Heimskringla - 05.04.1933, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 5. APRÍL 1933
^ieiniskrittgla
(StofnuO 1888)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 5. APRÍL 1933
Á VÍÐ OG DREIF
Að hurðarbaki.
Heimskingla mintist á það um leið og
uppvíst varð um sjóðshvarf háskólans, að
aðaliega hlytu fjórir aðilar að bera á-
byrgðina á því. Var það haskólaraðið,
yfirskoðunarmaður reikninga, mentamála
deild fylkisstjómar og fylkisstjórnin sjálf.
Þetta lá í augum uppi. Nú hefir álit
rannsóknarnefndar sjóðshvarfsins verið
birt. Er þar að þeirri niðurstöðu kom-
ist, að þrátt fyrir það þó enginn þessara
aðila verði undanskilin ábyrgðinni, hvíli
hún þyngst á einum þeirra. En það er
hjá yfirskoðunarmanni stjórnarreikninga,
Mr. Drummond. (Þarf þess ekki að geta,
að ábyrgð sú sem hér er átt við, snertir
aðeins eftir-lit gerða höfuð persóna fjár-
dráttarins, þeirra Machray og Shanks. En
annar þeirra er nú dauður, en hinn dæmd-
ur í 7 ára betrunarhússvist, svo það atriði
kemur ekki mjög við þessa sögu). En
að því sleptu er það hálf einkennilegt, ef
einn skal ábyrgðina bera á eftirliti með
erkibýsnunum. Því verður að vísu ekki
neitað ,að yfirskoðunarmaður á sinn skerf
ábyrgðarinnar, og hann ekkert lítinn. En
hún liggur einnig hinum aðilunum áminstu
á hálsi. Og fylkisstjórninni ekki sízt.
þegar til stykkisins kemur, eru allir aðil-
arnir hennar þjónar. Hún er húsbóndinn.
Og hún ber ábyrgð verka þeirra eins og
allir húsbændur gera. Ef þeir vanræktu
skyldurnar ,hvíldi á henni, að líta eftir
því. Þetta getur engu barni dulist.
Eigi að síður, er mjög lítið ,úr þessum
ábyrgðarhluta stjórnarinnar gert í nefnd-
arálitinu. Stjórnin kemur að vísu til
mála í því, en því líkast þó, sem hún sé
utan húss eða eins og sakleysið sjálft
einhvers staðar að hurðarbaki. Það er ef
til vill ofsagt, að hin langa og itostnaðar-
sama rannsókn sé með þessu dæmd tómt
kák. En svo augljós sem ábyrgð stjórn-
arinnar er í augum almennings, er ó-
skiljanlegt hvernig hún fer fram hjá hinni
lærðu nefnd. Þó yfirskoðunarmaður
brygðist skyldu sinni, var ekki þar með
sagt, að háskólaráðið, mentamáladeildin
og stjórnin sjálf þyrftu endilerga að fara
svo að ráði sínu. Og stærsti hængurinn
á vegi yfirskoðunarmanns, að leysa
skyldu sína af hendi, var eflaust í
því fólginn, að forseti háskólans og fé-
hirðir var einn og sami maðurinn, lögum
og reglugerð háskólans gagnstætt. En
þessi maður var af stjórninni, eða menta-
máladeild hennar, skipaður í embættin.
Almenningi þessa fylkis er það nokkurn
veginn eins ljóst og að 2 og 2 eru 4, að
það eru fleiri en einn og fleiri en tveir,
sem brugðist hafa trausti hans í sam-
bandi við þetta trúnaðarstarf, eftirlitið
með fjármálarekstri háskólans.
“BanniS afnumið!”
Síðan ölsölulög Bandaríkjanna voru
samþykt hafa oft orðið á vegi vorum
menn, sem hrópað hafa fagnandi, “að
vínbannið í Bandaríkjunum sé afnum-
ið.” Blöð, sém sömu augum líta á vín-
sölu og bruggarar, hafa mjög tekið í sama
streng, út um allan heim. Hverju þessir
menn eru að fagnar, þó svo væri nú kom-
ið ,sem ekki er, að bannið væri afnumið,
er þeim eflaust ljósara en öðrum.
