Heimskringla - 16.03.1932, Blaðsíða 4

4. BLAÐStÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG 16. MARZ 1932
®cimskritt0la
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 16. MARZ 1932
BÓKAFREGN.
Tímarit Þjóðræknisfélags fs-
lendinga. XIII. ár, 1931. Winni-
peg, Man.
Skömmu eftir að Þjóðræknisfélag Is-
lendinga í Vesturheimi var stofnað, sagði
maður við oss, er mikinn áhuga bar fyr-
ir málefnum þess, að það sem nú skorti
tilfinnanlegast, væri þjóðlegt tímarit. En
á sér lét hann þó jafnframt heyra nokk-
urt vonleysi um, að það mundi nokkurn
tíma rætast, að Vestur-íslendingar eign-
uðust slíkt rit.
Þrátt fyrir margar leyndar og ljósar
torfærur á leið þessari, var nú samt
Tímiriti Þjóðræknisfélags íslendinga
skömmu síðar hleypt af stokkunum. —
Hefir það uppfylt að nokkru þessa á-
minstu þörf á þjóðlegu riti? Um það
bera nú vitni 13 árgangar, sem út eru
komnir af ritinu.
Sé litið yfir efni ritsins frá byrjun,
dylst það ekki, að þar eru skráðir ýms-
ir þættir úr lífssögu Vestur-íslendinga,
er síðar munu á spjöld sögunnar verða
færðir. Þá verður og hinu ekki neitað,
að þar er á lofti haldið margri hugþekkri
minningu um ætt og uppruna, dáð og
drengskap lslendinga, að fornu og nýju,
sem ekki mun fram hjá Vestur-íslend-
ingum fara, fremur en það er til þjóðern-
istilfinninganna nær, hefir gert hjá öðr-
um íslendingum, er fjarri hafa búið áa-
grundu. Hvort sem það er nú kallaður
þjóðernisrembingur eða annað, þýðir lít-
ið að vera að svíkja sjálfan sig á því, að
rengja þá staðreynd, að þjóðernistilfinn-
ingin er oft næmust hjá mönnum,
sem eru fjarri ættlandinu, og er einn
vottur þess, og hann allskýr, sá, að mörg
af hinum fegurstu ættjarðarljóðum hafa
ort verið í slíkri útlegð. Að menn þurfi
neitt að skammast sín fyrir þá tilfinn-
ingu, sjáum vér ekki.
í Tímaritið hafa ýmsir valinkunnir rit-
höfundar heima á Islandi iðulega skrif-
að, um ein eða önnur þjóðleg fræði. Má
sérstaklega minnast á Tímaritið frá 1000
ára minningarhátíðinni, þar sem hver úr-
vals ritgerðin rekur aðra um þessi fræði,
skrifaðar af alkunnustu mentamönnum
íslenzku þjóðarinnar. Hefir þetta ekki lít-
ið að því stuðlað að setja þjóðlegan blæ
á Tímaritið. Og með því sem Vestur-
Islendingar hafa til efnisins lagt, og sem
telja má með því bétra, sem skrifað er
vestra, bæði um þjóðlega afstöðu vora
og ýmislegt úr vestur-íslenzku athafna-
lífi, má fyllilega segja að Tímaritið hafi
náð tilgangi sínum, og sé þjóðlegast allra
þeirra rita, er Vestur-íslendingar eiga
yfirleitt kost á að kynnast. Er gott til
þess að vita, að skilningur manna hefir
opnast fyrir þessu, með hverju ári sem
liðið hefir frá útkomu ritsins, jafnvel
þeirra einnig, er af allra barnslegasta
skilningi á stefnum bókmenta, hafa af og
til verið að kveða upp fáránlegustu palla-
dóma um efni Tímaritsins. Sannleikur-
inn er sá, að Vestur-íslendingar hafa ekki
— frá bókmentalegu sjónarmiði skoðað
— margt tekið sér fyrir hendur, er fram-
tíðin mun þeim fremur til vegsauka virða,
en útgáfu Tímarits Þjóðræknisfélagsins.
