Heimskringla - 21.12.1932, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 21. DES. 1932
Hcimskringla
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537 ____
VerS blaSsins er $3.00 árgangurinn borglat
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg'
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEPÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla" is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 21. DES. 1932
KIRKJURÆÐUR OG MENTUN.
Það verður tæplega sagt, að kirkjur
hafi á öllum tímum verið sóttar með mik-
illi von um að fræðast í verulegum skiln-
ingi af ræðum prestanna. Snoturlega
fram settar skýringar, sem sjaldnast hafa
þó verið nýjar, nema ef til vill að ein-
hverju leyti að orðabúningi, á efnum
biblíunnar, hefir löngum verið það eina,
sem menn hafa vænst eftir í stólræðum.
Hefir það sízt orðið til þess að laða menn
að kirkjunni, eða komið mönnum til að
h'ta á hana sem sérstakt andlegt leið-
arljós.
Á þessu getur verið einhver breyting
orðin. En hræddir erum vér um, að víða
klingi enn hið sama við. Annars getur og
naumast verið að vænta, þar sem kredd-
um er enn oft gert hærra undir höfði en
því, sem frjálslegast, djarfast og dýpst er
hugsað af síðari tíma mönnum.
í þessu efni hefir oss virzt Únítarakirkj
an vera ólík og langt á undan öðrum
kirkjudeildum. í fáum eða engum kirkj-
um hefir almennri fræðslu verið haldið
eins á lofti og þar.
Á þetta er með mörgum dæmum hægt
að benda. Að þessu sinni skal þó hvorki
lengra né skemra farið, máli voru til
sönnunar, en að vísa til síðustu ræðanna,
sem fluttar hafa verið í kirkju Sambands-
safnaðar í Winnipeg, af séra Ragnari E.
Kvaran. Er þó síður en svo, að ræðum
annara Únítarapresta sé með því gleymt,
heldur eru aðeins dæmin tekin, sem næst
eru og nýjust.
Síðastliðinn sunnudag flutti séra R. E.
Kvaran ræðu um norska skáldjöfurinn
Henrik Ibsen og skáldverk hans. Að krifja
stefnu slíkra stórmenna til mergjar af
ritum þeirra, er ekki heiglum hent. En
fátt gefst fróðlegra á að hlýða, og hugs-
unum manna nær, þegar af skarpskygni
og bókmentalegri þekkingu er með það
farið, eins og oss er óhætt að segja, að
enginn, er viðstaddur var, hafi efast um
að gert var f þetta sinn.
Sunnudaginn þar áður, var í sömu
kirkju flúítt erindi um Björnstjerne Bjöm-
son, annað andlegt stórmenni Norð-
manna. Er Heimskringla svo lánsöm að
hafa hlotið leyfi tii að birta það. Erum
vér þess vissir að lesendum muni það að
skapi. Að öðru leyti viljum vér vekja at-
hygli manna á því, er þess eiga kost og
áður er ekki kunnugt um það, að það er
“andleg uppbygging’’ í að hlusta á slíkar
kirkjuræður, og að þar geta menn átt von
á, að á málum sé haldið^ eins og nútíð-
arþekkingin gerir kröfur til.
BJÖRNSTJERNE BJÖRNSON.
1832 — 1932
Flutt í Sambandskirkju í Winnipeg
11. des. 1932
af séra Ragnari E. Kvaran.
