Heimskringla - 21.12.1932, Blaðsíða 2

2. SIBA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 21. DES. 1932
MEIRA UM
‘HALLSTEIN OG DÓRU”.
Með þessari yfirskrift hafa
greinir birzt undanfarið í ís-
lenzku vikublöðunum. Svo mikla
atbygli hefir það vakið, að Leik-
félag Sambandssafnaðar færð-
ist í fang, að sýna þetta leik-
rit hins vinsæla rithöfundar,
Einars H. Kvaran. Eigi er þes?
að vænta að allir verði á einu
máli um þetta leikrit, né held-
ur meðferð þess á leiksviðinu.
Sitt sýnist hverjum, eins og
gengur, og sízt af öllu eiga
Vestur-íslendingar því að venj-
ast, að ekki gæti skiftra skoð-
ana þeirra á meðal. En það
mun engum dyljast hvert erindi
höfundurinn á til þjóðar sinnar
með leikritinu. Hann á sama
erindið sem svo oft áður í rit-
um sínum: að boða sigurmátt
kærleikans. Hér leiðir hann sam
an tvö öfl — tvær gífurlegustu
andstæðurnar, sem togast á í
lífi mannanna. Þau öfl, er vér
skilgreinum með orðunum gott
og ilt. En eins og raun ber vitni
um, veltur á ýmsu um leikslok-
in í viðureign einstaklinganna
á vettvangi vors jarðneska lífs,
hvort hið rétta eða ranga nær
yfirtökum og úrslita sigri.,—
Hallsteinn er gervi eigingirni,
auðgræðgi, metorða, harðýðgi,
nautnafýsnar, mentahroka hins
fávísa og — hugleysis. Hann
óttast skammlífi, stendur geig-
ur af líðandi stund, að hún leyn
ist með sigðina undir erminni
og bindi enda á drauma hans
um- vaxandi velgengni, er að
síðustu kann að lyfta honum
upp í ráðherra sætið. —
Dóra er túlkun æsku og sak-
leysis, umhyggju, ástúðar og
kærleika. — Þessum andstæð-
um lýztur saman í ástaæfintýri
Hallsteins og Dóru, og endar
með ósigri og dauða Dóru. En
höfundurinn unir ekki þeim j
leikslokum, heldur færir leik-
sviðið eitthvað út í tilveruna, —
út yfir gröf og dauða. Áður en
Dóra deyr, lofar hún framhaldi
á næstu síðu, heitir Hallsteini
því, að hún skuli bíða eftir hon-
um í öðru lífi. Þetta efnir hún
og mætir ástvin sínum, þar sem
hraungjár og mosaþembur yfir-
sjóna hans hafa svelgt hann
í sig, og varna honum að greina
skil dags og nætur. Myrkrið
umvefur hann og grúfir í sál
hans.
Baráttan hefst á ný, baráttan
milli ljóss og myrkurs, vits og
óvits. Hallsteinn veit ekki sitt
rjúkandi ráð. Veit ekki einu
sinni, að hann er ekki lengur í
“lifandi manna tölu’’, er fullur
bvermóðsku og hroka, er Dóra
reynir að koma honum'í skiln-
ing um breytinguna, sem orðin
er á högum hans. En nú fer þó
svo, að máttur kærieikans fær
þrengt geislum sínum inn í sál
Hallsteins. Nú er það Dóra, sem
leiðir Hallstein út úr þokunni,
eins og hann hana í æsku, og
tekst að opna honum sýn til
“lífsins fjalla”, og í áttina til
beirra stefna þau hlið við hlið
f leikslok. —
Þeir sem sælir hrærast í “trú-
arvissunni’’ um framhald lífs-
ins eftir hérvistardagana, ættu
að una þessum leikslokum vel.
Eg hefi að vísu heyrt menn
hafa orð á þvf, að þeir kunni
pkki við að láta síðasta þátt
leiksins fara fram “einhvers-
staðar í tilverunni”, og eiga
örðugt með að fella sig við út-
sýnið “hinumegin’’. En um það
skal eg ekki þrátta við nokkurn
mann, hvernig haga beri útsýni
“eilífðarlandsins” á leiksviði,
því svo gersnauður er eg allri
þekkingu á staðháttum þar,
þrátt fyrir bezta t vilja þeirra,
sem uppfræddu mig í kristin-
dómsmálum í æsku, að skýra (vera sem allra óbrotnast, svo
þann heim fyrir mér, og endur- hugurinn grípi heildarmyndina
teknar tilraunir presta og pré- á svipstundu. En óþarfa nið-
dikara í þá átt síðar. En vegna urröðun ýmsra hluta um gólf
þess hve þyngdarlögmálið gerir og veggi, drægi athyglina í
oss örðugt fyrir að trítla með fyrstu frá leikendunum.
