Heimskringla - 14.12.1932, Blaðsíða 1

XLVII. ÁRGANGUR.
WINNIPEG MIÐVIKUDAGINN 14. DES. 1932.
NÚMER 11
AMAZING NEWS
raoiŒ
)rHONK |
1 37266 1
l>rjr
uid Preaaed
$1.
Pctöís
UM SNJÓ.
Eftir Dr. M. B. Halldórsson.
Fáttj þekkir ísland og íslend-
ingar betur en snjóinn. Landið
á honum að þakka sitt fyrsta
nafn, Snæland. ísnum hið þriðja
sem síðan hefir við það loðað.
Landinn, svo fljótt sem hann
hefir komist á legg, hefir leikið
sér í snjónum mikinn hluta árs-
ins, bæði á Islandi og hér. Velt
sér í honum, rent sér á skíðum
og sleða yfir hann, búið til úr
honum borgir og virki, snjókerl
higar, og þá ekki síður vopn
— snjóköggla. öllum börnum
þykir vænt um snjóinn. En eft-
ir því sem við eldumst, og strit
og armæða lífsins dregur úr
oss fjörið, minkar dálætið, og
hann verður oss meira og minna
til erfiðis og ama. Við hætitum
þá að sjá nokkuð annað en gall-
ana, og það álit helzt tU dauða-
dags. Eg hefi ritað eftirfylgj-
andi línur til þess að gægjast
snöggvast með ykkur undir
yfirborðið á þessu afarmerki-
lega nátftúrufyrirbrigði, ef ske
mætti, að við, sem tekin erum
að eldast, gætum fyrir vikið
litið snjóinn réttara auga.
Eitt af kraftaverkum nátt-
úrunnar, en þau eru bókstaf-
lega óteljandi, — er það að
lyfta vatni frá yfirborði hafs
eða jarðar upp í iwidrúmSloft-
ið. Þetta kraftaverk, sem altaf
fer fram fyrir augunum á okk-
ur, hvert sinn sem við breiðum
flík til þerris eða hitum vatns-
sopa í kaffi, er alveg óskiljan-
legt og getur aðeins átt sér stað
með því að súrefnis og vatns-
efnis atómamir, sem vatnseind-
ina mynda, sleppi snöggvast
tökum hver af öðrum, líkt og
dansandi par, sem stanzar tjl
að klappa fyrir hljóðfæraslætt-
inum.*) En þetta er aðeins
augnablik. Atómumar grípa aft
ur fljótlega höndum saman, og
halda svo á stað “í brennandi
faðmlögum loftvegu kalda’’ upp
f gegnum andrúmsloftið, venju-
lega alla leið upp fyrir snjólínu,
sem hér í Winnipeg er talin að
▼era 6800 fet yfir sjávarmál, við
miðjarðarlínuna 17,000 y. s. m.
Þar er vatnseindunum raðað í
snjókristalla, sem “snjóskýja-
bólstrunum blunda svo á’’, þang
að til tími er kominn til þess
að hverfa svo aftur til jarðar-
innar, sem snjókom eða vatns-
dropi, eftir hitastígi andrúms-
loftsins, sem um er farið.
Þetta er talin hin vanalega
hringferð vatnsins, frá því það
gufal* upp og þangað til það
kemur aftur til jarðarinnar, en
lengd þeirrar ferðar fer mjög
eftir árstíðum og veðurfari, og
miklar undantekningar hljóta
að vera á því, að alt vatn, sem
upp gufar verði fyrst að snjó,
áður en það aftur fellur til
jarðar, það sýna bæði dögg og
*) í»etta er nú ekki alveg rétt sam-
líking, þvi súrefnis atóman hefir tvo
vatnsefnismaka, sem hún snöggvast
•leppir, en gripur aftur í faðm sinn
óðara en hún hefir lyfst upp 1
andrúmsloftið. Hvað faðmlögin eru
“brennandi”, skal láta ósagt, en sterk
eru þau. Talið er að kraftur sá, er
heldur saman atómunum í einum
bolla af vatni, muni vera naegur, ef
haegt væri að ná honum og nota ,til
Þess að knýja stórt gufuskip lang-
er leiðir. Sumir segja yfir Atlants-
baf. Eins yflrgengilega ótrúlegt og
Þetta er, eru þó svo miklar likur
^yrir þvi, að vísindamenn hika ekki
▼10 að halda þvi fraih. Ef það kæmi
®r nokkurrl annari átt^ mundi það
«kki einungis vera kölluð skröksaga,
heldur stórkostleg lygasaga.
