Heimskringla - 16.03.1932, Blaðsíða 1

fyrirlestrar í
NÝJA ÍSLANDI
■ Vafalaust hafa margir prest-
ar, sem annast þrjár eða fjórar
• eða ef til vill fleiri kirkjur,
fundið til þess, að því fer mjög
fjærri, að starf þeirra komi að
'þeim notum, sem þeir hefðu
sjálfir hug á eða kynnu að
óska. Tíminn smýgur alveg
furðulega út um greipar manna,
þegar sífeldlega er verið á
ferðalögum milli bygða, gagn-
ið af ræðuflutningi í kirkjum
fer mjög forgörðum, þegar ó-
hjákvæmilega verður langt á
Tnilli kirkjusóknardaga, það tek-
ur langan tíma fyrir menn að
átta sig á undirstöðuatriðunum
í hugsanaferli og almennu við-
horfi prestins, og auk þess hef-
ir lengi brunnið við, að menn
■væru smeykir við að ljá eyrum
máli manna, sem átt hafa 'önn-
ur félagssambönd en menn
hafa haft samúð með. Þessar
orsakir og ýmsar aðrar hafa
valdið því, að íslenzkar bygðir
vor á meðal hafa alls ekki haft
þau not af prestum sínum, sem
annars hefði verið kostur. Á
því er til dæmis enginn vafi, að
hér í Nýja íslandi hefir svo hátt
að, að almenningur hefir ekki
uotfært sér nema að tiltölulega
litlu leyti, þá starfskrafta, sem
prestar þeirra hafa búið yfir.
Hér hafa oft búið prestar, úr
báðum kirkjuflokkunum, sem
hefðu getað komið að miklu
meira almennu gagni ef starf
þeirra hefði ekki einangrast
jafnmikið og raun hefir á orð-
ið. Þeir hafa varið kröftum sín-
um því nær eingöngu í þarfir
félagsskapar síns, en gætt hins
minna að beita þreki sínu til
almennrar menningar.
Hugleiðingar um þetta efni
hafa valdið því, að mér leikur
hugur á að ráðast í nýbreytni
nokkura. Mig langar til þess
að bjóða almenningi í bygðum
þeim, sem eg starfa í, að hlýða
á erindi um almenn mál, sem
mér finst nokkuru skifta að
hugsað sé um af öllum þorra
manna. Erindi þessi verða
flutt endurgjaldslaust, öllum,
sem það vilja þýðast, er baðið
að lilýða á þau og ef efni þeirra
gefur sérstakt tilefni til, þá
verður mönnum gefinn kostur
á að ræða efni þeirra eða að
bera fram fyrirspurnir, er mák
ið varða. Ekki virðist ástæða
til þess að auglýsa viðfangs-
efnin í erindunum að svo
komnu, en þess skal aðeins get-
ið, að eg mun leytast við að
gera hlutdrægnislausa grein
fyrir mismunandi skoðunum um
sérhvað það efni, sem um verð-
ur fjallað. Eg mun ekki taka
til meðferðar þau mál, sem
fjallað er venjulega um í kirkj-
um, með því að eg ræði þau
sjálfur á öðrum vettvangi. En
fyrir mér vakir sérstaklega að
ræða á alþýðlegan hátt um
þau efni, sem mér finst miklu
varða hvemig litið er á, en
annars eru talin tengd sagn-
fræði, mannfræði og félags-
fræði. Sjálfum er mér einkar-
ljóst, að eg er í engu þessu
efni fræðimaður, en hitt er
mér einnig ljóst að vér leik-
menn erum hættulega ófróðir
um okkar eigin samtíð, ef vér
förum með öllu á mis við það,
sem ágætir menn, vitrir og vel
kunnandi, hafa um þessi efni
rætt.
Mér hefir oft flogið í hug,
að hér í Nýja íslandi væri mikil
þörf á einhverri starfsemi, sem
væri í ætt við lýðskólana á
Norðurlöndum — starfsemi,
sem miðaði að því að vekja
umhugsun og löngun til fræðslu
um þau efni, sem mestu eru
ráðandi um lífsskoðanir og
heimsviðhorf mentaðra manna.
Bókakostur manna hér í bygð-
inni er mjög takmarkaður og af
því leiðir, að áhugaefnin eru
fá og fátækleg í samanburði
við það, sem vera ætti um svo
velgefið fólk, sem hér á ból-
setu. En með því að ríða hér
á vaðið um almenna fyrirlestra
af þeirri tegund, sem lýst hefir
verið, geri eg mér vonir um,
að betri menn kunni að koma
á eftir og bæta það upp, sem af
vanefnum verður gert í byrjun.