Með tekjumar, sem Bandaríkjastjórnin
gerir sér vonir um af vínsölunni, sem
byrjar 7 apríl, mun fara sem fyr, að þær
munu éta sig upp. Þegar bannið var af-
numið í Finnlandi, jukust glæpir þar um
allan helming og kostnaður stjórnareftir-
litsins óx auðvitað í hlutfalli við það. í
tímaritinu “Christian Register”, er þeim
orðum um haginn af ölsölunni farið, að
úr atvinnuleysinu bæti hún ekkert, því
við hana hljóti ekki fleiri atvinnu, en
þeir er henni tapi, er nú vinna að til-
búningi og sölu óáfengra drykkja. Sá
atvinnuvegur blómgaðist við bannið, og
mun aftur með ölsölunni réna. Ennfrem-
ur bendir blaðið á, að bygg til ölgerðar,
nemi ekki einum hundraðasta hluta af
allri framleiðslu þeirrar vöru í landinu,
svo atvinnuveg bænda komi ölsalan að
litlu haldi. Og kostnaður við fanga-
gæzlu ,segir blaðið að hljóti með henni
að vaxa svo, að beinna tekna stjórnar-
innar af ölsölunni, muni lítið gæta.
Hverju er þá verið að fagna? Því, að
geta sýnt sig drukkinn á almenna færi?
Það er eina sjáanlega fagnaðarefnið, svo
siðgæðis- og lærdómsríkt sem það er.
En viðvíkjandi því, að bannið sé af-
numið, er nú með þessari ölsölu um ekk-
ert slíkt að ræða. Vínbannslög Banda-
ríkjanna, eru eftir sem áður í gildi. Með
ölsölulögunum er sú eina breyting á þeim
gerð, að sterkara öl er nú selt, en áður
var, eða 3.2% í stað 1%, eða því sem
næst. Auk þess eru þetta stjórnar og
þinga ráðstafanir, en með því er ekkert
sagt um vilja almennigs í bannlagamál-
inu. Þegar til kosta hans kemur um
afnám bannsins, og á annan hátt verður
það ekki afnumið, gæti svo farið, að vín-
sálirnar yrðu fyrir vonbrigðum.
Vísindin undraverð.
“Getur þú stjórnað Arcturus?” Eitt-
hvað svipað því spurði Job forðum^ Ó,
jú, Job, nú geta menn það lítilræði, því
þessi sama stjarna, sem er þúsund sinn-
um stærri en vor sól, á að þrýsta á
hnappinn, sem opnar dyr heimssýningar-
innar, sem á komandi sumri verður haldin
í Chicago. Ljósgeisli, sem lagði af stað
frá Arcturus fyrir fjörutíu árum, er vænt-
anlegur til jarðar á komandi sumri.
Stjarnan er sem sé 40 ljósáru burtu frá
jörðu. Galdurinn er í því fólginn að við
komu geislans, verður honum breytt í raf-
orku. Að Arcturus var valin til þess að
leysa þetta starf af hendi fremur en aðrar
stjörnur, sem alt eins vel gátu gert það, er
af vissum ástæðum. Fyrir fjörutíu árum
var, sem kunnugt er, heimssýning haldin
í Chicago, en um það leyti hefir þessi
geisli verið að leggja af stað heiman frá
sér, sem nota á til að opna sýninguna
með nú.
“Það er gott að hafa strákinn”.
Þetta máltæki á við um það, sem er að
gerast í sambandi við skattinn sem nýver-
ið var lagður á sykur. Um leið og skattlög
þessi voru samþykt, og jafnvel áður, var
farið að selja sykur hér á hærra verða.
