Heimskringla - 16.03.1932, Blaðsíða 5

WINNIPEG 16. MARZ 1932
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
skóla þessa fylkis, sem flestir
íslendingar eru búsettir í. Sr.
Albert Kristjánsson flutti þetta
mál hvað eftir annað á þingum
Þjóðræknisfélagsins fyrir nokk-
urum árum. Menn hlýddu á mál
hans, en því var ekki að leyna,
að flestum mun þá hafa vaxið
það í augum. En það er alls
ekki ólíklegt, að ýmsir líti nú,
eftir að hafa vanist hugsuninni
í nokkur ár, öðrum augum á
málið. Og mjög sennilegt er að
hjá ýmsum ríði það baggamun-
inn, er svo mikilsverður maður
og dr. Björn er, Ijær hugsun-
inni fylgi. Hann bendir á það,
sem sjálfsagt er, að um fjár-
söfnun geti vitaskuld ekki ver-
ið að ræða í því árferði, sem
nú ríkir, en leiðir jafnframt
athyglina að því, að margs-
konar undirbúningsstarf þarf
að fara fram, áður en að sjálf-
um fjármálunum kemur. Og
það starf má engu síður leysa
af hendi nú en nokkuru sinni
síðar.
Hugsunin um umboðs-nefnd,
sem að minsta kosti í upphafi
færi með málið fyrir hönd hinna
meiri-háttar félagsstofnana ís-
lendinga, virðist mjög skynsam-
leg. Dr. B. B. J. minnist í þessu
sambandi á kirkjufélögin bæði
og Þjóðræknisfélagið. Um hið
síðastnefnda er það að segja,
að mjög er sennilegt, að stjórn-
arnefnd þess sé mjög ljúft að
eiga tal um málið við aðra, sem
kynnu að hafa áhuga fyrir því.
Og mig langar til þess að geta
þess, að eg hefi persónulega átt
tal við suma stjórnarnefndar-
menn hins Sameinaða Kirkjufé-
lags, og þeir hafa allir látið
það í ljós, að þeir hefðu áhuga
fyrir málinu. Vona eg því fast-
lega, að það sé ekki of mikii
bjartsýni að búast við því, að
þetta vor líði ekki svo, að sam-
ræður hafi að minsta kosti haf-
ist um mál þetta með þeim, sem
mönnum virtist helzt eiga hér
hlut að máli.
Árborg 10. marz 1932.
Ragnar E. Kvaran.
KEMBUR.
Eftir
Jóh. P. Sólmundsson.
L
Snorri Sturluson.
Frh.
“Einn með guði er meiri
hluti,’’ verður hreystiyrði stund-
um, ef í harðbakkan slær hér
í atkvæða sennum.
“Sá er sterkastur, sem stað-
ið getur einn,” segir dr. Sigurð-
ur Nordal í riti sínu (bls. 73).
Víkingur á botni í báðum
svörum gerir seiðið það sama.
Jafnvel ennþá, væri honum of
snemt að vera genginn fyrir
Ætternisstapa.
, Af bók dr. Nordals verður
manni ljóst, hvað til þess kom,
að Snorri Sturluson gat ekki
staðið einn. Of langt mál yrði
sú greinargerð hér, ef alt skyldi
taka, en til og frá úr bókinni
verður reynt að kemba saman
flest það, sem hér verður í því
sambandi sagt.
“Seggr sparir sverði at höggva”
er Egill Skallagrímsson látinn
segja í draumi við heimamann
einn á Borg, þegar Snorri var
zúinn þaðan til burtflutnings
upp að Reykholti, “lítt hafa
menn setið yfir hlut vorum
Mýramanna, . . . og þurfti hann
eigi ofsjónum yfir þessu landi
að sjá’’ (nefnilega Reykholtinu,
þótt einhver annar en Snorri
sjálfur hefði búið á því). Maður
finnur á sér í draumnum ólund-
ina í Agli yfir þessu brutli
frænda síns, og enn þann dag í
dag er hætt við, að Reykholt
eigi það mest þessu glapspori
Snorra að þakka, í hugum Mýra
manna, Andkýlinga og annara
fleiri Borgfirðinga, að því helzt
það uppi, að vera keppinautur
um virðingarmerki við Borg
(eða Borgarnes), höfuðbólið
sjálft í héruðum Skallagríms.
