Heimskringla - 12.08.1931, Page 2

2. BL«AÐSÍÐA
HEIMSKRINLA
WINNIPBG 12. ÁGÚST 1931
MINNl FRUMBYGGJA
NÝJA ISLANDS.
Á íslendingadegi á Hnausum.
3. ágúst 1931.
flutt af dr. ólafi Björnson.
Eg er hingað kominn í dag
af því eg var beðinn að koma
og ennfremur af því mig langaði
til að koma. Mér finst að nokk-
uru leyti eins og eg sé að koma
heim til mín, þegar eg kem á
þessar æskustöðvar mínar, því
einmitt hér í grendinni byrj-
aði æfi mín í Ameríku. Og
þó eg væri aðeins barn að aldri
þá geymi eg samt margar end-
urminnnigar frá landnámsárun
um, sumar hlýjar, sumar sorg-
legar. Mér þykir það stór sómi
að vera gamall Ný-íslendingur
og eg hefi æfinlega mikla á-
nægju af því, að koma hingað
og hitta gamla kunningja og
endurnýja fornan vinskap; og
um leið vakna gamlar endur-
minningar um komu okkar
hingað og veru okkar hér í ný-
lendunni.
Guttormur J. Guttórmsson
lýsir því bezt í sínu fagra
kvæði “Sandy Bar’’;
“Það var seint á s'umarkveldi,
Sundrað loft af gný og eldi.”
að við lentum í fjörunni á
Sandy Bar. Aðkoman var nokk-
uð döpur. Landið var lágt og
grýtt og þakið ljótum smá-
skógi. Það var búið að byggja
hús, sem var að miklu leyti
fullgert, nema að það vantaði
á það þak, gólf, hurðir og
glugga. Svo var nú brátt bætt
úr því, nema hvað gólfið. snerti
Það kom ekki fyr en sumarið
eftir. í stað þess var lagt
spruce-lim ofan á moldargólf-
ið- og þegar það fór að slitn'’
vorum við systir mín send út
í skóg til þess að höggva nýtt
lim, svo við hefðum nýtt gólf-
teppi á jólunum. En kalt var
stundum í kofanum um vetur-
inn. Kaldan súg lagði inn á
milli bjálkanna og hitavélin var
of lítil til að hita kofann, ekki
stærri en hann þó var. Og þeg-
ar maður minnist á hitavél, þá
vil eg taka það fram, að það
var um leið eldavél. Þessar tvær
voru sameinaðar í eitt og gengu
-undir nafninu “stó”, sem þið
öll kannist við. Það voru þriár
tegundir af stóm í þá daga, No.
6, 7 og 8, og hver fjölskylda var
metin eftir því, hvað hún átti
stóra stó. Þeir allra fátækustu
höfðu númer 6, þeir sem betur
voru staddir, nr. 7, og þeir er
mest áttu af þessa heims gæð-
um. höfðu númer 8. Mig minnir
að okkar væri númer 7. svo af
því getið þið séð, hvað hátt við
stóðum í mannfélaginu.
Það var lítið um glaðværð.
löngu, köldu vetrarkvöldin, þeg
ar menn sátu norpandi kringum
lítinn, dimman olíulampa og
reyndu áð vinna, eða lesa eða
gera sér eitthvað til skemtun-
ar; og þegar háttatími kom,
var notalegt að skríða inn á
milli hlýrra, íslenzkra dún-
sænga með þykku brekáni of-
an á.
