Heimskringla - 11.05.1932, Page 3

WINNIPEG 11. MAÍ 1932.
HEIMSKRINGLA
3 SÍÐA
Phone 22 035 Phone 25 237
HOTEL C0R0NA
26 RoomM Wlth Ilath
Hot and Cold Water in Every
Room. — $1.50 per day and up.
Monthly and Weekly Rates
on Request
Cor. Main & Notre Dame East
WINNIPEG, CANADA
tækt. Hið eina stríð sem getur
fyrirbygt stríð”. Síðastliðið
sumar (1931) bætti haun að
stríða vor á meðal, eftir margra
ára þjáningar, sem afleiðing af
slysi.
1 bók sinni gerir hann sér
dagdrauma um viðreisn vestur-
landsins á sósíalistiskum grund-
velii. Hann virðist telja svo
sjálfsagðan aðskilnað vesturs
frá austri, að hann tekur ekki
annað til greina, en setur niður
draumaríki sitt, sem saman-
standandi af öllum fjórum vest-
urfylkjunum, og sneið af Ont-
ario alt að Superior vatni. Rík-
ið nefnir hann “Co-al-sa-ma-o”
en það eru fyrstu tveir stafir
úr nöfnum allra ve6turfyikj-
anna, að viðbættu O-i fyrir
sneiðina af Ontario. Þetta er
fyrsti opinber vísir að hug-
myndinni um sameining vestur-
fylkjanna. Það má því óhætt
telja Partridge föður sameining
arhugmyndarinnar.
Ríkið er sjálfstætt sjálfstjórn-
arlýðveldi, með einnar deildar
löggjafar og framkvæmdarvalds
þingi, er samsvarar fulltrúa-
deild þjóðþinga, en er nefnt “Há
yfir-ráð’’, samanstendur af 25
meðlimum, sem kosnir eru ár-
lega, og sitja stöðugt á þingi
sína embættistíð, aðallega til
rannsókna, eftiriits og fram-
kvæmda, því lítið þarf af lög-
um að semja.
Innbúum er skift í sveitarfé-
lög er nefnast “Búðir", dregið
af “tjaldbúð” eða “herbúðir”,
og bendir á herskipulag, sem
fylgt er við niðurröðun verk-
efna í héraði, við framleiðslu,
flutninga og gagnskifti í verzl-
un. Einnig bendir nafnið á veg-
ferðarlíking mannlegs einstak-
lings lífs, sem æfintýri í áning-
arstað, þar má srvo segja að'reist
sé “tjaldbúð” til “einnar næt-
ur”, sem svo er stutt að vér
megum ekki við því, að eyða
æfinni að þrem fjórðu hlutum
til undirbúnings aðeins.
Hver búð hefir minst 3500
íbúa, en mest 7000, en þegar
því hámarki er náð, er skift í
tvent — tvær búðir gerðar úr
einni.
Sérhver búð hefir sjálfstjórn
í sveitamálum. Háyfir-ráðið ann
ast millibúða-mál, þau er við-
koma alþjóð þegna ríkisins. —
Hver búð kýs einnig erindreka
á héraðsþing, sem samanstend
ur af einum tuttugasta 0|g
fimta af heildartölu búða í rik-
inu. Héraðsþing hefir þó ekki
löggjafarvald eða framkvæmd-
arvald, en erindrekar bera þar
fram sjónarmið og afstöðu
hverrar búðar, í málum, sem
óskað er að Háyfirráðið fjalli
um. Einnig gefur Héraðsþing
með yfirlýsingum eða bænar-
skrám, Háyfirráði leiðbeining-
ar og kröfur, um löggjöf og
framkvæmdir, sem óskað er af
meirihluta erindreka á Héraðs-
þingi. Þessi 25 Héraðsþing koma
saman einu sinni á ári, og sitja
að jafnaði skemur en viku.
Veigamesta verkefni Héraðs-
þinga er að kjósa erindreka til
sætis í Háyfirráði, og varamann
fyrir hvert hérað. Hverri búð er
að öðru leyti stjórnað svipað
og gerist með sveitarstjórnir
nú.