Fyrsta erindi mitt verður flutt
í Árborg laugardaginn 19. marz,
kl. 3. e. li.
—Árborg 14. marz 1932.
Ragnar E. Kvaran.
FRIÐUR EYSTRA
Að því var vikið í síðasta
blaði, að útlitið eystra væri
friðvænlegra en áður. Mega
nú vopn heita lögð niður, og
Japanir eru að kalla herskipin
smátt og smátt heim. Friðar-
samningunum er að vísu ekki
enn lokið, en þó við og við
skjóti málum upp ,sem erfið
eru viðfangs, eru engar líkur
til annars, en að fullkominn
friður eigi nú skamt í land. Um
friðarskilmálana, skaðabætur
eða því um líkt er ekkert kunn-
ugt, enn sem komið er.
FORSETAKOSNINGIN
Á ÞÝSKALANDI
Kosningu þessari sem fram
fór s. 1. sunnudag, lyktaði hálf
einkennilega. Engum af þeim
fimm, er um forseta stöðuna
sóttu, tókst að ná kosningu. En
lang flest atkvæði hlaut yfir-
hershöfðinginn gamli, Paul von
Hindenburg, er um endurkosn-
ingu sótti. Alls voru greidd
37,660,337 atkvæði, og hlaut
Hindenburg 18,661,736 af þeim.
Er það aðeins 169,752 atkvæð-
um fátt í meirihluta allra at-
kvæða, eða eitt hálft prósent,
en það nægði til þess að hann
er ekki talinn kosinn, þvi til
þess þarf meiri liluta aililra
greiddra atkvæða. Fer því aft-
ur fram kosning 10. apríl n. k.
Er talið víst að Hindenburg
sigri þá, því Adolph Hitler, for-
ingi Nazi flokksins, sem var
skæðasti keppinautur Hinden-
burgs, hlaut ekki nema 11,338,-
571 atkvæði. Og í þessum síð-
ari kosningum er sá kosinn
forseti, er flest atkvæði hlýtur,
tillitslaust til þess, hvort það
er meiri hluti allra greiddra at-
kvæða eða ekki.
Hin forsetaefnin voru þessi:
Emst Thaelmann, kommún-
istit) er hlaut 4,982,079 atkv.;
Theodore Duesterberg, þjóð-
emissinni, hlaut 2,557,876 at-
kvæði, og Gustav Winter, ó-
háður, 11,000.
TVEIR MILJÓNAMÆRINGAR
STYTTA SÉR ALDUR
Síðast liðinn mánudag fluttu
blöðin fregnir af því, að tveir
miljónamæriiigar hefðu ráðið
sér bana samá daginn.
Annar þeiira var Ivar Kreu-
ger, sænskur iðnhöldur. Hann
skaut sig á gistihúsi í París.
Hann hafði eldspítnagerð með
höndum og margt fleira. Er
sagt að féð í stofnunum þeim
er hann stjórnaði, og átti lík-
lega að miklu leyti, hafi numið
um 1 biljón dala. Halda menn
samt, að það hafi verið vegna
þess, að fjármálaerindi hans
gengu ekki eins greitt og hann
óskaði, að hann réð sér bana.
Hin fésálin, sem gekk fyrir
Ætternisstapann, var mynda-
vélaframleiðandinn alþekti Geo.
Eastman í Rochester í Banda-
ríkjunum. Við hann er Eastman
Kodak félagið kent. Hann skaut
sig einnig í herbergi sínu. Um
ástæður hans fyrir því áð stytta
sér aldur vita menn ekki. Hvað
ríkur hann var, getur ekki um,
en um 90 miljónir dala gaf
hann til ýmsra stofnana. Hann
var 77 ára gamall og hafði
aldrei gifst.
HOCKEY SAMKEPNI ÍSL.
Eins og til stóð, fór fram
samkepni um bikar þann, sem
Þjóðræknisfélagið gaf, til þess
að vekja áhuga á hockey-leikja
íþróttinni á meðal ungra ls-
lendinga hér vestra, og tókst
hún að öllu leyti afbragðs vel.
Flokkamir, sem þátt tóku í
henni, voru fimm, frá Gimli,
Selkirk, Lundar, Glenboro og
Winnipeg, og var sú þáttaka
meiri, en sanngjamlega var
hægt að búast við, undir kring-
umstæðunum, því piltarnir kost
uðu leiki þessa að öllu leyti
sjálfir, bæði ferðakostnað sinn
og kostnaðinn við leikskálann,
og sýnir það lofsverðan áhuga,
og lofar miklu um framtíðar-
samtök á því sviði íþróttanna.
