Heimskringla - 21.10.1931, Blaðsíða 2

2. BLAÐSfÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 21. OKTÓBER 1931
ENDURMINNINGAR.
Eftir Fr. Guðmundsson.
Frh.
Það hefir orðið mér ervitt
umhugsunarefni fleiri daga, og
hikandi byrja eg á því, að segja
frá einni endurminningu minni
á þessum vetrartíma, af því,
að það kynni að ýfa upp eða
svekkja einhvern náskildann
sem læsi þessa frásögu mína.
En hinsvegar finst mér að það
gæti orðið mörgum öðrum til
uppplýsingar og huggunar, sem
líkt þurfa að líða, og að frá-
sagan mætti einnig vera nauð-
synleg bending til annara, sem
halda á slíkum ástæðum með
kaldri léttúðar framkomu í
orðum og atlotum.
Það var fyrripart vetrarins
og þær væru um eitthvað sek-
ar. Höfuðið á móðurinni var
svo stórt til að sjá, að það eyddi
af öxlunum eins og þær yrðu
óeðlilega litlar, og eins að sjá
á hliðina á henni, eins og hún
væri of þunn af herðum á
brjóst, en þegar vel var athug-
að, þá leyndi það sér ekki að
öll líkamsbyggingin fyrir utan
höfuðið var í fyllsta máta fríð
og samsvaranleg. Eg hafði
lengi staðið hissa þegar eg réði
það þó af, að ganga til þeirra
og tala eitthvað við þær. And-
litsfall þeirra var frítt og undur
stillilegt en eins og ótti og
feimni í augnaráðinu. Mig lang
aði til að bera það með mér
að eg dáðist að þeim. Og mig
langaði til að þær gæfu mér
ekkert í skyn um ástand sitt.
Þá voru þær ennþá aðdáanlegri
að danssamkoma mikil var í
leikfimishúsinu; margt fólk varjog þær gerðu það heldur ekki.
viðstatt utan úr sveitinni; leik- • Þvert á móti fann eg að þeim
húsið vel upplýst. Þó bar tít- var umhugað um að eg fengi
inn skugga á. setubekkinn íjekki tækifæri til að minnast
einum stað. Þar sat kona sem j á það, því þær létu ekki standa
vakti undrun mína, og ekki j á umtalsefnum, studdu hver
var vandi að sjá, að það var * aðra eins og ein manneskja
dóttir hennar, sem sat við hlið! væri. En þá vatt sér þar að
ina á henni.
Það sýndist mér að þessar
konur vera bezt búnar af öll-
okkur einstaklega myndarleg-
ur gæðalegur og greindarlegur
maður og leiddi fallegann dreng
um í danssalnum, ekki af þvíjhnokka; hann rétti mér vin-
að föt þeirra væru íburðar-; gjarnlega hendina, og sagði að
meiri en annara, en allt fór ■ þetta væri kona sín og dóttir,
svo ljómandi vel, og hárið svo
fínlega og jafnt fléttað eins
og í maskinu. En hvað var þá
að? Sjúkdómur, sem eg hefi
aldrei séð fyr né síðar er kom-
ist í nokkurn samjöfnuð við
það ástand. Ofvöxtur höfuð-
beinanna. Tiltölulega var höf-
uðið stærra á eldri konunni,
sem leit út fyrir að vera um
fertugt.