Þetta sem nú hefir sagt verið um
Tímaritið í heild sinni, nær einnig fylli-
lega til þessa síðasta árgangs þess. —
Greinar þeirra Dr. Stefáns Einarssonar
um ritstörf Sigurðar Nordals, og pró-
fessors Ríkarðs Beck um Ólaf Helga,
ásamt ritgerð dr. G. J. Gíslasonar, um
sumarskóla við Háskóla íslands, eru
girnilegar til fróðleiks og nýunga nokk-
ura, og eru auk þess skrifaðar á þjálu
og viðfeldnu máli. Ennfremur má telja
greinar þeirra Guðmundar Priðjónsson-
ar, um Lífsgleði og karlmensku Hannes- *
ar Hafsteins, og Steingríms læknis Matt*
híassonar, um heimsókn hans til páfans,
ómengað hressingarlyf, eins og flest eða
alt, sem frá pennum þessara manna
kemur. “Stríðsskuldir” heitir saga í rit-
inu eftir hina góðkunnu skáldkonu, Guð-
rúnu H. Finnsdóttur. Er þar minst á einn
útgjaldalið stríðsskuldanna, þann er sjald-
an er til reiknings færður, en sem ekkert
smáræði er þó. Það er vitskerðingin, er
nú er komið í ljós, að stríðinu var sam-
fara. “Alþýðuskáldið'’, heitir og grein
um Stephan G., sem dr. Sigurður Nordal
skrifaði í sænskt tímarit, en séra Benja-
mín Kristjánsson íslenzkaði. Um Hall-
gerði og umsögnina um hana í Njálu,
skrifar Magnús Sigurðsson á Storð eft-
irtektarverða grein. “Nafnið” heitir sögu-
kafli eftir söguskáldið J. Magnús Bjama-
son, og “Nellie” er dýrasaga eftir E. S.
Guðmundsson.
Ljóð eru í ritinu eftir Jakobínu John-
son, Pál S. Pálsson, séra Jónas Sigurðs-
son, dr. Ríkarð Beck, Gísla Jónsson o. fl.
Verður ekki orðlengt um þau hér, en um
þau má þó segja, að öll hafi þau nokk-
uð til síns ágætis. 1 einu af kvæðum,
Páls S. Pálssonar, skiftast svo skemti-
lega á gaman og alvara, að vér getum
ekki neitað oss um að birta það. (Sjá á
öðrum stað í blaðinu.)
Tímaritið ætti að vera á hverju ein-
asta ísienzku heimili hér vestra. Er og
hægur nær með að eignast það, þar sem
ekki þarf annað en að tilheyra Þjóðrækn-
isfélaginu, til þess að veitast það kostn-
aðarlaust, að öðru leyti en félagsgjald-
inu, sem er aðeins einn dollar á ári. —
Nokkrum íslendingum hefir þó enn þótt.
það ofgoldið til þjóðræknisstarfsemi hér,
og heyra hvorki Þjóðræknisfélaginu til
né kaupa ritið. Fer þeim þó fækkandi.
Ritstjóri Tímaritsins hefir dr. Rögnv.
Pétursson verið frá því er það hóf göngu
sína.
GANDHI OG KRISTNIN.
