Heimskringla - 21.10.1931, Blaðsíða 4

4. ELAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 21. OKTÓBER 1931
jptúmskringla í
StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegt
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talslmi: 86537
VerB blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyrlrfram. Ailar borganir sendist
THE iHKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Utanáskriít til btaOsivs:
Manager THE VIKINO PP.ESS LTD.,
853 Saroent Ave . Winnivro
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til riístjórans:
EDITOR HEIKSKRINGLA
853 Sargent A je„ Winnipeg.
■'Helmskrirgla" Is pubiished by
and printed by
The Viking Prcss Ltd.
153-855 Snrgent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG 21. OKTÓBER 1931
STALIN.
1.
í>ó flestir kannist að meira eða minna
leyti við Stalin, stjórnanda Rússlands, og
störf hans í stjórnmála heiminum, munu
þeir færri, er mikið þekkja til prívat eða
heimilislífs hans. Grein sú er hér fer á
eftir, fjallar um það og birtist í Prager
Tagblatt i Austurríki fyrst, en var síðar
þýdd á ensku fyrir tímaritið Living Age.
Höfundur hennar Essa Bey, hefir tím-
um saman dvalið á Rússlandi.
Þó Stalin eyði ekki miklum tíma
heima hjá sér .vegna stjórnmálaanna
sinna, er heimilislíf hans eigi að síður
einkennilegt og ólíkt með öllu heimilis-
lífi kommúnista. Á yngri árum sínum
giftist hann stúlku frá Georgíu í Vest-
ur-Asíu, en hún dó af lungnabólgu rétt
fyrir stríðið mikla. Með henni eignaðist
hann einn son. Nokkru síðar, er Stalin
var orðin fimtugur ,giftist hann fimtán
ára gamalli stúlku ofan úr Georgíudöi-
unum, er Nadja Alleluia hét. Er hún
mjög austurlenzk í anda og undirgefin
eiginmanni sínum, eins og gömlu prest-
arnir sögðu að konur ættu að vera.
Stalin er góður eiginmaður, en þó um
of austurlenzkur að áliti okkar Evrópu-
manna. Konur flestra leiðtoga kommún-
ista, búa í stjórnarhöllinni (Kremlin) og
hegða sér eins og konur vanalega gera
er til virðingar og metorða komast. Þær
eruN þar afskektar og hafa lítið saman
við systur sínar, et lægra eru settar,
að sæida, en koma oft saman sín á
milli og ræða sér til skemtunar um eitt
og annað svo sem síðasta hneyksiis-
málið, sem út hefir borist o. s. frv. í»ær
búa þarna f bezta yfiriæti og eru eins
frjálsar glaðar og áhyggjulausar og gyðj-
ur væru.
En kona Stalins er undantekning frá
þessu. Hún er þögul eins og líkneski
og nýtur ekki til neinna muna sam-
kvæmislífsins. Hún er “fremsta kona
landsins’’, en er þó utan við þetta alt
saman. Hún er feimin og óframgjörn,
og lætur ekki sjá sig á manna mótum
Hún er í Gorki-kastalanum. Það er
sagt, að Stalin loki hurðinni á eftir séý
á morgnana að íbúð hennar er hann
fer til vinnu sinnar og geymi lykilinn
í vasanum allan dalinn. Þetta getur
nú litið út sem gaman, en það er eigi
að síður algengur austurlenzkur siður.
2.
Sannleikurinn er sá, að um konu
Stalins vita menn nálega ekkert. Hún
talar ekki rússnesku neitt að ráði og
skilur ekkert í stjórnmálum. Börn
hennar og Stalins eru tvö. Segir kona
ein svo frá er heimsótti þau eitt sinn,
að kona - Stalins hafi orðið að ganga
fram í eldhús og hafi beðið mann sinn
að líta á meðan eftir barninu í vögg-
unni. Stalin hneygði höfuð við því án
þess að segja orð og hélt áfram að
reykja pípu sína. Móðirin var varla
komin út úr dyrunum, þegar barnið
byrjaði að gráta. Stalin færði sig að
vöggunni og reyndi með mesta styrð-
busahætti að hugga barnið. En það
dugði ekki. Gerði hann sig þá blíðan
og tók barnið upp úr vöggunni og stakk
reykjapípu sinni upp í það. Hvort hann
gerði það utan við sig, eða af ráði, er
ekki gott að vita. En barnið skældi því
meira. Fleygði hann þvf þá aftur niður
í vögguna og sagði: “óstýrláti angi!