En svo átti Snorri Sturluson
eins kyn sitt að rekja til Snorra
Goða og Guðmundar ríka, eins
og til Egils á Borg; og Sturla
Þórðarson, bróðursonur Snorra,
segir hann hafi verið ‘fjöllynd-
ur’. “Hann á þar eingöngu rvið
kvennamál hans,” segir dr.
Nordal, þar sem hann tilfærir
ummæli Sturlu, “en orðið lýsir
Snorra í miklu víðtækari merk-
ingu, og betur en nokkurt ann-
að orð getur gert. Hann væri
óhentugt yrkisefni fyrir þau
skáld, sem sífelt láta persónur
sínar renna á sömu brautartein-
unum, endurtaka sama brotið
af sjálfum sér, og svo er hrósað
fyrir samkvæmni í lýsingunni.
.......Honum var ekki gefið
skap Egils Skaliagrímssonar og
tilfinningar......Egill vó til
landa og var hermaður, Snorri
skirrist við að beita sverðinu.
.... Hann var aldrei grimm-
ur." Og í eitt skifti, þar sem
einhver ástmála víma virðist
hafa blandast saman við hjá
Snorra, telst dr. Nordal svo til,
að hann hafi reynst “of eigin-
gjarn til þess að vera réttlátur,
en hins vegar ekki nógu óbil-
gjarn til þess að færa sér gerð-
ir sínar að fullu í nyt.......
Þrátt fyrir allan þann ljóma,
sem leggja hlaut af auði hans
og metorðum, hafa samtíðar-
menn Snorra sér þverbrestinn
í skapferli hans.”
“Þessi þverbrestur er í því
fólginn, að Snorri vill vera
höfðingi, er höfðingi, en skortir
þó einmitt sumt af því, sem
helzt þurfti til þess að standa
í þeirri stöðu. Hann er ekki
vaxinn þeim kröfum, sem sam-
tími hans gerði til höfðingja.
Viðleitni hans og hæfileikar
sttýfna ekki í sömu átt.”
“Flestir þeirra manna, sem
örðugt er að átta sig á, hafa ein
hvern slíkan brest að geyma.
Og hann myndast ekki alt í
einu........Takmark Snorra
breyttist smátt og smátt. Hann
leggur meiri og meiri áherzlu
á yfirskinið tómt, metorðin, í
stað valdanna sjálfa.
“Ráðríki og metnaðargirni
eru tvær hvatir, sem oft fylgj-
ast að, og mönnum er títt að
blanda saman í daglegu tali.
En» samt eiga þær hvor sín upp-
tök og lýsa sér hvor á sinn
hátt. Metorðagimin þróast bezt
í einrúmi, yfir bókum og dag-
draumum, ráðríkið í skærum
við leikbræður og í margmenni.
Marglyndi maðurinn verður ein-
att að láta sér nægja metorðin,
einlyndi maðurinn berst fyrir
yfirráðunum, þar sem hann nær
til. í stjórnmálabaráttunni get-
ur að líta metorðagjama menn,
sem halda miklar ræður í þing-
salnum og ef til vill komast
til hárra valda, en mæla í raun
og veru fyrir munn og stjórna
fyrir hönd ráðríks flokksbróð-
ur, sem heldur vill beita sér á
bak við tjöldin. Hjá skáldum og
rithöfundum, sem koma svo
víða við, að tökin á veruleikan-
um hljóta að verða í lausara
lagi, ber eins og eðlilegt er
meira á metorðagiminni.’’
“Þó að Snorri upprunalega
hafi átt töluvert af ráðríki í
eðli sínu, þá hefur metorða-
girnin þó líklega altaf verið
ríkari í honum. Smekkur hans
hneigist að því, sem mikilfeng-
legt er og glæsilegt.” Alt um
það, ef það bezta er ekki að fá,
fegurð og auð í senn, sættir
Snorri sig við það ,sem næst
bezt er völ á. Fengist t. d. ekki
það kvonfang, sem smekkvísi
Snorra hefði helzt á kosið, svo
sem heimasætan úr Odda, Sól-
veig Sæmundardóttir, þá skyldi
það gott heita, að ekkjan Hall-
veig Ormsdóttir með allan arf-
inn eftir Kolskegg auðga milli
handa sér, “gerði félag við
hann og færi til bús með hon-
um.”