Hvaða lögmál það er, sem lætur
▼atnseindimar sleppa sínum helj-
ertökum, þegar það gufar upp, veit
•hginn maður; en eitt er víst; aumt
yrði Jiflð á þessari jörð, ef vatn-
10 misti. þenna. eiginleika sinn.
hrím, sem beinlínis myndast úr
vatnsgufu þeirri, sem er í and-
rúmsloftinu niður við jörð.
Fátt getur maður ímyndað
sér litlausara, tilbreytingarlaus-
ara og hlutjlausara en snjóinn.
Frá því hann fellur til jarðar og
þangað til hann þiðnar í hlák-
unum á vorin, liggur hann þar
sem síðasti vindgusturinn skildi
við hann, og starir framan í
þig, með óteljandi glitrandi aug-
um í sólskininu, til með að gefa
þér snjóbirtu, ef þú varar þig
ekki. Þú mátt, fara með hann
eins og þér sýnist, moka hon-
um, traðka á honum, aka yfir
hann, búa til úr honum köggla,
borgir og kerlingar, hann tekur
því öllu með þolinmæði. Og ef
þú verður seint fyrir í illviðri
og nærð ekki til húsa, getur þú
ef þú ert almennilega útbúinn,
og ekki of þreyt,tur og svangur,
óhræddur lagst niður og látði
fenna yfir þig. Þú vaknar aftur
að morgni hress og heitur, í
fönninni. Orsökin til þess að
svo margir hafa mist lífið á
fjallvegum á íslandi, er aðallega
sú, að menn bjuggu sig svo illa
út og höfðu engan mat með
sér; héldu svo áfram þangað
til þeir voru orðnir úttjaugaðir,
glorhungraðir og dauðhræddir.
í því ástandi gat jafnvel snjór-
inn ekki varið þá frá að frjósa
tjil dauðs, þó hann eins og marg
sannað er, sé vörður alls lífs,
frá hinum fínu rótum jurtanna
til manna og dýra. Ekki nóg
með það, heldur sýnist snjór-
inn hafa einhvern þann undra-
mátt, sem ekki einungis getur
varið, heldur og vakið líf. —
Margir norðurfarar tala um’
rauðan snjó á vesturströnd
Grænlands, og á eyjunum norð-
ur af Ameríku. Þessi roði kemur
af ofurlitlum rauðum jurtum,
sem vaxa á beru hjarninu. —
Hvernig það getur orsakast, er
svo langt fyrir ofan alla eðlis-
fræði, að þar botnar enginn í,
en enginn rengir að þetta sé
satt. Allir kannast við það að
þíða má frosna limi í mjúkum
snjó. Er sú aðferð æfa gömul
og hefir reynst bezt allra að-
ferða, þótt sumir taki að efa
hana nú, eins og allan annan vís
dóm eldri tíma, þó ekkert sé ó-
trúlegt við það. En hitt er ótrú-
legra, ef hægt er að taka hel-
frosna menn og þýða líkami
þeirra í snjó, svo að þeir vakni
til lífsins aftur, og þó eru sögur
til um' það. Mörg af ykkur munu
kannast við söguna, er Jón
Thóroddsen segir f sögunni
“Maður og kona”, um það er
Sigurður bóndi í Hlíð varð úti
með Þorsteini vinnumanni sín-
um. Þeir fundust í snjóskafli
dacinn eftir og voru fluttir til
húsa. Voru svo flettir klæðum
í afhýsi og þaktir með mjúkum
snjó. Eftir tvo daga raknaði
Sigurður við en Þorsteinn ekki,
enda var hann votur upp undir
hendur, þegar hann lagðist fyr-
ir í skaflinum í hríðinni. Þetta
atriði um lífgun Sigurðar hafa
víst margir lesið sem part af
skáldsögu, sem ekkert hefði við
að styðjast, þvf það þarf mikla
trúgirni til þess að ætla snjón-
um þá hæfileika, sem tjl þess
barf að þýða helfrosinn manns-
líkama, og þann aðdáanlega
mátt, að lífið vakni og taki til
starfa á ný. En einhverjar sagn-
ir mun skáldið hafa haft fyrir
sér, þegar Tiann ritaði þessa
sðgu, því þvflíkar sögur koma
úr fleiri áttum en frá íslandi.