Aldrei góður bolshevíkl!” Þetta
eyðilagði skemtun kvöldsins, því Stalin
var með ólund og fann að öllu eftir
þetta þar til hann gekk til hvílu sinnar.
Samt sem áður er Stalin oft viðfeldin
heima fyrir og fjölskyldunni kaupir hann
það sem konan æskir jafnvel þó hann
álíti það einskisvert. Móðir hans, sem
var saumakona, býr nú í höll f Tiflis
sem ekki gefur að skrauti til neitt eftir
drotningar-bústöðum. Vald hennar er
ótakmarkað í Tiflis og jafnvel hinn ó-
sveigjanlegi bæjarstjóri þar, Eliava.hneig-
ir sig virðulega, er hin aldna frú frá
Georgíu gengur inn á skrifstofurnar og
krefst einhvers af honum. Hvíslar hann
þá um leið að þjónum sínum, að þetta
sé “móðir Stalins’*, og setja þeir þá
upp eins mikinn virðingar svip og þeim
er unt.
Þegar sonur Stalins, sem nú er full-
orðinn maður, féll við prófið í iðn-skól-
anum og sýndi ekki neinn áhuga á vís-
indanámi, sendi Stalin hann í mjög af-
skekt hérað eitt í Georgíu, ipeð þeim
ummælum, að “ef hann vildi ekki verða
verkfræðingur, mætti hann fyrir sér
bæta skó”. En þegar systir Stalin3
giftist Tjekka-kommúnista, hélt hann svo
mikla veizlu, að vafasamt er að nokkur
prins hafi giftur verið með annari eins
viðhöfn. Þar bíandaðist saman austur-
landa glys með þeim villumensku brag
sem því er oft samfara og keisaralegur
hofmóður, svo, að menn geta rétt gert
sér hugmynd um dýrðina, sem þarna
var á ferðinni.
3.
Heimili Stalins er afskekt og lítið
heimsótt. Stundum sínum á því ver
hann til lesturs. Stalin les mikið og
með það beint fyrir augum, að læra af
því og bæta á þann hátt upp það, sem á
mentun hans skorti í æsku. Bækumar
sem hann les eru þó mest megnis um
sósíalisma, svo sem bækur Karl Marx
og þvílíkra höfunda. Hann hefir engan
áhuga fyrir bókmentum yfirleitt. Hann
þekkir nálega engin útlend skáld eða
rithöfunda og af rússnesku höfundun-
um, er það aðeins einn, sem hann dá-
ist að, en það er gagnrýnarinn Pisarev.
En þrátt fyrir skarpskyggni hans, sem
gagnrýnara í mðrgum greinum, sá hann
ekki nauðsýn skáldanna á því að ríma
síðasta orð hvers vísuorðs við annað og
þótti því í sjálfu sér lítið koma til hag-
mælsku og málfegurðar skáldanna, svo
sem Pushkins og fleiri. Stalin les Pisar-
ev mikið og mörg af hans tíðustu orða
tiltækjum, svo sem: “Helgisögurnar
deyja, en dáð drýgð lifir’’, eru eftir hon-
um hafðar.
Sé Stalin ekki lesandi og hafi hann
nokkra frístund, skemtir hann sér með
því að setja “pianola” sem hann hefir í
setustofu sinni af stað. Er uppáhaldslag
hans, “The Dead Mareh”, eftir Chopin.
