Heimskringla - 19.11.1930, Qupperneq 6

6. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. NÓVEMBEH, 1930
»----—------------------------------------
Haraldur Guðinason
Söguleg Skáldsaga
----öftir---
SIR EDWARD BULWER LYTTON
I—-------------------------------------—*
Eigi má lýsa bræði Tosta, er bróðir hans
endurtók fyrir honum með alvörugefni ásak-
anirnar á hendur honum og bað hann réttlæta
sig. Það gat hann eigi. Vald var honum sem
lög og með valdi einu vildi hann varinn vera.
Haraldur, er eigi vildi vera eipn dómari í máli
bróður síns, fól frekari umræður höfðingjum
borga og sýslna, er liðssafnað höfðu saman
dregið til landvarnar, og bað Tosta að skjóta
máli sínu til þeirra.
Tosti, er var hégómlegur sem kona, 'þótt
hann væri grimmur sem tígrisdýr, féllst á
þetta. Kom hann þangað í gullhlaðinni skar-
latsskikkju, hárskrýfður og ilmvötnum þveg-
inn sem til hirðveizlu. Gekk slíkt skraut svo
í augu manna á þeim tímum, sérstaklega ef
stórættað vaskmenni átti í hlut, að höfðingj-
um lá vi ðað gleyma hinum hryllilegu sök'
um, er á jarl voru bornar, í aðdáun sinni yfir
íturleik hans. En ástríður hans náðu yfirhönd
inni áður en hann var hálfnaður með ræðu
sína, og svo bar hún sakir á hann, svo aug-
ljósar urðu misgerðir hans og Englendingarnir
kurruðu, svo hann fékk eigi enda bundið á mál
sitt.
“Nóg er sagtl’’ hrópaði Ubbi hinn sax-
neski frá Kentsýslu, “er augljóst, að hvorki
konungur né þjóðþing má þig aftur í jarlssæti
skipa. Herm eigi meira af grimmdarverkum
þínum, ella munum vér þig brott reka, þótt
Norðimbrar hafi það eigi áður gert..”
“Tak fé þitt og skip og far til Baldvins
Flæmingjagreifa,'' sagði Þorvaldur, voldugur
maður, ensk-danskur frá Lincolnsýslu, “því
jafnvel Haraldur megnar naumast að forða
þér frá útlegð.’’
Tosti horfði atalt á menn, en sá sama svip
á öllum.
“Þetta eru böðlar þínir, Haraldur!’’ mælti
hann og gnísti tönnum. Gekk hann síðan út
úr höllinni án þess að mæla frekar.
Sama kvöldið reið hann úr borginni og
sem fastast á fund Játvarðar, og afflutti mjög
við hann uppreisnarmenn. Næsta dag fluttu
sendimenn Norðimbra mál sitt, og báðu þeir,
samkvæmt venju, er ágreiningur varð innan
lands, að lagt yrði málið í gerð konungs og
þjóðþings, og biðu báðir flokkar undir vopn-
um á meðan.
Því var að lokum átað. Haraldur fór aftur
til öxnafurðu, en þangað var konungur kom-
inn að ráði Alráðs, er séð hafði fyrir hvað verða
vildi.
VI. Kapítuli.
Þjóðþingið var kvatt saman í skyndi. —
Þangað komu hinir ungu jarlar, Mörðukári og
Játvin, en Carodoc, er fylltist bræði við til-
hugsunina um frið, hvarf aftur til Wales með
hinn herskáa flokk sinn.
Allir mestu höfðingjar, andlegir og ver-
aldlegir, komu til Öxnafurðu, til þjóðþings
þessa, er ákveða skyldi frið eða ófrið á Eng-
landi. Svo mikið þótti við liggja, að þing þetta
var jafnvel enn fjölmennara en það, er tók
Guðina í sætt og syni hans. Eitt aöeins var
efst í allra hug, svo að jafnvel litlu, skifti jarls-
dæmi Tosta, — nefnilega ríkiserfðirnarr. Beind
ust allra hugir ómótstæðilega og ósjálfrátt að
Haraldi.