Það hefir stundum, bæði af prestum
og öðrum, verið bent á Mahatma Gandhi
sem þann mann, sem sannkristnastan
mætti telja, allra manna , sem nú eru
uppi. Hefir verið sagt af þeim er
því telja sig kunnuga, að skoðanir
hans og líf bæru órækan vott um
þetta. Það getur nú vel verið að
eitthvað megi til sanns vegar færa af
þessu, en sjálfur telur Gandhi áreiðan-
lega ekki mikið samband milli skoðana
sinna og Krists. í æfisögu sinni, sem
hann hefir sjálfur ritað, standa ummæli
þau er hér fara á eftir, og skrifaði hann
þau eftir að hafa verið á fundi sanntrú-
aðra kristinna manna í Pretoríu í Suður-
Afríku. Orð hans eru þessi:
“Það var meira en eg gat trúað, að
Jesús væri hinn eini sonur guðs íklædd-
ur holdi, og að aðeins sá, er tryði á hann,
gæti öðlast eilíft líf. Ef hugsanlegt er,
að guð hafi átt nokkum son, erum vér
allir synir hans. Ef Jesús var guði líkur
eða guð sjáifur, þá eru allir menn guði
líkir og gætu verið guðir sjálfir. Ekki
get eg heldur sagt, að eg trúi því í bók-
staflegum skiiningi, að Jesús hafi með
dauða sínum og blóði frelsað heiminn
af syndum sínum. Eg gat skoðað Jesús
sem píslarvott, ímynd sjálfsfórnar og
guðdómlegan kennara, en ekki fullkomn
astan allra manna, sem af konu eru
fæddir. Dauði hans á krossinum var stór-
kostlegt dæmi fyrir heiminn, en það var
engin svo leyndardómsfull .eða yfirnátt-
úrleg dygð því samfara, að hún gæti ekki
átt sér stað hjá öðrum mönnum. Mér
var ómögulegt að líta á kristnina sem
fullkomnustu trú né heldur mesta allra
trúarbragða.’’
TILLAGA DR. BJÖRNS B. JÓNSSONAR
Lesendur blaða vorra hafa að sjálf-
sögðu veitt athygli snjallri ræðu, sem
dr. Björn B. Jónsson flutti á ársmóti
“Fróns’’, er haldið var í sambandi við
nýafstaðið þing Þjóðræknisfélagsins. —
Ræðan var birt í Lögbergi 3. þ. m. Nefn-
ir hann mál sitt “Um dauðann, dómsdag
og annað líf”.
Eg er einn þeirra, sem hlýddu á ræðu
þessa, og hefi síðan lesið hana í blaðinu.
Finst mér tiilaga sú, sem ræðumaður-
inn flytur, vera þess eðlis, að vart sé
sæmandi annað, en að það komi í ljós,
að eftir henni hafi verið tekið. Hugsun
doktors B. B. J. um að íslendingar gang-
ist fyrir því, að komið sé á fót kennara-
stól við Háskóla Manitobafylkis, er svo
markverð, að hún má ekki með nokkuru
móti grafast í dálkum vikublaðs. Það þarf
að sinna henni og ræða hana þar til
gengið er úr skugga um, hvort henni
verði með nokkuru móti hrundið í fram-
kvæmd.
Löngun mín til þess að minna menn á
þessa tillögu er engu minni þótt mér sé
mjög ljóst, að hugsanir mínar um líf
og starf íslendinga í þessari álfu fari
eftir næsta ólíkum leiðum og þeim, er
dr. B. B. J. er á. Alt viðhorf hans í þeim
efnum, eins og það birtist í ræðu þess-
ari, er svo ólíkt mínu, sem verða má.
Þar fyrir ber eg virðingu fyrir niðurstöð-
um hans eða þeirri löngun, sem hann
hefir, til þess að á fót verði komið menn-
ingarlegri stofnun, sem vetði vitnisburð-
ur um íslenzkar hugsanir að fornu og
nýju. En eg fæ naumast um þetta efni
rætt án þess að gera grein fyrir, að hverju
leyti eg telji sjálfan hugsanaferilinn, er
að baki liggur, vera viðsjárverðan.
Dr. B. B. J. boðar dauða íslenzkrar
tungu og íslenzks félagslífs í þessu landi.
