Heimskringla - 11.05.1932, Síða 5

WINNIPEG 11. MAÍ 1932.
HEIMSKRINCLA
5. SÍÐA
Beck, fiskiverseigandanum, sem
G. O. Einarsson lék. Má með
sanni segja að honum varð eng
in skotaskuid úr því, að fara
svo með það, að áhorfendurnir
kiöppuðu honum verðugt lof í
lófa. Hafði hann ágætt gervi
og fas og málróm að sama
skapi. Var hann ef til vill bezt-
ur þar sem hann kom gríninu
að, og þó var hrottaskapurinn
hreint ekkert viðvaningslegur.
Óvídu dóttur gamia Becks
lék frú Þórunn Kvaran. Er það
lang erfiðasta hlutverkið í þess-
um leik, og eitthvert hið vanda-
samasta, sem eg minnist að
hafa séð á íslenzku leiksviði.
Þar rekur hvað annað, létt-
lyndi æskunnar, en þó með-
aumkun með öllum og öllu, er
bágt á og er undirokað, —
h'fsgieði á hæsta stigi, en jafn-
framt löngun th að láta gott
af sér leiða, enda er hún eftir-
lætisgoð allra, er nokkur kynni
hafa af henni. Tekst frúnni svo
vel að túlka þessa eiginleika
að hreinasta unun er á að hlýða.
Þó er það ekki fyr en í öðr-
um þætti, að mér finst hún
sýna , alveg óviðjafnanlega leik-
konuhæfileika, og þaðan frá
til leiksloka.
Hún hefir lent í húsbruna
og skaðast stórkostlega, svo
andlit hennar er alt afskræmt.
Gerbreytir þetta svo sálarlífi
hennar að hún verður alt önn-
ur manneskja. Nú hefir sezt að
í sál hennar kuldi og harð-
neskja. Henni finst hún alstað-
ar mæta háði og fyrirlitningu.
Bjartsýnin og blíðan er horfin,
og fær nú enginn talið henni
hughvarf, né veitt einum smá-
sólargeisla inn í sál hennar.
í þriðja og fjórða þætti koma
enn nýjar byltingar í sálarlífi
hennar — sorgin og ástin. Sú
sanna sorg og hreina ást. Er
það ekki allra meðfæri að fara
svo með þessar tilfinningar, að
vel sé. En það tókst frúnni svo,
að mér flaug ósjálfrátt í hug
— og hefi síðan sannfærst
um — að jafnmikla leiklist hefi
eg ekki séð meðal íslendinga
hér, síðan frú Stefanía lék hér
í “Kinnarhvolssystrum”.
Mig brestur kunnugleika til
að nefna alia með nafni, sem
þátt tóku í þessum leik. — Frú
María Björnsson lék ráðskon-
una vel, og sýndi bæði skör-
ungsskap og góðan skilning á
hlutverki sínu.
Væri mér ljúft að geta horf-
ið til Árborgar, þegar þessi á-
gæti leikur verður þar sýndur
næst, og þá að taka bæði leik-
endur og leikrit til nánari í-
hugunar, því oft verður mér
að finna til þess, að vér Islend-
ingar iðkum of mjög þá list,
að þegja yfir öllu góðu.
Alúðar þakkir, Árbyrgingar,
fyrir þessa kvöldstund, og “good
luck”.
Víðförull.
DR. EYJÓLFUR JÓNSSON.
í nokkur undanfarin ár hefir
þessi ungi og efnilegi læknir
verið starfandi í Cypress River,
Man. Það hefir jafnan þótt í
frásögur færandi, er íslending-
ur vinnur sér góðan orðstír og
á einhvem hátt skarar fram úr
í samkepni í hérlendu mann-
félagi. Og hér er maður, sem á
góðum vegi er með að verða
sjálfum sér og hinum íslenzka
stofni til hins mesta sóma. Fer
þar saman atgervi, dugnaður og
mannkostir.
Dr. Jónsson mun vera út-
skrifaður í læknisfræði frá há-
skóla Manitoba árið 1926. —
Hann hefir stundað lækningar
í Cypress River um 5 ára
skeið. Fékk hann skjótt al-
menningsorð á sig, og fóru
vinsældir hans vaxandi með
ári hverju og starfssvið hans
mærðist út hröðum skrefum.