“Ástandið í Vestur-Oanada
var (er nú á dögum) almenn
óró, óánægja og tilhneiging til
ar lásu letrið á veggnum, en
hugsanasljóir auðmenn eða hin-
ir óupplýstu fátæklingar. Eftir
skyndi ráðstefnu, tóku nú þess-
ir nytsemdarmenn sína réttu
stöðu, sem hinir best hæfu
kennarar í félags- og hagfræði
sannindum, og því næst sem
leiðtogar í skipulagðri baráttu
fyrir stofnun öruggrar og full-
nægjandi félagsskipunar, og
hagkvæms og mannúðlegra
hagfræðikerfis en þess sem var
að hrynja í rústir. Þessi ein-
læga, vitborna, samrýmda leið-
sögn, veitti óvenju móttæki-
legri alþýðu, þjakaðri af áþján
— að mestu fjarstaddra — léns-
herra, alþýðu sem lifði í strjál-
bygðu landi, sem til hafði aö
bera allan nauðsynlegan nátt-
úru auð — þessi leiðsögn skap-
aði Coal-samao ríkið, sem hina
fyrstu fyrirmynd hér í heim,
hins lang þráða samvinnu sam-
veldis.
Á’ þessari válaöld, í landi sem
hefir til að bera flest þau nátt-
úru gæði sem útheimtast til
þægilegs lífsframfæris, þar sem
fólkið notar samvinnu til fram-
leiðslu útdeilingar, og gagn-
skifta, eingöngu í sameiginlegu
hagsmuna skyni, þar er furðu
mörgum vandræðum úr vegi
rutt, sem sífelt þjá þær þjóðir
sem á semkeppnis grundvelli
starfa, þar sem verslun til
fjárgróða, er tekin fram yfir
framleiðslu til nytsemdar. Coal-
samao hefir engin iðnaðar eða
verslunar vandkvæði, enga fjár
þurð, eða láns þörf, langa,
skamma, eða þar á milli, enga
fjárhættú éða vaxta ráðgátu,
engin banka hrun, eða víxlara
víxlun, enga járnbrauta, skipa-
stóls, hafna, eða markaða tor-
færur, engar áhyggjur um inn-
flutning eða útflutning fólks,
engan vinnufólks skort né at-
vinnuleysi. . . . Sparnaður: á
tíma, mönnum og efnum og
skapsmunum, og áþreifanlegur
gróði við bætt samkomulag,
öryggi, og sjálfsvirðing sem
fæst við útrýming allra þessara
vandkvæða, hefir reynslan sýnt
að er óútreiknanlega mikill”.
Það væri freistandi að taka
meira upp eftir Partridge, en
þá yrði þetta of langt mál, þó
get eg ekki stilt mig um að
bæta hér við einni stuttri máls-
grein, sem hlýtur að verða
veiga mesti þáttur hins nýja
ríkis. “Trúfesti,* (religion)
stjórnmál, og fésýsla, rétt skil-
in og útlögð í verki, eru aðeins
við horf í samvinnu átakinu
til almennrar — og um leið
einstaklings — velferðar. Skrif
ið þessi orð á kirkjuveggi, ráð-
hús og viðskiftastofur, þangað
til hið fyrsta og síðasta hefir
horfið. Trúfestin verður að
lokum iðkuð alstaðar, en fé
sýslan, eins og hún er nú
þekkt, hvergi.”
Þess ber að geta að Partridge
gerir ráð fyrir að Coalsamao
verði meðlimur í “systralagi
Breskra ríkja, þar sem hvert
einstakt ríki, er dóttir á heimili
móður sinnar, en húsmóðir á
sínu eigin, enda væri hugsjón
hans, að öðrum kosti ómögu
leg í framkvæmd.