Síðastliðinn sunnudag talaði eg hér á
þessum stað um einn af hinum fornu
spámönnum Gamla testamentisins, eða
öllu heldur um hugsanir, sem settar hafa
verið í æfintýralegan búning og tengdar
hafa verið við nafn manns, er síðan hef-
ir verið nefndur einn af stærri spámönn-
um þessara fornu tíma. En eg 'gat þess
við lok máls míns, að mig langaði til
þess að beina athyglinni í dag að öðrum
manni, sem oss stæði afar mikið nær,
bæði í tíma og rúmi og að hugsunar-
hætti. Eg á við norska skáldið og af-
burðamanninn Björnstjerne Björnson. —
Hundrað ára minning fæðingar hans er
nú hátíðleg haldin þessa dagana um öll
þau lönd, er norrænir menn byggja. Og
í öllum skilningi á sá maður heima í
þeim flokki manna, sem nefndir hafa
verið spámenn veraldarinnar. Hann flutti
þjóð sinni boðskap, hann brá birtu skiln-
ings og speki og samúðar yfir lífið, svo
að samtíðarmenn hans sáu lengra og
fundu dýpra og á annan hátt til fyrir þá
sök, að hann hafði verið til. Hann túlk-
aði fyrir þjóð sinni það, sem hann sá
guðlegast og elskulegast í lífinu, og slíkir
menn eiga það framar öllum skilið að
bera hið veglega nafn: spámenn drott-
ins.
Flest af oss erum á þeim aldrei, að
oss rekur minni til þeirra atburða, er
Noregur varð sjálfstætt ríki, eftir margra
alda áþján og erlenda yfirdrotnun. Ef til
vill eru fáir atburðir eins einkennilegir
í stjórnmálasögu síðari áratuga. Noreg-
ur var lítið land, mannfátt og ómáttugt.
En með vaxandi mætti og þroska var svo
komið 1905, að þjóðin neitaði með öllu
að sætta sig við að vera nokkurum und-
irgefin. Hún laut yfirráðum Svíakonungs,
en Svíar voru miklu sterkari þjóð. Þeir
höfðu hérafla til þess að grípa tn *
þeirri stundu, er þeir vildu. Stórþjóðir
Norðurálfunnar höfðu mikið meira við
þá að virða heldur en Norðmenn, þ. e.
þeir höfðu mikið meiri pólitískar og hag-
fræðilegar ástæður til þess að fara að
þeirra vilja en Norðmanna, og það er
hins vegar alkunnugt, að engri smáþjóð
helst neitt uppi, sem stórþjóðirnar eru
sammála um að leyfa ekki. Samt gerð-
ust hér tvö atriði, sem voru hvort öðru
markverðara. Annað var það, að Svíar
réðu ekki með herafla á þjóðina, sem
gert hafði uppreist á móti þeim. Hitt
var, að stórþjóðirnar veittu smáþjóð
stuðning á móti stærri þjóð, þvert ofan
í það, sem vænta hefði mátt. Fyrir báð-
um þessum atriðum var sama orsökin. Á
mannsaldrinum næsta á undan höfðu
Norðmenn alið með sér nokkra afburða-
menn, sem gervallur mentaður heimur
leit með lotningu til. Ibsen og Björnson
vörpuðu slíkum ljóma á land sitt með
ritverkum sínum og Grieg tendraði svo
undursamlegar kendir í brjósti manna
með hörpu sinni, að menn fundu ósjálf-
rátt, að það væri glæpur við mannkyn-
ið ef þjóð, sem slíkar sálir hefði alið,
fengi ekki að njóta sín og ná eðlilegum
þroska, sem frelsið eitt getur gefið. Þetta
er eitt af þeim örfáu tilfellum úr stjórn-
málasögu heimsins, þar sem andinn hef-
ir verið meira metinn en ytri aðstæður.
Þessir þremenningar kúguðu heiminn til
þess að viðurkenna verðmæti hins and-
lega lífs. Því að það er sameiginlegt mál
allra, sem verulegan kunnugleika hafa til
að bera, að ef frægð þessara afburða-
manna hefði ekki verið til að dreifa, þá
hefðu flestir látið sig litlu skifta hvernig
leikar hefðu farið með þessum tveimur
smáþjóðum, á því annesi Evrópu, sem
nefnd eru Norðurlönd.