Hann var vakinn og sofinn í
embætti sínu og lagði við alla
rækt. Hepnaðist honum svo vel
lækningastarf sitt, að fólk fékk
æ meira og meira traust á
honum, jafnt hérlendir menn
sem lslendingar, er hann þjón-
aði. f fjöida tilfellum hefir
hann gert uppskurði, upp á líf
og dauða, með ófuUkomnum
tækjum úti á landsbygðinni og
aldrei mishepnast.
Dr. Jónsson hefir nú lagt nið-
ur embætti sitt í Cypress River
í bili, og er lagður af stað til
Evrópu til frekara náms, við
spítaia á Skotlandi og megin-
landi Evrópu. Hyggst hann að
verða í þeim leiðangri árlangt,
og ef ástæður ieyfa, hefir hann
í hyggju að heimsækja ísland
Áður en hann fór frá em-
bætti sínu hér, gáfu vinir hans
honum mjögvandaða ferða-
kistu (Steamer Trunk), og
fleiri gjafir. Tók fólk alment
þátt í því, bæði hériendir og
landar hans. Má óhætt segja
að sjaldan hafi fólk sýít manni
sónia með meiri gleði, en hon-
um í þessu tilfelli; enda voni
þar til verðleikar meiri en al-
ment gerist.
Sól.
Foreldrar dr. Jónssonar, eru
Jón Jónsson, ættaður úr Vopna-
firði, og kona hans Guðlaug
Sigfúsdóttir, frá Straumi í Hró-
arstungu á íslandi austanverðu.
Búa þau í Selkirk og þar mun
dr. Jónsson vera fæddur og upp
alinn.
Þessi ungi læknir er ekki
einungis beztu hæfileikum gædd
ur, eins og þegar hefir verið
sagt, heldur er hann líka þeim
mannkostum búinn, sem trúlega
munu gera hann að stórmenm
er árin líða, ef honum endist
þá h'f og heilsa. Hann hefir gert
frábæriega vel að ná því tak-
marki, sem hann hefir náð.
Hefir hann aldrei slegið slöku
við. Hann hefir sett markið
hátt og stefnt stöðugt að því.
Hann er einn af þeim fáu Is-
lendingum, sem ekki hefir sökt
sér niður í efnishyggju heim.
Starf hans og andlegur þroski
hefir verið hans hæsta hug-
sjón.
1 viðskiftum sínum við al-
menning og ekki sízt fátæka,
hefir hann sýnt svo mikla sam-
vizkusemi og fórnfýsi, að færri
munu dæmi siík meðal stéttar-
bræðra hans. Er því ekki að
furða þó fólk hér um slóðir
beri hlýjan hug til lians. Er þó
opinber starfsemi, jafnvel hvað
vel sem hún er af hendi leyst,
sjaldan borguð þakklæti hjá al-
menningi.
Jónsson læknir er yfirlætis-
laus og prúður maður. Heldur
sér lítt fram til auglýsinga. —
Kappkostar meira að vera mað-
ur en að sýnast. Veit eg vel að
hann kann ekki að ofmetnast,
þó um hann sé sagður sann-
leikinn.
Bezti hugur fólks hér fylgir
honum yfir hafið, fylgir með
athygli framasporum hans, havr
sem þau verða stígin, en um
fram alt óskar að fá hann aftur
og njóta hans.
Hann sigldi frá Halifax á-
leiðis til Skotlands um eða
laust eftir miðjan s.l. mánuð.
6. .maí 1932.
G. J. Oleson.
Glenboro, Man.
Þú ótilkvödd vermir alt á jörð,
jafnt útvalda sauði og geitahjörð,
jafnt hveitið sem iilgresið auma.
Þín stærð er svo mikii, þinn máttur og
hrós,
að maðkétnum sálunum kveikir þú ljós
og gefur þeim göfugri drauma.
Og þó að þú skínir á skarn og hjóm
jafnskært sem á fegurstu rósir og blóm,
er ásýnd þín æ hin sama.
Þín fegurð og birta ei fölskvast af því,
þótt fáeinar gorkúlur haugunum í
þér reyni að ögra og ama.
P. S. Pálsson.
RÉTTURINN TIL AÐ GERA
RANGT.
