Heimskringla - 06.09.1933, Blaðsíða 2

2. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 6. SEPT. 1933.
HREINDÝRAVEIÐAR
í Þingeyjarsýslu á 19 öld.
Eftir Jóhannes Friðlaugsson
frá Fjalli.
Framh.
Þegar veiðimenn komu heim
með veiði sína, var fyrst hirt
um kjötið. Var það saltað eða
reykt og þótti geymast mjög
vel. Heldur þótti það þurt og
fitualust að mestu. Safnast
fitan á hreindýrunum í fituhellu
eða fituklump ofan á malimar,
en er ekki innan um kjötið.
Verði dýrin mögur, hverfur
þessi fituhella með öllu. Annars
þótti kjötið ljúffeng fæða og
o. fl. Voru uglur þessar settar
á stoðir í bæjardyrum, skemm-
um og á þæjarþil. Mun ein-
staka hreindýrshornugla vera
til enn. Þá voru smíðaðir úr
homunum klifberaklakkar,
handföng á heykróka ög á
göngustafi. Stundum voru
rendir úr hornunum húnar og
þeir settir á endann á brodd-
stöfum til prýðis og til þess að
hönd göngumannsins rynni síð-
ur upp af stafsendanum. Líka
voru smíðaðir úr hornunum
ýmsir smáhlutir, t. d. hagldir,
hrífusköft, tóbaksdósir, nálhús
rakti harni slóðimar víða um
norðurhluta Reykjaheiðar, um
daginn ,en fann aldrei dýrin.
Um nóttina lét hann fyrirberast
í klettasprungu og reif hrís til
þess að hafa undir sér, svo hann
hvíldi ekki á frosinni jörðinni.
Daginn eftir rakti hann slóðir
dýranna heim að kofanum á
Þeistareykjum og þaðan svo
fram með Bæjarfjall og fram að
Gæsafjöllum. Þar hitti hann
dýrahóp og skaut tvær kýr. Fló
hann belg af öðru, lagði svo af
stað heim á leið og hafði belg-
inn með sér. Næstu nótt lá
hann. úti vestur af Mófelli,
og “pinnar ’. Er það smáhlutur, | pdædcli hann sig í hreindýrsbelg
sem konur nota við sauma. Lnn Qg svaf fr4 náttmálum til
helst líkt fuglakjöti. Kjöt af Að lokinni þessari lýsingu af dagmála og leið mjög vel, eins
„j * ' <"'c' ” Qg hann væri í bezta rúmi. Svo
vel skýldi hreinbelgurinn hon-
um fyrir vetrarkuldanum.
Um 1880 var Stefán Rafns-
son, þá bóndi á Tóvegg í Keldu-
hverfi, á hreindýraveiðum, og
með honum Þorlákur bóndi í
Hlíðarhaga. Stefán skaut á
stórt graðdýr og særði það. Tók
dýrið á rás, og elti hann það á
fæti. Þegar dýrið hafði hlaupið
fullorðnum dýrum mun venju- j hreindýraveiðum hér í sýslu,
lega hafa vprið 45—55 kg., og af ætla eg að setja hér nokkrar
gömlum feitum graðdýrum alt veiðisögur, sem eg hefi heyrt
að því 75—85 kg., eða jafnvel eftir góðum heimildum, og
meira. Skinnið af hreindýrum munu vera sannar. Gefa þær
er heldur þunt og haldlítið til nokkra mynd af þeim erfiðleik-
skógerðar, en var þó notað til um og æfintýrum, sem fylgdu
þess og eins sem eltiskinn í hreindýraveiðunum.
skóbryddingar og þvengjaskinn. um 1880 bjó á Ingveldarstöð-
Annars mun þá ekki hafa verið um f Kelduhverfi bóndi sá er
brýn þörf á að nota það til skó- jðn hét og var Jónsson. Lagði
gerðar vegna þess, að þá voru hann mikla stund á hreindýra- nokkurn sprett, sneri’ það á móti
sauðskinn alment nog til, og veiðar og mun hafa verið með stefáni reis u á afturfæt-
1__ _____ UntvA f{1 , . « a__ t__<•___:x____~ L l
urna og lamdi hann undir sig
með framfótunum, en féll um
leið dautt niður ofan á hann.
Mátti Stefán sig hvergi hræra.
Þorlákur kom þá þar að, dró
dý^ið ofan af honum, og hafði
Stefán ekki sakað.
