Heimskringla - 22.07.1931, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 22. JÚLÍ 1931
STJÖRNUR OG LÍF.
Eftir Ragnar E. Kvaran*
VRitgerð þessi er tekin úr Tíma-
ritinu Morgunn á tslandi og birt
með leyfi höfundarins.
Umræður manna á slandi í
sambandi við sálarrannsóknirn-
ar hafa á síðari tímum beinst
nokkuð meira um eitt sérstakt
efni- en ætla má, að sé veru-
legur gróði fyrir málið. Dr.
Helgi' Péturss hefir lagt svo
mikla áherzlu á hugmynd sína
um líf á öðrum hnöttum og
um framhaldstilveru jarðarbúa
þar, að svo er að sjá, sem ýms-
um virðist það vera nokkurs
konar sáluhjálpar-atriðií sálar-
rannsóknum að aðhyllast þessa
skoðun. Nú væri það af sjálf-
sögðu mjög mikilsvert fyrir all-
an skilning manna á lífinu, ef
þeir gætu komist að fastri nið
urstöðu um þetta efni — á
einn veg eða annan. En þrátt
fyrir prýðilega rithöfundargáfu
dr. Helga Pétursson, verður
ekki sagt, að hann hafi fært
mönnum heim sanninn um
annað, en sína eigin lofsverða
hugkvæmni. Hugmyndir dokt-
orsins um það, sem hann kall-
ar bíoinduction eru þess eðlis,
að maður freistast til þess að
nefna þær töfrandi, en hins-
vegar verður við það að kann-
ast, að þær hugmyndir eru
enn svo lítið rökstuddar, að
naumast verður talið heimih
að draga neinar ályktanir af
þeim, er áhrif ættu að hafa á
lífsskoðun manns.
Á því stigi, sem sálarrann-
sóknirnar eru nú, virðist eitt
skifta langsamlega mestu máli:
að safna líkum og rökum fyrir
því, að mannlegur persónuleiki
sundrist ekki við dauðann, held-
ur haldist svo óskertur, að
samhengi endurminninga og
vitsmuna slitni ekki við þann
atburð, og leita síðan að veil-
um í þeim rökum. Sálarrann-
sóknirnar eru enn ungar, en
með sama áframhaldi og verið
hefir hingað til, er líklegt, að
sú vitneskja fáist, sem allur
heimurinn gerir sig ánægðan
með. En þar til þessu fyrsta
megin-markmiði rannsóknanna
er náð, er ekki líklegt, að mikið
hafist upp úr heilabrotum um
eðli sálarlífsins eða umhverfi
sálarinnar eftir andlátið.
En sökum þess, að augu
manna, hafa eins og getið hef-
ir verið um, beinst mjög að
stjörnunum { þessu sambandi,
þá er ekki ólíklegt, að lesend-
um Morguns muni leika for-
vitni á að heyra það, sem nú-
tímastjörnufræðingar leggja til
málanna um líkindin fyrir lífi
á öðrum hnöttum, að því leytú
sem um það verður dæmt út
frá þekkingu þeirrar fræði-
greinar.
Nafnfrægur brezkur stjörnu-
og eðlisfræðingur, A. S. Ed-
dington, gaf fyrir tveimur ár-
um út bók, sem hann nefnir
“The nature of the Physical
World". Sú bók hefir vakið
meiri athygli víða um veröld,
en títt er um bækur fræði-
manna í þessum greinum. Tíð-
ast rita þessir menn á þá lund,
að óhugsandi er fyrir aðra en
sérfræðinga að fylgjast með
þeim. En bók Eddingtons er
einmitt rituð með það fyrir
augum, að skýra fyrir mönn-,
um, sem ekki geta þrætf refils-
stigu stærðfræðinnar, að hverju
leyti athuganir fræðimanna á
síðari árum á eðlisfræðileguin
fyrirbærum breyti heimspeki-:
legu viðhorfi manna á heim-
inum. Er frábærilega hugnæmt
að fylgjast með þessari grein-
argerð, enda þótt maður verði
að hafa sig allan við að missa
ekki þráðinn — og missi hann
ávalt öðru hvoru. Niðurstöður
margra hinna nýju eðlisfræð-
inga eru með öllu furðulegar.