Og við minninguna um einn þessara
manna dvelur hugur vor í dag. Eg hefi
eitt sinn gert tilraun til þess hér á þess-
um stað, að draga fram það, sem mér
finst oss, sem kristna menn, varða ef til
vill mest um í skoðunum og boðskap Ib-
sens. Nokkur ár eru um liðin síðan sú
tilraun var gerð, og væntanlega er hún
flestum mönnum úr minni liðin, sem þá
hlýddu á. En svo furðulegur og merkur
og djúpur maður, sem Ibsen var, þá
væri ef til vill enn meiri þörf á því fyrir
nútímann, að kynna sér Björnson að
nýju. Ibsen var skáld vandlætingarinn-
ar, skáld hreinskilninnar,, hinn skygni
sjáandi inn í leynikima mannshjart-
ans. Björnson var skáld hrifningarinnar,
bjartsýninnar, samúðarinnar, hinnar fagn
andi, elskulegu lífsnautnar. Kraftur hans
og kyngi var svo magnmikil, að hann
kipti þjóð sinni með átaki eins mannsald-
urs upp úr drunga, trúleysi á sjálfa sig
og andlegum vanmætti, upp í það að
vera kraftmikil, djörf og hugsandi þjóð.
Ef til vill vanhagar nú ekki um önnur
efni meira, en slíka spámenn í þoku-
dimmu nútímans — menn, sem að nýju
gætu gefið þjóðunum hvöt til lífsins og
trú á lífið.
En til þess að slíkt mætti verða, þá
yrðu þessir menn að hafa til að bera tvö
af einkennum Björnsons, sem því miður
tiltölulega sjaldan fara saman. En sum-
um virðist sem þessi einkenni séu jafnvel
falin í sjálfu nafni Björnstjerne Björn-
sons. Ágætur íslenzkur rithöfundur
sagði meðal annars þetta um hann í göf-
ugri ritgerð í tilefni af andláti skálds-
ins:
“Það er eins og herlúður gjalli í heiti
hans. Og höfðingjasnið var á honum hvar
sem hann fór, höfðingjasnið víkingaald-
arinnar. Hann var að fornum sið höfð-
ingi og skáld í senn, eins og Egill Skalla-
grímsson, herðabreiður og saman rek-
inn, hávaðasamur og óvæginn, er því var
að skifta. “Sterkur eins og rándýrið, sem
tvínefnt er í heiti hans, stígur hann fram
í endurminningunni, höfuðmikill, einbeitt-
ur á svip og fráneygur.’’ Svo kveður
Georg Brandes að orði. En heiti hans fel-
ur annað og meira í sér en þetta. Hann
er einnig kendur til “stjörnunnar”, og
að maklegleikum, því hann beitir jafnan
styrk sínum í þjónustu háleitra hugsjóna.
Þetta kynlega nafn, sem ærið mundi at-
hlátursefni, ef óvalinn maður bæri, ber
hann með rentu, því að það er eins og
sýnilegt tákn af eðli hans. Honum hlær
hugur við hættum og aflrauiium, og þótti
eigi smámennum hent að leggjast und-
ir hramma hans, en hjartað leitar jafn-
an upp á við, hærra og hærra. Styrkurinn
einn sér þykir ærinn kostur, en styrkur-
inn í þjónustu himinborinna hugsjóna er
töfraafl, sem alt verður að lúta. Það er
segulaflið, sem dró þúsundir manna að
fótskör hans. Hann fullnægði í bókstaf-
legum skilningi kröfu Emersons, spek-
ingsins nafntogaða, er hrópaði í sífellu
til landa sinna: “Beittu stjörnu fyrir
vagninn þinn!”
Hér er vafalaust rétt með farið. Aflið
og hugsjónirnar eru hans höfuð einkenni.
En hugsjónir geta verið göfugar, og þó
með mjög margvíslegu móti. Þær geta
verið háfleygar og sterkar, en þó kaldar
að eðli. Hugsjónir Björnstjerne Björnsons
eru fyrst og fremst vermdar af samúð.
Og hér vildi eg biðja menn að falla ekki
um orðið samúð. Samúð er ekki sama
sem gæði. Úð er hugur, og samúð er hug-
ur, sem finnur til eins og annar hugur
gerir. Samúðin er skilningur tilfinning-
anna fyrst og fremst. Nú hefir það ver-
ið sagt um Bjömson, að hann hafi altaf
ort um sjálfan sig. Þetta er alveg rétt.