Er þó svo að skilja, sem skattlögin geri
aðeins ráð fyrir, að hann verði lagður á
vöruna um leið og hún flyzt inn í landið,
enda eru 90% af sykur þeim, sem hér er
seldur, innflutt vara. Nú mun ekki neinn
sykur ennþá hafa fluzt inn, síðan lögin
voru samþykt. En samt er hann seldur
með álögðum skatti. Smákaupmenn eiga
ekki sök á þessu, því skatturinn er nú
þegar lagður á þá, sem almenning, heldur
heildsalar og stórverzlarar. í Winnipeg
er sagt, að hálfs- árs forði sé til af syk-
ur, sem keyptur var áður en skattlögin
voru samþykt. Hví ætti almenningur,
að greiða 2 cents meira fyrir hvert pund
af þeim sykur, ef það er ekki skatt-
peningur til landstjómarinnar?
Sætabrauð og fleiri vörur hafa einnig
hækkað um 2 cents, hvert tíu centa
virði, þó ekki sé svo mikið sem spónfylli
af sykur í því. Það dylst engum hvað
hér er verið að hafast að.
Út af þessu er að verða urgur í mönn-
um, sem von er, því svo ílt sem þykir að
greiða bæði þennan skatt og aðra er þó
enn verra til hins að vita, að féð fari
ekki til stjórnarinnar, sem í því skyni er
greitt.
Drummond segir upp stöðu sinni
Mr. Robert Droummond, stjórnandi
deildar þeirra er yfirskoðun reikninga
hafði með höndum hjá fylkisstjóm Mani-
toba, sagði upp stöðu sinni í gær. Á-
stæðan er auðvitað afstaða hans eða
deildar þeirrar er hann veitti forstöðu, til
háskólamálsins.
Það er engum blöðum um það að fletta,
að deild þessi var einn af aðilum þeim,
er að einhverju leyti bar ábyrgð á eftir-
litinu með fjármálarekstri háskólans. Og
Mr. Drummond hefir með því að segja
upp stöðu sinni sýnt, að hann viðurkennir
þá ábyrgð.
En hvað er um aðra, sem að sínu leyti
báru einnig ábyrgð á rekstri háskólans?
Ætla þeir að reyna að telja fólki trú um,
að háskóla-hneykslið komi þeim ekkert
við?
Ef Bracken-stjórnin metti skyldurækni
sína gagnvart almenningi eins mikið og
Mr .Drummond mundi hún einnig leggja
niður völd. Ef Mr. Drummond átti fyrir
því að fara úr stöðu sinni á hún það
ekki síður.
NÝJU FYLKISSKATTARNIR
Tveggja miljón dollara skattaálagningin,
sem Bracken-stjórnin gerir ráð fyrir að
bæta við skattbyrði fylkisbúa mælist ekki
vel fyrir. Að vísu má segja það um alla
skatta. En að ástæða sé nú fremur en
áður til að kvarta undan nýrri skatta-
byrði, munu flestir kannast við.
W. Sanford Evans fylkisþingmaður í
Winnipeg, hefir allra manna bezt sýnt
fram á það, að þessi nýja skatta-álagn-
ing keyri fram úr öllu hófi, og íbúarnir
geti ekki risið undir henni. Þessvegna
segir hann, að eina leið stjórnarinnar
hefði verið sú, að hækka ekki skatta,
heldur skera niður útgjöldin. Skal hér
bent á nokkuð af því, er hann færir máli
sínu til stuðnings.
Skattar fylkisstjórnarinnar, benti Mr.
Evans á, að hefðu hækkað hraðar en hún
gerði sér nokkua grein fyrir. Árið 1928
voru útgjöld fylkisbúa einum þriðja minni
en nú. Samt námu allar tekjur þeirra
þá alt að því 75 miljónum dollara meiru
en nú. Með verðfalli á framleiðslu talið
síðan og með þessari nýju tveggja miljón
dollara skatt-álagningu, er skattabyrðin
hlutfallslega nú fjórum sinnum hærri en
árið 1928.