Nýlega las eg sðgu frá eyju í
St. Lawrence flóanum í "Cana-
dian Geographical Magazine um
líka reynslu á einni af Magda-
lene eyjunum, sem eru um 70
mflur norður af Prince Edward
Síðasta óskin
í Skíðadal óðalsbóndi bjó,
og Brúnn hét reiðskjótinn hans.
Hann lítill en fljótur og viljugur var
og vitrastur norðan lands.
Er bóndi, stundum, frá kunningjum kom,
og kaupstað, þá einn hann var,
hans hjarta var glatt, en höfuð þungt,
svo háls það ei upprétt bar.
Og þá kom það fyrir hann sofnaði sætt
og sá hvorki jörð né geim.
Hann taumana á makkann lausa lét
og litli Brúnn flutti hann heim.
Þar lútsterkt kaffi honum konan gaf.
Svo kysti’ hann sitrt heimafólk.
En ilmandi túngresið Brúnn litli beit,
og byttu drakk fulla af mjölk.
Svo flutti hann vestur og leigði land
í lág-sléttum Rauðárdál,
og keypti sér brúnan, fallegan Ford,
sem frýsti eins og hanagal.
Hann tólf sinnum fljótari og fjárhærri var,
en fákur hans norðan lands,
en tólf sinnum tólf minna vitið var
í vélakollinum hans.
Eitt kvöld frá Winnipeg hélt, hann heim,
er hallaði fast að nótt,
með eitthvað sem gerði hjartað hlýtt
en höfuðið þungt og sljótt.
,r'
Er hálfnuð var leið hann sótti svefn,
og sá hann litla Brún
úr myrkrinu augunum mæna á sig
sem marg-oft við heima-tún.
Með Rauðá fram spölkorn leiðin lá
og ljósið á gárana skein,
og einnig f þeim sá hann augu Brúns
sem endurblik skær og hrein.
Og honum fanst brúni Ford, Brúnn vera sinn
og bað hann að villast ei nú.
Hann stjórnvöl lét lausan og sofnaði sætt
sem syndari í barna-trú.
En brúni Ford hafði ekki hlýðni lært
af honum, sem nafnið er fr^,,
af bakkanum steypti’ hann sér beinustu leið
í brugglita heljar-á.
Þeim íslenzku fer eins og egypskri þjóð
sem óð út í Rauðahaf,
þótt frelsist hér allir ísraelsmenn,
þeir íslenzku fara á kaf.
í blöðrusel Faraó breyttist fyr,
nú brúni Ford varð að draug,
en íslandinn varð bara engiil ber
sem út í minningar flaug.
En rétt þegar yfir hann áin skáll,
og áður hann féll í val,
hann óskaði sér að hann ætti hann Brún
sinn aftur í Skíðadal.
Þ. Þ.
Þ.
Vermont ríki. Fyrir tíu árum um, að við höfum fullorðinna
var þessi maður búinn að taka manna vit, syo við sjáum við
Island. Sagan er um skipsstfr-and
sem kom fyrir við strendur þéss
arar eyjar fyrir eitthvað 60 ár-
um síðan, í stórhríð að vetrar-
lagi. Skipshöfnina fundu eyjar-
skeggjar morguninn eftir hel-
frosna í fjörunni, og segir sögu
maður svo frá þessum atburði:
“Við fluttum þá til húsa, tjók-
um vatnsbala og fyltum með
snjó og krapa og þíddum svo
mennina. Þeir lifnuðu allir við
og komust til fullrar heilsu.”
Hér er miklu ógreinilegar sagt
frá lífgunaraðferðinni heldur en
hjá Jóni Thóroddsen, — enda
sögumaður ómentaður alþýðu
maður, en aðalatjriðin eru þau
sömu. Helsfrosnir mannslíkam-
arnir eru þíddir í snjó, þeir
vakna til þessa lífs aftur og fá
fulla heilsu. Hver sem heflr
kynt sér breytingar þær, sem
frostið hefir á hold manna og
dýra, hlýtur að falla í stafi
yfir öðrum eins mætti, og hér er
að verki, e.f sattj er frá sagt.—
Hrér ; maður getur dæmt um
4000 smásjárljósmyndir af snjó-
komum, og hefir aldrei séð tvö,
sem ekki vöru mismunandi. —
Aðrir, sem fetað hafa í fótppor
þessa manns, hafa komist að
sömu niðurstöðu, svo ótrúleg
sem hún er.