Hann er í hverri persónu, sem hann lýs-
ir. Hann er Árni, hið dreymandi skáld,
hann er Þorbjörn, hinn hamslausi glanni
og áflogaseggur, hann er Kallem, hinn
hreinhjartaði áhugamaður, hann er Ragni,
hið ilmandi reykelsi hins andlega yndis-
þokka. Hann finnur, að alt er þetta brot
af honum sjálfum. Og ef til vill er það
framar öllu þetta, sem því veldur, að hann
er hvorki meira né minna en spámaður
á þeim stundum og í þeim verkum, sem
andinn er mestur yfir honum.
Að sjálfsögðu er það enn að mestu
leyti óráðin gáta, hvernig á því stendur,
að andlegir snillingar spretta eins og upp
úr jörðinni stundum, þar sem menn eiga
einkis slíks von. Bjömson er af góðum
prestaættum norskum, en enginn maður í
ætt hans hafði getið sér orðstírs. En þótt
vér vitum ekki einu sinni, hvað snillingur
— genius — í raun og veru er, þá höfum
vér stundum sagnir um æsku manna, sem
gefa oss hugboð um, hvers vegna snilli-
gáfa þeirra hafi stefnt í þessa og þessa
ákveðna átt. í nýútkomnu íslenzku tíma-
riti er ein slík smásaga um æsku Bjöm-
sons, sem mér finst að minsta kosti geta
skýrt fyrir mér sum af einkennum mann-
dómsára hins mikla skáldjöfurs. Og eg
get ekki stilt mig um að fara með sög-
una, sem gerðist er hann var 7 ára að
aldri.
“Dag nokkum fanst ung stúlka að
dauða komin undir snarbrattri fjallshlíð.
Morguninn eftir kom sýslumaðurinn með
ungan, myndarlegan pilt heim á prests-
setrið, og var pilturinn ákærður um að
hafa hrundið stúlkunni fram af flugun-
um í fjallinu. Alt hjálpaðist að til að
fylla Björnstjerne litla ótta og með-
aumkun, og blandaðist einkennilega sam-
an í huga hans endurminningin um glað-
bjart sólskinið, ömurleikann við ódæðið.
nábleikt, fíngert andlit piltsins, og viss-
una um að hann yrði innan skams að líða
smánarlegan dauða. Síðustu orð ungu
stúlkunnar: “Þið megið ekki gera hon-
um neitt ilt,”- bergmáluðu sífelt í sál
barnsins, og hann fékk engan frið fyr en
hann hafði læðst til piltsins og klappað
honum blíðlega. Seinna lýsir Bjömson
vetrarmorgninum, þegar aftakan fór
fram. Fyrst varð að róa yfir fjörðinn, því
næst að ganga langa leið. Hægt og ömur-
lega mjakaðist hin undarlega fylking á-
fram upp eftir bröttum, snævi þötkum
brekkunum. Fremstur gekk sýslumaður-
inn, síðan hermenn og á eftir þeim piltur-
inn dauðadæmdi á milli tveggja hempu-
klæddra presta, — þá litli drengurinn 7
ára gamall og heldur dauðahaldi í hönd
kennara síns. Það er eins og hvert spor,
hvert hljóð, hver hræring í þreytulegum,
fjarrænum augum piltsins dauðadæmda
hafi brent sig inn í endurminninguna hjá
Bjömson. Hann var þjáður, yfirkominn
af skelfingu og hræðslu, en í barnssálinni
brann sú sannfæring, að pilt-
urinn hefði ekki sjálfur hrundið
stúlkunni fram af fjallsbrún-
inni. Til þess að bjarga öðrum
gengi hann sjálfur í dauðann.’’
Skáldið hefir sjálfur sagt svo
frá, að þetta hafi haft ævar-
andi áhrif á sig, ekki sízt að
því leyti, að hann hefði sífelt
eftir þetta vantreyst dómurum,
'og hann hafi síðan ávalt djúpa
meðaumkun með öllum, sem
voru ákærðir fyrir að h atn
drýgt glæpi. En mér finst að
þetta sé ennfremur eins og
nokkurskonár dæmisaga um
hugsunarhátt mannsins alla æfi.