Hann hefir einnig mikla skemtun af
að sjá leikið og fer því talsvert oft í
leikhús. Er hann allgóður leik-dómari
og segir oft fyrir um hvað sýnt skuli og
hvað ekki.
Stalin gefur sig talsvert við námi og
þykist auðsjáanlega hafa verið sviftur
tækifærinu til þess í æsku, að öðlast þá
mentun, er nauðsýnleg sé til þess að
stjórna öðru eins ríki og hann nú gerir.
Fyrir nokkrum árum byrjaði hann á
enskunámi, en við það hætti hann brátt
vegna þess, að honum fanst vonlaust um
að hann gæti nokkurn tíma lært ensku. í
þess stað byrjaði hann þá á að læra þýzku.
En það fór á sömu leið. Yfirleitt virð-
ist honum ósýnt um að nema tungumál,
því hann talar ekki rússnesku lýtalaust
ennþá, þrátt fyrir það, að hann hefir
verið stjórnandi landsins í mörg ár.
4.
Stalin þekkir flokksmenn sína ofvel
til þess, að eiga of náið samband við
þá. Honum nægir að vita, að hann
hefir ,þá í handarkrikanum, hvenær sem
honum sýnist. Aðferð hans til að hafa
þá hlýðna sér og undirgefna er ein-
kennileg. f öryggiskáp í húsi sínu, á
hann mikið af skjölum geymt, sem hann
gætir eins og sjáaldurs auga síns. Skjöl
þessi eru safn af mjög fullkomnum upp- I
lýsingum um hvem einasta flokksmann
hans, sem nokkuð kveður að og eru úr
lögreglusafninu frá keisaratímunum. Ná-
lega hver einasti flokksmaður hans, sem
við stjórn landsins er nú eitthvað rið-
inn, var við einhverja óknytti kendur, 4
keisaratímunum. Að sárafáum undan-
teknum höfðu þeir verið í kunningsskap
við lögregluna, misnotað sjóði flokks síns
og auðgað sjálfa sig á því, eða svikið
Lenin og leikið ýmsa grátt fyrir litlar eða
engar sakir. En yfir þetta hélt^ lög-
reglan nákvæmar skýrslur. Nú eru öll
þessi skjöl í öryggisskáp Stalins. Á
kvöldum lítur liann yfir þessi skjöl og
yfirvegar þá syndir flokksbræðra sinna.
Yfirleitt gefur hann ekki öðrum neitt
til kynna um þessa bresti, en verði ein-
hver félaga hans varasamur viðureignar
og um of stjálfstæður eða ráðríkur, kall-
ar Stalin hann fyrir sig, sýnir honum
skjölin og segir við hann. “Líttu á þetta,
árið 1905 varst þú á þessum staðnum eða
hinum í ráðabruggi með yfirlögreglu-
manninum um þetta eða hitt. Þér er
betra að vera varkár. Það gæti svo
farið að þér væri það fyrir beztu.”
Ein slík áminning nægir vanalega og
sá óstýriláti verður aftur auðsveipur og
undirgefinn. En sé viðvörunin ekki tek-
in til greina, er flett ofan af strákapör-
um hins seka opinberlega og dæmir þá
flokksstjórnarrétturinn hann til útlegðar
eða hann er skotinn. Stalin hefir verið
svo fyrirhyggjusamur að eyðileggja allar
skýrslur úr þessu safni er sjálfan hann
snerta, svo sem bankasprenginguna í
Tiflis löngu fyrir byltinguna, er blöðin
þá bendluðu nafn hans við og annara.
AMERfKU ÞÆTTIR
Spánverjar og Portugallar koma til
Ameríku.