Þá er nú þetta allareiðu all-
langt mál og máske nokkuð
strembið þeim sem ekki þola
nema 20 mínútna stólræður en
finnur hver sem reynir, að
ervitt er að gera þessum mál-
um nokkur veruleg skil í stuttu
bréfs formi. Hér hefir verið
tæpt á fáum aðal þunktum
með það eitt augna mið, að
vekja hugsun og umræður og
þá um leið, grafast eftir rök-
ENDURMINNINGAR
Eftir Fr. Guðmundsson.
uppfræddi mig því um örnefni
og alt það, er markverðast bar
---- fyrir augu. Við höfðum ekki
Frh. lengi farið vestur með fjalls-
Þá erum við nú komnir upp hiíöinni, þegar hylti undir húsa-
á Öxnadalsheyði, og veit eg að tæftur, og sagði hann mér að
hún leiðir okkur til hinnar það væri gamalt eyðibýii. En
miklu og fögru Skagafjarðar- það var ekki laust við að okk-
sýsiu. Og eg líð áfram í sælli ur ofbyði gestrisni Skagfirð-
tilhlökkun. En leiðin er býsna inga, þegar við langar leiðir til
löng, og eg sé ekki að eg hafi sáum tvo riddara standa á siétt-
neitt þarfara að gera, meðan um bala fram af eyðibýli þessu.
segja?
að bylta öllu um, sem var, en semdum jafnvel þó andstæðar
lengi vel vantaði ljósan skiln- séu, upp úr því brotasilfri sem
ing á, hvað við skildi taka. —
Allir vissu að margt var að, en
samkomulag um, hvernig lag-
færa mætti, gekk lengi vel 1
lúa þófi. Um síðir komu fram
nokkrir nytsemdarmenn, sem
fljótari voru að sjá þjóðfélags-
voðann, er yfir vofði, og glögg-
þannig fæst, verður að byggjast
hið veglega ker, lífvænlegs
þjóðfélags.
J. A. Reykdal.
* Eg get ekki notað orðiö trúar-
brögð lengur þvi þar eru svo ber-
sýnilega brögð í tafli.
klárarn^r íeta hana, en að
minnast dálítið á þá mikilhæfu
og góðu menn, Jón á Gaut-
löndum og kaft. Sigtr. Jónas-
son, úr því eg fór þar fram hjá
sem annar þeirra skreið úr
vöggu óminnisins, en hinn lagð-
ist í hana. Islenzkt máltæki
segir að náttúran sé náminu
ríkari. Jón og Sigtryggur eru
báðir bændasynir, fæddir og
upp aldir lengst inni í landi, og
hvorugur þeirra gengur á skóla.
Náttúran og góð foreldráheim-
ili uppala og innræta báðum.
En náttúran er ekki eins á öll-
um stöðum. Faðmur hennar er
þrengri eða víðari, og atlot
hennar blíðari eða óblíðari. —
Mývatnssveit með stóra og
veiðiríka vatnið, er víð á milii
veggja, en þar er Jón uppai-
inn. Það er hvergi þröngt um
hann, og hann unir líka bezt
yzt í sjóndeildarhringnum, er
hægfara af því hann er hvergi
hindraður; er þó hugumstór og
lítur mikið á sig, seilist upp fyr-
ir sig eftir öllu og giftist prests-
dóttur. Frjálsa sveitin ögrar
honum ekki út á hvað sem fyr-
ir er. Útþrá finnur rótum sín-
am hvergi viðnám í huga hans
eða hjarta. Hann mælir sig við
þá hæztu í landinu, sækir um
þingsæti og vinnur og vinnur
sig upp í forsetastólinn. Voru
það þá ekki faðmvídd náttúr-
unnar og alfrjálsu útsjónaveg-
irnir ,sem gerðu hann að þjóð-
kærum, sívaxandi gæfumanni?
Hvað er þá um Sigtrygg að
Hann þekki eg ekkert
persónuiega, hefi aðeins einu
sinni séð hann og leizt prúð-
mannlega á hann. Af margri
opinberri framkomu hans má
ráða, að hann hefir líka fundið
hitann í sjálfum sér, og ungur
fundið til veggþrengslanna í
Öxnadal, og hugað og þorað
yfir fjöllinn. Hann sótti líka
konu í háan runn, í Briems-
ættina, eftir því sem mér hefir
verið sagt. — Einmitt sökum
faðmvíddarleysis náttúrunnar i
Bakkaseli, fann útþráin rótum
sínum jarðveg í huga hans og
hjarta og leiddi hann á flug
yfir fjöllinn. Og vegna fyrri
þrengslanna fann hann hvergi
næga vídd, fyr en í Norðvest-
uriandi Canada. Eins og kúlan
úr þrengsta hlaupinu fer
lengstu leiðina. Hann mældi
sig líka við mestu mennina. —
Hefir setið hér mörg þing og
verið skipaður fulltrúi Canada-
þjóðarinnar til þátttöku í þús-
und ára afmælishátíð Alþingis.