Auðséð var að skjótt hnignaði heilsu kon-
ungs; enginn erfingi var eftir í karllegg frá Sið-
reki kominn, nema sveinninn Játgeir, er svo
léttúðugur og barnslegur var í skapi, og það
til æfiloka, að sá minnihluti, er svifti hann rík-
iserfðum, fagnaði því fremur en hryggðist,
enda viðurkenndu eigi saxnesk lög erfðarétt
hans, þar eð faðir hans hafði aldrei krýndur
0 verið. Óhugur var í mönnum, er vissu um,
hvað fyrir konung hafði borið, enda var sá orð*
TÓmur á kominn, styrktur af Haka, er Haraldi
fylgdi r'ast, að Normannahertoginn mvndi gera
tilkall til ríkiserfða. Bar af öllu þessu hin mesta
nauðsyn til þess að tryggja ríkiniu þann erf-
inga, er reyndur væri á ráðstefnum og í her-
ferðum. —
Helztu íylgismenn Haraldar voru auðvit-
að menn af saxneskum uppruna,- og mikill
hluti ensk-danskra manna — allir þegnar úr
hinu víðlenda jarlsdæmi hans, Wessex, milli
suður- og vesturstranda, frá Sandvík við Temp-
ármynni, að Landsenda í Cornwall, og þar á
meðal Kentsýslubúar, er síðan á dögum Cæs-
«.rs höfðu fremstir verið taldir landsmaúna,
enda þeir áhrifamenn allt frá dögum Hengists
að engra gætti eins nema hinna herskáu Eng-
il-Dana. Haraldi fylgdu einnig margir þegnar
úr hinu fyrra jarlsdæmi hans Austur-Öngli, er
«4ði yfir Essexsýslu, mikinn hluta Herfurðu-
sýslu, er tók yfir nokkurn liluta Cambridge,
Huntingdon, Norfolk og Elg. Einnig fylgdu
honum allir auðugustu og vitrustu menn í
Lundúnum og flestum verzlunarborgum; all-
ir þeir, er í herferðum höfðu með honum ver-
ið. og í raun réttri mestur hluti almennings-
álitsins um ríkið þvert og endilangt.
RoblitfHood
FLÖUR
CANADÍSKUR MORGUNMATUR
Jafnvel prestarnir, að undanskildum þeim
er næstir stóðu hirðinni, gleymdu á þessum
hættutímum, sinni fornu o gdjúprættu óvild
til Guðinasona; þeir mundu þó, að Haraldur
hafði aldrei á herferðum sínum rænt nokkurt
klaustur, né á friðartímum dregið sér dag-
sláttu af kirkjujörðum, og var það einsdæmi um
jarla á þeim tímium, að Álfreki hinum helga
jafnvel eigi undanskildum. Fylltust þeir sama
guðmóði og alþýðan, er hin saxneska kirkja
átti svo margt sameiginlegt með í fáfræði sinni.
Ábóti sem þegn var hinn ákafasti til fylgis við
Harald.
Eini flokkurinn, er eigi veitti Haraldi,
voru fylgismenn Álgeirssona. En að vísu var
sá flokkur voldugur mjög; fylltu hann allir
fornvinir Álfreks hins góða og Sigurðar jarls
hins digra. Margir frá Austúr-Öngli, þar sem
Algeir hafði við jarlsdæmi tekið eftir Harald;
Því nær allir þegnar frá Mersíu, miðdepli rík-
isins, og allir Norðimbrar; einnig fylltu þann
flokk hinir herskáu Walesbúar og Skotar úr
ríki Melkólfs skattkonungs, þrátt fyrir það að
Melkólfur sjálfur var mestur vinur Tosta. En
þó voru allir höfðingjar þessa flokks, að und-
anteknum ef til vill Algeirssonum sjálfum,
reiðubúnir til að greiða Haraldi atkyæði sitt,
við hina mirinstu örvun, þótt þeir enn legðu
ekki"til málanna; og lofuðu þeir hann engu
minna en Saxarnir frá Kent eða Lundúnaborg-
arar. Allir flokkar voru, -í stuttu máli, reiðu-
búnir til að gleyma fornum væringum, nú er
svo mikið var í húfi. Stóð aðeins á því, að
Norðimbrar yrðu ánægðir með sín málalok,
og að fylgismenn Algeirssona kæmu sér saman
við vini Haraldar, að Haraldur yrði einróma til
ríkiserfða kjörinn.