FYLK.ISBANKINN ENN.
(Frh. frá 1. bls.)
þetta að kenna — í augum
Brackens og hans fylgiliðs.
Að fara hér út í efnið í til-
lögum W. Sanford Evans og S.
J. Farmers, yrði of langt mál.
En af því sem á hefir verið
minst, er ljóst, að Bracken-
stjórnin er ekki laus við ábyrgð
ina af hruni fylkisbankans, þó
hún samþykki það sjálf. Bæði
minnihluta álitin og ræða Mr.
Browns og annara, sem látið
hafa til sín heyra, og ekki eru
staurblindir fylgismenn, Brack-
enstjómarinnar, halda eindregið
fram, að Brackenstjórnin sé
ábyrgðarfull fyrir, hvenig fyrii
bankanum er komið. Það mundi
bezt sjást, færi fram alffienn
atkvæðagreiðsla um það mál.
Sumir hinna mest virtu með-
borgara vorra, virðast vera mjög
reiðir út í háttu og þjóðfélags-
fyrirkomulag Rússa. Þeir láta
þessa óánægju sína óspart í
ljós, í ræðu og riti, og nota ó-
spart hin fátæklegustu og fá-
ránlegustu lýsingarorð, til þess
að mála sem svartast það, sem
þeir haida að sé stefna og til-
gangur Soviet stjómarinnar.
Hver er ástæðan fyrir þessu?
Því eru þessir virðulegu skatt-
greiðendur og afturhalds skrif-
finnar, svo gramir í geði yfir
stjómarfyrirkomulaginu í svo
fjarlægu landi? Við getum í-
myndað okkur, að það sé margt
rangt við stjóraarfyrirkomulag
Rússa. Hafa þeir ekki eins
mikinn rétt og vér tii slíks?
Eg er stoltur af að tilheyra
þjóðfélagi, sem hefir unnið sér
rétt til að halda við stjórnar-
fyrirkomulagi, sem er að reyn-
ast gallað og ófullnægjandi, til
að vernda borgarana fyrir
hungri og klæðleysi. Vér Ástr-
alíumenn höfum alveg tak-
markalaust vald til slíks. Vér
getum steypt þjóðmálum vorum
í hið hörmulegasta ástand, og
enginn getur bannað oss slíkt.
Og það sem meira er, vér
höfum notað þann rétt til hins
ítrasta.
Litum aðeins á atvinnuleys-1
ið, sem vér höfum búið til.
Hugsum aðeins um þau hundr
uð þúsunda manna og kvenna,
sem vér höfum svift atvinnu.
Hugsum aðeins um örbirgð-
ina og þær þjáningar, sem em
áenni samfara, sem vér, sem
fólk með fullum kjörrétti, verð-
um að finna oss sameiginlega
ábyrgðarfulla fyrir slíku á-
standi.
Hugsið aðeins um þá tugí
rúsunda pilta og stúlkna, sem
koma út úr skólunum árlega,
fyrir hverjum vér höfum lokað
öllum leiðum til gagnlegrar at-
vinnu, svo að það er eðlilegt að
þetta fólk líti svo á, að það hafi
fæðst inn í heim, sem hafi ekk-
ert við það að gera, og að þvi
sé algerlega ofaukið.
Hugsið um hið helfrosna iðn-
aðar- og viðskiftaástand vort.
Hugsið um fjárhagsástand
vort, sem er á hraðri leið að
lenda í svo algerlega vonlaus
gjaldþrot, að fæstir láta sér
detta í hug að annað sé fram-
undan, en algert skuldafall, rétt
eins og sh'kt sé hástig stjómar-
farslegra úrræða.
Og ofan á alt þetta, og fjölda
margt, sem eg hefi ekki nefnt,
bætist svo það við, að vér höf-
um í fylsta máta notað rétt
vorn til þess, að alt þetta gæti
átt sér stað.
Er það þá ekki sanngjarnt
að vér unnum Rússum hins
sama réttar?