syndapjönkurnar í lausu lofti, ófeigur er meinfyndinn,
finst mér afsakanlegt, þó höf- skemtilega háðskur, en góðvilj-
undur leiksins gerði ráð fyrir j agur greindarkarl. Mér varð á
fastri jörð undir fótum leikend- ag brosa að honum. Átti eg þó
anna. Þess ber þá líka að gæta. I engar minningar um Pál Páls-
að höfundur leiksins er ekki að son [ skopleikjum, því þarna sá
reyna að þrýsta nejnni þekk- eg hann í fyrsta sinni á leik-
ingu um “lönd’’ eilífðarinnar, Sviði. Og svo vel fanst mér
inn í huga áhorfendanna, held-jbann leika, að eg mun lengi
ur er svið síðasta þáttar tákn-: minnast þess. Dundaði eg við
mynd myrkurs og hraungrýtis j þng eftir á t. d. að ráða hvað
lægstu hvata mannanna, — þess f ]laga hans bjó, er hann horfði
hugarfars, er Hallsteinn hafði a eftir Finnu á hlaðinu á Steina
lifað og hrærst í. En “lífsins stöðum, áður en hann tók við-
fjöll” falda sólbliki sannleikans bragðið og skundaði til skemm-
Að allir hinir Islenzku
viðskiftavinir vorir
njóti
Gleðilegra Jóla
og óslitinna ánægju daga
yfir alt hið
Komandi Ar
og framhaldandi farsælla ára 0
og réttlætisins yfir óravegu
auðnarinnar, — eru tákn um
“eitthvað óendanlega gott og
sæluríkt’’ í draumum þeirra, er
ganga á hönd barátt,unni fyrir
göfugum hugsjónum, ög finst
þroskinn vera leið til óendai^egs
útsýnis. —
Hér við greinaskiftin á eg
örðugt með að varna huganum
að virða Hallstein fyrir sér frá
annari hlið en þeirri, sem , eg
þeear hefi "minst á. Þó geri eg
ráð fyrir að höfundur leiksins
hafi ekki beinlínis ætlast til
að svo væri gert, og þá vegna
þeirrar ástæðu ekki brugðið upp
unnar. Ef áhorfendurnir hafa
um of haft Pál í huga í skop-
gervum frá fyrri leiksviðum, og
því látið hlátursfirningar sínar
skella á Ófeigi, þá finst mér
það fjarri líkindum, að “annað
gervi og dýpri rómur” hefði
orðið þeim sá Brama-lífs-elexír
sem læknað hefði hláturinn.
Fólkið hefði þekt Pál Pálsson
bak við hvaða gervi sem var.
Þá er Dóra — Miss K. Sölva-
son. Árni telur að hún hafi
haft “að mörgu leytj erfiðasta
hlutverkið í leiknum’’. Frá mínu
siónarmiði var hennar hlutverk
hið allra erfiðasta. En yflr l°’k
ákveðinni andstöðu gegn hon- hennar dynur þyngsta — eða
um á þessu sviði. En mér virð-
ast það engar ofsjónir þó saert sé
að í karakter Hallst. felist botn-
dreggjar þverrandi þjóðfélaars-
stefnu, sem “kapitalismi’’ nefn-
ist. Mér virðist Hallsteinn hold
af holdi þeirrar líffestefnu, sem
á enga hugsjón æðri en að gera
einn pening að tveimur. í hring-
’ðu þairra lognhylja andlegs lífs
sem myndast við fánýti þess-
ara einhliða athafna hugans að
auka fé sitt, druknar hver ær-
legur neisti og dáðrík hugsjón.
Við olnbogaskot auðsöfnunar-
innar verður “reýr, stör sdm
rósir vænar”, reiknað “alt jafn-
fánýtt’’ á vinnubragðavísu þess
sláttumanns, sem engum gróðri
þyrmir, ef hann ekki svalar
gullþorstanum.------
Á meðferð leiksins hjá Leik-
félagi Sambandssafnaðar hafa
blöðin minst. Lögberg með hlý-
legri umgetningu, og Heims-
kringla frá 14. þ. m. með all-
ítarlegum dóm um hvern ein-
stakan leikara, eftir Áma Sig-
urðsson. Það kann því að virð-
ast sem eg beri í bakkafullan
læk, að bæta við nokkrum lín-
um um það efni, enda mun eg
ekki fara nákvæmt út í þá
sálma. Hins vegar langar mig
til að gera fáeinar athugasemd-
ir vfð einstök atriði í dóm Áma,
þar sem mér finst hann skjóta
fram hjá marki.