þau voru talin miklu betri til þeim fyrstu þar í sveit, sem not-
þeirra hluta. En hreinfeldirnir aði byssu við veiðarnar. Var
voru notaðir til margra hluta, það gömul hermannabyssa, og
og voru skinnin þá ekki rökuð, hjó hann sjálfur til kúlurnar í
heldur notuð með hárinu á. hana. Eitt sinn lagði Jón af
Stundum voru saumaðar úr stað f veiðiför á sunnudags-
þeim hempur eða treyjur. Þaðan kvöld, snemma í september.
mun vera komið nafnið hrein- Reið hann fram á Reykjaheiði
bjálfi. Oft voru hreindrýafeld- og skaupt eina hreindýrskú úr
irnir notaðir yfir rúm í staðinn hóp, sem í voru um 40 dýr; var
fyrir brekán, og þóttu þeir hlýir j þag vestur af Eilífsvötnum.
að hafa yfir sér í vetrarhörkun- veður var gott, og lá Jón úti um
um. Eins voru þeir notaðir ofan nóttina undir beru lofti. Dag-
á stóla og hnakksæti til mýktar, inn eftir hélt hann veiðiferðinni
jafnvel í hlífar á reiðinga o. fl. (4fram og feldi þá tvö graðdýr,
líka kom það fyrir að hjástöðu- en bógbraut það þriðja. Þegar
menn, þegar þeir stóðu yfir beit-' dýrið fékk sárið, lagði bað á rás
arfé, og veiðimenn, þegar þéir undan og út í Eilífsvötn. Jón óð
stóðu við dorg á Mývatni á fram f vatnið á hlið v« dýrið og
vetrum, hefðu hreindýrafeldi á gat fiæmt það upp í tanga, sem
baki sér til skjóls fyrir kulda. | gengur út í vötnin. Þar lagðist
Um eitt skeið voru hreindýra-, dýrið undir stóran stein, og ^0^0' og æriaðTaTsnúa þæ5
feldir utflutningsvara, en ekki|skaut Jón á það en hæfði eigi.. niður & hornunum)
en dýrið brá
hefi eg getað fengið upplysingar Lagði þá dýrið í vötnin, synti, hornunum undir hann og vo
um það, hvað mikið hefir feng- norður yfir þau og lagðist þá við hann upp á þeim og hljóp á stað
ist yny þ . jstein rétt við vötnin. Jón var gem ]aast vær] og stefndi beint
Þá komum við að hornunum nú orðinn kúlulaus, og voru á Jokulsá) þar sem að henni
af hreindýrunum. Voru þau nú góð ráð dýr. Tók hann það voru djdp hamragljúfur. Jósafat
hirt eins og alt annað. Á tima- rað að hlaða byssuna með sma- þotti nú sýnt að dýrið mundi
bili voru þau verzlunarvara. f steinum í staðinn fyrir kúlu,
Jósafat hét maður og átti
heima í Ási í Kelduhverfi. Var
hann skytta góð og á bezta
aldrei þegar þessi saga gerðist.
Eitt haust fór hann í göngur
með Birni bónda á Meiðavöllum,
og hafði byssu sína með sér.
Hittu þeir félagar hreindýrahóp,
og skaut Jósafat á stórt graðdýr
og særði það. Björn var þar
nærstaddur og reið á eftir dýr-
inu. Dýrið snéri á móti hestin-
um og réði á hann. Bjöm
fleygði sér af hestinum og réði
skrifuðum endurminningum j læddist síðan að dyrinu, lagði
/gamallar konu hér í sýslu getur byssuhlaupið næstum við hrygg
hún þess, að þegar hún hefði
verið á grasafjalli á yngri árum,
hafi grasafólkið fundið töluvert
af hreindýrahornum. Voru þau
seld í kaupstaðinn, fékst 1—2
skildingar fyrir pundið, og átti
grasafólkið þá peninga. En þójþað, því að homin sátu föst í
svo væri að þau væru flutt út1 botninum. Jón mátti sundra
granda Birni, ef ekki væri að
gert. Hljóp hann því á bak hesti
sínum og reið á eftir dýrinu, og
um eitt skeið, munu þau aðal-
lega hafa verið notuð til að
smíða úr þeim ýmsa hluti til
heimilisþarfa. Stundum voru
þau fest í heilu lagi ófan á
staura og notuð til þess að breiða
á þau þvott, og þótti það mjög
gott. Ennfremur voru smíðað- ' í veiðiför síðla vetrar snemma
ar úr þeim uglur, sem notaðar ^ dags. Hitti hann hreindýraslóð-
Toru til að hengja á reipi, beizli ir — því snjór var á jörðu — og
þess og hleypti af. Dýrið lagðLvar ekki meira en svo að hann
enn á rás og í vötnin, en komst|hefði við þvi j>egar hann var
þá skamt áður en það datt j kominn f skotfæri við dýrið,
dautt niður. Óð nú Jón fram hljóp hann af baki og skaut
að dýrinu og ætlaði að koma | dýrið undir Birni. Var það þá
því að landi, en gat ekki hreyft komið f námunda við árgljúfrin.