Meðal annars tala þeir á þá
lund, að þeir sjái ekki annað
en að menn verði að leggja
niður hugmyndina um hið lög-
bundna orsakasamband — að
determinisminn verði að rým?
úr lieimspekilegri hugsun.
Verði þetta ofan á, yrði þetta
vitaskuld mesta bylting í heimi
hugsunarinnar, sem fram hefír
farið, frá því að náttúruvísind-
in hófust. Og trúarbrögðir
mundu þá standa alt öðru vísi
að vígi, en þau gera þessa
stundina. En auðvitað spáir
ófróður maður engu um það
efni.
En í bók Eddingtons er einr
kafli, sem er næsta ólíkur öllu
öðru í ritinu. Hann er um af-
stöðu jarðarinnar og annara
reikistjarna til stjörnugeimsins
og um líkindin fyrir því, að lít
sé á öðrum hnöttum. Fram
setningin á þessu er einkar al
þýðleg og aðgengileg, og skal
leitast við að segja undan og
ofan af hugsunum höfundar-
ins um þetta efni. Er því sjept
sem höfundurinn hefir að segja
um magn og fjarlægðir stjörnu
geimsins', þróun stjarnanna or
forlög. Þess skal eins getið
að Eddington felst ekki á þá
hugmynd, sem um eitt skeið
gætti mikils, að tilorðning eða
fæðing stjörnu væri einstakur
atburður eins og t.d. fæðing lif
andi líkama. Menn hugsuðu sé,r
að tvær kólnaðar stjörnur
rækjust á, og afl árekstursins
breytti þeim í gufu; síðan þétt-
ist þetta smám saman og
stjarna hefðist aftur sem lýs-
andi líkami. Eddington ful!-
yrðir, að þetta hafi aldrei farið
fram og muni ekki gera. Telur
hann það áreiðanlegt, að hvað
sem sé Um upprunann, þá séu
núverandi hnettir fyrsta stjörnv
uppskera þess stjörnugeims
sem unt er að kynnast.
Önnur gömul hugmynd, sem
nú er fallin úr sögunni. er sú
að lýsandi stjörnur séu undan-
tekning, en þúsundir dauðra
stjarna kunni að vera til á móts
við hverja lýsandi eða “lifandi’’
stjömu. Er til aðferð til þpss
að meta allan “massann’ í
geimnum með því að bera sam-
an aðdráttarafl og hraða stjarn -
anna. Og telst mönnum þá til
að mjög lítið verði eftir fyrir
dimmar stjörnur, þegar búið
er að reikna “massa” lýsandi
stjama.
Líffræðingar og jarðfræð-
ingar rekja sögu jarðarinnar
aftur um þúsundir miljóna ára.
Sólin hefir verið að brenna um
lengri tíma, hefir lifað á sínu
eigin efni, sem smátt og smátt
leysist upp við geislunina. Um
framtíð sólarinnar, sem lýs-
andi stjörnu, er talað um alt
frá 50 og upp í 500 biljónir ára.
En til þess að gera langa sögu
skamma, þá er niðurstaðan sú,
—- — - 1
Steurdssnn Thnrvalt Ison c°
VlgUl VVwQvllj 1 IIUl f ttll IOUIJ LTP
GENERAL MERCHANTS
ÚTSÖLUMENN FYRIR IMPERIAL OIL LIMITED
ROYALITE COAL OIL, PREMIER CASOLINE
TRACTOR AND LUBRICATING OILS
ARBORG RIVERTON HNAUSA
Phone 1 Phone 1 Phone 51, Ring 14
MANITOBA, CANADA.
að það dregur að því að lokum,
að alt kulni út og heimurinn
nái að lokum takmarki alls-
hcrjar óbreytileika. En er þá
maðurinn markmiðið eða há-
markið, sem þessi eyðslusemi
efnis, rúms og tíma stefnir að?
Um stjörnufræðina og lík-
indin fyrir lífi á öðrum hnött-
um er það að segja, að stjörnu
fræðingar líta svo á, að svar-
ið við þeirri spurningu sé raun-
ar ekki viðkomandi fræðigrein
þeirra. en þar fyrir hafa þeir
manna mest brotið heilann um
það. Og allir viðurkenna þeir.
