Heimskringla - 02.11.1932, Blaðsíða 4

HEIMSKRINGLA
4 BLAÐSIÐA
WINNIPEG, 2. NÓV. 1932: ;
vn;
Heimakringla
(StofnuO 1SS6)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
S53 og S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: S6 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgiat
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáSsmaður TH. PETURSSON
553 Sargent Aue.„ Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
S53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEPÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 2. NÓV. 1932.
DR. MILLIKAN OG RANNSÓKNAR-FERÐ
HANS TIL MANITOBA
Eflaust hafa ýmsir íslendingar heyrt
getið um dr. Robert A. Millikan, einn
hinn nafnkunnasta vísindamann, sem nú
er uppi. í fræðigreinum, sem skrifaðar
hafa verið á íslenzku, hefir stundum
nafns hans verið getið. Sem stendur er
hann aðal-umsjónarmaður eðlisfræðis-
rannsókna við California Institute of
Technology. Árið 1923 hlaut hann Nobels
verðlaunin fyrir uppgötvanir í eðlisfræði,
aðallega fyrir að finna efnis-örsmæðina,
elektrónið.
í september mánuði kom dr. Millikan til
Winnipeg og dvaldi hér um viku tíma við
rannsóknir á hinum svo nefndu “kosmik’’
geislum. Hefir hann á þessu hausti farið
víðar í slíkum rannsóknar-erindum. Um
geisla þessa vita menn lítið annað en að
þeir eru til og eru að líkindum efnislaus-
ir. En hvemig á þeim stendur er öllum
dulið, að öðru leyti en því, að alment er
ætlað, að þeir séu ekki til orðnir á jörðu
hér, né á hnöttum innan þessa sólkerfis,
en stafi frá hnöttum eða stjörnum lengra
úti í geimnum.
Með því að rannsaka, hver áhrif segul-
magn jarðar hefir á “kosmik’’ geislana,
hyggur dr. Millikan að komist verði
nokkru nær um þessi náttúru fyrirbrigði.
Segulmagnsáhrifin eru ólík, t. d. norðar-
lega í Manitoba því sem þau eru við mið-
jarðarlínu, svo verði kosmik geislarnir á
annað borð fyrir áhrifum segulmagns,
hlýtur það að koma í ljós við rannsóknir
á þessum áminstu stöðvum.
Frá Winnipeg fór dr. Millikan norður til
Cormorant Lake í Manitoba. I>ar flaug
hann m«ð áhöld sín í 22,000 feta hæð, og
gerði rannsóknir sínar. Um árangurinn
verður ekki sagt fyr en að vísindamenn
hafa athugað öll gögn dr. Millikans gaum-
gæfilega.
Þetta var nú erindi dr. Millikans. En
af því að mönnum var ljóst, að þessi stál-
slegni vísindamaður hefir talsvert ritað
um trú og vísindi á síðari árum sem vís-
indamenn að jafnaði gera lítið að, lék
mörgum hugur á að heyra, hvað hann
hefði um trúmál að segja og hver skoðun
vísindamanna væri á þeim. Var - hann
því af einni ensku prótestanta kirkjunni
í Winnipeg fengin til að “predika’’ um
það efni.
Því miður er hér ekki kostur á að
segja ítarlega frá efninu í erindi dr. Milli-
kans. Bæði er, að það var langt og svo
höfum vér ekki orðið varir við það á
prenti. En í fám orðum sagt virtist oss
skoðun hans á þessa leið:
Trú og vfsindi eru í dýpsta skilningi
ekki eins andstæð og alment er ætlað.