í huganum gat eg þess til og
sýndist allt útlit fyrir að höf-
uðið á yngri konunni mundi
verða eins stórt, en hún leit
út fyrir að vera innan við tví-
tugt. Öll ákjósanlegasta sam-
svörun fanst mér að vera á
höfuðbyggingu hverrar þeirra
fyrír sig, höfuðlagið fallegt og
jafnt útvaxið á allar síður. Svo
mikil brögð voru að þessu, að
það leyndi sér ekki að konun-
um báðum var þetta krossburð
ur, bær fyrirurðu sig, langaði
til að taka þátt í lífsgleðinni,
en kusu að vera í skugga, eins
sem eg væri að tala við, sagði
blíðlega að þær tækju lítinn
þétt í svona leikjum, en gledd-
ust með glöðum. Eg sá og
stofnun, eða lýsa nytsemi þeirri
sem einstakir menn og landið
; heild sinni hefði af þeirri
stofnun haft, tíminn og reynslan
hefir þegar leitt það í ljös. Eg
hefi nú hinsvegar getið um
helztu mennina og nokkur sögu
legustu atriðin, sem eg endur-
minnist frá þessum vetri, eg
fer því að halda aftur heim á
leið og fagna frelsinu, er þá
hvorki bundinn við stað né
stund, og endurminnist heldur
engrar uppbyggingar, nema af
viðkynningu við einstaka menn,
sem er þá jafnt á báðar síð
ur, til að varast og til fyrir-
myndar.
Þó alþýðan á morgni menn-
ingarinnar væri lítilsigld, barne
skólar naumast til og Möðru-
vallaskólinn aðeins tveggja árj
gamall, þá má þó mikið af þv:
læra hvernig hún virðir og
skilur sína atkvæðamestu menn
Til dæmis mætti eg geta þess
hvernig líferni og æfistarf
Hallgríms Péturssonar bjó um
sig í hugsun og áliti alþýðunn-
ar. Sú saga var sögð frá út-
för hans, að þegar athöfnin
byrjaði, þá sáu þeir sem við-
staddir voru að hvítur fugl sett
ist á mænirfjöl yfirkistunnar
Allir dáðust að og undruðust
jafnframt, fuglinn sat hreifing-
arlaus, nema hvað hann rendi
til augunum í dökku umgerð-
inni sinni á snjóhvíta kyrtlinum
Svo fór athöfnin fram til enda
og líkmennirnir gengu eins og
fann að hann var mér þakk- inkandi að kistunni til að bera
látur; þeim væri ekki ofmik- }iana út; þá leið fuglinn hljóð
ið sinut, en mér tanst að hann }augt fram kirkjuna og út um
mundi snöggvast hafa orðið <iyrnar, og sást ekki framar.
hræddur um að eg hefði ætiast ótal sinnum heyrði eg þessa
til að dóttirin dansaði við mig. sögu og á hverju heimili átti
Og að þau þyrftu öll að leiða hun mndann jarðveg; engann
rnig til að skilja þá ótilhlýðilegu heyrðj eg rengja hana. Sumir
háttsemi. Það var auðséð að kannske þögðu af ótta við aðn
þessi maður var að minsta setn f hring stóðu.
kosti sínu heimili skjól í vindi Hvernig liafði þá mentunar
eg kuMa. Nöfn þessara hjóna iaus a]þýðan skilið lífsstarf
og lieimilis man eg undur vel. þes55a manns? Lærðann nú
en tími ekki að segja meira;
hann var góður kunningi minn
eftir þetta meðan eg var á
Möðruvöllum.
Það var ofdirfska mikil og
heimskunni skildast ef eg, sem
var aðeins einn vetur á Möðru-
völlum og það þegar verst
gegndi, ef eg færi eitthvað að
segja um skólann, sem mennta
tímamann hefi eg heyrt segja
að Hallgrímur Pétursson væri
það mesta leirskáld, sem ís
lendingar ættu. Þegar hans
tíðar stíll og hans tíðar trúar
bragða þekking er ekki skilið
og andríkið einkis virt, af nú-
tíðar menningunni, þá er lítilla
framfara að vænta eða gagn-
legrar uppbyggingar af slíkri
Það borgar
að búa til
sínar eigin
úr
I 15c og 20c
ið 20 centa pakka
af Turret Fine Cut,
brjótið hann upp,
takið út Chantecier
vindlinga pappírinn
sem þar er og vefj-
ið úr þessu angandi,
m i 1 d a og megin-
hrcssandi tóbaki.
I>að borgar sig —
margborgar sig—að
v e f j a vindlingana
sjálfur ú r Turret
Fine Cut.