Það var margt nýstárlegt
fyrir lítinn emigranta-dreng að
sjá og undrast yfir. í frum-
byggjalífinu. — Fyrst af öllu
ber að nefna Indíánana. — Mín
fyrstu leiksystkini í þessu landi
voru börnin hans Ramsey’s
Indíánans, sem átti heima á
Sandy Bar, þegar við komum
þangað. Þau voru mér mjög
góð og tóku mig heim með sér.
og móðir þeirra gaf mér Indí-
ána-te og “bannock”. Ramsay
var föður mínum hjálpleeirr f
mörgu. Hann kendi. honum að
þekja húsið með stargresi svo
vel, að það var eitt af þeim fáu
hús'um, sem' ekki láku. Uka
kendi hann honum að blanda
saman leir, vatni og heyi til að
kalka með veggina, og reynd-
ist það ágætlega. Annan sunnu
daginn, sem við vorum þar, var
guðsþjónusta haldin í húsi
Ramsay. Okkur var boðið og
við sátum undir messu og hlust
uðum með athygli, en höfðum
lítið gagn af því; ræðan var á
Indíánamáli. — Oft komu Indí-
ánarnir til að sníkja, og var
>eim þá vanalega gefinn te-
bolli og brauðsneið.
Einn dag kom Indíáni held-
ur ófrýnilegur á svip. Móðir
mi'n hugði að spara dálítið og
gaf honum aðeins tebolla og
ekkert með. Hann tók við boll-
anum, leit ilillega til móður
minnar og sagði í dynjandi
róm: “Bredd”. — Eg gleymi því
aldrei hvað fljótt hún brá við
og fór ofan í kassa og fann
brauðsneið.
Ekki síður minnisstæð er
mér bólan og þær hörmungar
sem henni fylgdu. Alt í kring-
um okkur sýktist fólk og dó.
Allra harðast lagðist veikin á
Tndíánana. Ramsay mist.i konu
rína og öll börnin nema eina
stúlku. Enginn á okkar heimili
svktist, og var það því að
bakka. að við vorum öll bólu-
sett. Sgmt segir heimskinginn í
biarta sínu, að bólusetningin sé
^aenslaus.
Á þessum árum voru ýmsir
merkir menn f Nýja íslandi, er
báru mikinn áhuga fyrir vel-
'erð og framtíð nýlendunnar.
TT'yrstan þeirra vil eg nefna
Sigtrygg Jónasson. Eg man eft
5r honum fyrst heima á ts-
’andi, og það sem mér þótti
mest um vert við hann. var
að han nhafði fallega húfu á
böfðinu. Hópur manna sat í
kringum hann og hann las í
blöðum og skvrslum, bandaði
vöndunum og kinkaði kolli, til
q,ð leggja meiri áherzlu á mál
sitt. Efaust hefir hann verið
'ð lofa kosti Canada, ög um
Mð að halda fram þeim hagn-
aði, sem af því leiddi að flytja
þangað. Sæðið féll ekki í grýtta
jörð, því fjöldi manns af Aust-
urlandi lét sannfærast og bjóst
til vesturferðar.
Þá er mér í minni, þegar eg
sá séra Jón Bjarnason í fyrsta
rínni. Hann kom snöggsinnis
til nýlendunnar sumarið 1877,
og meðal annara prestverka,
kastaði hann rekum á leiði
þeirra, er dáið höfðu úr bólunn;
veturinn áður.
Um miðjan næsta vetur komu
þau hjónin aftur til okkar á
=!andy Bar. Þau höfðu komið
fótgangandi eftir vatninu á ísn-
um, alla leið frá Gimli. Það
var nokkuð liðið á vökuna, þeg
ar þau náðu til okkar. Þau voru
svo fannbarin að naumast sást
í andlit þeirra. Það varð fagn-
aðarfundur í húsi foreldra
minna. Presthjónin voru sett
við stóna og kaffikannan fram
an á hana.
Við fljótið man eg eftir Jó-
'mnni og Halldóri Briem, Ólafi
ólafssyni frá Espihóli. Lárusi
Biörnssyni og Unalandsfólkinu.
sérstaklega Stefáni, sem er einn
af þeim beztu og tryggustu
vinum er eg hefi átt.