En hinu verður ekki neitað, að trúar-
bragðakerfin mörg koma í beina mótsögn
við raun-vísindin. Afstaða raunvfsinda til
trúafbragðanna, væri sú sama og til
heimspekinnar. Þegar heimspekisskoðan-
ir brytu í bág við raunvísindin, yrðu þær
að þoka fyrir þeim. Eins væri með trú-
arbrögðin. Þau yrðu að laga sig eftir
þeirri raunverulegu þekkingu, sem menn
öðluðust á heiminum. Annars hryndu
þau í rústir. Kreddur, eða æfagamlar
skoðanir á heiminum, gætu ekki staðist
straum nýrra uppgötvana og sanninda.
Búningur trúarinnar yrði að breytast með
aukinni þekkingu.
En nú spyrðu inargir: Til hvers er þá
trúin? .Hana áleit dr. Millikan mikils
verða, því að lífsskoðanir manna sköp-
uðust oft mikið eftir henpi, eins og
hverri annari heimspekisskoðun, er menn
hefðu. En þá kæmi trúar- eða heimspek-
isskoðunin að mestu haldi, er hún væri
í samræmi við raunveruleikann.
Dr. Millikan benti á, að vísindamenn
greindi á um ýms trúarleg atriði. T. d.
væri Einstein og margir aðrir þeirrar
skoðunar, að heimssmíðin kunngerði, að
alvitund væri að baki henni, en aftur
héldu alfræðibóka höfundarnir frönsku
og fylgismenn þeirra því fram, að tilver-
an væri vélræn, eða hreyfðist eins og
hver önnur dauð vél. Kvaðst dr. Millikan
líta á hvorttveggja skoðunina sem
öfgar, og að hin nýja heimsskoðun vís-
indanna krefðist ekki svo andstæðra
skoðana á þessu, sem þarna kæmi fram.
Að trúin í insta eðli sínu sé hverjum
manni mikils verð, efar dr. Millikan ekki.
Og það sem hann hefir ritað um trú-
mál, lýtur að því að glæða og göfga
trúarhugmyndina. Sjálfur er hann og
trúhneigður og er eins starfandi meðlimur
í Únítarakirkju einni í Bandaríkjunum
og nokkur annar leikmanna hennar.
Vegna þess hve háan sess dr. Millikan
skipar sem vísindamaður, væri ekki
fjarri að ætla, að skoðanir vísindamanna
hneigðust að talsvert miklu leyti í sömu
átt og hans í trúarefnum, eða að við-
horf vísindanna gagnvart trúmálum væri
því yfirleitt svipað.
FANGELSIÐ.
Út af óeirðunum í fangelsinu í Kings-
ton, Ont., hafa ýmsar greinar veríð skrif-
aðar um fangahúsin, og um það, hvað
fangar eigi yfirleitt við að búa. Frá efn-
inu í einni slíkri grein skal hér skýrt.
Hún er skrifuð af manni, sem verið hefir
í fangelsi um skeið, og er lífinu þar því
kunnugri en margir aðrir, er um þetta
efni rita.
“í öilu því, sem eg hefi séð skrifað um
umbætur á hag fanga,’’ segir greinar-
höfundurinn, “virðist mér aðal efninu
vera gleymt. En það er viðhorf fangans
sjálfs gagnvart fangavistinni. Hvert fang
elsi er svo að segja þjóðfélag út af fyrír
sig. Það hefir sín eigin málefni, sína
borgara, sína stjórn. Hvernig á því stend-
ur, að borgararnir eru þar, skiftir ekki
máli. Þeir hafa þar ákveðin réttindi, og
á þá er litið sem hverja aðra borgara er
litið utan fangelsisins. En hver maður,
sem um lengri tíma er í fangahúsi, get-
ur naumast skoðast með réttu eðli. Frelsi
hans er takmarkað. Og alla smámuni í
reglugerð fangahússins hættir honum
við að líta á sem beint að sér. Hann á-
lítur þar því flest ranglátt. f hans aug-
um miðar það alt að því, að gera líf
hans sem verst. Af þessu leiðir að fanga-
hús eru í raun og veru sem púður-
kaggi. Af hinum minsta neista, sem þar
er kveiktur, getur orðið óslökkviandi
bál. Þó íkveikjan sé í vorum augum ekki
stór og annað þurfi ekki til en að van-
gá einhver komi fyrir, er alt slíkt stórt
í augum fangans.