PÖKKUM
EINNIG í i PUNDS
BAUKUM
dómgreind. Það gaus upp
skæður barnasjúkdóm á Víð-
mýri í Skagafirði, hjá séra Pétri
föður þeirra Jóns háyfirdómara,
Péturs biskups, Brynjólfs og
margra fleiri bama; eitthvað
dó af börnum og önnur lágu
við dauðann, móðirin grét og
stundi yfir ástandinu. Maður
hennar séra Pétur kemur til
hennar, lítur á litla Pétur, sem
þá var mest veikur og segir:
Ekki deyja biskupsaugun mín.
Frúin hrestist, og barnið rakn-
aði við og varð á sínum tíma
biskup. Þó við hefðum ekkert
annað heyrt af séra Pétri, er
þetta þá ekki nóg til að gefa
okkur hugmynd um það álit,
sem hann hafði og naut af
almenningi á sinni tíð.
Eg ætlaði að segja sögu af
höfðingjum Eyfirðingja, um
þessar mundir sem eg var þeim
næstur, og sem mér finst að
muni gefa dálitla • hugmynd um
það álit alþýðu, sem þeir nutu,
því sögurnar lifðu og íerðuðust
eftir því bergmáli, sem þær
hlutu í tilfinningu og þekkingu
alþýðunnar af langrar tíðar
framkomu hlutaðeigenda.
Sagan segir að margir höfð-
ingjar Eyfirðinga sátu á Gránu
félagsfundi á Akureyri; fyrir
mér voru þeir nafngreindir sem
hér segir: Einar í Nesi, séra
Björa í Laufási, Jakob Hav-
steen, séra Davíð á Reistará,
og þeir svilarnir þrír Tryggvi
Gunnarsson Gránufélagsstjór-
inn, séra Arnljótur Ólafsson og
cand. phil, Skafti Jósefsson,
og var hann einungis að afla
sér frétta fyrir blað sitt Norð-
ling, sem hann gaf út á Akur-
eyri. Það var áliðið dags; mik-
ið hafði verið afrekað og allir
voru móðir eftir málalokin. En
þá lenti þeim saman í snarpa
deilu, séra Birni í Laulási og
Skafta, sem endaði með því, að
Skafti tók í frakkalaf séra
Björns, og boðungurinn annars-
vegar ritfnaði neðanfrá og uppi
holhönd. Þá stekkur upp
Tryggvi Gunnarsson og segir
að það sé mikil mínkun slík-
um mönnum, sem þeim að
kynna sig að áflogum þó mein
ingamunur sé. Arnljótur situr
kyr en segir: Tryggvi er illa
sanngjarn, hér hefir margt ver-
ið hugsað og sagt að undan-
förnu, og aumingja Skafti hefir
látið það allt afskiftalaust; en
þegar hann nú vill fara að sýna
yfirburði holdsins yfir andanum,
þá er honum bannað að styðja
sig við frakkann hans séra
Björns. Þá segir Einar í Nesi.
Það veldur einum gleði að kitla
til hláturs, en öðrum sársauka.
Þá brosti Arnljótur eins og
hann væri ekki hræddur við
veðrið á meðan það stæði bara
af Skafta. En hann var álitinn
góðmenni þó hann væri burða-
maður mikill.
Nokkrum sinnum sá eg Ein-
ar í Nesi. Hann var meðal-
maður á hæð, þrekvaxinn,
hvergi svipmikill, hnakkinn á
honum mikið vaxinn aftur svo
það lá við, að manni fyndist,
að það þyrfti styttu undir hann
ofan á herðamar. Einhvers^
staðar voru skilningsáhöld hans
geymd. Hann var ekki frá-
hrindandi í viðmóti en heldur
ekki verulega viðfeldinn ókunn-
ngum fyr en búið var að sitja
á tali við hann dálitla stund.