Glæsimenskuþrá Snorra gat
aldrei gert úr honum ‘riddara’.
“Það kemur hvergi fram,” seg-
ir dr. Nordal, “að Snorri hafi
verið neinn hermaður”, enda
finst Kaalund að hann hafi
“brostið persónulegt hugrekki”,
og er það afarsennilegt að svo
hafi verið. Á barnsaldri lendir
liann á mesta bókaheimili lands
ins, til Jóns Loftssonar í Odda.
Penninn verður vopn hans en
ekki sverðið, og það er sízt af
öllu lærðum manni lagið, að
fáta við það, sem hann veit
hann ekki kann, nema að nafn-
inu tómu til látaláta. Af því
stafa nú á tuttugustu öld deil-
urnar um hemaðaræfingar í
alþýðuskólunum. Fífldjarfur
telst sá, sem hugrakkur gerist
af því einu, að hann viti ekki
aö hann veit ekki, og til Snorra
hefir það ekki getað náð. Auk
þess elst hann upp við það, að
sjá fóstra sinn sama sem öllu
íslandi ráða, fyrir lærdóms og
vitsmuna sakir, með tungu sinni
og einurð einni saman. Jón
var þá kominn í þann sess, að
vera hættur að þurfa meira en
hóta. Að Snorri gæti þá til hlýt-
ar metið það sjálfur, hvað mik-
ið hann skorti við fóstra sinn
í einbeitni, er tæplega von fyrir
tvítugs aldur, og því síður, að
hann gæti gert við þeim mis-
mun á skaplyndi. Máttur Odda-
verja hvíldi á “virðingu gamall-
ar og göfugrar ættar fyrlr
sjálfri sér,” svo sem dr. Nor-
dal kemst að orði, “og fast-
heldni við siðu og skoðanir for-
feðranna......Hugsjón Snorra
í þessum efnum, hefur verið
samheld og voldug ætt, þar
sem hann réði sjálfur mestu, og
minningu hans væri síðan uppi
haldið, eins og hann sjálfur
virti sína forfeður.”
Af meðfæddri og tendraðri
metorðagirni, finst Snorra hann
verða að vera höfðingi fyrir
ætternis sakir. Að eignast ein-
hvern snert af svipaðri tilfinn-
ingu, þyrfti ekki neitt að skaða
sumt fólk af íslenzkum ættum,
sem nú er uppi.
Óbifanleiki sannfæringar hans
á réttmæti þessarar hugsjónar
kemur jafnt fram í hiki hans í
öllum harðhnjósku viðskiftum
við frændur sína, og í þeirri
sjálfsskyldu, sem kemur fram
við börn hans og nánustu vanda
menn. Árni, tengdasonur hans,
verður að taka sér fram um
það sjálfur, þegar fimm hundr-
uð hafa riðið til þings með
Snorra, “að fylkja liði hans á
norrænu, og tókst það heldur
ófimlega, því hann var eigi van-
ur því starfi”, en Órækja, son-
ur Snorra, sem kom að í þess-
um svifum, “gekk til móts við
föður sinn og skipaði liði sínu
í brjóst á fylkingu hans’’ (Sturl.
II, 233).
Snorri vissulega veit hann er
enginn stríðsforingi, að hann
skortir þá hönd, sem hans tím-
ar krefjast, þó höfuðið sé gott.
Því brestur öðru hvoru flóttinn
í skapsmuni hans, svo fyr og
síðar hefir, með vafasamri
sanngirni, lagst honum til á-
mælis.
Um rithöfundinn Snorra er
annað mál. “Því má ekki
gleyma,” segir dr. Nordal, “að
það hefur verið miklu örðugra
að setja Gylfaginningar saman
en nokkurt annað íslenzkt
fornrit. Snorri fylkir efni sínu,
sem er sótt úr svo mörgum átt-
um, með yfirliti sannarlegs and-
legs hershöfðingja.” Enginn
annar þarf að fylkja fyrir hann
þar.