Kommúnisminn getur álitist stórt at-
riði utan fangahússins. En hann er ekki
neins virði í augum þeirra, sem innan
veggja fangelsisins búa. Það sem mestu
varðar þar er mataræðið. Hvað er næst
á borðum? er spurningin, sem fangana
varðar meira en alt annað.
Hér skal engu haidið fram um það,
hvort að uppþotið \ Kingston fangelsinu
var kommúnista æsingum að kenna eða
einhverju öðru. En hitt veit eg, að fæði
er oft ábótavant í fangahúsum. Það er
ekki stjórnardeildinni í Ottawa, er eftir
fangahússrekstrinum lítur, heldur nema
óbeinlínis að kenna. Hún setur ekkert
verð á máltíðirnar, sem föngunum eru
fram reiddar. Brytinn á að sjá um að þær
séu bæði hollar og nægjlega fjölbreyttar.
En það virðist stundum fara út um þúfur.
Brytinn er oft, af ástæðum, sem hann
veit bezt sjálfur, alt annað en varkár í
matvælakaupum sínum. Og svo er hitt,
að jafnvel þó efni fæðunnar sé gott, er
því oft gerspiit með matreiðslunni, af því
að sú venja viðgengst, að láta fangana
til skiftis matbúa, án mikils tillits oft til
þess, hvort þeir geti gert verkið. Af þessu
leiðir að fangamir verða óánægðir, og
líta oft svo á, sem yfirvöldin leggi ekki
svo mikið fé þeim til viðurværis, að við-
unanlpgar máltíðir sé hægt að veita
þeim. Þarna kviknar einn neistinn. —
Matreiðslumaður fangahúsa þarf að vera
þaulæfður f matreiðslunni. Og fangana
ætti ekki að láta snerta á henni. Góð
/ «
fæðutegund, sem eyðilögð er með illri
matreiðslu, er ekki vitund betri tii neyzlu
en verri fæðutegund sæmilega matreidd.
Sparnaður er enginn með þessu unninn,
jafnvel þó það væri augnamiðið, en sem
samt er það nú ekki, heldur á þetta alt
rætur sínar að rekja til þess, að brytarn-
ir eru ekki verk’i sínu vaxnir.
Auðvitað fýsir hvern deildarstjóra í
fangahúsinu að sýna, að ráðsmenska
hans beri vott um hagsýni. En hóf er á
öllu bezt. Og hvað eldhúsdeildina snert-
ir, er enginn spamaður í að spilla góðri
matvöru með slæmri matreiðslu. Eftir-
litsmaður fangahúsanna fór eigi fyrir
mörgum árum um öll fangahúsin í Vest-
ur-Canada til þess að rannsaka hág fang-
anna. Hvað kom í ljós við þá rannsókn?
Fangarnir kvörtuðu ekki um erfiða
vinnu, óþjál eða hörð rúm, eða neitt af
því tæi. En í flestum fangahúsunum var
möglið um fæðuna. Eftirlitsmaðurinn lof-
aði að fæðan skyldi verða bætt, en efnd-
ir urðu þó ekki á því. Hann treysti bryt-
unum, en þeir gleymdu því. Um 90%
af föngunum kvörtuðu undan fæðunni.
Að ástæðlausu er ekki hægt að hugsa
sér að svo margir gerðu það.