Jarl afréði sjálfur viturlega og sem föður-
landsvini sæmdi að blanda sér eigi í mál Tosta
og Algeirssona. Hann gat eigi þá rangsleitni
framið, að hvetja flokk sinn til fylgis við ó-
rétt og ofbeldi, einungis til þess að veita bróð-
ur sínum, en á hinn bóginn sæmdi honum held
ur ekki að ganga í berhögg við Tosta. Og að
vísu þótti honum sem stjórnmálamanni viður-
hlutamikið, að fá svo mikinn hluta ríkisins
sonum síns forna fjandmanns í hendur til um-
ráða — og ala s'ér þannig keppinauta, einmitt
á þeim tímum, er mest lá við, að yfirráð Eng-
lands væru tvímælalaust óskift í eins manns
höndum.
En til þes sað klífa síðasta þrepið á valda-
tindinum, þarf hamingjusamur maður sjaldan
að leggja fram ítrustu krafta. Hann hefir áður
sáð, svo að uppskeran er honum vís á sínum
tíma. örlögum hans ráða þá aðrir; honum
verður valdið í hendur fært. Hann hefir sjálf-
ur gert sig þjóðinni ómissandi; runnið samtíð
sinni í merg og bein, svo að hún blómgast fullu
skrúði í lárviðarsveignum, er lagður verður
honum um höfuð.
Tosti, er bjó nokkuð frá Haraldi, í kastala
einum við hlið Öxnafurðu, hirti lítt um að
vinna sér vini, eða spekja óvini sína. Treysti
hann frekar á fortölur sínar við Játvarð, sem
reiður var Algeissontmi fyrir uppreisnina), um
hættu þá, er konunglegri virðingu hans staf-
aði af tillátssemi við uppreisnarmenn.
Nú voru aðeins þrír dagar til þjóðþings.
Voru flestir meðlimir þess.komnir til borgar-
innar. Stóð Haraldur við glugga í klaustri því
er hann bjó í, og horfði þungt hugsandi á
mannfjöldann á strætinu, þar sem gaf að líta
hinn hátíðlega búning klerka og lærd^íms-
manna innan um skrautklæði þegna og ridd-
ara, því Játvarður hafði, sér til sæmdar látið
endurreisa háskólann, er synir Knúts hins ríka
höfðu farið um ráns og ofsóknarhöndum. —
Haki kom inn í þessu, ög kvað fjölda þegna og
preláta, undir forystu Alráðs erkibiskups frá
Jórvík, biðja áheyrnar.
“Veizt þú erindi þeirra, Haki?”
Andlit sveinsins var enn fölara venju, er
hann svaraði alvarlega:
Spádómar Hildar eru nú um það að ræt-
ast.”
Jarl hrökk við og roðnaði, er hin forna
metorðagirnd hans hleypti honum eitt augna-
blik kappi í kinn — en brátt stillti hann sig
og bað Haka að láta þá inn ganga.
Þeir komu nú, tveir og tveir saman — og
svo margir að brátt fylltist hið mikla herbergi.
Heilsaði Haraldur þeim, og sá þar komna
æðstu höfðingja landsins; helztu menn kirkj-
unnar, og víða gat að líta fornan fjandmann
við fornvin^r hlið. Allir námu þeir staðar fyr-
ir framan lágpall þann, er Haraldur stóð á, og
Alráður afþakkaði með handbendingu boð
hans um að stíga upp á pallinn, ásamt þeim,
er fremstir stóðu.