Ef þeir láta sér illa takast
meðferð sinna stjórnmála — eg
segi ekki að þeir geri það — en
ef þeir gera það, því ekki að lofa
þeim óáreittum að stjóma sínu
Iandi, sem þeim bezt líkar. Þrátt
fyrir það, þó þeir kynnu að fara
öðruvísi að því að gera glund-
roða úr sínum málum, en vér
Vér getum altaf huggað oss
við það, að þrátt fyrir það, þó
margt fari illa úr hendi, og
stefni í ranga átt, er það þó
stór huggun að vér notum frelsi
vort, til að viðhalda því fyrir-
komulagi sem lengst, sem er
að reynast úrelt og óhæft, fyrir
velferð tnannanna á komandi
tíð.
Guðm. Eyford þýddi úr
Australian Worker.
TAMIN SÆLJÓN
52 ára reynsla.
Eftir C. F. Adams.
Sú var tíðin, að tamin sæljón
voru látin sýna ýmsar listir á
fjölleikhúsum, og þótti hin bezta
skemtun að. Það var sá, er
þetta ritar, sem fyrstur manna
kom fram á sjónarsviðið með
sæljón, er sýndu listir. En 52
ár eru nú umliðin frá þeirri
stundu, er eg tók upp á sh'kum
sýningum fyrir almenning. En
eg er nú orðinn 72 ára að aldri
og vona að geta rækt þetta
sama starf til æfiloka.
Sæljónin eru selategund og
mjög skynugar skepnur. Má í
rauninni segja að hið eina, sem
þau vanhagi um, sé málið.
Þegar eg var drengur, var eg
á amerískum fiskiskipum við Al-
aska, og kyntist eg þá vel h'fi
og háttum sæljónanna. Mest
dáðist eg að því hvað þau virt-
ust friðsöm, en einnig að hóp-
leikum þeirra og að því hvað
þau voru fljót í fömm um land
og sæ. — Það dálæti, sem eg
hafði á þessum skepnum, óx
eftir því sem árin liðu, og að
lokum gerði eg samning við
skipstjóra á véiðiskipi um það,
að hann skyldi veiða fyrir mig
sæljón til tamninga. Skipstjór-
inn átti 1200 feta langt net, sem
hann notaði til að veiða í fiski
þá, er styrjur heita, og var slíkt
net einkar heppilegt til sæljóna
veiða.
Upp úr fyrstu sæljónaveiðiför
inni hafði eg einungis 7 lifandi
sæljón, því vegna ókunnug-
leika míns drógum við netið of
seint upp úr sjónum, svo að þau
sæljón önnur, er í því voru,
druknuðu. Mér var þá ókunn-
ugt um að sæljón geta í mesta
lagi verið 20 mínútur í kafi í
einu.
Eg fór með sæljónin sjö tii
New York, en þar var eg hér um
bil búinn að missa þau. Þau
gerðu sem sé eins konar sultar-
verkfall. í átta vikur vildu þau
ekki neyta neins matar, vildu
meira að segja ekki sjá uppá-
haldsrétti sína, lax og makril.
Þau urðu þó ekki hungurmorða,
og var það að þakka spikinu,
hinum mikla fituforða á líkama
þeirra. Dag einn byrjuðu þau
svo að eta á nýjan leik, og þá
var nú tekið til matar síns! Þau
átu hvorki meira né minna en
150—180 pund af fiski daglega;
var það helmingi meira en
venjulega.
Það mætti næstum því kom-
ast svo að orði, að sæljónin
væru fædd skrípaleikarar og
loddarar. Sæljónin mín lærðu
alveg af sjálfum sér að leika
sér að knetti og eftir að þau
höfðu leikið sér á þann hátt í
vikutíma, vildu þau ekki við
annað fást. Þá kendi eg þeim
einnig að handfjatla trumbur,
bjöhutrumbur, xylophona, har-
monikur, cornet og önnur hljóð-
færi og að “leika” á þau. Eg
var þá búinn með þessu móti að
koma upp “hljómsveit” og
þurfti eg nálega engar breyt-
ingar á henni að gera í þau 30
ár, sem eg ferðaðist um meö
hana. AUs staðar þar sem eg
hélt sýningar var mér tekið meö
kostum og kynjum. Menn voru
ákaflega hrifnir af að sjá sæ-
Ijónin leika listir sínar.