Hann hvetur menn til að verða vel við
dauða sínum og minnir á að í kverinu
gamla hafi iðuleg umhugsun dauðans og
dómsins verið talin dygðameðal. Sjálfur
telur hann það til dygða að gera sér
grein fyrir, að dauðinn sé nú fyrir dyrum
þess, sem íslenzkt er.
Nú er það svo sem sjálfsagt, að stöð-
ugt nálægist sá tími, að eigi verði unt að
tala um íslenzkt líf í landinu. En samt er
unt að líta á dauðann, sem framundan
er, með tvennu móti. Það má líta á hann
með augum heilbrigðra manna og þeirra,
sem sjúkir eru. ,Og nú er því ekki að
leyna, að alt frá upphafi íslenzkrar
bygðar í Vesturheimi hefir ávalt verið
nokkur flokkur manna — sumir þeirra
ágætir menn o'g áhrifamiklir — sem
hugsað hefir og rætt um dauða félagslífs
og sérstaklega áhugamála íslendinga á
sama hátt og móðursjúkir menn hafa
starað sig máttvana á sinn eigin hrör-
leika. íslendingar höfðu ekki fyr tekið
sér bólfestu í landinu en upp hófust radd-
ir, sem hrópuðu inn í eyra manna, að
dauðinn væri fyrir dyrum. Faðir minn
flutti fyrir rúmum 40 árum erindi, sem
birt var á prenti og nefndist, að mig minn
ir: “Eigum við að hverfa eins og dropi
í sjóinn”. Hann á þar í höggi við ná-
kvæmlega sömu rökin um forlög ís-
lenzkra manna og hugsana, sem eg hefi
heyrt kveða við í eyrum mér, þau ár,
sem eg hefi hér dvalið. Látlaust hafa
þessar dauðastunur ómað um eyru al-
ménnings frá öndverðu. Og máttur sefj-
unarinnar væri þá ekki jafn mikill og
af er látið í nýrri fræðum, ef þessa hefði
hvergi kenst merki. Margur maðurinn
hefir lagst í rúmið og fengið jafnvel há-
an hita og allskonar sjúkdómsmerki af
því einu, að honum hefir verið talin trú
um, að h'ffæri hans væru öll í upplausn.
Slíkir menn eru nefndir ímyndunarveik-
ir eða móðursjúkir. Og eg hika ekki við
að segja, að þessa kvilla hefir gætt frá-
bærilega mikið í íslenzku félagsh'fi hér í
landi frá upphafi iandnáms. Ef þeir
menn, sem þegar tóku að hrópa um komu
dauðans, jafnskjótt og stigið var fæti á
álfuna, hefðu verið nokkuð annað en fals-
spámenn, þá mundi enginn hafa getað
mælt á tungu vora eða lesið hana síð-
astliðinn þrjátíu ár.
Eg geng að því vísu, að all-sár sökn-
uður hafi fyigt spádómunum hjá all-
mörgum þessara spámanna. En það á
vissulega ekki við um þá alla. Hjá mikl-
um fjölda þeirra hefir óskin verið ljós-
móðir spádómanna um hrakfarir og
hrörnun þess, sem íslenzkt er. Og þótt
óskin sé máttug og sefjunin sterk, þá
hefir hún þó ekki áorkað nema nokkuru
af því, sem búast hefði mátt við.
Og skal þó ekkert dregið úr mikilleika
þessara áhrifa. Þau hafa verið svo
máttug, að líf næstu kynslóða íslendinga
í landinu verður óhjákvæmilega að mikl-
um mun lítilsigldara en það annars hefði
getað orðið. Og sjálf ræða dr. B .B. J.
ber þess vitni, þótt hann hafi ef til vill
ekki veitt því athygli. Eg skal að eins
benda á eitt atriði, sem hann leggur
fram fyrir lesendur. Hann nefnir þrjá
íslenzka menn, sem nú stundi norræn
fræði sem háskólakennarar við viður-
kendar stofnanir. Honum finst það að
vonum hið veglegasta starf.