Til þess að missa ekki ætt-
geng völd, kaus hver Islend-
ingurinn á fætur öðrum, að lifa
tvær andstæður í einni per-
sónu, og urðu þá meira og
minna að leika aðra, ef þelr
gátu ekki verið jafnvígir á báð-
ar. KJaustrið og kastalinn í
öðrum iöndum, kirkjan og
krúnan skiftu með sér klerk-
um og köppum. Hvorttveggja
voru höfðingjar upp á sína vísu,
en goðarnir gömlu á íslandi
höfðu ekki frá öndverðu haft
lund til þess, að láta neina tign
fara til spillis úr ættinni, og
héldu svo í hvorutveggja and-
stæðuna í senn, svo framt sem
þeir máttu, og voru oft í einu
bæði leikir höfðingjar og lærð-
ir.
“Það sem bezt er í íslenzkri
sagnaritun,” segir dr. Nordal,
“er alt ritað af höfðingjum fyr-
ir höfðingja. . . . . í samræmi
við hina einföldu göfgi stíls og
listar er óhlutdrægnin og kurt-
eisin. Höfundarnir eru vandir
að virðingu sinni. Og sízt er
að furða þótt Snorri beri ai'
flestum í þessu efni. Ef til vill
var hann eini skutilsveinninn
meðal sagnaritaranna, og hefur
flestum betur kunnað að vera
nxeð tignum mönnum.”
En tign, þó hún sé til, getur
cnginn fátækur maður látið á
sér skina, svo nokkri nerni.
“Það vai ekki sagnaritarinn
Snorri, sem var fégjarn, heldur
höfðinginn Snorri,” er enn eitt,
sem dr. Nordal vekur athygli á.
“Og þeica er sitt hvað,” segir
hann. “Ágirndin er bitttur á
manni, sem stendur í þjónustu
ríkisins eða almennra hugsjóna,
því að þá sundrar hún persón-
unni og skekkir viðleiini henn-
ar. En enginn sakar bónda eða
kaupmann, þó að þeir . vilji
græða fé, því að það e^ skilyrði
fyrir við^angi búsins og verzl-
unarinnar.”
Það virðist mega bæta því
við, að þetta skilyrði fyrir við-
gangi fjölskyldunnar í sinni
tignarleit hafi Snorra fundist
hún eiga sem mest að sjá ó-
skift í friði, meðan slíkur ætt-
faðir sem hann stóð á upprétt-
um fótum. “Hann var enginn
maurapúki. Hjarta hans var
ekki óskift þar sem fjármunir
hans voru,” segir dr. Nordal
ennfremur, og tilfærir vísu, er
sannar að Snorra var ekki jafn-
gildur auður vasans sem vits-
ins, þega hann kveður óríkum
manni það lof, að
“hann lifi sælstr und sólu
sannaudigra manna.”
“Það er merkilegt,” setur dr.
Nordal aftan við vísuna, “að
orðið ‘sannaudigr’, skuli ekki
koma annarstaðar fyrir í fomu
máli en í vísu eftir Snorra
Sturluson.
Hinn tigni maður í Snorra
var orðinn svo yfir sig heflaður
í Odda og Noregi, að ekkert
dýrið var orðið eftir til í hon-
um, þegar beita þurfti tönn-
unum. Hann hefir verið á und-
an sínum tíma, aðeins svo sem
þessum sjö hundruð árum, sem
síðan eru liðin, eða í sumu til-
liti kanske vel það. Höfðingi
bjóst hann við að geta verið
með nógum peningum og miklu
yfirlæti, en vantaði hörku til
þess, að höggva sér að því
marki virkilega blóðuga braut.