F'jórir flokkarnir keptu að síð-
ustu hér í Winnipeg á miðviku-
og fimtudagskvöldið í síðustu
viku, flokkamir frá Lundar,
Selkirk, Glenboro og Winnipeg,
og þótti frammistaða þeirra
allra ágætlega góð. En að síð-
ustu varð lokasennan á milli
fokkanna frá Sekirk og Glen-
boro á fimtudagskvöldið, og
lauk henni þannig, að Glenboro
flokkurinn vann og hlaut því
bikarinn. En ekki er ólíklegt að
Selkirk-flokkurinn eigi eftir að
tala við sigurvegarana, áður en
langt um líður, og það duglega.
En það er ekki sigurinn, sem
mestu varðar í þessu sambandi,
heldur hitt, að það leyndi sér
ekki, að á meðal pilta þessara
eru ekki svo fáir, sem líklegir
eru til þess að láta til sín taka
á þessu íþróttasviði. Þeir eiga
yfir að ráða kappi, karlmensku
og snild, sem verður ómót-
stæðileg, ef vel er með farið.
Úr hópi þessara pilta á eftir að
koma fram á sjónarsviðið
Fálka-flokkur nr. 2, sem verður
óyfirvinnanlegur, eins og fyrir-
rennarar þeirra voru, og verða
lífandi vottar um hreysti, snild
og hugrekki ættþjóðar sinnar,
og er þá vel farið, ef þessi til-
raun gæti orðið til að vekja á
ný réttlátan metnað ísl. fólks
hér í landi, til að sýna hvað í
því býr, sem sýnist hafa kafn-
að, eða að minsta kosti sofn-
að í hugsunarleysi og vellyst-
ingum síðari ára.
Eftir þessa nýafstöðnu sam-
kepni er eg vonbetri um fram-
tíðina, en eg var áður. Hún
sýndi mér svo ómótmælanlega,
að á meðal ungmennanna ís-
lenzku er táp og fjör og frískir
menn, og að það þarf aðeins
leiðsögnina til að sameina það
afl og veita því framrás, og vel
sé þeim öllum, sem að því eru
að vinna og gerðu þessum efn-i
legu piltum kleift að sýna þrótt
sinn og list við þetta tækifæri.
En það er eitt, sem vert er að
benda á, að til þess að ung-
lingarnir geti notið sín sem bezt
í framsókn sinni, þurfa þeir að
finna til þess, að við hin eldri
stöndum með þeim og veitum
þeim styrk þann, sem föng eru
á, og ekki sízt með nærvéru
okkar við slík tækifæri sem
þetta. Látum oss minnast þess
næst, og ávalt, þegar um þrek-
raun á meðal qnga flóksins á
meðal vor er að ræða.
X.
KOMU FÁTÆKARI EN ÞEIR
FÓRU.
Nýlega komu 13 Svíar heim
frá Rússlandi. Höfðu þeir verið
þar árlangt við skógarhögg
norður í landi, í nánd við Arch-
angel. Ekki voru þeir hrifnir
af kjörum verkalýðsins í Rúss-
landi, og heim kváðust þeir
hafa komið fátækari en þeir
fóru.
Kaup var ekkert goldið. Fyr-
irtækið, sem var framleiðsla
húsaviðar, átti sjálft að bera
sinn kostnað. En hvernig sem
unnið var, hrökk verð fram-
leiðslunnar aldrei fyrir meiru
en lélegu viðurværi.
Fæðið kváðu Svíarnir hafa
verið ill-lifandi við, og ekki þó
sízt vegna sóðaskapar, en þess
hve það var af skornum skamti.
Urðu margir úr sama ílátinu að
eta, og sjúkir jafnt sem heil-
brigðir. Vakti þetta ærinn við-
bjóð hjá Svíunum í fyrstu, en
það urðu þeir nú samt að sætta
sig við.
Annað eins vinnudund og þar
var, höfðu Svíarnir aldrei séð.
Alt var ákvæðisvinna. En þó
Rússinn ynni 15 til 16 stundir
á dag, afkastaði hann aldrei
meiru en Svíinn á 8 tímum.
