum henni, jng og byrja að senda þeim fisk. En
munu félögin tæplega við oss líta. Mundi neitaði að viðurkenna samn- j
Og hverjir af oss kjósa að taka upp inginn og senda fiskinn. Þetta bragð (
vonarvölinn — beiningamannsins hans kostaði samlagsmenn $25,000.
máttarstoð — svo veigamikil sem Er eg kom að sunnan 6. janúar
hún er, og drepa á þær náðardyrn- 1929, var Mundi byrjaður að senda j
ar? Og eg vil bæta því við, að tök- fjgk til E. A. Cole & Co., New York.
um við upp þá tötra, þá tel eg það e. Walker, er þá var með okkur, leit-
fullsannað og sýnt, að svo er oss agj upplýsinga um þetta félag, er ;
þrælablóð i æðar runnið, að við get- sýndu að félag þetta var óáreiðan-
um enga sanngjarna kröfu til þess íegt, og vöruðum við Walkar báðir ,
gert, að kallast frjálsbornir menn. Munda við að senda þeim meiri fisk. !
Látum það ekki á sannast, félag- Hann neitaði ráðum okkar og sendi
ar góðir! Gerum ekki úr okkur þeim fisk á $19,000 áður en eg gat
gripasamkundu! kallað nefndarfund til þess að koma í
A. Björnsson. veg fyrir að meiri fiskur yrði send-
* * * ur þessu félagi. En áður en sá fund
Bréf Mr. Reykdals. ur kom saman, var Mundi kominn af
Winnipeg 21. júni 1930. stag suður til New York, i þeim er-
Armann Bjarnason, j indum, að innkalla útistandandi fé
Winnipegosis, Man. samlagsins. Mundi var suðurfrá í
Góði kunningi:— sex vikur, og það eru þær einu sex |
Þú vilt vita sögu Fiskisamlagsins vjkur sem samlagið hefir þrifist síð- j
frá fyrstu, og skal eg gefa þér nokk- an þag komst á laggirnar. En ekki j
ur atriði. , hafði þessi ferð Munda neinn árang- j
I nóvember 1928 ferðaðist eg suð- ur annan en þann, að fæla viðskifta-
ur um Bandaríkin, til að lita eftir menn frá samlaginu og gera þvi j
markaði fyrir fisk þann, er byrjað margfaldan kostnað. Og á móti |
var að framleiða, og kom eg við í Vjija nefndarinnar og beint ofan í
flestum stærstu borgum Bandaríkj- bann frá henni, byrjar Mundi lög-
anna. Um 17. nóvember kom eg til gg^n a hendur Lay Fish Co. Varð
Pittsburgh, og fékk þar langt skeyti þetta tiltæki hans til þess, að við
frá Munda Jónassyni þess efnis, að sen<jum íögmann okkar, H. M. Hann-
hann væri búinn að gera samning esson, suður í innköllunarerindum.
við Lay Fish Co. í New York, fyrir p>essj ferg Mr. Hannesson færði sam-
helminginn af þeim þíða fiski, er fé- jagjnu $20,000 frá Lay Fish Co., Cole
lagsmenn myndu framleiða yfir þá Qg Meyers. Og öll þessi upphæð
vertið. Einnig samning við H. Po- hefði tapast ef Hannesson hefði ekki
tompkin í Philadelphia fyrir carload farjg suður. Og þann tíma sem hann
á viku og Meyers i Montreal fyrir var sugurfrá, fékk hann enga hjálp
carload á viku. ! frá Munda.
Aður en eg fór til New York, skrif ; Tvö önnur félög má minnast á:
Fishermen’s Co-operative Sales &
Cold Storage, i Detroit, félag sem
bæði eg og Waiker vöruðum Munda
við. A því félagi tapaði samlaglð
yfir $4000. Hitt félagið er Salesnek
Fish House, Detroit, sem samlagið
tapaði yfir $5000 á í viðskiftum.
Samtals ......$68,800
A ársfundinum 1929 minntist eg
tvisvar sinnum á það, að heppilegt
væri að félagsmenn settu nefnd í
það að rannsaka gerðir félagsins
Þessu var ekki sinnt og skrifari
gleymdi að minnast á það í fundar-
gerning.
Einnig má geta þess, að á ársfund
inum 1929 kusu félagsmenn yfirskoð-
unarmenn Dunwoody, Mickey & Co.
Enginn hafði neinn rétt til að láta
þá hætta starfi, nema félagsmenn á
fundi, sem til þess væri kallaður. En
samt tekur Mundi það upp á sig að
láta þá fara, og fær sér i staðinn
það sem lítur út fyrir að vera póli-
tískur yfirskoðunarmaður, sem breið-
ir yfir öll hans (Munda) afglöp, og
breytir bókunum til þess að reyna
að sýna að aðrir en Mundi væru
sekir.