* * *
Þrjú ár vorum við í Nýja ís-
land, og þó eg væri ekki eldri
en eg var, þá fór það ekki fram
hjá mér, við hvaða hörmungar
fólkið átti að stríða. Meðal allra
þeirra þúsunda fólks, er yfir-
gefið hafði ættjörð sína í Norð
urálfunni og sezt að hér vestan
hafs, hefir fólk sjaldan átt við
sðrar eins hörmungar að búa
eins og íslendingar þeir, sem
settust að á vesturströnd Wln-
n’’pegvatns á árunum 1875 til
1876.
Til að gera því máli full skil,
þyrfti málsnjallari mann en mig,
Eg verð, því að láta mér nægja
að lýsa með nokkrum orðurn
sumum af þeim raunum og
erfiðlekum, sem þeir áttu við
að stríða.
Naumast höfðu þeir tekið sér
bólfestu fyr en yfir þá dundi
skaðvæn drepsótt (bólan), er
leiddi fjölda ættingja þeirra og
ástvini til grafar, og hafði í för
með sér sorgir og þjáningar,
sem naumast verður lýst. —
Ennfremur liðu þeir af eldi og
flóði, af nístandi vetrarkulda
og þjakandi sumarhita, litlum
og hrörlegum húsakynnum,
sult og skorti. og af öllu því
öðru, sem fátæktin og frum-
byggjalífið hafði í för með sér
Þeir voru komnir í ókunnugt
land, voru Iítt færir í hérlendu
máli, óvanir siðum og vinnu-
brögðum, og þar að auki vant-
aði þá flestar þær nauðsynjar,
og þau þægindi, él^lífið útheimt.
ir.
Þó alt þetta reyndi á hug-
rekki þeirra, létu þeir þó ekki
hugfallast. Hin norræni kjarkur
og dugnaður kom þeim að góðu
haldi, því hér voru menn:
“Þéttir á velli og þéttir í lund,
og þolgóðir á raunastund.”
Tíminn var stuttur til vetrar
og því þurfti að láta hendur
standa fram úr ermum. — —
Fyrst þurfti að höggva dálítið
rjóður í einhverjum skógar-
runnanum og byggja þar hæli
til þess að hýsa fjölskylduna.
Matvæli og eldivið þurfti að út-
vega, og köld var mörg sú
stund, er þeir áttu, er vitjuðu
netja á vatninu, eða drógu línu
gegnum ísinn. Þó nógur væri
skógur, þá reyndist það ekki
ætíð auðvelt að safna eldivið.
farið á mis við þau hlunnindi.
sem mentunin veitir; því frem-
ur ásettu þeir sér að sjá sonum
sínum og dætrum fyrir góðri
metnun.
Engin þraut var svo þung
engin fórn svo stór, að ekk'
vildu þeir það á sig leggja ti’
þess að greiða afkomendum sín
um veg til mentunar og frama..
Send voru ungmenni á barna-
skóla og miðskóla heimafyrir
síðan mörg burtu á æðri mentn
stofnanir og háskóla. Þrekraun
var þá oft að kljúfa kostnað-
inn við skólagönguna, svo nærri
sér sem margur varð að taka.
En þeir létu aldrei . bugast,
töldu það aldrei eftir, létu ekk
ert ógert þar til takmarkinu
var náð og hnoss hins þráða
mentastigs eða embættisprófs
féll syninum eða dótturinni í
skaut.
Afleiðing hinnar göfugmann
legu fórnar fornherjanna er sú
að uú má finna börn þeirra í
mörgum trúnaðarstöðum og
embættum hér í landi, og fram-
arlega í röð flestra stétta mann
félagsins. Enda hefir það frn
upphafi auðkent kynkvíslir ts-
lendinga, að þeir hafa verið til
þess hæfir að samlaga sig þjóð
félagi sínu og samtíð. Hin inn-
fædda kynslóð er hold af holdi
,. . * , og andi af anda hinnar cana-
Menn, nykommr að heman.r ö ____________ . . „
disku þjoðar, en geymir eigi að
voru lítt vanir skógarhöggi og
skógaröxin var þeim óhand-
hæg. og margar kúlur og
Humbrur fengu þeir við notk-
un hennar.