Mann sundlar af að hugsa
um það hugvit, sem hér er að
verki. Það minni, sem aldrei
gleymir öðru eins smáatviki og
lögun á einu snjókomi. Þeirri
nákvæmni sem þarf til þess að
raða atómunum og eindunum.
Við hugsunina um þvílíka hluti
verður sögnin um að höfuðhár
vor séu talin, ekki ólíklegri en
almenn fréttagrein.
Ekki nóg með það, að engin
tvö snjókom eru eins að lög-
un. Hvert þeirra út af fyrir
sig er hreinasta undur snilli
og fegurðar. Engin sýn er til
áhrifameiri, en að horfa á mynd
ir af stækkuðum snjókQmum.
Við það opnast heimar, sem eru
svo dýrðlegir, að engin fegurð
verður ómöguleg. Svo eru þau
fögur, að flest af því skarti,
sem gullsmiðir, útsaumakonur
og “lace makers” framleiða
þessi síðustu ár, eru að ein-
hverju leyti eftirlíkingar snjó-
kristalla og koma.
Nærri undantekningarlaust
eru snjókorn að einhverju leyti
sexhyrnd og sexköntuð. Jafnvel
þegar þau em þríhyrad, eru odd
ar hornanna stýfðir, svo kant-
arnir verða að nokkru leyti sex,
“Sunburst)s’’, sem gullsmiðir
stæla svo mjög nú á dögum, eru
mjög algeng og ætíð með sex
homum, eins og borð með fæti
líka sexhyrnd borðplatan. —
Einn maltakross hefi eg séð,
en tvær álmumar voru hvattar
(hvatt er notað í sömu merk-
ingu og í markaðsbókum á Is-
landi) svo fletjmir vom þar
einnig sex. Stundum er ofurlítill
þríhyrna innan í sexhymda
snjókorninu, eða sex álmur rétt
ast út hver frá annari, en kross
hefi eg ekki séð, nema malta
krossinn, sem eg áður mintist
á. — Þessa afar fátæklegu lýs
ingu á snjókornum verð eg að
láta duga hér, því eg á ekki
orð til þess að gera það betur
í þetta sinn.
Þið þurfið ekki að taka mín
orð trúanleg í þessu. Myndir
snjókoraa getur hver maður náð
í, og þið getið gert enn
betur. Fáið þið ykkur örk af
svörtjum pappír og brúkanlegt
stækkunargler. Farið svo út í
mildu veðri. Þá eru snjókornin
bæði stærst og fallegust. Lát-
ið pappírinn fyrst kólna, svo
hann bræði ekki kornin of fljótt
þetta eins og honum lízt, en og svo snjóa á hann nokkrar
síðastur allra manna verð eg til sekúndur. Takið hann svo inn
þess að dæma ósanna sögu um í kalt herbergi og skoðið snjó-
reynslu annara manna, er ber kornin með stækkunarglerinu.
með sér eymamörk sann- Þá getið þið dæmt um, hvort
leikans, hversu ólfkleg, sem hún eg segi satt eða ekki. Ekki svo
kann að vera, því þekking mann að skilja, að alla dýrð verald-
anna nær mjög skamt, þegar
öllu er á botoinn hvolft.
Svipleysi snævarins er að-
arinnar sé að finna í snjókorn-
unum. Þið getið fundið hana
hvert sem þið lítið, ef þið aðeins
eins á yfirborðinu. Undireins og notið mannsaugu, en ekki kúa
farið er að skoða snjókornin og kálfa. En hvergi hefi eg
nokkuð nákvæmlega, þó ekki
sé nema með stækkunargleri,
kemst maður í þann undra-
heim, að sjálfar hallir Saló-
mons og Aladdíns komast þar
hvergi nærrl. Það undraverð-
asta er líklega það, að af öll-
um þeim desiljónum snjókorna,
sem árlega falla til jarðar, em
fundið hana meiri en í snjókorn
unum. Og hvergi finst betur sú
fegurð og sá hreinleiki, sem
þær hugsanir vekur, er leiða
til göfgi og gæfu.