Kvað Rússinn alt koma í sama
stað niður, hvort sem mikið
væri unnið eða lítið, þeir fengju
aðeins viðurværi sitt að laun-
um. En það, að svona langan
tíma þurfti að vinna fyrir því,
skildist Svíunum eiga að sann-
færa yfirvöldin um, hve kaup
þeirra væri við neglur skorið.
Annars var það margt í venj-
um og háttum Rússa, sem Sví-
arnir ekki skildu. í hvert skifti
sem þeir brugðu sér til borgar-
innar, klæddust þeir verstu
fatatötrunum, sem þeir áttu.
Hvort það var einnig gei-t til
þess að draga athygli yfirvald-
anna að kjörum verkamanna,
eða einhvers aitanrs, vissu Sví-
arnir aldrei.
En verstur af öllu var óþrifn-
aðurinn. Sögðu Svíarnir, að
Vestur-'Evrópumenn kæmu oft-
ast aftur kaunum hlaðnir úr
þessu skógarveri, vegna þess
að íverukofamir, sem heita
ættu, væru svipaðastir gripa-
kofum í Vestur-Evrópu, og sem
ókleift væri að ræsta, svo að
siðuðum mönnum sæmdi.
ÝMSAR FRÉTTIR.
Til mála hÁfir komið; að
lækka kaup borgarstjóra og
bæjarráðsmanna í Winnipeg-
borg. Ef af því yrði, sem líklegt
er talið, verður mánaðarkaup
borgarstjóra $375, en bæjar-
ráðsmanna $90.
* * ♦
Stjórnir fjögra vesturfylkja
Canada komu saman á fundi í
borginni Calgary s.l. mánudag,
og samdist þar með þeim, að
senda sambandsstjóminni í Ot-
tawa beiðni um að halda áfram
styrkveitingunni til ffamfærslu
atvinnulausum mönnum eftir
1. maí næstko'mandi, eins og
áður, en þó með þeirri breyt-
ingu, að styrkurinn verði hækk
aður eða meiri en hann var s.l.
ár. Talið frá 1. marz s.l. ár og
til 1. marz nú, nam þessi fram-
færslustyrkur sambandsstjórn-
arinnar nærri 26 miljónum dala
til þessara fylkja.
♦ ♦ ♦
Margar sögur hafa gengið
um það, að lögreglan í Banda-
ríkjunum væri nú loksins kom-
in á slóð bófanna, er ræntu
barni Lindberghs hjónanna. Síð
asta sagan um það gaus upp
s.l. mánudag, og var sú, að
mannræningjar þessir væru ó-
aldarlýður, er bólsetu hefði í
Saskatchewan fylki í Canada.
Daginn eftir var enginn trúnað-
ur á þá sögu lagður. Því miður
lítur út fyrir að barnið sé ekki
á lífi. Það er að minsta kosti
mjög ólíklegt, ef svo væri, að
því hefði ekki verið skilað, er
hálf miljón dala var í boði. —
Hins vegar er auðvitað ekki öll
von úti, meðan alt er í óvissu.
♦ ♦ ♦
Á fundi, sem onservatívar
héldu í Winipeg nýlega, var
myndað félag er nefnist “The
Conservative Assoiation of Ru-
perts Land. Stjórnarnefndar-
kosning félagsins var sem hér
segir: Heiðursforsetar Rt. Hon.
R. B. Bennett og F. G. Taylor,
K.C., forseti Capt. Evans-Atkin-
son, ritari S. G. Thorvaldson
lögfræðingur, aðstoðar forset-
ar George Kemp og August
Germaine.
FIMM f AUSTUR,
FIMM í VESTUR.
Tíu voru veg að ryðja,
valið kappa lið,
hver vildi öðrum hjálpa og
styðja, ^
— hærra blasti svið. —
Þurfti aðeins faðma fáa,
fjallsbrún náð var þá.
Töfrageislum tindinn háa
tvístraði sólin á.
Jarðfast bjarg í götu gnæfði,
gengið var að fast.
Þrekraun vöfða eflda æfði
eins og bylsins kast,
tauga og vöðva kyngikraftur
kipti bjargi úr jörð.
Líkt og jörðin lykist aftur
leit þar heilan svörð.
“Austur fyrir veginn, vinir,
veltum bjargi því,”
sagði einn. — En annar gegndi:
“Eins og eg nú sný
vil eg bjargi velta, drengir,
vestan brautar þá
standa mun um æfi alla
erkiklettur sá.”
Fyrst var þrefað. Þá var rifist,
þar næst gengið frá.
Fimm á móti fimm svo gengu,
fastur steinninn fá.