Mér finst það muni vera satt
að náttúran sé náminu ríkari.
Pétur sonur Jóns á Gautlönd-
um kom aldrei í skóla, og varð
þó f jármálaráðherra landsins.
Tveir háskólagengnir synir Jóns
hafa ekki gert mikið betur, þeii
Kristján dómstjóri og Stein-
rgímur sýslumaður og bæjar
fógeti á Akureyri. •
Þá erum við komnir að Vala-
gilsá, sem Hannes Hafstein
kveður um: “Hefirðu verið hjá
Valagilsá, um vordag í sól-
heitri biíðu”, o. s. frv. Nú var
hún sakleysið sjálft, en auðséð
að hún gat borið kápuna á báð-
um öxlum og orðið að skað-
ræðisfljóti. Þarna! Svo vorum
við þá komnir yfir ána, og rið-
um eftir einkar fögrum gras:
grónum grundum, og höfðum
fjallshlíð á hægri hönd. Hins
vegar hafði Valagilsá slegist i
förina á leið til Héraðsvatna,
sem hétu henni fríu fari út í
Skagafjörð.
Jakob hafði setið í stjórnar-
nefnd Hólaskóla og því farið
allar þessar leiðir áður. Hann
þe'r sem
notiÖ
T I M BUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
verð gæði anægja.
Voru þeir að sjá mjög hnakka-
kertir og höfðu auðsjáanlega
verið valdir af miklu liði af
hnífjafnri hæð og vaxtargerð
og stóðu báðir í sömu stelling-
um. Fjrrirsát gat það ekki ver-
ið, þegar ekki var framar til
spjót eða skjöldur í landinu, og
ekkert höfðum við, er gefið gæti
til kynna okkar einlæga friðar-
huga, nema hvíta vasaklúta.
En þessar forsendur voru alt
af að verða ógurlegri tilsýnd-
ar. Þetta hiutu að vera ístru-
pjakar, sverastir um miðjuna,
eða máske svipir þeirra Grettis
og Illuga úr Drangey. En nú
vorum við komnir nær, og það
var auðséð, að það voru engin
andlit á þessum, eða þá að
þeir sneru að okkur bökunum.
Þá kom það í ljós mér til mik-
illar undrunar, að þeir voru
skilningsbetri en við. Þeir voru
sjáanlega búnir að þekkja okk-
ur, því þeir lutu báðir höfði i
senn og fóru að kroppa gras-
ið, töðuna á eyðibýlinu. Það
voru tveir kolsvartir uxar, þeir
fyrstu og feitustu og fallegustu
sem eg hefi séð. Þeir voru eins
og báðir úr sama mótinu, og
svo vinsamlegir, að stuttu,
breiðu og flötu hornin þeirra
hölluðust aftur með vöngunum,
á sama hátt og hundarnir sýna
vinahót með eyrunum. Við fór-
um af baki og engum hnefa-
rétti beittu þeir yfir töðuvellin-
um, en unnu sjáanlega hestum
okkar jafnréttis við sig.
Meðan hestarnir nærðu sig
dálitla stund, var eg að hugsa
um Valagilsá, og komst að
þeirri niðurstöðu að hún er al-
veg sérstök í sinni röð, og eina
áin á Norðurlandi, er eg man
eftir, sem er svo djörf að renna
frá norðri til suðurs, þó hún
neyðist til að haila sér vestur
að Héraðsvötnum, heldur en að
renna upp og í suður á öræfi.
Eg hika við að segja það, en
minnir þó, að hann héti Norð-
urárdalur, þessi langi, en ekki
leiðinlegi áfangi. En nú vorum
við að sleppa vestur fyrir hlíð-
arhornið og sáum heim að
Silfrastöðum, og mér þótli
strax bæjarnafnið vel við eig-
andi til að sjá. Sólin í norðvest-
ur lofti og Skagafjörður með
fult fangið af sólskini, þetta
víða og fagra hérað alt forsUfr-
að og gylt.