Snemma á árinu 1929 varð eg var
við það, að sumt af nefndarmönnum
virtust hafa meiri áhuga fyrir sér-
stökum pólitískum flokk, heldur en
velmegun félagsins. En þar sem eg
hafði myndað félagið, vildi eg ekki
undir neinum kringumstæðum spilla
fyrir því, ef mögulegt væri að það
gæti lifað; og hefi eg, og þeir sem
með mér fóru frá, þagað og legið
undir brigslum og óhróðri í meira
en heilt ar, heldur en að segja nokk-
uð er gæti skemmt fyrir hreyfing-
unni.
En nú, er við sjáum að Mundi er
búin nað drepa hreyfinguna að fullu
með aðstoð sinna pólitísku vina, má
gjarna láta félagsmenn vita sann-
leikann. Og hægt er fyrir hvern sem
vill komast að því, að allt sem
eg hefi skrlfað þér um þetta mál, er
rétt með farið, ef upplýsinga er leit-
að.
Það er ýmislegt fleira, sem mætti
minnast á, ef þörf gerist. En það
má bíða.
Páll Reykdal.
þúsund manns algerlega atvinnu-
lausir, hinir höfðu reitingsvinnu,
samkvæmt stjórnarskýrslum (The
Minister of Labor Gazette). Þótt
þessar tölur megi sýnast mjög háar
og sorglegar, sýna þær samt ekki
hið raunverulega ástand í allri eymd
þess. Sir Leo Chiozza Money segir,
það að hálfönnur miljón manna
sje atvinnulaus þegar atvinnuleysis-
skráning fer fram, samsvari því, að
yfir árið sjeu 5 miljónir manna eða
fleiri atvinnulausir eða hafi stopula
atvihnu, en það atvinnuleysið kemur
efnalega niður á 15 miljónum manna,
eða þriðjungi þjóðarinnar. Bretar
hafa beitt ýmsum ráðum til þess að
sigrast á atvinnuleysinu og í verk-
mannastjóninni sem nú er við völd,
eru mái þessi fengin sjerstökum ráð-
herra, Mr. Thomas. Annars hefur
verkamannastjórninni ekki gengið
betur en íhaldsstjóminni að ráða
fram úr málunum og notað að flestu
leyti sömu aðferðir. En Bretar veita
allríflega atvinnuleysisstyrki og hafa
þeir orðið ríkissjóði mjög tilfinnan-
legir. Síðan friður var saminn hefur
atvinnuleysið á þennan hátt kostað
bretska ríkissjóðinn 700 miljónir
punda eða ca. 16,000 miljónir kr. Og
nú efast margir um gagnsemi þess-
ara styrkja og telja að þeir verði at-
vinnulífinu fremur til niðurdreps en
örvunar. Mr. Thomas leggur sívax-
andi áherslu á gildi þess að auka
framleiðsluna og markaði erlendis til
að bæta atvinnuleysiS en reiða sig
ekki á ríkisstyrkina.
Astandið er ekki betra í öðrum
höfuðlöndum iðnaðarins. Mr. Davis
atvinnumálaráðherra Bandaríkjanna,
áætlar að í febrúar s. 1. hafi þrjár
miljónir manna verið atvinnulausar
þar. Sumir telja þetta talsvert of
lágt (en sambærilegar skýrslur eru
ekki til úr öllum ríkjunum). A skýr-
slu frá Alexander Hamilton stofn-
upinni til rannsóknar á viðskifta-
lifinu er talið að atvinnulausar sjeu
í Bandaríkjunum 4(4 milj. manna.
I þýzkalandi voru samkv. opinberum
skýrslum 3 miljónir 394 þús. manna
skrásettir atvinnulausir í janúar s.
1. Þannig er ástandið hjá þremur
mestu iðnaðarþjóðum heimsins. Hjá
Frökkum er atvinnuleysið aftur á
móti lítið sem ekkert, samkvæmt
opinberum skýrslum og þarf jafn-
vel á erlendu verkafólki að halda. t
Italíu virðist alvarlegt, samkvæmt
hagskýrslum, á miðju ári 1929 voru
193 þúsundir manna atvinnulausar,
en í árslok 408 þúsundir.
A Islandi er atvinnuleysi í skiln-
inga iðnaðarlanda nú ekki til. Hér
er þvert á móti hörguli á vinnuafli
sem stendur atvinnuvegi, eins og t.
d. landbúnaði, alvarlega fyrir þrif-
um. Menn skilja því ef til vill ekki
til fulls þá persónulegu neyð og menn
ingarhnekki og það þjóðhagslega böl
og þau vandræði, sem af atvinnu-
leysinu stafar. En menn skilja ekki
menningarbrag og viðskiftalíf sam-
tíðar sinnar ef þeir gera sjer ekki
grein fyrir þessu furðulega fyrir-
brigði menningarinnar, afstöðu þeirra
12 miljóna, sem daglega ganga að-
gerðarlausar í þremur stærstu fram-
leiðslulöndum heimsins og biðja á-
rangurslaust um vinnu, í löndum þar
sem mikið af auði er ónotað og mikið
af störfum óunnið. En úrlausnin er
vandamál, sem hvorki íhald nje jafn-
aðarstefna hafa ráðið við enn sem
komið er.
eignamönnum (samtals 21 þús. hekt.
ara) og stofnaði búnaðarbanka eða
i lánsfjelög bænda. Til járnbrauta-
lagninga voru veittar 1,200 miljónir,
l lagðir 7,000 km. af bílvegum og á-
veitufyrirtæki landsins hafa fimm-
faldast. Stjórnin hefur veitt 1,000
miljónir til rafmagnsvirkjunar. Þetta
er árangur einræðisstjórnarinnar,
! sagði Rivera, og hvað viljið þið meira
| — meira en vaxandi velmegun og
framkvæmdir ?