Afl á móti afli stríddi,
— enginn til þess fann.
Fimm í austur, fimm í vestur
færa vildu hann.
Steinninn gleymdist. — Geisl-
inn hinsti
grátinn kvaddi tind. ,
— Birtist fyrir augum önnur
ennþá skærri mynd:
Þjóðarbrot við ofurefli
erlent glíma eg sá.
— Fimm í austur, fimnt í vest-
ur,
fastur steininn lá.
P. S. Pálsson.
— Tímarit Þjóðr.fél.
SAMKOMAN í CÆR.
Að segja að samkoman í
Sambandskirkjunni í gærkvöldi
hafi verið skemtileg, væri ófull-
komin frásögn. Smáleikur, sem
með öðru var þar sýndur, vakti
aftur og aftur dynjandi hlátur
í
T
MRS. O. BJÖRNSON DÁIN.
í morgun (miðvikudaginn 16.
þ. m.) andaðist að heimili sínu
764 Victor St. hér í bæ, frú
Sigríður Elenborg, kona ÓÍafs
læknis Björnssonar. . Hún var
hin ágætasta og ástsælasta
kona, unun og yndi hinna
mörgu ættingja sinna og vanda
manna. Hún var á bezta aldri,
og að því er virtist, þar til fyrir
fáum vikum síðan, við beztu
heilsu. Hin óvænta burtför
hennar með svo skjótu bragði,
er hinn hörmulegasti atburður
öllum ættingjum hennar og
vinum, en þó sérstaklega dætr-
um hennar og eiginmanni. Vill
Heimskringla tjá honum og
þeim sína innilegustu hluttekn-
ingu, á þessari hrygðarstund,
í hinni miklu og djúpu sorg
þeirra.
Frú Sigríður var dóttir þeirra
hjóna, Jóns Brandssonar og
Margrétar Guðbrandsdóttur, er
lengi bjuggu að Garðar, N. D.,
en systir dr. B. J. Brandssonar
og þeirra systkina. Útför henn-
ar fer fram frá Fyrstu lútersku
kirkju föstudaginn hinn 18. þ.
m., kl. 2.30 e. h. Aðstandendur
mælast til að engin blóm verði
send í kirkjuna.
og sköll áheyrenda. Að lýsa
leiknum hér gefst ekki tími til,
en þess má þó geta, að efni
hans var það, að safnaðarkon-
ur voru að hafa saumafund,
og þar er nú þögnin ekki talin
gullvæg, að almanna dómi. Að
segja frá og sýna þetta, var
efni leiksins. Og hver sem höf-'
undur hans er, verður það ekki
frá honum tekið, að hann er
leikritaskáld. Skotspónn skops-
ins voru auðvitað saumakon-
urnar sjálfar, með skrafi sínu,
og svo nokkrir safnaðarmenn.
Og rúsínan f því öllu var sú,
að um leið og skopinu var
brugðið upp, voru mennirnir
kallaðir sínum réttu nöfnum,
og þeir voru auðvitað flestir
eða allir viðstaddir. En þrátt
fyrir það, þó þeir væru af sínu
sauðahúsinu hver, var því, sem
hverjum viðkom í leiknum svo
eðlilega fyrir komið, að alt var
eins og óslitin saga. Samfara
þessu græskulausa gamni, var
því vel á öllu haldið, bæði af
hálfu höfundarins og leikfólks-
ins.
Þótt þetta sé ekki nema smá~
leikur og gamanleikur, er hann
meira en þess virði að vera
endurtekinn. “Vér íslands böm,
vér erum vart of kát,” sagði
Hannes Hafstein. Sannast það
ekki sízt á nú. Að koma saman,
þó ekki sé nema til þess að
gleðjast og hlæja, er stundum
meira vert, en hægt er með töl-
um að sýna.
Á samkomunni var margt
fleira til skemtana, svo sem á-
gætur hljóðfærasláttur, söngur
og upplestur. Var þetta alt aug-
lýst áður, og vissu menn þar að
þeir áttu von góðrar skemtun-
ar. Öðru máli var að gegna
með leikinn. Sérstök athygli
var engin að honum dregin. Var
hann þó sú nýjung, er skýra
hefði átt frá fyrir fram, svo að
sem flestum gæfist tækifæri á
að sjá hann. En það var ekki
gert, og því er hér á hann minst
nú.
Ein deild Kvenfélags Sam-
bandssafnaðar efndi til skemt-
unar þessarar. Hafi hún þökk
fyrir frá öllum sem nutu.