Alráður hóf síðan máls, blátt áfram og al-
varlega. Lýsti hann stuttlega hversu kom-
ið væri; dvaldi með tilfinningu og sorg við
heilsufar konuhgs og ónýti afkomanda Siðreks.
Lýsti hann hreinskilnislega þrá sinni, að skjóta
til úrskurðar alþýðu arfgengi hins unga Öðl-
ings, ef mögulegt hefði verið, og vilja sínum til
þess að hafa að engu ákvæðin um aldur ríkis-
erfingja, er í slíkar nauðir væri rekið. En jafn
skorinort lýsti hann yfir því, að sú von og ósk
væri nú að engu orðin, og að nú stæðu allir
höfðingjar ríkisins sammála.
“Þess vegna höfum vér, að
vandlega hugsuðu' máli, all-
ir þeir er þú sér hér saman
komna, ákveðið að bjóða þér,
Haraldur jarl, hjörtu vor og
hendur til þess að búa sem
bezt urii þig í hásæti Ját-
varðar konungs, að honum
látnum, að þú megir þar jafn
öruggur sitja; sem nokkur
Englandskonungur áður, eða
ættmaður Siðreks —- vitandi
vel að þú einn átt ítak í öll-
um enskum hjörtum; að þér
einum treystum vér til þess
land að verja; þér einum lög
vor að halda!”
Haraldur- hlýddi niðurlútur á orð bisk-
ups, en sjá mátti geðshræringu hans á því,
hvernig brjóst hans bifaðist undir skarlats-
skikkjunni. En er þagnaður var rómur sá, er
allir gerðu að máli biskups, lyfti jarl höfði og
svaraði:
“Heilagi faðir og horskir samþegnar! Ef
þér mættuð nú lesa hug minn, þá mynduð þér
eigi sjá hégómakæti metorðagjarns manns, er
sér hin æðstu verðlaun jarðnesk sér í hendur
lögð. Þér mynduð þar líta djúpa en orðvana
þökk fyrir traust ykkar og ást; hátíðlega og
alvarlega umhyggju; einlæga þrá til þess að
afklæðast allri lítilmannlegri síngirni, svo að
eg megi sem bezt meta hvort eg megi Eng-
landi betur vinna sem konungur eða þegn. —
Fyrirgefið mér því, ef eg svara eigi sem met-
orðagimdin myndi vilja, en hyggið mig heldur
eigi óskynjandi á þann vegsauka að ráða yfir
örlögum Englands, með Guðs tilstyrk og lands
laga, — þótt eg bíði, meðan eg athuga þá á-
byrgð er þessu fylgir, og þá örðugleika, sem
yfirstíga þarf. Eitt liggur mér á hjarta, er eg
vldi garna sagt hafa, en þess eðlis, að eigi tjá-
ir að ræða í slíku fjölmenni, enda vildi eg
heldur leggja það * undir dóm fárra manna
valdra, er þið skuluð sjálfir kjósa: elztu og
reyndustu þegna og mest virtu preláta, er þér
treysti ðhelzt til fyrir vitsmunasakir en eigi
ástar á mér. Þessum mönnum mun eg segja
allt af létta; að þeirra ráðum í öllu fara; hvort
heldur eg skyldi öðrum þjóna, er þeim, að loknu
máli mínu, virtist að kjósa, eða undirbúa sálu
mína til þess að taka á móti kórónunni og bera
hana sem sæmilegast að því er eg megna.”
Alráður leit mildilega á Harald, og fólst
bæði meðaumkvun og geðþokki í augnaráðinu,
því hann skildi hvað jarli var í hug.
“Þú hefir rétt kjörið, sonur, og munum
við nú út ganga að kjósa menn til tals við þig,
þá er þú mátt við una, hvern veg sem iþeim
lízt.”
Biskup gekk út og með honum allt föru-
neytið.
Haki varð einn eftir og mælti hvatskeyts-
lega.
“Eigi munt þú svo óforsjáll vera, Harald-
ur, að játa hér nauðungaréið þinn við Nor-
mannahertogann!’’