•ið frá sér sé um enga fræðslu
að ræða aðra en þá, sem felist
í óbeinum bendingum athug-
■ina þeirra. Þá liggur það einn-
ig í hlutarins eðli, að stjörnu-
fræðingurinn getur engar bend-
ingar gefið um það líf, sem
kynni að vera enhversstaðar
til, en liáð gersamlega ólikum
^kilyrðum þeim, sem það hlýð-
ir á jörðu. Hann getur ein-
uugis bent á, hvar líkindi séu
fyrir lífi, ef það lúti sömu lög-
um og skilyrðum og það gerir
hér hjá oss.
Að sjálfsögðu verða reiki-
stjörnurnar, systur jarðarinn-
ar, lyrst fyrir hugsaminni. Um
bær er það að segja, að Venus
og Marz koma einar til greina.
Og mönnum virðist Venus vera,
eftir því, sem unt er að gera
sér grein fyrir, hentug fyrir líf.
er svipi til lífs á jörðunni. Hún
er á líkri stærð og jörðin, næv
sólunni, en að líkindum ekki
heitari og andrúmsloftið er
nægilega þétt. En Ijósrofs-
mælingar hafa leitt í Ijós, að
íkkcrt súrefni er í efri lögun
andrúmsloftsins, og þykir það
benda til þess, að nokkur var'i
sé á því, að óbundið súrefni sé
til á stjö-nunni. En rannsókn-
ir eru ekki lengra komnar en
svo, að menn hika við að draga
úrslita-ályktun um það efni.
En sá er og annar ljóður á ráði
Venusar, að mjög örðugt er að
athuga yfirborð hennar sök-
um þess, að hún er gersamlega
umvafin skýjabelti. Fyrir þessa
sök vita menn ekki gjörla um
snúningshraða hennar, né
hvernig öxullinn liggur. En í
einu efni er Venus verulega
frábrugðin jörðunni. Hún hefir
ekkert tungl. Og í sambandi
við það varpar Eddington fram
hugmynd, sem hann vill þó
ekki sjálfur gera mikið úr.
Ýmsir halda því fram, að sú
hin mikla hvilft í -jörðinni, þa1-
sem Kyrrahafið liggur. sé sár
eða gjá, eftir að máninn raufst
frá jörðinni. Þessi gjá er mjög
mikilsverð, því ef henni væri
ekki til að dreifa, þá væri svo
að segja alt núverandi megin-
land jarðarinnar undir vatni.
Þess vegna á alt þurt land ó-
beinlínis tilveru sína tunglinu
að þakka. En með því, að ekk-
ert tungl er með Venus, en
stjömunni svipar að öðru leyti
t.il jarðarinnar, þá væri eðli-
legt að hugsa sér, að yfirborð-
ið væri alt þakið hafi — þar
sem fiskalífi einu væri til að
dreifa. En hvað sem er um til-
gátuna, þá beinir hún hugsun-
inni að því, að forlög lífsins
geti verið háð næsta fjarlæg-
um orsökum.
Annars er jörðin í engu efni
eins ólík öðrum himinhnöttum
og því, hve tungl hennar eða
fylgihnöttur er stór. Tunglið
er einn áttugasti af “massa’’
jarðarinnar, og enda þótt það
virðist ekki nein ósköp, þá er
ætta hlutfall með öllu óþekt
annarstaðar. Það hlutfall, er
aessu kemur næst, er milli Sat-
urnusar og stærsta fylgihnatt-
ar hans. Titans, en hann er
einn fjögurþúsundasti hluti
móðurhnattarins.
Marz er eina reikistjarnan,
sem unt er að athuga yfirborð-
ið á. En með því, að þessi
hnöttur er töluvert minni en
jörðin, þá eru ástæður þar
nokkuð á aðra lund. Þó er þar
tvent, sem mest er um vert,
andrúmsloft og vatn; hvort-
tveggja er til þar, en ekki í
ríkum mæli. Andrúmsloftið er
þynnra en hér, en ef til vill
nægilegt. Súrefni er þar. Haf
er þar ekki; mörkin, sem sjást
þar, greina ekki land og sjó
að, heldur rauða eyðimörk oe
dekkra land, sem ef til vill er
vaxið gróðri. Hvíta hettan á
pólnum er áberandi; er það
snjór, sem þó er ekki þykkri
en svo, að hann bráðnar með
öllu á sumrum. Ljósmyndir
bera það með sér, að oft er
þoka þar, sem hylur mikinn
hluta landsins. en bjart veður
er þó algengara. —
Mikið athygli hafa rannsókn-
ir á loftslagi á Marz vakið. Er
hægt að fá mikla vitneskju um
það og mæla hitann, sem geislar
til jarðarinnar frá mismunandi
stöðum á yfirborðinu. En þó
er ekki talið, að þetta hafi
nægt til þess að unt sé að gera
sér fullnaðargrein fyrir lofts-
laginu. Menn vita, að allmik-
ill mismunur er á hita dags og
nætur og hita á mismunandi
breiddargráðum, en yfirleitt er
kalt þar. Hitinn fellur niður
fyrir frostmark um sólarlagið
jafnvel við miðbaug hnattarins.