Við Árni sjáum báðir inn í
baðstofu á íslenzkum sveita-
bæ, “eða nokkurn hluta henn-
ar”. En eg sé þar meira en
hann telur upp, að þar hafi
verið af húsgögpum. Eg kem
þar auga á kommóðu að auki,
sem mikið ber á, næstum fremst
á sviðinu. En það finst Árna
bresta á notalegheit íslenzkrar
sveitabaðstofu, þar sem ekki
sést meira af búshlutum, og
spjt: því ekki ögn af blessuðu
sólskini inn um gluggann?” —
Mér virðist í fljótu bragði sem
örðugt mundi hafa reynst að
veita sólskini inn um glugga-
kitruraar á haðstofunni. Eða
hvaðan átti það að koma? Með
kastljósi hefði máske mátt búa
til sólskin. En í þessu sambandi
minnist eg þess, að í Wynyard
sá eg tilhögun á sveitabaðstofu
á leiksviði, eftir Árna Sigurðs-
son, en þar var ekkert sólskin.
— Þegar eg hugsa um þau
sveitaheimili, sem mér voru
kunn f æsku, eru það einmitt
þrengslin, sem valda ógeðfeldni.
Og geta má eg þess, að gáfað-
ur maður, sem nokkuð hefir
fengist við leiklist, benti mér eitt
sinn á. að við tilhögun t. d.
baðstofu á leiksviði, ætti alt að
eina — höggið í dóm Árna, svo
að það má Stóridómur kallast,
eftir atvikum. Þó er hún þar
látin njóta þess, að henni hafi
tokist “mjög vel" að — deyja,
síðast í öðrum þætti.
Mér er ekki unt að fallast á,
að hægðarleikur hefði verið að
að leika Dóru öllu betur en
Miss Sölvason gerði í fyrsta
samtalinu við Hallstein. Þar fer
saman yndisþokki æsku og út-
lits, léttir hlátrar lífsglaðrar
sálar og varhugaleysi barnslegs
hreinleika, gegn undirhyggju
refseðlisins í Hallsteini.
í öðrum þætti fær Dóra
þyngstan dóm hjá Árna. Hann
áfellist hreyfingar hennar við
snúningana að draga plðeein
af Hallsteini, finst þar ekki gæta
nægra erfiðismuna, svona nokk-
umm mínútum áður en hún
deyr af barnsburði. Nú ber þess
að gæta, að hvorugur okkar
Árna hefir nokkurntíma verið
vanfær í þeim skilningi, sem
Dóra á að vera, en jafnmargt
mælir með þvf í huga mínum,
að heilsuhraust ung stúlka geti
int slíka snúninga af hendi án
sýnilegra erfiðismuna, sem hið
gagnstæða, og vil eg í þessu
tilfelli láta Dóru njóta “the
benefit of the doubt’’. —
Um samtalið við Hallstein, hið
— “örlagaþrungna og örvænt-
ingarfulla”, kemst Árni svo að
orði meðal annars: “Svipur af
Steinunni í Galdra-Lofti, — en
þar sást engin frú Stefanfo —
áhrifalaus utanbókarlestur” —
Að Dóra sé svipur af Steinunni
er hæpin fullyrðing. Þannig man
eg eftir Steinunni, þótt langt sé
síðan eg las Galdra-Loft, að hún
sé afarsterkur karakter, þrótt-
mikil skapgerð, sem býr yfir eldi
er auðveldlega breytist í bál, ef
að er blásið. En yfir hlutverki
Dóru hvílir umfram alt. ástúð
og mildi. Mér er það undrunar-
efni, að maður, með ekki minni
reynslu en Árni Sigurðsson hef-
ir, semi leiðbeinandi leikenda,
skuli láta sig henda svo mikla
hörku í leikdóm, að draga nafn
þjóðfrægrar listakonu til móts
við unga stúlku, er kemur fram
á leiksviðið í fyrsta sinn. í jafn
erfiðu hlutverki sem Dóra er.
Það • heggur nálægt því, sem
Gunnl. Tryggvi mundi hafa kall-
að að “hagræða sannleikanum”
— svo ekki sé kveðið fastara
að orði, og gefur um leið til-
efni til grunsemdar um það, að
leikdómarinn vilji læða þeirri
skoðun inn í hug lesanda^ns, að
Miss Sölvason sé óalandi og ó-
ferjandi á leiksviði, fyrst hún
ekki er jafnoki beztu leikkon-
unnar, sem ísland hefir átt upp
til síðustu ára. Að Árni áfellir
Miss Sölvason fyrir að hafa ekki
getað rétt úr sér — staðið upp-
rétt — virðist mér vottur þess,
að hann hafi vegna einhverra
“erfiðismuna” ekki getað litið
hana réttu auga.