* * *
Geturðu trúað því, að eg hefi séð
megnustu óánægju rísa út af eins litlu
og vindlingapappír í fangelsi? Pappír
þessi er þar ekki fáanlegur, því vindlinga
reykingar eru þar fyrirboðnar. í stað þess
er mönnum fengin pípa og pakki af all-
góðu tóbaki. En í fangelsi er ekki yfir
2% manna, sem reykja pípu. Úr tóbakinu
gera þeir sér heldur vindlinga og nota til
þess hvaða pappír sem þeir geta náð í,
skeinispappír, ef ekki vill betur til. —
Kveður svo mikið að þessu, að gæzlu-
menn fangahússins sjá ekki til neins að
banna það. En því er mönnum þessum
þá bannað að nota vanalegan vindlinga-
pappír?
Þegar maður er fluttur í fangahúsið, er
hár hans er skorið svo snöggt, að líkt er
að með hnífi sé rakað. Gæzlumenn segja
þetta gert sökum hreinlætis og jafnframt
til auðkenningar á fanganum, skyldi
hann sleppa út. En fanginn er þessu
mjög mótfallinn og skoðar það gert sér
til minkunnar. En háskurðurinn heldur
áfram eins lengi og maðurinn er í fang-
elsinu. Menn, sem aðeins til eins eða
tveggja mánaða fangelsis eru dæmdir,
verða að sæta þessu sem aðrir, og koma
því út með þettá brennimark, því hár vex
ekki innan svo skams tíma að ráði. Hvað
væri að því að leggja þenna sið niður?
Nauða fáir af fjöldanum sleppa úr fanga-
húsum, og jafnvel þeir sem sleppa, finn-
ast ekki fremur fyrir það, þó þeir hafi
snöggklipt hár. En fangarnir sjálfir finna
mjög til þessa, ’
Spegla er heldur ekki leyft að nota í
fangelsum, vegna þess eflaust, að álitið
er ónauðsynlegt fyrir fanga, að vera að
“spegla’’ sig. En þetta veldur samt mörg-
um fanga óánægju. Þá, fremur en aðra,
vantar ekki að vera hver öðrum líkir.
Þetta kann að þykja óþarfa kvabb úr
þeim. En menn eru nú svona um allan
heim og hvar sem farið er, að þá fýsir
að hafa sjálfir eitthvað að segja um það
hvernig þeir líta út, hvernig þeir hafa
húfuna á höfðinu, hvernig fötin fara og
margt fleira þessu líkt.
Fyrir kemur það, að fangar eru bundn-
ir með keðju í klefum sínum, svipað og
þegar skepnur eru tjóðraðar. Séu reglur
fangelsins brotnar, bíður þetta oft fang-
ans. Önnur hegning við þvi er sú, að
lengja fangavistina um að minsta kosti
tíu daga. Að láta sjá þig með vindlinga-
pappír, getur t. d. verið næg ástæða til
þessa. Þegar aðrir fangar tækju þá til
vinnu, yrði farið með þig inn í klefann
og þú tjóðraður þar. Þegar þeir kæmu til
máltíða væri þér borið brauð og vatn
inn í klefann. Ef þú hefðir ekki lyst á
þeim mat, gæti svo farið að þér yrði
klappað með ól. Ef þú skræktir upp, gæti
svo farið að ginkefli væri í munn þér
látið. Til eru menn, sem ekki aðeins
mánuðum saman hafa verið þannig tjóðr-
aðir, heldur árum saman. Miskunnarleys-
ið, sem föngum er sýnt, er um slík smá-
vægileg brot á reglum fangelsisins er að
ræða, er oft svo mikið, að ótrúlegt er.
Landsstjórnin getur ekki að þessu gert.
Og hvorki hún né almenningur veit neitt
um þetta. Með hinn brotlega fanga er !
farið til yfirfangavarðar. Þar er mál hans
útkljáð án þess að nokkurri málsvörn
verði viðkomið. Ótrúlegt, eins og mörgum
mun finnast þetta, er það eigi að síður
það, sem á sér stað.
kaupið. Þó báðir fangarnir hafi
komið í fangelsið á sama tíma
og hlotið jafnlanga vistarveru
með dóminum, styttir trúmensk
an við vinnuna ekkert veruna
Og báðir fara jafnt út.