Gegnum öll sín miklu starfsömu
manndómsár er eins og hann
sé sífelt á varðbergi við bví. að
ekki verði eitthvað dvrmætt ov
elskulegt af lífi tekið. Þ”*
sama hvötin, sem kemur hno-
um til að senda frönsku bióð-
inni ávarp og bæn um að drepa
ekki farfuglana, sem fljúga yfir
Frakkland sunnan úr Afríku til
Noregs, og þegar hann stendur
upp í baráttu fyrir samvizku-
frelsi móti öllum afturhaldsöfl-
um lands síns. Og oft hefir
hann læðst hljóðlega að þeim,
sem misskildir voru og klappað
þeim blíðlega, eins og barnið
gerði við hið dauðadæmda unv-
menni. Æskuna skildi hann rnnfe
þeim skilningi, sem ekkert ann-
að skáld hefir að líkindum
fremri átt. Hann skilur þrá
þeirrar æsku, sem finst þröngt
um sig og allar aðstæður og alt
umhverfi reynir að kæfa
þrá er lýst af ógleymanlegri
snild í kvæðinu fræga í “Árna’’:
Undrandi stari eg ár og sið
upp yfir fjöllin háu.
Auganu mætir þar ís og hríð;
— alt i kring grasi vafin hlíð.
O, hve mig langar yfir; —
kemst aldrei meðan þú íifir?
örninn ber vængjanna öflugt slag
upp yfir fjöllin háu.
Þar teygar hann himinsins hreina
dag
hraðsiglir loftið með víkingsbrag;
hátt yfir hömrum og ströndum
horfir möt ókunnum löndum.
I
Laufþrungna eik, sem aldrei sér
upp yfir fjöllin háu,
sprettur þá sól og sumar er,
situr ber, þegar vetra fer,
— vorfuglar við þig hjala,
vita’ ekki hvað þeir tala.*)
Hann, — sem langaði í átján ár
upp yfir fjöllin háu,
en veit honum er sá vegur of hár,
verður minni hvert líðandi ár
— finnur hvað fuglinn talar,
sem frjáls í laufinu hjalar.
Aulinn þinn litli, hvaða afl þig dró
upp yfir fjöllin háu?
Suðurfrá betur bjóstu þó,
í breiðara laufi, hærri skóg;
— Ijærð mér, sem ligg með hlekki,
löngun en vængi ekki.
Mun eg þá aldrei, aldrei ná
upp yfir fjöllin háu?
En hamraveggurinn hái þá
hræða mig, svo eg hverfi frá
og loksins, þó leið sé töfin,
lykja mig eins og gröfin?
trt vil eg, út vil eg undralangt
upp yfir fjöllin háu.
Hér er svo þreytandi, þröngt og
strangt
og því brýzt hugurinn ungi langt
háveginn, — láttu hann hafa’ ’ann,
hamrana aldrei grafa’ hann!
Eg veit að einn leiðir alla hátt
upþ yfir fjöllin háu.
Og máske er nú hurð þín I hálfa gátt
herra minn guð! — Þar á enginn
bágt.
Læs þó enn ljóssins heima,
of mér um stund að dreyma!
Kvæðið er ekki sízt furðulegt
vegna þess ógleymanlega niður
lags. Því að svo mjög sem
Björnson þráði fullkomleika og
nautn hins æðsta lífs, þá fagn-
að hann svo yfir draumunum
um fullkomleikann og yfir bar-
áttunni fyrir honum, að hann
mátti af engri stund missa —
jafnvel ekki stundunum er þrá-
in var svo magnmikil, að hún
mátti viröast slíta upp rætur
hjarta hans. Hver stund lífsins
verður honum ómetanlegt dýr-
mæti. Og það er þessi lífsfögn-
uður, þessi djúpi skilningur á
því, að lífið sé fagnaðarrík har-
I fúllan aldarfjórðung hafa Dodd’a
nýrna plllur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
9júkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á -50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medícine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
*) Þótt eg hafi ekki frumkvæðið
við hendina, hygg eg þó að fullyrða
megi, að þetta vísuorð geti ekki
verið rétt hjá Þorsteini Gíslasyni.