í flokki mínum átti eg í 34
ár karlsæljón, sem hét Glut;
hann var 500 pund á þyngd. Eg
eignaðist hann þegar hann var
tveggja ára gamall, og þegai
hann dó fyrir um það bil tveim
árum síðan fanst mér rétt eins
og ættingi, sem væri mér kær,
væri að skilja við. Það mun
varla henda, að eg rekist nokk-
urn tíma á jafnviturt sæljón.
Hann gat talið upp að 10 og
svarað spurningum um tölu á
þann hátt, að hann velti sér yfir
hana (tölurnar voru ritaðar í
röð með stóru letri.) Þess má
líka geta, að ætíð þegar hann
hafði matast stangaði hann úr
tíönnum sér með hinum löngu
klóm á lummunum (framlimun-
um). Sæljón verða all-oft blind
þau eru orðin gömul, og var
Glut blindur síðustu sex ár æfi
sinnar, en hann gat samt hald-
ið áfram að sýna listir sínar.
Glut vildi ekki híýðnast nein-
um öðrum en mér, og honum
var mjög ffla við kvenfólkið, —
var stækur kvenhatari, og skai
hér minst á dálítið atriði því
viðvíkjandi.
Á sýningum mínum hafði eg
geysi-stóran glerkassa fullan af
vatni, og í honum lét eg þrjá
kvenseli sýna ýmsar listir, er
þeim höfðu verið kendar. Stúlka
sem var með mér til aðstoðar,
var niðri í kassanum hjá sæljón
unum og stjórnaði þeim (vatn-
ið náði henni rúmlega upp i
mitti). Það mátti aldrei hleypa
Glut úr búri sínu og niður í
vatnskassann á meðan ungfrúin
var þar, því þá hefði hann óð-
ara rifið hana á hol.
Nú bar svo við að eg opnaði
kvöld eitt í ógáti búrið, sem
Glut hafðist við í, en hann þaut
þá eins og kólfi væri skotið að
vatnskassanum, steypti sér nið-
ur í vatnið og hefði vafalaust
rifið ungfrúna í sig, ef hin sæ
ljónin, sem í kassanum voru,
hefðu ekki lagt sig þvert í veg-
nn fyrir hann og tafið fyrir
honum, og gat þá stúlkan kom-
ist upp úr kassanum á meðan.
í flokki mínum hafði eg
meðal annars sæljón, sem var
með afbrigðum grimt og hug-
að; rak það stundum upp ógur-
legt öskur. Sæljónið og aðrar
selategundir eiga í stöðugu
höggi við erkióvin sinn, hákarl-
inn; hann hefir sterkari kjálka
en sæljónið, en það er aftur á
móti hugaðra og hraðara í
snúningum.
Árið 1922 drap sæljón, er eg
átti, sem hét Butt, tvo hákarla
á ströndinni við Sidney (í Ástral
íu). Voru þeir hvor um sig ná-
lega 20 fet á lengd og um það
bil 1500 pund á þyngd. Butt
var ekki einu sinni tvær min-
útur að því að drepa þá. Þetta
var hreystilega gert þegar tekið
er tillit til þess, hve smávaxinn
Butt var, vóg einungis um 140
pund); þess má einnig geta, að
hann hafði á þeim tíma, er hér
um ræðir, verið ófrjáls í 12 ár.
Er nú best að skýra nánara frá
þessu.
Mjög er sótt til strandarinnar
í nánd við Sidneyborg til sjó-
baða. Þykir ströndin þar um
slóðir einkar hentug til baða,
en þó er sá ljóður á, að hákarl-
ar eru oft í sjónum úti fyrii
ströndinni. Bæjarstjórain í
Sidney lét því gera vírnetsgirð-
ingu frá ströndinni í stóram
boga til þess að hákarlamir
gætu ekki komist að þeim stað,
þar sem baðgestirnir syntu og
léku sér í sjónum. En svo bar
við að í ofviðri miklu skemdist
girðingin á einum stað, og kom-
ust tveir hákarlar inn á hið af-
girta svæði, og varð það til
þess, að enginn þorði að baða
sig þarna. Þetta þótti slæmt,
og var eg beðinn um að láta sæ
ljónin mín reyna að drepa há-
karlana. Félst eg á það og lét
nú Butt reyna sig. Stakk hann
sér í sjóinn þar sem hákarlarair
voru, en þeir skiftu sér ekkert
af honum fyrst í stað. Aftur á
móti virtist Butt veita þeim
nána athygli. Og þegar hann
var búinn að leggja á ráðin með
sjálfum sér hveraig árásinni
skyldi hagað, réðist hann óð-
ara að öðrum þeirra, en eg gat
ekki séð bardagann á milil
þeirra, með því að hann var
háður þar, sem ekki sást í botn.