Steingrímur hét bóndinn á
Silfrastöðum, og þó hann í
fljótum hast| værí nú ekki
beint aðhyllandi á ferli eða í
framsögn, þá held eg að þetta
hafi verið tilvalinn karl, og ux-
arnir báru því vitni, en það var
það fyrsta, sem eg spurði hann
eftir, hver ætti uxana, og kvaðst
hann eiga þá. Nú getur
verið að Steingrímur eigi börn
og barnabörn alt í kringum
mig, og eg mundi miklu frem-
ur kjósa að hugga þau heldur
hryggja, en eg kemst ekki hjá
að minnast svolítið á heimilis-
litina á Silfrastöðum. Eg vil
og víða átti sér stað á þeim ár-
um, þegar kýrnar voru hvort-
tveggja, eða jöfnum höndum,
hitunar áhöld og mjólkurlindir.
En nú hafði einhverjum feðr-
anna dottið það snjallræði í
hug, að hafa dyr á suðurhlið
baðstofunnar, og bera þar út
mykjuna úr fjósinu. En það var
líka snjallræði, ef áburðinum
hefði verið ekið jafnóðum frá.
En nú hafði þessu verið safnað
í hauga undir baðstofuhliðinni,
sem hlaut að hneyksla alla þá,
sem riðu heim að Silfrastöðum
ofan af Öxnadalsheiði eða hvað-
an sem er frá suðri. Á hina síð-
una við bæinn var kirkja, sú
aumasta, sem eg hefi séð, og
máske sú sama sem Hjálmar
kvað um: “Ber mjög lítið brúð-
arskraut bærinn Krists á þess-
um stað,” o. s. frv. Alt viðkom-
andi kirkjunni bar vott um van-
hirðingu og trássaskap. Af veg-
inum, sem lá meðfram kirkju-
garðinum, mátti auðveldlega
sjá það inn um gluggana, að
stór ullarbyngur var í kirkjunni,
og rifur á hurðinni, sem hlaut
að fenna inn um. Okkur hafði
verið fylgt inn í nokkuð gamla
en hæfilega stóra og hagan-
lega bygða stofu, en hún var
svo blökk að eg hafði
aldrei séð þiljur með þeim lit.
Hún hafði auðsjáanlega aldrei
verið máluð, og þó hún hefði
aldrei frá upphafi verið þveg-
in, þá gat hún samt ekki verið
svona blökk, ekki einu sinni á
sjávarbakkanum, þar sem selt-
an er altaf í loftinu, hvað þá
heldur margar mílur uppi í
sveit. Eftir miklar rannsóknir
kom okkur Jakob saman um,
að hún hefði einhvern tíma ver-
ið þvegin upp úr heitu sortu-
lyngsvatni. Sólin sem skein á
gluggana gat ekki einu sinni
lýst hana upp. Enginn kom tii
okkar nema konan, sem færði
okkur góðan og hreinlegan mai
að borða. En að því öllu af-
loknu kemur húsbóndinn til
okkar inn í stofuna til okkar
og biður okkur að afsaka, hann
sé að færa frá, og þurfi því að
fara með alt sitt fólk á stekk-
inn, en það taki ekki mjög
lengi; segist samt vera viljug-
ur að bæta nokkuð úr þessu,
og dregur bók upp úr vasa
sínum og leggur hana á borðið,
og vonast eftir að okkur leiðist
ekki á meðan við lesum hana,
og svo skundar hann hröðum
skrefum burtu. Með því sem eg
var yngri og fljótari á fæti, þá
náði eg fyr í bókina en Jakob,
og ieit á titilblaðið. Það var þá
suliaveikispési eftir landlækni
Jónas Jónasen. Við litum hvor
framan í annan, og hlógum ef
til vilí dálitla stund, en lögðum
bókina á borðið og fórum út
til að njóta útsýnisins og nátt-
úrufegurðarinnar.