Allur andi kvæðisins ber með sér, að
það er eikirt, sem ekki veit, hvað
fuglamir hjala. Vísan næsta á eftir
tekur alveg af skarið. — R. E. K.
átta upp á við, sem leggur hon-
um á varir eina fegurstu dæmi-
sögu, sem saman hefir verið
sett. Ef til vill þekkið þér sög-
una öll, gletni hennar og gam-
ansemi, en eg fer með hana af
þvf að vér ættum öll að læra
hana utanbókar og rifja hana
upp sem nokkurskonar morg-
unsálm hvers dags.
“Uppi á milli fjallanna lá
djúpt gil, og eftir gilinu rann á:
hún var vatnsmikil og leið
þyngslalega yfir grjótið og urð-
irnar. Báðumegin var hátt og
bratt, og öðru megin öldungis
gróðurlaust, en hinu megin f
gilinu var skógi vaxið, og það
svo fast niður að ánni, að hún
flóði þar yfir vor og haust. En
skógurinn sá aðeins upp í him-
ininn og niður á ána, og gat
ekkert breiðst út.
“Ættum við ekki að klæða
fjallið?” sagði einirinn einu
sinni við útlenda eik, sem stóð
nær honum en nokkurt annað
tré í skóginum. Eikin leit niður
fyrir sig, til þess að gá að hver
þetta væri; svo leit hún upp aft-
ur og svaraði engu. Áin ruddist
svo fast fram að öldurnar hvít-
féllu; norðanstormurinn var
kominn inn í gilið og hvein f
hamrakleifunum; berir fjalla-
drangamir slúttu fram yfir gil-
barmana og stóð af þeim kuldi.
“Ættum við ekki að klæða fjall-
ið?’’ sagði einirinn og leit við
til furutrésins, sem stóð hinu-
megin við hann. “Eigi það nokk
urntíma að verða gert,” þá
verðum við að gera,” sagði fur-
an, strauk kampinn og leit yfir
til bjarkarinnar; “hvað sýnist
þér?’’ Björkin leit upp éftir
fjallinu; henni fanst hún varla
geta dregið andann, svo þyngsla
lega slútti það fram yfir hana.
“Við skulum klæða það í guðs
nafni,’’ sagði björkin, og ekki
voru það fleiri en þau þrjú, og
þó ásettu þau sér að klæða fjall-
ið. Einirinn gekk á undan.
Þá er þau komu áleiðis
mættu þau lynginu. Einirinn
óetlaði að láta sem hann sæi það
ekki. “Nei, láttu lyngið koma
með,” sagði furan. Svo slóst
lyngið í förina. En ekki leið á
löngu áður en fór að hrapa und-
an eininum. “Haltu í mig,”
sagði lyngið. Einirinn gerði það,
og alstaðar fann lyngið smugu
til þess að stinga fingrunum í,
en þar sem lyngið hafi fyrst náð
fingrafestu, þar náði einirinn
handfestu. Þau klifruðu og
klifruðu, furan stritaðist á eft-
ir, svo björkin.
En svo fór fjallið að hugsa
um, hvað það gæti verið, sem
væri að klifrast upp eftir þvf.
Og þegar það hafði brotið heil-
ann um þetta nokkrar aldir, þá
sendi það dálítinn læk niður
eftir til þess að gá að því. Það
var í vorleysingunum og lækur-
inn hoppaði ofan eftir, þangað
til hann mætti lynginu. “Góða,
góða lyngið mitt, lofaðu mér
að halda áfram, eg er svo lítill.”
sagði lækurinn. Lyngið var í
óða önn, létti sér ögn upp og
tók svo aftur til óspiltra m*T-
anna. Lækurinn smaue: undir
og hélt svo áfram. “Góði, góðl