Að halda þannig áfram að hlaða skatt-
abyrðinni á íbúana, getur ekki góðu láni
stýrt. En það vesta við þetta er þó það,
að jafnvel þó íbúamir hnýttu sér skatta
baggana á bak, er ekki einu sinni úr
bráðustu fjárklípum stjórnarinnar bætt
með því. Útgjöld og tekjur verða ekki á
árinu jafnaðar með skattinum. Fylkið
liefir tekið að láni á síðast liðnum 4-5
árum, 27 miljónir dollara. Skuld fylkis-
ins hefir aukist þetta á þessum stutta
tíma. Árið 1914 var öll skuld fylkisins
ekki meiri en þetta. En af skuld fylkis-
ins falla nú á þessu ári 16 miljónir dollara
í gjalddaga. Eru 6 miljónir af því í New
York. Til þess að standa í skilum með
þessi lán, verður að taka ný lán, sem nú
fást ekki nema með okur kjörum.
Á árunum frá 1928-1931 eyddi fylkis-
stjórnin 177 dollurum til jafnaðar á móti
hverjum 100 dollurum, sem hún tók inn.
Árið 1932 eyddi hún 247 dollurum fyrir
hverja 100, sem henni áskotnaðist í tekj-
um. Það þarf ekki mörgum getum um
það að fara, hvert þetta stefnir.
í fjárhagsáætlun komandi árs eru ekki
tekin með í reikninginn útgjöld til at-
vinnulausra. Þau útgjöld hljóta að nema
svipuðu og þessir nýju skattar. Og þetta
eru brýnustu og óumflýjanlégustu útgjöld
ársins. Fyrir þeim er engin ráðstöfun gerð
af stjórninni. En samt heldur hún fram,
að á fjárhag sínum hafi hún ráðið fullar
bætur með nýju sköttunum.
Sannleikurinn er sá, að með stefnu
Bracken 'stjómarinnar er hag þessa fylkis
svo komið, að honum verður ekki bjargað
hvorki í bráð né lengd, nema með gagn-
gerði breytingu.
Og sú breyting verður að vera í því
fólgin, að skera niður stjórnarkostnaðinn.
í fjárhags-áætluninni fyrir komandi ár
gerir stjórnin ráð fyrir að færa kostnað-
inn niður, auk ellistyrksins sem hún virð-
ist ætla að hætta að greiða að sínum
Mtla hluta, um aðeins 336 þúsund dollara.
Það er um 2!4 af hundraði af öllum
stjórnarkostnaðinum eða tæplega 4'/2 af
hundraði af þeirri upphæð, sem stjórnin
getur farið með eins og henni geðjast. Á
öðrum eins tímum og nú em, virðist mér
það hefði átt að vera fyrsta skylda fylk-
isstjórnarinnar, að færa' stjórnarkostnað-
inn niður í stað þess að hlaða nýjum
sköttium í miljóna tali á íbúa fylkisins.
Eg hefi sagt það áður og eg segi það
enn, að skatta-gjaldþol Manitoba búa sé
þrotið. Öllum stjórnum sínum, þ. e.
sambands- fylkis- og sveitarstjómum,
greiða þeir nú um 60 miljónir dollara ár-
lega ,til stjórnarreksturs. En allar tekj-
ur íbúanna, í vinnulaunum og framleiðslu
arði nema 160 miljónum dollara. Af öll-
um tekjum sínum eru þeir að greiða 40
af Ivundraði til stjórna. Þetta skatta-
fargan getur ekki lengra gengið, og er
meira að segja gengið mikið of langt.