Alt varð að draga að sér með
handafli, annaðhvort að bera
bað á bakinu eða draga það á
handsleða. Og þegar þeir komu
beim á kvöldin lúnir og þjak-
''ðir, þá var þeim neitað um
óslitna næturhvíld, því einu
sinni eða oftar á nóttu þurftu
beir að fara á fætur til að bæta
í stóna, því að hún var svo lítil
að ekki var hægt að láta í hana
nóg eldsneyti til að endast til.
morguns.
• • •
Mörg ár eru nú liðin. — Inn-
flytjandinn fátæki og fákunn-
andi stendur nú föstum fótum
í landinu fyrirheitna. — Nú
eru kjör hans önnur orðin. —
Reisuleg nýtízku híbýli hafa
komið í stað bjálkakofanna. —
Rjóðrið litla er orðið að stór-
um akri eða engi, þakið korni
eða angandi töðu. Hlújárnið og
m-fið hafa þokað fyrir nútíðar-
áhöldum, og afl hestsins og
dráttarvélarinnar orka því nú,
sem mannshöndin vann áður
«in. Sléttir, breiðir og greið-
færir vegir hafa lagðir verið
um byeðina; og það sem var
Uaeleið fvrrum, er nú einnar
stundar ferð.
Kirkjur, skólar og samkomu-
hús eru hvarvetna á næstu
grösum, og félagsleg samtök
um trúarbrögð, mentun og
menningu, eru í alla staði á-
nægjuleg.
Margir þeirra, er báru “hita
og þunga dagsins”, hafa nú
safnast til feðra sinna. Þeir
lögðu fram óspart þol sitt oe
þrek í baráttu lífsins. Um þá
mætti segja eins og Guttormur
J. Guttormsson kemst að orði:
“Gullið var. sem grófst þar
með þeim-
gildir vöðvar — afl var léð
þeim.”
í fótspor þeirra fetar nú
hraust og framkvæmdarsöm
kynslóð sona þeirra og dætra,
og í æðum þeirra rennur heitt
ng hreint blóð feðranna. Hin
nýja kynslóð, mentuð í skólum
sjálfsafneitunar og erfiðleika,
hefir tekið við verkinu af feðr-
um sínum. Úr þessari litlu ný-
lendu hafa komið rhenn og
konur með afburða hæfileik-
um og miklu manngöfgi, og
hafa lagt góðan skerf til trúar-
lífs, mentamála, stjórnarfars
iðnaðar og atvinnumála þessa
þjóðfélags. Eeðurnir höfðu fund
ið sárt Ml þess, að þeir höfðu
síður minningu sinna ísienzku
feðra sem helgan dóm.
Ekki má geta landnemanna
svo að ekki sé líka minst á ís
lenzku landnámskonurnar.
Með óviðjafnanlegu trausti og
hugrekki yfirgáfu þær ættjörð
sína og fylgdu mönnum sínum
út í óbygðirnar í framandi
landi. Sárt hefir það verið að
skilja við ættingja, ástvini
heimili og ættstöðvar, og alt
sem þeim var kært. Mörgum
hefir verið heitt um hjartaræt
umar og margt tár mun hafa
fallið þeim um kinnar.
Svo byrjaði ferðin ógleyman
lega. Fyrst á skip, er oft var
illa sjófært, þar sem fólkin
var kvíað saman í káetur, bæð
þröngar og óhreinar, því ekki
var verið að leggja sig fram til
að láta í té beztu hlunnindi
fæðu eða þægindi handa emi
gröntum í þá tíð. Óyndi, sökn
uður og harmur þjáði þær, og
Sigurdsson, Thorvaldson
GO.
LTD.
GENERAL MERCHANTS
ÚTSÖLUMENN FYRIR IMPERIAL OIL LIMITED
ROYALITE COAL OIL, PREMIER GASOLINE
TRACTOR AND LUBRICATING OILS
ARBORG
RIVERTON
Phone 1
HNAUSA
l*hone 51, Hing 14
MANITOBA, CANADA.