Fyrir því varð hann sjálfur písl-
arvottur, varð bráð þeirra ax-
areggja- trúar, sem aðrir tóku
fram yfir ættræknis-trú sjálfs
hans. Það er honum einlæg trú
í Noregsferð sinni, að frændur
sínir kunni að meta yfirburði
lærdóms síns og vitsmuna
framar harðfengi sjálfra sín og
þröngsýnum þjösnaskap. Það
væri geggjaður skortur á sjálfs-
virðingu og uppgerðar hógværð
í stað viturleika, hefði sá mað-
ur ekkert sjálfur skynjað yfir-
burði sína, sem fyrir allra vit-
urra manna sjónum hefir síðan
glitrað sem gimsteinn í krónu
ættar sinnar og aldar.
• • •
Það má reikna og reikna
jarðabrask í héraði. Það má
flækja og flækja málafylgjur í
sölum l'qgmálanna. Það má
tildra og tildra gælumálum við
oflátunga mannkynsins. Fyrir
öllu þessu getur ættarhugsjón-
in varað, jafnvel þjóðarhugsjón-
in, máske mannkynshugsjón.
En aldrei má höggva.
Manni hnykkir við að heyra
upp úr jarð'núsum í Reykholti,
frá árinu 1241, í draumkynjuðu
varnarleysi 62 ára gamals
manns, sem ‘ótíndir böðlar’ eru
þar að myrða vopnlausan, tví-
tekið andlátsorð, sem í himin-
inn hrópar heimspekiskerfi alls
mannlegs lífs: Eigi skal
höggva.”
Frá Reykholti hefir ávalt síð-
an “einn með guði” verið “meiri
hluti.”
SUND.
Ásgautar og Þórólfs.
(Sbr. Laxdælu.)
Ingjaldur úr eyjum sigldi
inn í Laxárdal.
Vígra manna flokkur fylgdi, —
frænda röskra val.
Gengu hratt á Gaddastaði,
gildan kvöddu höld.
Þórður fagnar þeim á hlaði;
það var seint um kvöld.
Goðinn vék að bónda bráður:
“Brögðum leikur þú;
sagður ertu sökum háður;
semjum með oss nú.
Loforð vil eg verði að efndum,
vænti ekki falls.
Koma fram mig fýsir hefndum
fyrir vígið Halls.
Minn þú bróðurbana hýsir;
beinni gef mér svör.
Vil eg að þú leið mér lýsir,
let ei mína för.
Sel þú manninn mér í hendur
móti digrum sjóð.
Friðist með því fé og lendur.
Færðu kaup allgóð.”
Sjóðinn gilda Þórður þáði,
þótti hlutur sinn
koma upp, að réttu ráði,
risnu samboðinn.
“Villa mun eg mönnum sýnir,
málið dulið fæ.
Þiggið gisting, gestir mínir,
gangið inn í bæ.”
Svo að beina bóndinn lætur
bekkja sérhvern mann.
Lítt þeir sváfu; fóru á fætur
fyr en dagur rann.
Vigdís spyr, ef Þórði þætti
þetta heillaráð.
Hann kvaðst ætla að engu sætti
eða skyldi láð.
Þá konr hún við Ásgaut orðum:
“Ætla eg þér ferð.
Friðinn hefir flæmt úr skorðum
fúlust ráðagerð.
En eg vil þá háðið hrelli, —
hefndum skal ei náð.
Þórólf sendi að Sauðafelli.
Sjá um þetta ráð.”
Gautur hitti Þórólf þegar: \
“Þér skal vísa leið.
Hér er ótrygt, annars vegar
ekki ferðin greið.”
Eins og skeytum skotið væri
skunda þessir tveir.
Hinir á þeim fá ei færi,
flóttann ráku þeir.
II.
Laxá óð úr fangi fanna
fram að ósi og vör,
eins og vildi hún öllum banna
yfirferðar kjör.
Þetta hlutu þá að sanna
þeir sem stóðu á skör.
Var sem feigð og vélráð manna
væri í sömu för.
Þórólfi verður þá að orðum:
“Þykist eg nú sjá,
að vér lífi ekki forðum,
ef vér hittum þá,
sem oss leika brögð á borðum
Breið þó reynist á,
vera munu sköp í skorðum,
skal ei horfið frá.”
“Þú skalt ráða þínum ferðum,”
þrællinn hrausti kvað.