Hið nýja fangahús f Collins
Bay, sem ætlað er aðeins brot-
legum “heldri mönnum’’, hefir
heldur ekki mýkt skap fanga.
í augum þeirra er réttvísin ekki
annað en uppgerð og leikara-
skapur, þegar svo er gert upp
i á milli borgaranna. Fyrir lögun-
um finst þeim, að minsta kosti,
að “heldri mennirnir’’ ættu að
vera sér jafnir.
Lífið í fangelsunum er til-
breytingarlaust. Enginn fangi
getur gert neitt, svo að ein-
hverra augu hvíli ekki á hon-
um. Hvort sem hann etur, vinn-
ur, les eða sefur, er eftir hon-
um litið. Hann finnur sjálfstæði
sitt fjarað út og löngunina til
þess að glæða það horfna. Góð
áhrif hefði það að hafa ein-
hverja skemtun við og við um
hönd, er mönnum þessum gæti
komið til að ‘gleyma stað og
stund, t. d. að lofa þeim að
hlýða á útvarpið stöku sinn-
um.
Kommúnistum er mjög lítil
eftirtekt veitt af föngum. Þó
þeir reyni að draga athygli fang
anna að sér með því sem þeir
segja, er aðeins hlegi ðað þeim.
Það sem mestu máli skiftir,
er í spurningunni fólgið: Hvað
fáum við að eta í kvöld?
Loforð um fullkomnara þjóð-
félag og hið fyrirheitna land
kommúnista, hafa engin áhrif
á fanga.
SKURFUR.
I.
í síðastliðin tvö ár hefir
söngnum ekki lint í blaðinu
Free Press um “Canada fyrst”
stefnu Bennetts. Hefir blaðið
aldrei getað séð neitt nýtilegt
við hana. Það hefir þvert á
móti sagt, að af henni stafaði
flest bölvun þessa lands.
En ekki ber alt upp á sama
dag. Síðastliðinn mánuð flutti
sama blað langa ritstjórnar-
grein, þar sem skorað var á
menn í nafni alls þess sem
sanngjarnt væri, að kaupa iðn-
aðarvörur, sem búnar væru til
í Vestur-Canada.
Auðvitað er ekkert út á þessa
stefnu blaðsins að setja. En í
hverju að hún er ólík “Canada
fyrst’’ stefnu Bennetts, væri
fróðlegt að heyra.
II.
Þegar Duff-nefndin var skip-
uð til þess að rannsaka hag
C. N. R. kerfisins, og reyna
að finna einhver ráð til þess,
að draga úr reksturskostnaðin-
um, urðu liberalar uppvægir,
og sögðu sambandsstjórnina
vera að reyna að svæla kerfið
undir C. P. R. Þó að tillöeur
Duff-nefndarinnar beri alt ann
að með sér, en að þetta lægi
nú fyrir, hafa liberalar samt
sem áður fjandskapast við
þeim, og jafnvel talið þær óal-
andi og óferjandi.
Nú þegar tillögurnar hafa
verið lagðar fyrir þingið, og af
skýrslu yfir starf Duff-nefndar-
innar sést, að Sir Henry Thorn-
ton á sumt af tillögunum, er
undireins snúið við blaði og ráð-
stöfunum Duff-nefndarinnar nú
hrósað á hvert reipi. Blaðið
Free Press, sem fjandsamlegast
hefir verið móti Duff-nefndinni,
flytur nú tillögur hennar sem
fagnaðarboðskap, og prýðir þær
með mynd af Sir Henry Thorn-
ton.
Það er gaman að börnunum.
III.
Þó unnið sé vel og trúlega hvert það
verk, sem fanganum er á hendur lagt,
er honum ekki á neinn hátt launað það.
Og það er mörgum talsvert tilfinninga-
mál. Einn fangi vinnur af öllum sínum
mætti, segjum 12 stundir við eldhúsverk.