En andstæðingarnir, sem að lok-
um steyptu honum af stóli sögðust
vilja meira, fyrst og fremst meira
frelsi, meira frelsi til meiri fram-
kvæmda. Þeir bentu á það, að gengi
! spænskra peninga væri lágt, að vald
þjóðþingsins væri ekkert, að ritfrelsi
j væri afnumið og að sumir bestu menn
. þjóðarinnar væru í útlegð. Einn
þeirra var Migel de Unamuno, skáld-
Einræði eða þlngræði.
M. de Unamuno og Spánar-
konungur.
Margir hafa spáð því, að einræði
það, sem á komst í ýmsum Evrópu-
löndum um og eftir heimsstyrjaldar-
árin mundi eiga sjer skamman aldur.
Einn alræðismaðurinn er þegar fali-
in, Rivera á Spáni, og dó skömmu
seinna. Skoðanir á honum og stjórn
hans eru mjög skiftar. Hann tók
við stjórn 13. september 1923. Hann
hjelt því sjálfur fram, í viðtali við
blaðmenn rjett áður en hann dó, að
hann hefði tekið við landinu i full-
kominni óstjórn, en komið þar á
friði og bætt kjör ríkis og einstakl-
inga. Sparisjóðsinnieignir hefðu
hækkað um nærri helming frá 1922
—28, helming meiru verið varið til
heilbrigðismála en áður, 5,000 nýir
alþýðuskólar opnaðir og 25 nýir
mentaskólar með, 4,500 nýjum kenn-
urum og byrjað á háskólabyggingu
I Madrid, heilum bæ, sem á að kosta
130 miljónir pestar. Stjórn hans
veitti 11(4 miljón pestas i styrk til
bænda til að kaupa jarðir af stór-
ið og heimspekingurinn, sem var
sendur til Kanarisku eyjanna 1924
vegna hatramrar andstöðu við ein-
ræðisstjórnina. trtlegðardómurinn
var seinna upphafinn, en Unamuno
vildi ekki koma heim til Spánar og
settist að í París. En nú er hann
kominn heim grimmari en nokkru
sinni fyr í garð stjórnar og konungs-
valds. I fyrstu ræðunni sem hann
hjelt opinberlega í Madrid fyrst í
þessum mánuði, rjeðist hann heiftar-
lega á konunginn, sagði að hann
hefði sjálfur staðið á bak við ein-
; ræðisbröltið, en Rivera hefði einungis
| verið vesælt og heimskt verkfæri I
hendi hans. Hann sagði að nú
! stæði yfir úrslitabylting og hvatti til
þess að steypa seinna einræðinu, sem
væri hálfu verra en það fyrra. Hon-
um var tekið með óstjórnlegum
fögnuði. Þannig er ennþá í fullum
gangi baráttan milli einræðis og
þingræðis.
Lesið Kaupið og borg-
ið Heimskringlu
þér sem
notifi
TIMBUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
BirgSir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
aði eg Munda Jónasson og varaði
hann við Meyers í Montreal og H.
Potompkin í Philadelphia, að hættu-
legt væri að senda þeim mikinn fisk
án þess að fá hann borgaðan út i
hönd.
Þá er eg kom til Winnipeg, komst
Um víða veröld
Atvinnuleysi miljónanna
og baráttan gegn því.
Atvinnuleysi er að vísu ekki nýtt
fyrirbrigði í sögunni, en það hefur
orðið svo mikið i mörgum löndum
eftir heimsstyrjöldina að það er al-
varlegasta vandræðamál margra
stjórna. 1 Bretlandi voru atvinnu-
lausir menn 17. mars s. 1. 1 miljón
621 þúsund. Af þessum fjölda var
seinast í febrúar í ár 1 miljón 200
Ár eftir ár bætast þúsundir við tölu þeirra,
er nota einungis British American Gasolene
og Lubricating oil.
Eigendur bíla, dráttvéla og trucks hafa
reynt, að vörur þessa canadiska félags eru
ávalt hinar beztu árið í kring.
VISS TEGUND FYRIR
HVERN BIL, TRAC-
TOR OG TRUCK
cjht British American Oil Co. Limited
Suþer-Powcr and British AnuM’ican ETHYL Grtsolenes - úuluWm (Jils
1
I