Hvað á að gera? Færa starf stjórn-
arinjiar saman. Við höfum ekkert við
þann sæg manna að gera utan um þessi
fáu störf, sem í verkahring fylkisstjórn-
arimiar eru. Virðist Mr. Evans að nokkru
sammála Mr. Travers Sweatman, K.C.,
er á orði hefir haft, að fjórar
stjórnardeildir nægðu þessu
fylki. Og eiginlega ættu að
vera skipaðar hagfræðingum,
með fáeinum mönnum hver, eða
ekki helming þeirra er nú eru
í stjórnarþjónustu. Að öðrum
I kosti ætti að koma svona spam-
'aði á stjórnarkostnaði í fram-
llcvæmd, með því að kjósa
J nokkra manna nefnd hagfræð-
iinga auðvitað, svipað og Bretar
Igtrðu, eftir stríðið, til þess að
gera hagkvæma starfsáætlun,
en leggja niður öll þýðingai'lauft
stjórnarstörf. Bretar gerðu
þetta til þess að koma stjómar-
kostnaði sínum í hóf. Og það
hepnaðist vel. Álíta þessir menn
báöir, að í öðru hvoru þessu
só bótin fólgin á fjárhagsvan-
kvæðum fylkisstjómarinnar, cn
alls ekki hinu, að hækka stjórn
arkostnaðinn ótakmarkað og
skatta íbúanna til þess að
standa straum af honum í það
óendanlega.
Annað sem mjög athugavert
þyKir við skatt Bracken-stjórn-
arinnar á vörum, er innheimta
lians. Sjá menn ekki betur, en
að kostnaðurinn við innheimt-
una verði afar mikill og hreinn
hagur stjórnarinnar af honum
verði ekki nærri sá, er ætlað er.
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’a
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þœr eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frft
Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
EJNAR MUNKSGAARD
og útgáfustarfsemi hans.
Corpus codicum Islartdicorum
medii ævi IV. Codex Frisanus,
With an Introduction by
Halldór Hermannsson, Copen.
hagen, 1932
Fyrir rúmum 15 árum kom
ungur maður til Kaupmanna-
hafnar að leita sér fjár og
frama. Hann var vinfár og fé-
lítill, en hafði alt frá æsku vit-
að, hvað hann vildi, og aflað sér
óvenjulegrar þekkingar á starfi
sínu. Enjar Munksgaard er jósk-
ur að ætt, fæddur í Vébjörgum
1890. Þar byrjaði hann bók-
salanám sitt, en fór. tvítugur
að aldri suður í lönd og vann
þar í bókaverslunum í Þýska_
landi, Svisslandi og Frakklandi
í sjö ár. Þegar til Hafnar kom,
gekk hann í félag við annan
mann, Levin að nafni, og byrj-
uðu þeir félagar í smáum stíl
og seldu fyrst einkum gamlar
bækur. En það kom brátt í
ljós, að Munksgaard var fram-
takssamur og fundvís á nýjar
leiðir. Fornbóksala þeirra fé-
laga óx og varð sífelt fjöl-
breyttari, og áður en langt leið
tóku þeir að færast ýmis meiri
háttar útgáfufyrirtæki í fang.
Nú er svo komið,' að Levin &
Munksgaard er stærsta vísinda-
forlag Norðurlanda og fyrirtæki
beirra eru vel þekt af fræði-
mönnum um allan hinn siðaða
heim. Vísindatímarit þau, sem
þeir gefa út (Acta philologica,
jpsychiatrica, opthalmologica o.
s. frv.), hafa áskrifendur í 500
bæjum víðs vegar um lönd.
Það er ekkert launungarmál,
að það er Munksgaard, sem er
lífið og sálin í þessari miklu
starfsemi, enda hefir hann til
þess óvenjulega hæfileika, bæði
að gáfum, lærdómi og skap-
lyndi. Hann er fjölmentaður og
fræðimaður að upplagi, prýði-
lega ritfær sjálfur og hefir sam-
ið og gefið út rit ,um bókfræði
og bókasöfnun í hjáverkum sín-
um (m. a. Nodier, Den boggale
1921, með fróðlegum skýring-
um, og Om Flatöbogen 1930).
Og hann er höfðingi í lund, stór-
tækur og stórhuga, kaupsýslu-
maður og víkingur í senn. Hann
er óvenjulegt Ijúfmenni í fram-
göngu og munu flestir íslend-
ingar, sem átt hafa því láni að
fagna að kynnast honum, hafa
fengið á honum miklar mætur.