“Sú er ætlun mín," svaraði Haraldur
stuttlega.
Haki hóf mótmæli, en jarl greip þegar fram
í mál hans:
“Segi Normannahertoginn að Haraldur
hafi hann svikið, þá skulu það þó aldrei enskir
menn mæla mega. Far þú. Fæ eg það eigi.
skilið, Haki, en á stundum hefir þú söniu seið-
mögnunaráhrif á mig og Hildur. Far þú, vin-
ur; eigi gef eg þér það að sök, heldur hjátrú
þess manns, 'er eitt sinn lét skynsemi sína
í lægra haldi lúta fyrir óheilum ímyndunum.
Far þú! og send hingað Gyrði bróður minn. —
Hann einan vil eg ættmanna minna hjá mér
hafa á örlagastund þessari.”
Haki drap höfði og gekk út.
Gyrðir kom að vörmu spori. Ilonum
hafði Haraldur þegar trúað fyrir úrslitum liinn
ar ógiftusamlegu heimsóknar til Normanna-
hertogans. Þótti honum, fer bróðir hans þrýsti
hendi hans, og leit einlæglega og opinskátt í
augu hans, sem þar stæði heiðurinn sjálfur,
holdi klæddur við hlið hans.
Sex hinir lærðustu prelátar og sex höfð-
ingjar, þeir er nafnkenndastir voru að hreysti
og ráðkænsku, komu nú aftur inn til jarls
undir forustu Alráðs.
“Loka þú! Loka þú! Gyrðir,” hvís'aði Har-
aldur, “því þetta er auðmýkjandi skriftajátn-
ing — og því vildi eg iþig hafa mér til styrktar.”
Haraldur studdi armi á öxl bróður síns,
og sagði síðan með mikilli geðshræringu, en
þó stilltur vel, svo að h’nir tignu áheyrendur
komust mjög við, sögu sípa um viöskifti þeirra
hertogans.
Ymsar geðshræringav komu í ljós lijá á-
heyrendum jarls, er hann :agði sögu þessa, en
þó lýsti sér fremur skelfing en andstyggð í lát-
bragði þeirra.
Nauðungareiður jarls fékk eigi svo mjög á
hina veraldlegu höfðingja; því sá var verstur
ljóður á ráði saxneskra laga, að framburö allra
mála, hinna smæstu sem hinna stærstu, varð
að staðfesta með margflóknum eiðurn, sann-
leikanum til hins mesta tjóns, því að eiðar voru
þá því nær bókstafsform eitt orðið, líkt og eið-
ar þeir er nú sverja þingmenn vorra tíma', svo
að þá skirrist því nær enginn við að brjóta,
þótt annars séu heiðarlegir menn. Og engir
eiðar voru minna virtir en einmitt hollustuelð-
ar, því þeir voru árlega rofnir, með hverri wpp-
reisninni á fætur annari, og það ámælislaust.
Var eigi sá skattkonungur í Waies eða jarl á
Bretlandi, er uppreisn gevði gegn konungi, að
eigi bryti hann eið sinn við hann, að vera hon-
um hollir þegnar og hlýðnir. Etida varð holl
ustueiður Vilhjálms Normannahertoga honum
aldrei þröskuldur í vegi, er liann sá sér færi á,
eða áleit rétt að vera að grípa til vopna gegn
sínum lánardrottni, Frakkakonungi.
Á klerkana fékk þetta meira; ekki endi-
lega eiðurinn sjálfur, heldur helgir dómar þeir
er jarl hafði svarið ríð. Horfði hver á annan,
steini lostnir og ráðalausir, er jarl hafði lokið
máli sínu; en með hinum höfðingjun;im kom
upp kurr mikill, bæði af reiði yfir ágirnd Vil-
hjálms til fööurlands þeirra, og af fyrirlitningu
við þá tilhugsun, að með slíkum nauðungareiði
hefði átt að ofurselja heila þjóð í óvinahendur.