Annar aðeins átta stundir, og hefir ef
til viil verið hylskinn við verkið ofan í
Því var fyrir nokkru hreyft
í blöðum í Austur-Canada, að
W. L. Mackenzie King, leiðtogi
frjálslynda flokksins í Canada,
gerði canadisku þjóðinni grein
fyrir því, hvers vegna að hann
greiddi atkvæði á móti því í
þinginu, að efri deildar þing-
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’a
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
er stafa frá veikluðum nýrum. •—
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá.
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
mennirnir, sem við Beauhornis
hneykslið voru mest riðnir,
væru reknir úr stöðum sínum.
Þetta er ekki neitt ósanngjarnt.
Það er meira að segja þakkar-
vert, að almenningur finnur á-
stæðu hjá sér til að krefjast
þess af leiðtogum sínum, að
þeir komi fram sem heiðarlegir,
réttsýnir og samvizkusamir
menn. í augum almennings
höfðu efri deildar þingmennirn-
ir unnið til þess, að vera rekn-
ir. Og það væri alveg saklaust
og réttmætt, þó menn spyrðu
King, hvað hann áliti að þeir
þyrftu að gera frekar fyrir sér
til þess, að honum þætti hæfa
að ljá því jáyrði sitt, að þeim
væri vikið úr sessi. Atkvæða-
greiðsla Kings er og í dálitlu
ósamræmi við hina yfirlýstu
stefnu hans á árunum, er taka
átti öldungana undir handar-
krikann og dýfa þeim ofan í
hreinsunarlaugina (reform the
senate).
Blaðafregn: “Enskar dúkk-
ur, fagrar vexti, með handmál-
uð andlit, fljúga út á markað-
inum.” Hvort hér ér að ræða
um enskan glingurmarkað, eða
hjónabandsmarkað, er ekki í
fljótu bragði gaman að átta
sig á.
SIR JAMES JEANS.
um eðli alheimsins.
Engin nnáttúrufræðingur, er
nú er uppi, er eins mikið Iesinn
og enski stjörnufræðingurinn
Sir James Jeans. Bækur hans
eru lesnar í tugum þúsunda af
eintökum, stjörnufræðarit hans
eru lesin eins mikið og víðlesn-
ustu skáldsögur. Hann hefir í
ýmsum ritum sínum vikið að
þeim heimspekilegu niðurstöð-
um, sem dregnar yrðu af rann-
sóknum náttúruvísindanna. En
hann segir í nýjustu ritgerð
sinni um þetta efni, að þegar
alt komi til alls, verði eðli og
tilgangur alheimsins ekki skýrð
ur af eðlisfræðinni einni, eðlis-
fræðislegar og vélrænar skýr-
ingar hafi brugðist, og þurfi þá
einlægt að grípa til stærðfræði-
legra skýringa, til þess að koma
röð og reglu á rannsóknir
manna og hugmyndir. Hann
segir að tilraunum manna til
þess að skýra eðli alheimsins
megi skifta í þrjú tímabil. —
Fyrsta tímabilið er frá upphafi
og fram á daga Galileis og
Newtons, annað tímabilið er
frá þeim og fram á byrjun þess-
arar aldar, og þriðja tímabilið
það sem af er þessari öld.
Fyrsta tímabilið var tími dul-
rænna skýringa eða andatrúar.
Sá tími fór vilt í því að halda
að rás náttúrunnar væri stjórn-
að af kenjum og ástríðum vera
sem að meira eða minna leyti
líktust manninum sjálfum, af
góðum eða illum öndum, goðum
eða gyðjum, álfum eða forynj-
um. Annað, eða vélræna tíma-
bilið hófst þegar eðlisfræðin
fór að fást við rannsóknir efnis-
ins, hina dauðu náttúru. Þessi
vélræna skoðun á alheiminum
hélzt framundir síðustu alda-
mót. Samkvæmt henni var