Ekki sakaði Björn neitt, en
þetta þótti mjög vasklega gert
af félaga hans.
Sigurpáll var maður nefndur
og var Árnason. Bjó hann í
Skógum í Reykjahverfi. Eitt
haust býr hann ferð sína norður
yfir Reykjaheiði og að Fjöllum
í Kelduhverfi. Á leiðinni norð-
ar, í svonefndu Jóhannsgili, hitti
hann á fjallagrös mikil, tínir
þar væna hrúgu af grösum, skil-
dýrinu þarna fram í vatninu —
sem náði honum í mitti — og
bera skrokkhlutina í mörgum
ferðum í land. Eftir það sneri
Jón heim á leið og þóttist hafa
gert fengsæla ferð.
í annað sinn lagði Jón af stað
Fyrir Fimm Heilar Samstæður
af Poker Hands Spilum
Getið þér fengið kvensokka úr hinu finasta siki á 45
möskva prjóni. Jafnframt því sem sokkar þessir eru
hinir endingar beztu eru þeir með
þeirri fögru og glanziausri áferð, sem
svo mjög er sókst eftir. Fást á öUum
nýjustu litum. Stærðir 8|/2, 9, 914, 10.
Það er sannur spamaður að vefja
upp vindlinga sína sjálfur úr, Turret
Fine Cut, þar sem þér fáið yflr 50
úr 20c pakka.
úr
Það borgar sig
uað vefja sínarsjálfur5
TURRET
FINE CUT
VINDLINGA TOBAKI
GEYMIÐ POKER HANDS SPILIN
^Imperial Tobaccx) Company of Canada, Limlted
ur tínuna eftir og ætlar að
taka hana á heimleiðinni. Segir
nú ekki af ferðum hans fyr en
hann kemur að fjallagrösum
sínum á heimleið. Sér hann þá
að grösin eru að mestu horfin.
En rétt hjá liggur hreindýr og
sefur vært. Þykist Sigurpáll
vita, að dýrið muni hafa étið
grösin og þótti ekki gott að
vera búinn að missa grasanna
og jafnframt að hafa ekkert
vopn í höndum til að ráðast á
dýrið með. Leitar hann nú í
vösum sínum og finnur þar lít-
inn sjálfskeiðing. Tekur hann
hnífinn ojpnn og finnur að
hann er beittur vel. Læðist nú
Sigurpáll að dýrinu og sezt
klofvega yfir hálsinn á því,
grípur vinstri hendinni um hom
þess og bregður um leið hnífn-
um yfir háls drýsins og veitir
því mikinn áverka. Þegar dýrið
fékk lagið, stökk það á fætur
og á rás með manninn á hálsi
sér. Sigurpáll stingur dýrið aft-
ur og aftur í hálsinn með hnífn-
um. Mæðir nú dýrið blóðrás, og
eftir nokkrar sviftingar og
hlaup hnígur það niður og er
þá dautt. Gerir Sigurpáll dýrið
til og flytur heim og þóttist vel
hafa fengið borgaða grasatínu
sína.
Jónas hét maður og var Jóns-
son og bjó á Grænavatni við
Mývatn. Var hann’gildur bóndi
og hreppstjóri í Mývatnssveit.
Einn dag að vetrarlagi gekk
hann fram á Mývatn að vitja
um silunganet sín, sem hann
hafði lagt undir ísinn. Er það
alsiða þar við vatnið að leggja
silunganet undir ísinn á vetrum,
og veiðist oft vel á þann hátt.