Ef athuganir, sem gerðar hafa
verið hingað til, eru taldar á-
reiðanlegar, þá verður að draga
í efa, að líf fái þróast. —
En þó er hitt og annað, sem
með því mælir. Meðal annars
hafa menn tekið eftir ákveðn-
um mismun á útliti hnattarins
eftir árstíðum. Þykir það líkj-
*ast því mikið, sem ætla má,
að mismunurinn sé á útliti
skógarlendis á jörðunni í aug-
um þess, er athugaði í fjarlægð.
Þegar vorið á Marz kemur.
verður dökkva svæðið, sem
fyrst er dauft og lítið, um-
fangsmeira og meira áberandi.
Þessi sömu svæði dökkna ár-
lega og því nær ávalt á sam.i
tíma eftir timatali Marz. Hugs-
anlegt er- að þetta standi ekki
í neinu sambandi við neins
konar líf. Það getur verið, að
vorregnið vökvi jarðveginn og
breyti lit hans. En hinsvegar
er ekki óhugsandi, að þetta
stafi af árlegum gróðri jurta
og breytingin eigi sér sömu
rætur eins og hin stórfelda
útlitsbreyting, sem árlega verð-
ur á yfirborði jarðarinnar.
Súrefnið í andrúmsloftinu á
Marz styður einnig hugmynd-
ina um jurtagróður á hnettin-
um. Súrefni gengur hæglega
í samband við ýms önnur efni,
og klettana í skorpu jarðarinna^
þyrstir í súrefni. Það mundi
því smámsaman hverfa alveg
úr loftinu, ef jurtirnar drægju
það ekki aftur úr jarðveginum
og gæfu það laust að nýju. Og
cf súrefni helzt við í andrúms-
lofti jarðarinnar með þessu
móti, þá er ekki óskynsamlegt
að hugsa sér þessu á samn
hátt farið á Marz. Hvoru-
tveggja þessar ástæður virðast
því benda allsterklega til þess,
að jurtalíf sé þar í landi.
En sé um jurtalíf að ræða.
er þá unt að útiloka dýralíf?
Um það telur stjörnufræðin sér
naumast heimilt að álykta. Að
vísu hafa sumir þótzt mega
greina merki þess, að Marz-
búar hafi komið sér upp stór-
feldum áveitum og að önnur
tákn um “menningu’’ séu
greinanleg. En værulega á-
heyrn hafa þessar skoðanir þó
ekki hlotið hjá stjörnufræð-
ingum . En einni athugasemd-
inni um Marz verður að bæta.
við. Það þykir greinilegt, að
Marz muni hafa náð fyrir all-
löngu hámarki þróunar sinnar;
og virðist mönnum þá ekki
sennilegt, að tvær reikistjörn-
ur, sem eru þó hver annari
eins frábrugðnir eins og Marz
og jörðin, skulu vera á líku
reki um líffræðilega þróun
samtímis. Því að það liggur í
hlutarins eðli, að sú þróun get-
ur ekki verið bundin nema við
tiltölulega örlítinn hluta af til-
veru hnattar.
En ef lítill árangur fæst af
athugun reikistjarnanna í
þessu sambandi, þá eru samt.
eftir miljónir af stjörnum. sem
menn hafa jafnan vanist á að
líta á sem sólir ,er kerfi af
reikistjörnum snúist um. Mörg-
um hefir virst það hin mesta
fjarstæða, að ætla þeim ekki
líf, sem væri að minsta kosti
ekki óveglegra en líf jarðar-
innar. Og vissulega væri fljót-
ræðislegt að neita því, að nátt-
úran hefði líka gert þessa ein-
kennilegu tilraun einhverstað-
ar annarstaðar. En þó eru sér-
stakar ástæður fyrir því, að
menn hika við að hugsa sér,
að tilraunin hafi verið gerð til-
tölulega víða.