Því húp móðir okkar, er við
nefnum náttúru, — sem styðst
við sjálfa alvizkuna, sjálft al-
mættið, hún hefir oft gaman
engin tvö alveg eins. Er þetta af að leika við okkur eins og
staðhæfing manns, sem varið 'litla krakka, sýna okkur aðeins
hefir miklum parti hvers vetirar
nú í 47 ár, eða sfðan 1885, til
yfirborð hluta, svo okkur mis-
sýnist og rið komumst að alls'
þfess að skoða snjókom og krist, konar rÖngum ályktunum og
alla. Þessi maður heitir W. A. | niðurstððum- En vænt þykir
Bentley, og á heima í Jericho í henni ufh okkur, þegar við sýn-
blekkingunum og lærum að
þekkja hennar undraverðu lög-
mál og leyndardóma.
Eg get ekki skilið svo við
þenna greinarstúf, að eg ekki
minnist með fáeinum orðum á
dögg, hagl, hrím og frostjrósir.
Því ef eg ekki geri það nú, er
ekki víst að það verði síðar.
Þegar um döggfall er að
ræða, segir íslenzkan að það sé
vott “á grasinu”. Þetta er ná-
kvæmlega rétt að orði komist,
því döggin er röð af örlitlum
dropum, sem myndast af vatíns
gufunni, sem í loftinu er, á
raðir laufa og blómablaða. —
Grasið verður því ekki vott af
döggfalli, eins og af regni, nema
gengið sé um það, svo daggar-
droparnir brotni og detti niður
daggardroparöðin. Þetta getur
hver maður sannfært^ sig um,
ef hann með beittum hníf sker
legginn á döggvotu blómi, og
lyftir því upp hægt og gætilega,
svo daggardropamir brotni ekki.
Oft sést þá að droparöðin nær
alt í kringnum blöðin, eins og
röð af ofurlitlum perlum, svo
aðdáanlegum að furðu sætir.
Það eru þessar raðir af dagg-
ardropum á blöðum og stráum,
sem orsaka það að döggin glitr-
ar svo yndislega í morgunsól-
inni.
Éf eg ætti til að taka það
náttlúrufyrirbrigðið, sem verst er
skilið af öllum — en þá er nú
sannarlega djúpt tekið í árinni
— mundi eg segja haglið. —
Hvernig þær klakakúlur geta
myndast í lausu lofti, orðið á
stærð við mannshnefa og um
pund að þyngd, án þess að
falla tij ■ jarðar fyr en tími er
tSl kominn, er þvert á móti
gllri vanálegri reynslu og öllum
þektum náttúmfræðilegum lög-
um. Að þetta á sér stað einmitt •
þegar sumarhitinn er mestur
á jörðu, gerir það ennþá furðu-
legra. Og eins hitt, því haglskúr
ir fyljgja vissum leiðum, jafn-
vel á sléttlendi, er að öllu ó-
þekt. En sannarlega méga menn
vera þakklátir fyrir það, að
hagl kemur ekki í vetlrarhörk-
unum. Svo tilfinnanlegur, sem
skaði sá er, sem það( gerir oft
og tíðum, væri hitt ekki betra
að vakna upp einhverja nóttina
í helfrosti, við það að allir
gluggar á veðurhlið hússins
væru brotmir og grenjandi ill-
viðri um það alt.
Hrím eða héla er döggfall í
frosti. Verða þá daggardropam-
ir að frostnálum er myndast á
grasablöðunum og trjágreinun-
um. Em nálaraar stundum um
þumlungur að lengd, eða jafn-
vel lengri. Margar af þeim em
holar, þó ómögulegt sé að segja
hvers vegna. En mikil fegurð
lýsir sér á héluðum trjám, þeg-
ar sólin skín á þau.
Frostrósir kannast) allir við,
þó mikið séu þær nú sjaldgæf-
ari síðan húsin urðu hlýrri og
gluggar tvöfaldir á vetrum. —
Mjög hugðnæmt er að sjá þær
myndast. En það getur maður
með einfaldri aðferð. Ekki þarf
annað til þess en að væta rúðu
í hörðu frosti, lyfta svo ytri
glugganum frá, og sjá um að
ekki sé of heitt í herberginu.
Sjást þá frostnálar myndast, er
svo raðá sér í leggi og grein-
ar, eins og listmálari væri aö
verki. Em þær oft undur fagr-
ar. En sú langfegursta, sem eg
hefi séð, sá eg í fyrra vetur. Átti,
eg þá dálftið af veikri saltsým-
blöndu í glasi, sem lá flatt í
flösku minni úti í kulda heila
nótt. En þegar eg tók glasið
upp morguninn eftir, vár bland-
Frh. á 5 bls.