“Nú hefi eg,” sagði Haraldur eftir nokkra
þögn, létt af samvizku minni við ykkur og
skýrt ykkur frá þeirri hindran, er ein hamlar
mér frá að taka boði ykkar. Þessi virðulegi
preláti og mín eigin samvizka hafa þegar leyst
mig frá nauðungareiði þessum, er svo háska-
samlegur er Englandi. Hvort sem eg verð kon-
ungur eða þegn, þá mun eg ætíð meira meta
lifandi menn, framtíð þeirra og afkomendur,
en dauðra manna bein, og með sverði og stríðs-
exi höggva mér í flokki árásarmanna bætur
fyrir veikleika tungu minnar og augnabliks
hugbilun. En hvort þér, er nú vitið allt, sem
orðið hefir á fyrir mér, ekki álítið landinu ör-
uggara að kjósa yður annan konung — það
eigið þér nú að ráðgast um við sjálfa yður, og
taka hæfilegt tillit til alls, er þar að lýtur.”
Að svo mæltu gekk hann niður af pallin-
um og inn í bænahúsið ásamt Gyrði. Klerkar
litu nú til Alráðs, og ávarpaði hann þá nú sem
Harald fyr. Gerði hann þeim greinarmun, á
eiðnum og efndum hans — á liinni meiri synÖ
og minni — eiðnum, er .kirkjan gæti gefið af-
lausn fyrir — og þeim er engin kirkja mætti
krefjast efnda á, sem engin iðrun gæti bætt
fyrir ef haldin væri. Þó játaði hann hreinskiln-
islega, að einmitt fyrir þessi vandræði hefði
hann hneigst að öðlingnum; en sannfærður um
vanmátt hans tii ríkisstjórnar, jafnvel á friðar-
tímum, óttaðist hann því meir kosningu hans,
sem kunnugra væri að Normannar hvesstu pú
sem ákafast vopn sín gegn Englandi, Og að
lokum mælti hann:
“Ef finna má annan jafnfæran Haraldi
oss til varnar, þá látum oss kjósa hann; ef
ekki —”
“Ei er þann mann a ð finna!” hrópaðu
þegnarnir einum rómi. “Og,” sagði höfðingi
einn reyndur og róðugur, “ef Haraldur hefði
bragö hugsað til þess að tryggja sér ríkið, þá
hefði han eigi annað viturlega getað fundið,
en sögu þá er hann nú sagði oss. Eða hví
skyldum vér einmitt nú, er vér vitum fullvel
að háskalegasti fjandmaður Englands bíður
einungis dauða Játvarðar til þess að leggja á
háls vorn útlent ok, reka frá oss þann manninn,
er einn fær staðist bann.? Haraludr hefir eið
unnið! Hverju máli mundi það skifta? Hver
er sá vor á meðal að eigi hafi hann lögeið unn-
ið, að sæmilegast hafi honum virst á síðan að
gera yfirbót, eða gefa til klausturs? Svo
hömlum vér Haraldi sem viturlegast frá því að
halda þann eið, að vér kjósum hann sjálfan til
konungs. Megum vér þannig bezt sannfæra
hinn ósvífna Normannahertoga um það, að
England getur enginn gefið né selt, konungur
né þegn, að þjóðþingið kjósi einmitt þann höfð-
ingja til konungs er hrekkvísi hertoga hefir
sýnt að hann óttast mest.”
Hér var sem einum miunni mælt fyrir hönd
leikmanna, og létu klerkar af þessu sannfær-
ast, og fyrgreinuðum orðum Alráðs. Voru þeir
þess auðtrúa, og með venjulegum gjöfum til
kirkju og sæmilegum yfirbótum, mætti bæta
fyrir spell þau er framin hefðu verið gegn hin-
um helgu dómum, enda myndi Haraldur er svo
mikið var í húfi, auðveldlega geta fengið þá
aflausn hjá páfa, er hann væri til konungs
kjörin, sem hann hefði aldrei fengið, ef hann
| sem óbreyttur jarl stæði í óbættri sök við Nor-
mannahertogann.—
/