þar við bættist sý eymd og þaö
volæði, sem sjóferðinni er sam-
fara.
Ef til vill hefir það farið
framhjá mörgum, hve dásam-
lega þær leystu af hendi hlut-
verk sitt, þá er þær komu hér
til lands. Það varð þeirra hlut-
skifti að hafast við heima og
ala önn fyrir sér og börnunum
sínum, einar saman oft og tíð-
um, þegar bændur þeirra voru
fjarverandi að afla heimilinu
lífsviðurværis. Höfðu þær þá
ærið að starfa, bæði að hirða
skepnur, og prjóna. sauma og
svo bæta úr litlu efni klæönað
handa börnum sínum. Ef til vill
var þó sú þraut landnámskon-
unnar mest. að miðla hinum
litlu matvælum, er hún hafði
yfir að ráða, svo að litlu munn-
arnir mörgu létu sér nægja.
Endurminningarnar um þess-
ar góðu og göfugu konur eru
mér enn í fersku minni, og mér
verður hlýrra um hjartaræturn-
ar, er eg hugsa til þeirra. Þótt.
efnin væri af svona skornum
skamti, þá man eg ekki eftir
því, að eg kæmi svo í nágranna
hús, að konan ekki rétti mér
einhverja velgerð, kleinur, brauð
sneið eða lummu með brúnum
púðursykri á, og var það vel
þegið af smádreng, sem góða
matarlyst hafði. Þó kofinn væri
fátæklegur og innanhússmunir
ekki ríkmannlegir, þá fanst mér
þar samt hið fegursta skraut
sem nokkurt heimili getur átt
— íslenzk gestrisni.
Þótt mynd sú sé ófullkomin,
er eg hefi leitast við að sýna af
feðrum vorum og mæðrum.
frumbyggjum þessa landnáms.
vonast eg samt til, að hún hafi
vakið hjá oss viðkvæmar end-
urminningar og virðingu fyrir
þeim. þessum hraustu og göf-
ugu mönnum og konum, sem
minni þetta er helgað — frum-
byggjunum í Nýja íslandi.
HARALD HÖFFDING.
—In memorian-
Eftir
dr. Ágúst H. Bjarnason
prófessor.
Motto:
Du kerkerst den Geist
in ein tönend Wort;
Doch der Freie wand-
elt im Sturme fort.
Schiller.
Þriggja danskra manna, sem
báru höfuð og herðar yfir
samtíð sína, þeirra Troels
Lunds, Georgs Brandes og Har-
alds Höffdings, minnist eg sér-
staklega frá námsárum mín-
um í Kaupmannahöfn. Þeir
gerðu mér veru mína þar verð-
mæta og eftirminnilega, Troels
Lund fyrir göfugmannlegt við-
mót og glæsilega ritmensku,
Georg Brandes fyrir eldlegan
áhuga á mönnum og málefn-
um og óslökkvandi gremju yfir
öllum smásálarskap og þröng-
sýni, og Harald Höffding sem
hinn fæddi fræðari og óþreyt-
andi eljumaður.
Allir voru þeir æskuvinir og
um nokkurt skeið æfi sinnar
herteknir af heimspekilegum
áhuga. Allir urðu þeir for-
Það er óumræðilegur sparnaður í
því að geta búið sér til fimtíu vindl-
inga úr 20 centa pakka af Turret
Fine Cut.
En það eru efnin, sem þér fáið í
Turret Fine Cut, sæt og sjálfþrosk-
uð, angan og ilmur, sem veitir þess-
um vindlingum, er þér vefjið sjálfir,
óviðjafnanlega yfirburði, auk sparn-
aðarins. ,
CHANTECLER VINDLlNGA
PAPPÍR ÓKEYPIS
f 15c og 20c
PÖKKUM
EINNIG I i PUNDS
BAUKUM
í TVfMÆLALAUST BORGAR SIG ‘AÐ VEFJA VINDLINGANA SJÁLFUR’
TURRET
FINE CUT