Það kemur í ljós, er stjörn-
urnar eru athugaðar í sjón-
auka, að mjög mikið af því,
sem virðist vera einn depill
fyrir auganu, virðist vera tvær
stjörnur saman. Og þegar sjón-
aukinn bregzt, ber ljósrofsmæl-
ingin þess oft vitni, að um tvær
stjörnur er að ræða, sem snú-
ast hvor um aðra. Að minsta
kosti ein stjarna af þremur er
tvístyrni — tveir sjálflýsandi
hnettir, sem bera má saman
við sólina að stærð. Þróunin
framleiðir ekki eingöngu ein-
stæðar sólir; tvær samstæðar
sólir eru eins algengar. Nú
þykir nokkurnveginn áreiðan-
legt, að reikistjörnur fylgi ekki
slíkum tvístirnum. Ber þar
hvorttevggja til. að menn eiga
örðugt með að hugsa sér braut-
ir þeirra, og eins hitt, að ekki
er unt að koma auga á orsök
til þess, að þær skyldu verða
til. Sólin hefir þá fullnægt til-
hneigingu sinni til klofnings á
annan hátt; hún hefir skifst í
nokkurn vegin jafna hluti, í
stað þess að varpa af sér smá-
skömtum hverjum eftir öðrum.
Augljósust orsök til kolfn-
ings er ákafur snúingshraði.
Þegar loftkendur hnöttur þétt-
ist, snýst hann hraðar og hrað-
ar, þar til hann getur ekki
lengur haldist saman og verður
að létta af sér á einn eða ann-
an veg. Samkvæmt þokukenn-
ingu Laplace létti sólin á sér
með því að varpa hverjum efnis-
hringnum af sér eftir annan>, og
á þann hátt urðu reikistjörn-
urnar til. En ef ekki stæði
svona sérstaklega á með sól-
kerfi vort, þá hefðu menn á-
lyktað út frá öllum þúsundum
tvístirnanna, að eðlileg afleið-
ing ákafs snúnings væri skift-
ing stjörnu í tvo jafna hluta.
Samt sem áður mætti af
þessu ráða, að hér væri um
tvær alegngar lausnir að ræða
— stjörnur klofnuðu í tvær
sólir eða mynduðu reikistjörnu-
kerfi eftir því, sem ástæður
væru til. En nú þekkja menn
óteljandi mergð af tvístirnum.
en aðeins eitt reikistjörnukerfi.
Því að vort kerfi er eina kerfið
sinnar tegundar, sem stjörnu-
fræðingar hafa enn getað fund-
ið. Og fræðileg rannsókn á
snúningi loftkendra efna hefir
bent í sömu átt og athugun
stjörnugeimsins. Tilraunir Sir
J. H. Jeans hafa leitt í ljós, að
klofningur slíkra efna býr til
tvær stjörnur, en ekki kerfi af
reikistjörnum. Sólkerfi vort er
því ekki venjuleg afleiðing af
stjörnuþróun; það er ekki einu
sinni algengt afbrigði þróunar;
það er einstætt afbrigið. nokk-
urskonar einstæðir dutlungar
himingeimsins.
Mönnum þykir bersýnilegt,
að svo einstæður atburður, eins
og myndun sólkerfisins er,
hefði því aðeins getað gerst,
að sérstök tilviljun hefði
borið að höndum, er ákveðnu
stigi þéttingsins var náð. Sam-
kvæmt skoðunum Jeans var
þessi tilviljun í því fólgin, að
önnur stjarna lenti tiltölulega
nálægt sólinni á þessum tíma.
Þessi stjarna hefir farið fram
hjá ekki langt fyrir utan braut
Neptúnusar; hún hefir ekki
mátt fara of hratt fram hjá, en
smátt og smátt elt sólina uppi
eða sólin hana. Aðdráttartrufl-
unin hefir valdið feikna kúlum
á sólinni og komið henni til þess
að þeyta af sér efni, sem þéttist
síðan sem reikistjörnur. Þetta
gerðist fyrir þúsundum miljóna
ára. Síðan hefir þessi aðkomu
stjarna farið sína leið, en af-
leiðingar komunnar eru eftir —
keifi af reikistjörnum og þar
á meðal ein, sem menn byggja.