“Þótt vér féllum fyrir sverðum,
frægð er ekki það.
Eitthvað mun í okkar gerðum
ávalt geymt. Af stað!
Höldum saman, sundið herðum
syðri skörum að.”
Ilt var löðrið, ervitt sundið,
ekkert lýsti heim.
Straumur þungur hefir lirundið
hetjum þessum tveim.
Loftið var- sem ógnum undið —■
æddi stormur geim.
Helja þóttist hafa fundið
•hinstu tök á þeim.
Ingjalds lið að ánni ríður —■
út á nyrðri skör.
Vék þar aftur, vildi síður
veita eftirför.
Hinir komust klakklaust yfir
krapi þrungna á.
Saga þeirra lengi lyfir
Laxdælingum hjá.
* * *
Hreystiverkin höfðingjanna
hafa allir dáð.
Hinum “lægri” meðal manna
minna lof er skráð.
Hvort var unnið karlmannlegar,
Kjartans sund í Nið,
eða sundið þrælsins, þegar
þreytti hann Laxá við?
Kristian Johnsorx.
BRÉF.
HVER VILL STYÐJA ÞETTA?
Ef mér væri opin leið að litl-
um parti af ritmálsdálkum
Heimskringlu, mundi eg óska
eftir inngöngu fyrir eftirfylgj-
andi málefni.
Hið opna bráf herra Sigur '-
ar Jóhannssonar í Heimskring >.
3. febrúar konr mér til -c 'i
leggja orð í belg fyrir alvörv
“Hvernig á að breyta fyrí -
komulaginu svo að sem minr -
ur sársauki verði að?” er ni -
urlag greinar hans.
Enginn skyldi halda að m >
komi til hugar að svara þeir i
spurningu af nokkurri rökset i.
Það tekur að líkindum me. i
stjórnvizku, heldur en okk r
Sigurði Jóhannssyni er gefir.
En það er eins og okkur hr i
verið birtur sami hugsanafc -
illinn viðvíkjandi nútíðar fjár-
hags- og atvinnuástandi heims-
ins, því eg var búinn að hripa
upp að mestu leyti grein þá,
sem hér birtist aðeins niður-
lagið af, er þannig hljóðar:
“Stórgróðafélög eru ekki fá
í heimi vorum, og er það ekki
lastvert ef þau væru stofnsett
á þeim grundvelli, að gera
heimsvist mannkynsheildarinn-
ar þá gagnsemi, er sýnir menn-
ingarþróun, og leiðir jafnt fá-
tækan sem ríkan til andlegrar
og líkamlegrar velsælu.
Það hefir nokkuð oft verið á
það minst í blöðunum, að of
mikil framleiðsla mundi að ein-
hverju leyti vera orsök í and-
streymi heimsins! Hvernig það
getur verið á nokkrum rökum
bygt, er þeim, sem þetta ritar,
með öllu óskiljanlegt. Hann
heldur að það megi hafa algert
hausavíxl á þeirri skoðun, ef
alls er gætt. En það er eins og
menn veigri sér við að greina
frá hinum óheilbrigða gangi á
viðskifta- og verzlunarsviðum.
Sumum sýnist að auðsafn á
vissum stöðum hafi lík áhrif á
þjóðlíkamann, eins og illgresið
á kornakurinn. Þangað sogast
gróðrarmagn jurtanna, en gjald
miðill fjöldans í klær auðvalds.
Fyrir atvinnuleysi og fjárskort
verður því fólk í þúsunda tali
að hugra, horfandi á gnægðir
smjörs og brauðs í næstu dyr-
um, svo að segja.
Hverjar orsakir liggja til
grundvallar slíku ástandi, skal
drepið á í nokkrum dráttum.
frá sjónarmiði höfundar.
Vita menn að auðlegð hefir
verið hrúgað sarnan til ein-
staklingsafnota, svo meginhluti
þeirra jarðnesku gæða gætir
að of miklu leyti til óheilla
heiminum, vegna þess að bróst-
ið hefir stjórnsemi eða laga-
ákvæði til hagnýtingar á þeirri
stefnu, sem þjóð- eða mann-
Frh. á 8 bto.