Eins og skýrt var frá í síðasta þætti,
höfðu Indíánarnir til þessa verið einu
íbúar þessarar álfu. En í lok 15 aldar
’er Ameríka fundinn á ný af Evrópumönn-
nm og fara þeir þá að leggja leiðir sínar
hingað. Er auðvitað Kolumbus hinn fyr-
sti þeirra, er til Vestur-heimseyjanna
komst árið 1492, og kallaði þær Indlands
evjar eða Indíur. Og af því hlutu íbú-
arnir nafnið Indíánar. Þetta var sem
næst fimm öldum eftir að íslendingar
fumdu Ameríku. Við það skal nú kann-
ast, að það hafi verið að einhverju leyti
ha:gurinn nær fyrir Islendinga að finna
Ameríku en Suður-Evrópumenn. En að
svo langur tími leið á milli fundanna,
virðist eigi að síður bera þess vott, hve
langt Norrænir menn voru árið 1000 á
un Jan heiminum, að áræði til og vits-
munum. En þrátt fyrir það skal ekki
lítið gera úr fundi Kolumbusar. Honum
voru samfara kjarkur mikill og vitsmun-
ir, þó um siglingar væri þá orðið að
mun hægra, þar sem bæði leiðarsteinn-
inn var þá fundinn, skipasmíði fullkomn -
ari og ýms vísindi þá orðinn kunn er
að haldi komu í þessu efni, svo sem
þekking á lögun jarðarinnar. Kolumbus
sem lærði í skóla í Pavia, sem á þeim
tímum var bezti vísindaskóli Evrópu, hefir
eflaust getað fært sér þá þekkingu í
nyt. ítalski eðlisfræðingurinn Toscanelli
hafði þá og dregið upp landabréf af
heiminum, og var jröðin á því hnattlög-
uð. Allt þetta hefir Kolumbus eflaust
fært sér í nyt, svo lærður maður sem
hann var. Einnig ferð sína til íslands,
þar sem Vínland hefir hlotið að bera
á góma, því jafnvel þá, mun Kolumbus
hafa verið farin að hugsa um landa-
leit í vestri, þó ekki kæmist það í fram
kvæmd fyr en 14 árum síðar.
Það er að vísu látið heita svo, sem
Kolumbus hafi Iagt upp í þessa ferð sína
til þess að finna vestur sjóleiðina til
Indlands . En að hann hafi haft æði á-
kveðna hugmynd um að nýtt land væri
í vestri, sýnir þó það, að hann áskildi
sér áður en hann lagði af stað, að verða
gerður að vísikóngi allra þeirra landa er
hann fyndi og einn tíunda hlpta allrar
framleiðslu í þeim. Annað áform hans
var að útbreiða trúna. ng með uppgripi
auðsins í hinum nýju löndum, átti að
kosta til að gera út her og ná Jerúsalem
úr höndum óvinanna. En þetta fór alt
öðru vísi en ráð var gert fyrir. í stað
þess að koma heim hlaðinn guíli og
gersemum kom Kolumbus allslaus, að
öðru leyti en því að hann hafði fáeina
eyjaskeggja með sér, sem hann seldi
sem þræla, og álit hans var að eyjarnar
ætti Spánn að færa sér í nyt með 'því,
að hneppa íbúa þeirra í þrældóm og
auðga ættjörðina á þann hátt á fram-
leiðslu þeirra.
En úr þessu kemur Kolumbus lítið
við sögu Ameríku, þó fleiri ferðir færi
hann þangað og tillögum hans var ekki
sint. En hann hafði riðið á vaðið með
að sýna að þarna var eitthvað af nýjum
löndum. Og næstu 50 árin á eftir ferð
hans, fóru um hundrað skip frá Spáni
og Portugal vestur um haf að leita landa
til að leggja undir sig. Reis út af þvf
deila milli landanna, sem páfinn, sem
hinn eini eiginlegi stjórnandi allrar jarð-
arinnar, varð að skerast í. Dæmdi hann
Spáni öll lönd vestur af fimtugasta há-
WDODDS ö
degisbaug, en Porugal lönd þar
fyrir austan. Þetta gerði Portu
göllum kleyft að ná í Brazilíu,
sem þeir höfðu þó engin not aí
fyr en á 18 öld. En Spán-
verjar héldu vestur á bóginn,
þar til að þeir komust alla leið
vestur á vesturströndina í Arg-
entínu. Sáu þeir þá hvers kyns
var og að heil heimsálfa var í
veginum að komist yrði sjóleið
til Indlands. Sá er fyrstur upp-
götvaði þetta, var Amerigo Vess
pucci og ritaði hann bók um
það. Varð það til þess að land- . , , ,. .