Milli þagnar og hávaða liggja
óraleiðir. Geðbrigðin birtast ekki
æfinlega sterkust í æsingaórð-
um. Þögnin geymir ávalt auð-
ugasta málið. — En nú var
Dóru hlutverk að tala. Ef við
nú athugum það, að í samtal-
inu við Hallstein, sem hér er
til umræðu, gafst Dóru ekki
full ástæða til örvæntingar fyr
en í lok þeirrar samræðu, og
höfum það hugfast um leið, að
aldur og lífsreynsla Dóru hafði
ekki enn fullmótað skapgerð
hennar, — þá getum við hik-
laust afsakað, þótt túlkunin
boðaði ekki brennandi kvöl ör-
væntingar eða skerandi sárs-
auka. Enda treystir hún Hall-
steini með bjartsýni æskunnar,
sem engin vonsvik þekkir, til
þess síðasta í samtalinu. Þegar
þar er komið, kemur Finna inn.
Við það fellur samtalið niður.
Gráturinn yfirbugar Dóru, og
hún gengur af sviðinu þegj-
andi. Síðustu augnablik samtals
ins má skilja sem orsök þess,
að Dóra veikist nokkrum mín-
útum síðar.
Um hina aðra leikendur skal
eg vera fáorður. Þeir leystu
hlutverk sín af hendi yfirleitt
mjög vel. Aðfinslur Árna Sig-
urðssonar um læknirinn —
Ragnar Stefánsson — eru
meinlausar. Hallsteinn og lækn-
irinn eru ekki svo mikið sem
góðkunningjar. Þeir áttu enga
samleið í skoðunum. Læknirinn
auðsjáanlega dauðleiður á hé-
gómlegum vaðli Hallsteins, og
ekki óeðlilegt að ókyrðar verði
vart hjá honum undir samræð-
unni. í spurningum og svörum
læknisins flýtur háðið á yfir-
borðinu, og hann veit hversu
tilgangslaust það er að reyna
að koma Vitinu fyrir jafn sjúka
sál sem Hallsteins, þótt talið
sveigist að erfðamálinu.
Um Hallstein — séra Ragn-
ar E. Kvaran — verða naumasf
skiftar skoðanir. Yfir meðferð
hans á hlutverkinu hvíldi snild
ar bragur. Áhugi hans og fvrir-
höfn við að halda uppi leiksýn-
ingum meðal íslendinga hér
vestra og alkunn smekkvísi á
því sviði, á sízt af öllu skilið
svo móðgandi fullyrðingu, að
hann velji til leiksviðs með öllu
óhæfa leikendur.
Kvöldið, sem eg sá leikinn
var mjög viðunanleg þögn með-
al áhorfenda, og aðeins tvisvar
heyrði eg til þess, er minti leik-
endur á.
Á skömmum tíma, við mjög
takmarkaða aðstöðu, málaði
Friðrik Swanson tjöldin — í
hjáverkum. En jafnvel flaust-
ursstörfin geta aldrei skygt á
eðlisgáfu Swansons. Listin gæg-
ist altaf fram. — Og “englarn-
ir’ ’hans sýndust margir vera
gæða skinn.
Ásgeir I. Blöndahl.
Hvers vegna ertu altaf með
bómull í eyrunum?
— Það skal eg segja yður. Eg
hefi nefnilega þann sið, að slá
fingrunum í borðið jafnt og
þétt, og eg þoli alls ekki hávað-
ann af því.
Phone 22 »3.1 Phone 2fS 23*
HOTEL CORONA
2» Rootnn Wlth Bnth
Hot and Cold Water in Evory
Room. — $1.50 per day and up.
Monthly and Weekly Rates
on Request
Cor. Main & Notre Darae East
WINNIPEG, CANADA
Canadian Livestock
Co-Operative Ltd.
Manitoba Co-Operative
Livestock Producers
Limited
UNION STOCK YARDS
ST. BONIFACE, MAN.
ÓSKAR SÍNUM MÖRGU VIÐSKIFTAMÖNNUM
OG VINUM
GLEÐILEGRA JÓLA OG
FARSÆLS NÝS ÁRS
I. INGALDSON, Manager
g A. S. Bardal og þeir sem hjá honum vinna, óska 8
§ öllum sínum mörgu viðskiftamönnum og vinum
hjartanlega §
5
GLEÐILEGRA JÓLA OG %
FARSÆLS NÝÁRS $
8
8
8
8
I
v*=
5
h
I
m-
%
%
%
A. S. Bardal
l
8
I
Otfararstjóri
843 SHERBROOK STREET
Símar: — 86 607 og 86 608
%
%