Hann var, fanst mér, mjög
réttlátur maður, en gerði ekkert
til að útlista öðrum réttlætis-
tilfinningu sína. Mér fanst
hann ekkert vinsæll eða mikils
virtur í nágrenni sínu, en það
vissu allir að hann var fær-
astur um að leysa það af hendi,
sem vandasamast var og að
honum mátti treysta, enda lík-
ast sem menn ættu heimting á
því. Hann var alþjóðar ger-
semi, og einstakur þekkingar
fjársjóður. Séra Björn í Lauf-
ási þekti eg meira; sá hann þó
ekki oftar. En hann var upp-
eldisbróðir fjölda margra sveit-
unga minfla, sem eg samstarf- |
aði í 22 ár. Var hann álitinn
góður drengur og gájfaður vel,
en kýminn og þá óhlífinn.
Smekkurinn sem að kemst í
ker, keiminn Iengi á eftir ber.
Svo mikið fanst mér til um
stórborgarabraginn á Akureyri
og Oddeyri, sem nú er orðið
samvaxinn bær fyrir fjölda-
mörgum árum síðan, og svo
djúpt og skýrt höfðu hús og
hættir bæjarlífsins grafið sig á
vitund mína, sem afreksverk
mannfélagsins, að þegar eg
1919 eða 40 árum seinna kom
á Akureyri eftir að hafa farið
í gegnum margar stórborgir
heimsins, þá lá þó sami undra-
blærinn yfir öllu þessu á Akur-
eyri, svo ákveðinn að eg sakn-
aði fyrst í stað sumra þeirra
hluta, sem höfðu bara verið til
skammar. Eg fann að eitthvaö
var að, þar sem eitt húsið sneri
horni að hlið á öðru, eða þar
sem tjargaður og einsog hrygg-
brotinn kumbaldi stóð allavega
rangsælis við hliðina á stáss-
legu nýmóðins húsi, en eg vissi
samt ekki vel hvað var að ger-
ast, eða hvert framför var að |
ryðja sér til rúms, fyr en eg
stansaði og setti þetta niður
eins og öfuga þríliðu, og reikn-
aði þangað til sólin brendi þok-
una af afgerða viðleitni bæjar
búa, og þá var eg þó ekki feg-
urðartilfinningu hlutaðeigenda
samþykkur nema með mikilli
fyrirhöfn. Svo er rnargt sinn-
ið sem skinnið. Það var mikið
umhugsunarefni þeim unglingi,
sem var uppalinn lengst til dala
eða efst til fjalla hvernig hann
ætti nú að koma myndarlega
fyrir strax út á götunni, þegar
til svona stórra bæja kom, mað
ur gat alt í einu staðið frammi
fyrir einhverjum höfðingja, og
það var eins og engin algild að-
ferð eða einhlít regla gilti fyrir
mannvænlega samfundi; til-
burðir og látbragð birtist í öll-
um myndum, og enginn lítill
leiðarvísir fáanlegur. En eitt
var þó strax auðséö, að öllum
var sameiginlegt, en það var
að þreifa í hattbarðið eða húf-
una þó það væri nú meira
neyðarúrræði og lyfta því eitt-
hvað meira eða minna frá
höfðinu, þegar menn mættust
úti á götu. En mjög misjafn-
ir tilburðir sÝndu sig við þessa
athöfn. En fljótt komst eg
að þeirri niðurstöðu, að minstur
reigingur lýsti sér í tilburðum
markverðustu mannanna. Það
var jafnt á báðar vogimar,
hvortveggja hlægilegt og heim-
skulegt hneykslanlegt og brjóst
umkennilegt, að sjá misskildu
mannalætin, sem nokkrir upp-
skafnir aumingjar sýndu með
; tilburðum sínum, og eg mundi
, ekki fást við að lýsa því neitt
j ef eg liefði ekki hugmynd um
að það gæti orðið gagnleg við-
vörun til einstakra manna sem
þjást af þessu ástæðulapsa
sjálfsáliti enn í dag, og hafa
burðast með það hér til Amer-
íku. Þegar slíkir menn komu
út á götu, þá settu þeir sig
í lærðar stellingar eins og yzta.
fat, en svo þegar langt var á
milli kunningja eða samfunda á
brautinni, j)á linaðist þetta
sperruverk niður í hrúgu, og
þurftj að setja nýjann kraft
á það þegar til samfunda stóð.