Maður tekur jafnglaður undir
þetta, þótt vitaskuld verði við
það að kannast, að enn sem
komið er, að minsta kosti, verð-
ur verki þeirra ekki á nokkum
hátt jafnað til starfs þeirra
manna, lifandi og látinna, sem
unnið hafa meðal Vestur-íslend
inga sjálfra, haldið á lofti hug-
sjóninni um trúmensku við
sjálfa sig, talað og ritað í þá
sjálfsmetnað og virðingu, og
á annan hátt leitast við að
varna því, að þeir þurkuðust
eins og blekklessa á söguspjöld
þjóðlífsins. En það sem sér-
staklega skal vakin athygli á
í sambandi við þessa háskóla-
kennara (Halldór Hermanns-
son, Richard Beck og Stefán
Einarsson), er hugsunin, sem
þessi spurning vekur: “Hvern-
ig stendur á því að allir þessir
menn hafa dvalið á fslandi, þar
til þeir urðu fulltíða menn?
Hvernig stendur á því, að það
skuli vera algerar undantekn-
ingar, ef vestur-íslenzkur menta
maður leggur fyrir sig íslenzk
fræði og tekur sæti meðal
fræðimanna við mentastofnanir
álfunnar?
Svarið við þessum spuming-
um getur ekki orðið nema á
eina lund. íslenzkir námsmenn
hér í álfu hafa getið sér gott
orð, þeir hafa alstaðar verið
liðgengir, en gáfuðum náms-
mönnum með vísindalegt upp-
lag hefir naumast komið til
hugar að leggja fyrir sig þær
fræðigreinir, sem þeim þó hefðu
verið eðlilegastar, sökum þess,
að frá bamæsku hefir steðjað
að þeim sefjunin um, að það,
sem að íslenzku liti, væri ó-
markvert. Þrekmiklir æsku-
menn dragast ekki að þeim
efnum, sem þeir sífeldlega
heyra nefnd í sambandi við
“dauðann og dómsdag”. Af
þessu stafar það, meðal annars,
að enda þótt vér gætum komið
því til leiðar, að settur væri á
stofn kennarastóll við Háskóla
fylkisins, þá ættum vér engann
til þess að setjast í hann, er
vaxinn væri upp í vestur-fs-
lenzkum bygðum. Það er sorg-
lega mikill sannleikur í orðum
dr. B. B. J.: “Áreiðanlega erum
vér alt of hégómlegir, landam-
ir, oft og tíðum, bæði hörunds-
sárir og sólgnir í gullhamra-
slátt. Hégómaskapurinn er ein-
att ill fylgja þeirra, sem dverg-
vaxnir eru.” Dvergvaxnir ís-
lendingar hafa haft opin eyr-
un fyrir þeim gullhömrum hér-
lendra manna, sem sagt hafa
þeim til hróss, að þeir væru al-
veg eins og önnur smámenni.
^ DODD’S ^
KIDNEY'
t fullan aldarfjórðung hafa Dodd’S’
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —■
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá>.
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
eg nota orðið hættulaust með
ráðnum huga og íhuguðu máli.
Starfi mínu hefir undanfarin
ár verið svo háttað, að eg heff
þurft að dvelja um lengri og^
skemri tíma í mismunandi
bygðum íslendinga. Vitaskuld'
hefi eg víða orðið þess var, sem
dr. B. B. J. bendir á, að örðug-
leikarnir fari vaxandi með ís-
lenzkt félagslíf; en eg þykist
hafa gengið úr skugga um það^
að enn er engin fjölmenn ís-
lenzk bygð til í Canada, þar sem
meginþorri fbúanna gæti til
þess hugsað að hverfa til ensk-
unnar með alt sitt félagslíf.