... , I fullan aldarfjórðung hafa Dodd s
ío eoa alian var eftir nonuin nýrna piiiúr verið hin viðurkenndu
nefnd og heitir síðan Ameríka. meðul víð bakverk, gigt og blöðnu
„ x , sjukdómum, og hinum mörgu kvilla,
En um 1520 komst þo Magal- ; er stafa frá veikiuðum nýrum. —
haes suður fyrir Ameríku og (Þær eru tjl sölu s öilum íyfjabúð-
» , , um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
fann sjóleiðina alla leið til Ind-1 $2.50. Panta má þær beint frá
lands í •Dod<ls Medicine Company, Ltd., Tor-
| onto, Ont., og senda andvirðið þang-
Fyrstu 20 árin eftir fyrstu að.
ferð Kolumbusar voru ræningj- .■ • ...- ■ -
arnir frá Evrópu fyrir miklum svo við þetta, að hún varð
vonbrigðum. Þeir höfðu aðeins neitt eftir það borið
komist til vesturheimseyjanna saman við Þa® sem hun áður
var. Spánverjar ræntu auðvit-
að hverjum einasta mun fé-
og Kuba og enda þótt þeir
hneftu íbúana í þrældóm og
ynnu þeim eins og skepnum, var
ekkert af þeim að hafa. Þeir
áttu ekkert gull í fórum sínum.
En það var erindi þeirra allra
vestur, að ræna auði og eyða og
mætum er þjóðin átti og það
var mikið bæði í gulli og silfri
og öðru.
Fréttin af því hve Spánverj-
ar komust yfir mikinn auð
uppræta þjóðina sem hér var 1 með því, að ræna þennan Mex-
fyrir. En þegar þeir kyntust I ik° þjóðflokk, barst eins og
meginlandinu og byrjuðu að hvalsaga á meðal Spánverja
skifta við íbúa þess, komust her vestra. Af því leiddi að
þeir að raun um að uppi í landi I menn fóru að líta í kring um
bygði auðug' menningar-þjóð. 1 S1S °S skima eftir meiri auði
Og á hnotskóg þess auðæfa ■ a® ræna. Og næsta landið
lands í Mið-Mexikó hélt Hernan var svo Peru> sem miklu auð“
Cortes árið 1519 frá Kuba. Höfn
ina í Mexikó, sem hann lenti í,
ugri var af gulli en Mexikó,
sem Pizarro hertók og rænti
nefndi hann hinu hátíðlega j með svo mikilli ósvífni og
nafni Vera Cruz (hinn sanni grimd, að hálfu verra var en
kross). Þaðan hélt hann á
land, brendi í bókstaflegum
skilningi skip sín í lendingunni,
svo þessir sex eða sjö hundruð
hermenn hans hugsuðu síður á
flótta. Hann hafði og sex fall-
byssur með sér. Og að tveim
árum liðnum var landið á valdi
Cortes. Menning Aztecanna,
sem var á svo góðu frafara-
skeiði var ger-eyðilögð. Höfuð-
borgin, sem mun hafa haft um
hálfa miljón ánægðra og vel
efnum búinna íbúa, var h'kust
grafreit, öllum umbyltum þar
sem skrokkar hinna dauðu láu
ofan jarðar og legsteinarnir
voru á tjá og tundri um. Fjöru-
tíu þúsundir allslausra og hungr
aðra manna ráfaði þarna
um rústir gamalla heimila.sinna
og voru nú sem þrælar notaðir
af Spánverjum til að slíta lim
eftir lim af stofni hinnar gömlu
menningar sinnar. Það hefir
þótt eitt af hreystiverkum sög-
unnar, að Spánverjar, svo fáir
sem þeir voru, skildu ganga sigr
andi af hólmi í Mexikó og eiga
1 h°ggi við miljónir manna.