Þótt æfi stjarnanna sé löng,
þá eru slíkir atburðir frábæri-
lega sjaldgæfir. Menn hafa líkt
fjarlægðinni milli stjarnanna í
himingeimnum við það, , að
tuttugu tennisboltar væru að
hringsólast inni í allri jörðinni.
Mætti líkja þessum atburði, er
kerfi vort varð til, við það, að
tveir af þessum boltum lentu
fáa metra hvor frá öðrum. Örð
ugt er að reikna út> hvað lík-
indin séu mikil fyrir slíkri
hendingu, en þó þykir örugt að
álykta, að ekki geti það verið
meira en ein stjarna af hund-
rað miljónum, sem þetta hafi
getað komið fyrir á réttum tíma
og með þeim skilyrðum, sem
valdið gætu slíkri afleiðing, er
myndun sólkerfisins er.
Það liggur í hlutarins eðli,
þrátt fyrir þær bendingar, sem
hér hafa komið fram, að ekki
verður sagt neitt með verulegri
vissu um fjölda sólkerfa, en
Eddington telur sannt sem áð-
ur þetta geta orðið til þess, að
menn venji sig af því, að líta
á liverja stjörau sem bygt ból.
Núttúran er afburða eyðslusöm.
Fæst af akörnunum verða að
eikum. Og alls ekki er sjálf-
sagt, að náttúran sé neitt spar-
samari á stjörnur en jurtafræ.
Og jafnvel þótt menn hugsi
sér, að hún eigi ekkert veg-
legra verkefni en að framleiða
menn, þá væri það í fullu sam-
ræmi við aðrar aðferðir hennar
að dreifa út nokkurum miljón-
um stjarna, ef verða mætti. að
einni auðnaðist að framkvæma
verkið.
Þótt fjöldi þeirra staða, sem
líklegir séu til lífsbygða, hafi
takmarkast allmikið með því,
sem hér hefir verið bent á, þá
er samt líklegt, að hann mundi
takmarkast enn meira við nán-
ari athugun og meiri vitneskju.
Því að þótt finna mætti margar
stjörnuf, sem líklegt sé um,
að hafi flest skilyrði til lífs-
þróunar, þá þarf lítið út af að
bregða til þess að vera á móti
mörgum góðum skilyrðum. Á-
stæður, sem í fyrstu kunna að
virðast lítilfjörlegar, geta varn-
að því, að líf fái einu sinni
myndast; aðrar orsakir geta
valdið því, að þótt það verði
til, þá nái það aldrei mikilli
fjölbreytni eða háu stigi. En
EddingtOn ætlar, að þegar bú-
ið sé að ryðja öllu frá. sem
þekking vor verði að telja úti-
lokun á lífi, þá verði nokkurir
staðir eftir, sem ætla megi að
keþpi við jörðina í þessum efn-
um.
En málð fær alveg sérstak-
an svip, ef vér bindum hugsun
vora eingöngu við líf samtím-
is voru lífi. Sá tími, er maður-
inn hefir dvalið á jörðunni, er
frábærilega skammur, ef borið
er saman við aldur jarðarinnar
eða sólarinnar. En ekki er nein
sérstök eðlisfræðileg ástæða
sjáanleg fyrir því, að maðurinn
geti ekki lifað á jörðunni nokk-
urar biljónir ára enn, fyrst
hann er eitt sinn þangað kom-
inn. Hitt er það, að flestir eiga
líklega örðugt með að hugsa
sér það. En ef mönnum kem-
ur saman um, að líf á háu
stigi nái ekki nema yfir h'tið
brot af ólífrænni sögu jarðar-
innar, þá er eðlilegt að hugsa
sér, að mikill hluti þeirra
stjarna, sem annars hafa skil-
yrði til þess að líf fái þróast
á þeim, séu á því stigi, að líf-
ið sé annaðhvort horfið. eða
enn ekki komið. Vér fáum ekki
undan þeirri hugsun komist,
að tilraun náttúrunnar !með
mannslífið sé markverðasta til-
raunin, sem oss sé unt að koma
auga á, að hún hafi fengist