Eg hefi veitt því athygli t. d.,
að þar sem leikflokkar hafa
haft leiksýningar með íslenzku
og enskri tungu, þá er enginn
samanburður á því, hvað að-
sókn er mikið meiri að íslenzk-
unni. Færu prestar vorir til og
hygðust að flytja prédikanir
sínar á ensku í íslenzku sveita-
bygðunum, þá yrði kirkjusóknin
sáralítil víðast hvar. Þetta staf-
ar af því, að ýmsir hafa ekki
fult gagn af enskri tungu, en
þó miklu meira af hinu, að þeir„
sem hennar hafa gagn, finna
að þetta er ekki þeirra tunga.
Eg er sannfærður um, að það
stafar ekki af blindu áliti á ís-
lenzkunni, sem eg hefl þann
skilning, að það sé sama að>
svifta bygðirnar íslenzku félags-
lífi og að svifta þær öllu félags-
lífi. Því lífi er ekki ólíkt hátt-
að nú og heilsufari þeirra, sem
eru á sextugs aldri og við góða
heilsu. Þeir vita að þeir em
komnir yfir hádegi lífs síns, en
þeir vita einnig að þeir hafa
enga tilhneigingu til að gerast
bráð dauðans að sinni. Þeir
ætla sér enn að starfa, og þeir
hafa trú á, að lífið eigi þeim
enn margt markvert, fagurt og
gott að bjóða.
* * *
Já, það má líta á dauðann
með tvennu móti. Það má flýta
fyrir för hans með því að hrópa
stöðugt á hann, og það má
tefj'a fyrir honum með því að
líta á hann heilbrigðum aug-
um. Nú er það á vitund al-
þjóðar, að enginn fær dauðann
umflúið. En þótt hann sé þann-
ig algengasta og áreiðanlegasta
fyrirbrigði mannlegs lífs, þá er
ekkert viðsjárverðara til, en að
láta hann skyggja á allan sjón-
deildarhring hugsunar sinnar.
Og nú er spurningin þessi:
Er nú komið að þeim tíma, er
dr. B. B. J. telur fyrir dyrum?
Vér höfum sannreynt, að þeir
sáu ekki rétt, er spáðu skjótum
dauða íslenzks félagslífs fyrir
fjórum tugum ára síðan, en það
girðir vitaskuld ekki fyrir þann
möguleika, að dr. B. B. J. kunni
að sjá rétt í dag.
Það væri að sjálfsögðu full-
komin blekking að halda því
fram, að það, sem íslenzkt er,
standi ekki mun hallara fæti
en fyrir nokkrum áratugum.
Allir vita að svo er. En það er
alls ekki hættulaust að ímynda
sér, að dagarnir séu þegar tald-
ir. Og eg vil taka það fram, að
Það* er meðal annars fyrir
þær sakir, sem hér hafa verið
greindar, sem mér hefir ekki
verið unt að sætta mig við
þann hugsanaferil, sem mér
finst liggja að baki máli dr. B.
B. J. Mér finst eg skilja vel, að
hann taki sárt til þess, hve örð-
ugleikar á íslenzkri starfsemi
fari vaxandi, og eg þykist vita,.
að svartsýni hans standi f sam-
bandi við þær tilfinningar. En
eg fæ ekki hjá þeirri
hugsun komist, að hvað sem
líði ást manns á íslenzkum:
efnum, hvort sem mat manna
á þeim sé hátt eða lágt, þá sé
það greinilegt, að þjóðflokkii
vorum sé fullkominn ógreiði
gerður með hverju því orði og
hverri þeirri athöfn, sem stuðl-
ar að því að draga máttinn úr
íslenzku félagslífi. Á hvern hátt
sem dæmið er reiknað, þá mun
það leiðast í ljós, að fólkið er
fátækara eftir.
• • •
En þessar athugasemdir, sem
hér hafa verið gerðar, hagga
vitaskuld ekki að nokkru leyti
meginatriðinu í erindi dr. B. B.
J., að vér ættum að leggja á'
herzlu á að tryggja íslenzka
fræðimanns-starfsemi við Há-