En á það ber þó að líta, án
þess að vera nokkuð að gera
lítið úr hreystiverkum Spán-
verja, að mennirnir, sem þeir
áttu í höggi við, voru stein-
aldar-hermenn, sem mergurinn
fraus í af ótta við að sjá ridd-
aralið og fallbyssur. Þeir
höfðu aldrei séð hesta fyrri.
Og riddari glæsilegustu vopn-
um búinn, var í þeirra augum
ekki maður á hesti sitjandi,
heldur ein sú voðalegasta og
máttkasta vera sem alt hlaut
að lúta í lægra haldi fyrir. Það
var með öðrum orðum sú
galdravera, sem óvinnanleg
var. Og eins var auðvitað með
fallbyssurnar, er ,þeir ihöfðu
aldrei heldur séð. Aðstaða að
ila þessa Mexikó stríðs var
eitthvað svipuð og mannsins,
með byssu í hönd og varnar-
lausra dýra merkurinnar. Höf
uðborgin var svo gersamlega
eydd, að það er erfitt að finna
einn einasta stein þar ómulinn
firá þeim tímum. Skurðimir
um bæinn, sem gerðu hann
að nokkurs konar Feneyjum
Ameríku, voru fyltir upp með
byggingunum sem rifnar voru
niður. Mexicó-þjóðin eða því
sém uppi stóð af henni, hnign-
hernám Mexikó. Hann lokk-
aði með svikum og undir-
ferði yfirmann Incanna á sina
fund og hnefti hann í varð-
hald. Til lausnar sér varð hann
að heita því, að gefa fullan klef
ann, sem hann var í, af gulli.
Til þess að frelsa leiðtoga sinn,
sem þeir trúðu á, reittu Incarn-
ir sig inn að skyrtunni og færðu
Pizarro alt það gull, sem þeir
gátu hönd á fest í skrautmun-
um og skrauti hofa sinna. En
Pizarro hélt honum eftir sem
áður í varðhaldi. Og þegar
hann var viss um, að meira
gull væri nú ekki hægt að
reita af Incunum, lét hann
taka leiðtogann af lífi fyrir sví-
virðilega upplognar sakir. Sið
menning Incanna var æðri sið-
menningu ræningjanna. Land-
ið var nú tekið af þeim og var
nú uppihaldslaust rannsakað
og leitað að meira gulli í því.
Alls konar tröllasögur gengu
um það, að þar væri ennþá
óþrjóandi gullsafn falið. Prest-
ur eins Indíánaflokksins (Chit
chas) átti að hafa sést al-
klæddur skíru gulli. En “hið
falda gull Incanna’’, hefir ekki
enn fundist, enda er ekki lík-
legt að sagan um það hafi ver-
ið annað en tilbúningur, og
Spánverjar hafi hirt það sem
til var af því.
í lok 16 aldar hafði Spánn
náð í alt það gull og silfur sem
til var í Ameríku frá Kalifom-
íu og suður til Argentínu. Var
það svo mikill auður, sem þann
ig fluttist til Spánar í dýrum
málmum, að verð peninga féll
geysimikið og vöruverð hækk-
aði hlutfallslega. Landinu
hnignaði svo efnalega við þetta,
að það hefir ekki síðan náð sér.
Hefði verið frá þessu sagt fyrir
nokkrum árum, hefði mönnum
að líkindum þótt það hlægileg
vitleysa, að halda því fram, að
ofmikið auðsafn gulls og silf-
urs væri orsök kreppu og harð-
ra tíma f nokkru landi. Nú,
með vora eigin tíma fyrir aug-
um, er það alt auðskildara og
þarf ekki neinnar útskýringar
við. Vonandi er þó, að nú
tíminn sé það framsýnni, að
hann láti ekki heiminn leggjast
f ösku fyrir hfð þýðingarlausa
auðsafn sitt, eins og átti sér
stað um Spán.