Spillir það ekki til, að hann er
jóskur, því að íslendingar hafa
jafnan átt betur skap saman
við Jóta en Eydani.
Munksgaard veitti því skjótt
athygli, að góður markaður var
fyrir íslenzk fornrit og gamlar
íslenzkar bækur víða erlendis.
— Enda hefir hann lagt meiri
og meiri áherslu á þessi fræðf
í bókaverslun sinni og verið
fundvís á ágætar bækur um
ísland og íslenzk efni. Hann
hefir og kostað ýmis rit um ís-
lenzka og norræna fornfræði,
sem hér er ekki rúm til þess að
telja. En stærsta fyrirtæki hans
af því tæi eru ljósprentanir þær
eftir íslenzkum handritum, sem
hann hóf 1930 með hinni miklu
útgáfu Flateyjarbókar, og hélt
áfram með Codex Wormianus
(Ormsbók Snorra-Eddu), Cod-
ex Regius af Grágás, og nú síð-
ast með Codex Frisianus. Þess-
ar útgáfur hafa allar verið gefn-
ar út án styrktarfjár, nema
Flateyjarbók, og má það kalla
þrekvirði, því að þær kosta stór-
fé. En Munksgaard hefir tek-
ist að fá áskrifendur um víða
veröld, jafnvel austur í Japan,
auðvitað mest bókasöfn, svo að
fyrirtækið ber sig, þó að for-
lagin.u sé það meir til frægðar
en hagnaðar. Enn munu þessar
útgáfur víðast liggja lítt not-
aðar, en -þær eru rækileg á-
minning um að sinna fornbók-
mentum vorum og eitt stærsta
spoi-ið, sem stígið hefir verið
síðustu árin til þess að efla
hróður íslands út á við. Þess
má geta, að formáli er fyrir
hverri bók á ensku, og hafa
allir formálarnir fram að þessu
verið ritaðir af íslendingum.
En Munksgaard mun ekki
láta staðar numið við útgáfu
handritanna, en af þeim ætlar
hann framvegis að gefa út eitt
bindi árlega. í sumar sem leið
færði eg það í tal við hannr
hvort ekki myndi tækilegt að
ljósprenta nokkurar af hinum
elstu og fágætustu prentuðu
bókum á íslenzku, líkt og hann
hefir látið gera við danskar
bækur frá 16. öld Biblíu Kristj-
áns 3. o. fl.). Hann brást þeg-
ar vel við og hefir nú í hyggju
að byrja þessa útgáfu Monu-
menta typographica Islandica)
á þessu ári með eftirmynd af
Nýja testamenti Odds Gott-
skálkssonar. Af þessari elstu
prentuðu bók á íslenzku eru
ekki nema örfá heil eintök til,
og verða þau nú ekki keypt,
hvað sem í boði er. En hin
nýja útgáfa, sem er fullkomin
eftirmynd hinnar gömlu verður
seld fyrir einar 25 krónur
(danskar). Ef þetta nýja fyrir-
tæki fær góðar undirtektir,
verður haldið áfram, m. a. með
Guðspjallabók Ólafs Hjaltason-
ar, sem eki er til nema eitt
eintak af í veröldinni. Sálma-
bók, Grallara og Vísnabók Guð-
brands birskups, og jafnvel
Guðbrands-biblíu sjálfri. Af
bókum þessum verða ekki prent
uð nema 200 eintök, og má
ganga að þvf vísu, að þær verði
bráðlega fágætar og verðmætar.
* * *
Codex Frisianus (Frissbók)
AM 45, fol., er ritaður snemma
á 14. öld, líklega af íslenzkum
skrifara fyrir einhvern norskan
höfðingja. Handritið hefir verið
í Noregi, en kom til Danmerkur
á 17. öld. Það var um skeið í
eigu Otto Friis, sem það síðan