En eftir stutta stund kom
skrokkurinn af hákarlinum upp
á yfirborðið allur sundur flak-
andi. Það hafði ekki tekiö
Butt nema tæpa mínútu að
drepa hann. (Eg hélt á úri
mínu í hendinni á meðan bar-
daginn stóð yfir til þess að sjá
hve langan tíma hann tæki.)
Að svo búnu hófst árásin á
hinn hákarlinn. Var það einhver
allra hraðast og grimmilegasta
barátta um h'f og dauða, er eg
hefi séð og mátti að þessu sinni
vel sjá bardagann, með því að
hann var háður alveg við yfir-
borð sævarins. Hákarlinn þaut
áfram með geysihraða og Butt
á eftir og reif hann með hinum
hvössu tönnum sínum ýmist
bita úr baki hákarlsins eða
kviði. Maður gat varla fylgt
með augunum hinum örskjótu
hreyfingum Butts í sælöðrinu.
Þetta var grimdarlegur, hræði-
legur bardagi, og varð sjórinn
roðinn blóði á stóru svæði. Að
stuttri stundar bið var Butt bú-
inn að gera út af við hákarlinn.
Bardaginn stóð ekki yfir í nema
45 sekúndur.
Mér er ekki fullkomlega ljóst
hvort sæljónunum er einkum og
sér í lagi illa við drykkjumenn,
en svo einkennilega vildi þó til,
að allir þeir, sem urðu fyrir því
að sæljónin min bitu þá, voru
drukknir. 1 Montrealborg bar
það eitt sinn við, að Glut beit
drukkinn mann í hendina. Mað-
ur þessi hafði veðjað við félaga
sína um að hann skyldi fara
ofan í glerkassann til Gluts og
klappa honum á kollinn (þetta
gerðist í fjarvera minni). Hann
gerði það hka, en Glut fann
vínþefinn af honum og beit
hann, til allrar hamingju þó
ekki nema í hendina, en hæg-
lega hafði það getað atvikast
svo að hann hefði bitið hann,
ekki í hendina, heldur í höfuð-
ið — og það hefði verið öhu
verra!
Einu sinni drap Glut pokadýr
í kjallara Chicagoleikhúss nokk-
urs. Maður einn, sem átti að
heyja hnefaleik við pokadýrið,
ætlaði að fara með það upp á
loft og teymdi það í bandi á
eftir sér, en þegar pokadýrið var
komið á móts við búrið, sem
Glut hafði við í, staðnæmdist
það alt í einu. Eg bað þá mann
inn að fara undir eins á brott
frá búrinu með dýrið, en hann
glotti við tönn og mælti:
“Þér getið verið óhræddur um
það, að pokadýrið fer ekki að
rífa sæljónið í sig. Það er að
vísu ágætt í hnefaleik, en það
bragðar ekki ket.”
“Verið þér ekki að þessu
þvaðri maður!” mælti eg. “Sæ-
ljónið gæti rifið pokadýrið á
hol.”
“Hvað er að heyra!” anzaði
þá maðurinn hlæjandi. “Þér
vitið ekki hvers konar skepna
pokadýrið er. Jafnvel tígrisdýr
mega sín lítils á móts við þau.
Þér megið trúa því, að poka-
dýrið kann að verja sig.”
Maðurinn var enn að tala við
mig, er pokadýrið teygði höfuö-
ið inn í búr Gluts. En á sama
augnabliki tók Glut undir sig
stökk úr horni búrsins og læsti
tönnum sínum á kaf í barka
pokadýrsins, en það hné dautt
til jarðar. Maðurinn varð sem
þrumu lostinn og horfði forviða
á pokadýrið, sem hann fyrir
skammri stundu hafði teymt á
eftir sér, en nú lá steindautt við
fætur hans. —Alþb.
En hvað þau skemta sér vel
saman þessi ungu. E3ru þau
nýgift?”
“Já, en ekki hvort öðru.”