Nú var býsna mikið undir því
komið hverjum var mætt á
strætinu væri það nú álíka
stórmenni, þá þótti það undur
myndarlegt, á meðan ennþá
voru 10 til 20 faðmar á milli
að byrja þó ávörpin með köll-
um og háu gjalli og helst á
dönsku ef nokkur ráð voru til
þess, og umtal9 efnið fyrsta,
var þá blessað veðrið: “eg sagði
það strax í vetur, að tíðin yrði
svona, en þá vildi enginn trúa
mér, en hvað ætli þeir segi nú?’’
Þá var komið að sjálfum á-
rekstrinum, nú reið á að allt
færi rétt fram, taka hattinn
með vinstri hendinni alveg af
höfðinu, og halda honum hátt
á lofti svo sólin sæist undir
hann, beint upp af vinstri .öxl-
inni, halla sér svo reigingslega
VISS MERKI
kemur af því að nýrun hreinsa ekki
eitraðar sýrur úr blóðinu. Gin PiUa
veita lækningu með þvi eyðileggja
sýrur þessar og koma nýrunum aftur
til að starfa eðlilega. — Kosta 50c
i öllum lyfjabúðum.
ofurlítið aftur á bak og jafn-
framt út á vinstri hliðina, lyfta
svo dálítið hægra lærinu, helst
í mjaðmarliðnum og beygja
hnéð svolítið fram um leið,
svo hægri fóturinn aðeins lyft
ist frá jörðinni, og rétta þá
um leið hægri hendina á grúfu,
svo sólin glansaði á hringinn,
ef hann var til; þá var nú held-
ur ekkert eftir, nema að stynja
upp “gumoren’’ frá kverkun-
um, að það kæmi helst ekki
við í munninum. Svona minn-
ir mig það væri og það hefir
jafnvel nýlega.ryfjaát uppp fyr-
ir mér hér vestanhafs, en það
held eg að svona tilburðir séu
meira tilhneiging holdsins en
ávöxtur andans og að sönn
mentun riði þessum gægsnis-
hætti að fullu.
Þegar við fórum frá Möðru-
völlum en það var seinnipart
laugardags eftir miðdag.þá urðu
þeir allir eftir sem áttu að
útskrifast um vorið, en brytinn
Jón Guðmundsson slózt í för
með okkur. Eins og samið
var um á stóra matarmálsfund
inum um miðjan veturinn að
við skildum ekki borga nema
60 aura fyrir fæðið á dag
seinnipart vetrarins ef fæðið
batnað ekki, og að allra áliti
sat það við sinn keyp, það borg
aði því enginn meira en þessa
60 aura þegar við fórum, og
við ugðum ekki um okkur að
öðruleyti.
En þegar til Akureyrar kom,
þá hafði það verið erindi Jóns
bryta, að fá amtmann til að
taka okkur alla fasta og setja
okkur í skuldafangelsi, þangað
til við borguðum síðsta eyrinn.
í staðinn fyrir að við héldum
að honum þætti svona vænt um
okkur, að hann í virðingarskyni
riði svona rausnarlega á veg
með okkur. Amtmaður svaraði
SPARIÐ
sem svarar
á rafstóarkaupum
með því að kaupa rafstó með-
an á útsölutímanum stendur,
sparið þér $18.00 til $20.00 á
vírlagningu, og þess utan fáið
þér Slave Falls Souvenir gjafa-
bréf fyrir $10.00 virði af raf-
afli.
ÞETTA GKHIK TIL SAMANS,
ER ÞJER SPARII), UM $30.00
Vér setjum inn hjá yður rafstó
á $10.00 niðurborgun. Afgang-
urinn breiddur með vægum
borgunskilmálum.
SÍMIÐ 848 132
Cftvj ofWmnípeg
iiniii
POINCESS ST.