Við fengum gott rúm, sváí-
um vel, hestarnir voru fullir og
frískir næsta morgun, og næt-
urgreiðinn var hóflega seldur.
Frh.
jafnframt benda á það, að þeir
að miklu leyti voru þess eðlis,
alda venjan hafði markað þeim
stað, en Steingrímur ekki sett
sér að standa feðrum framar.
Hver getur láð honum það, þeg-
ar prestarnir neita framþróun-
inni.
Bærinn á Silfrastöðum sneri
auðvitað á móti héraðinu og
vötnunum, bent í vestur á skjól-
ríkasta staðnum. Syðst í bæj-
arhúsaröðnni var baðstofan,
haganlega sett og gluggar
hennar sneru við sólríkustu
átt, eða hásuðri. Vegs ummerk-
in báru það með sér, að kúa-
fjós var undir baðstofulofti eins
BRAUTRYÐJENDUR
Einn þáttur þjóðrækninnar er
að minnast með lotningu og
þakklæti starfs þeirra fyrri tíð-
ar manna, er tekið hafa upp
nýjar og hollar stefnur og rutt
brautina til frama, farsældar
og menningar fyrir eftirkomend
urna eða óbornar kynslóðir.
íslenzka þjóðin hefir átt á
síðustu öldum nokkra slíka
brautryðjendur, sem léitt hafa
þjóðina frá vanmáttarástandi
þroskaleysis, deyfðar og trú-
leysis út á brautir þroska, fram
fara og bjartsýnis. Starf slíkra
manna lýsir og leiftrar á sögu-
himninum og vísar mönnum
veg inn í hið fyrirheitna land,
eins og stjaman í austri leiddi
vitringana að jötu frelsarans
fyrr á tímum.
“íslenzka vikan” á að vera
ofin saman úr tveimur þáttum:
Annar er þjóðræknislegur, hinn
hagsmunalegur. En svo er fyrir
að þakka, að þetta tvennt get-
ur farið saman og stutt hvað
annað.
Lítum þá snöggvast um öxl
og skyggnumst um eftir nokkr-
um íslenzkum brautryðjendum,
sem varið hafa æfi sinni og
kröftum til þess að hefja þjóð
sína úr niðurlægingu og aum-
ingjaskap og gera hana frjálsa
og sjálfstæða bæði í efnislegu
og andlegu falli.
Hver var það, sem mest og
bezt vann að því á 18. öld að
losa þjóðina undan fargi ein-
okunarkaupmanna og át»ti f
stöðugum illdeilum við þá
vegna almennings?
Það var Skúli Magnússon.
Loks komst verzlunarmálið á
þann rekspöl, að 1787 var verzl
unin gefin frjáls við alla þegna
Danakonungs. Hafði þá ein-
okunin staðið 184 ár og gert
landi og lýð ómetanlegt tjón.
Hafði enginn maður átt meiri
þátt í því að losa um verzlun-
ar böndin en Skúli fógeti. Hann
háði þrekmikla og þrautseiga
baráttu í þessu efni, jafnframt
því að hann lagði fram krafta
sína til þess að reisa atvinnu-
vegi landsmanna úr rústum.
Þá má minna á skáldið og
náttúrufræðinginn E g g e r t
Ólafsson. Hann var einlægur
ættjarðarvinur og bar hag þjóð-
arinnar mjög fyrir brjósti. í
ljóðum sínum brýndi hann þjóð
rækni og siðgæði fyrir mönn-
um, jafnframt því sem hann
leitaðist við að kveða trúna á
landið inn í meðvitund þjóðar-
innar. í frægasta kvæði sínu
“Búnaðarbálki”, lýsir hann
unaði og sælu sveitalífsins og
leitast við að glæða tilfinningu
manna fyrir fegurð og unaðs-
Frh. á 7. bls.
Það er ekki aðeins, að menn
hafi sannfærst um ágæti—
“Modern”
MJÓLKUR, RJÓMA og SMJÖRS
Heldur hafa þeir einnig reynt að vörur þessar eru ávali
jafngóðar, sem er ennþá meira vert.
SÍMI 201 101
M0DERN DAIRIES LIMITED
“Þú getur þeytt rjóma vorn en ekki skekið mjólkina”