Þegar Jónas kom fram að netj-
unum, sér hann hvar kemur
hreindýr og stefnir beint
hann. Vopn hafði hann engin
utan ísabrodd sinn. Dýrið kem-
’»■ nú ^alt af nær og nær og
>reytir ekki stefnu sinni.þótt það
sjái manninn. Þegar dýrið átti
ekki eftir nema fáa faðma að
Jónasi, greip hann ísabroddinn,
víkur sér á hlið við dýrið og
skýtur broddinum að því. Gekk
hann á hol og féll dýrið þegar
Þótti Jónasi för sín góð að hafa
fengið slíka veiði jafn-fyrirhafn
arlítið.
Eitt sinn lögðu þeir af stað á
hreindýraveiðar þrír synir
Péturs bónda í Reykjahlíð, þeir
Sigurgeir, Hallgrímur og Jón.
Voru þeir vel ríðandi, nema
Sigurgeir, sem var á lötum
hesti. Urðu þeir samferða norð-
ur á Reykjaheiði og hittu þar
dýraflokk allstóran. Þegar dýr-
in urðu mannanna vör, tóku
þau sprettinn og norður heiðina.
Riðu þeir geyst á eftir, Hall-
grímur og Jón, en Sigurgeir
varð langt á eftir, sökum þess
hvað hestur hans var seinn.
Þegar dýrin komu alllangt norð-
ur á heiðina, hlupu þau fram á
hóp manna, og voru það fjár-
leitarmenn úr Kelduhverfi.
Sneru þau þá við og köstuðust
svo hart í fang þeirra bræðra að
þeir komu ekki skoti á þau og
töpuðu þeim suður á heiðina.
Sneru þeir þá aftur heimleiðis
og þótti för sín ekki góð, —
hestarnir orðnir þreyttir og
veiðin engin. En þegar þeir
komu suður á heiðina, hitta
þeir Sigurgeir bróður sinn. Er
hann þá að enda við að gera
til tvör hreindýr, sem hann
hafði skotið úr sama hópnum,
sem þeir bræður höfðu lengst
elt og tapað af. Var ekki laust
við að Sigurgeir gerði gaman að
ferð þeirra bræðra sinna og
þeysireið þeirra. Urðu þeir nú
allir samferða heim og fluttu
með sér dýraslátrin.
Þess er getið að einu sinni voru
þeir á herinaveiðum á Reykjah.
Jakob Pétursson á Breiðumýri
í Reykjadal og Magnús Jónsson
á Sandi í Aðaldal. Þó læt eg
það ósagt ,að Magnús hafi þá
verið farinn að búa á Sandi, en
þar bjó hann lengi seinni hluta
æfi sinnar. Þeir félagar hittu
karldýr eitt austur við Jökulsá
og lentu í eltingum við það.
Ekki er þess getið, hvort þeir
voru búnir að særa það eða
CANADIAN
PACIFIC
FERÐ TIL ÍSLANDS
með
CANADIAN PACIFIC
STEAMSHIPS
ER FLJÓT OG ÓDÝR.
Siglingar eru á hverjum fárra daga fresti frá Montreal eftir
hinni stuttu
St. Lawrence Siglingaleið
Með hinum skrautlegu “Empress of Britain” hraðskreiðu
“Duchesses” og vinsælu “Mont” eimskipum.
Öll hafa þriðja- og ferðamanna-farrými.
Flýtir og þægindi eru öllum trygð. Góður aðbúaður. Bezta fæði.
Breytilegar skemtanir. Og ennfremur rýmileg fargjöld.
Allar ráðstafanir eru gerðar með útvegun á vegabréfum, og nauð-
synlegum skjölum er tryggir frjálsan inngang aftur til Canada.
Eftir fullkomnum upplýsingum, leitið til næsta umboðsmanns
eða skrifið beint til
W. C. CASEY, Steamship General Passgr. Agent
312 MAIN ST. WINNIPEG, MAN.
ekki, en svo fóru leikar, að dýr-
ið réðist á Jakob, tók hann upp
á hornunum og stefndi til árinn-
ar. Jakob kallaði þá til Magn-
úsar og biöur hann í guðanna
bænum að reyna að skjóta dýr-
ið. Magnús skaut á eftir dýr-
inu upp á tvær vonir, því fær-
ið var langt, og eins miklar líkur
til að hann hitti félaga sinn
sem dýrið. En skotið hitti, og
dýrið steyptist áfram og var
þegar dautt, en Jakob sakaði
ekki. Þakkaði hann Magnúsi vel
skotið og kvað hann hafa bjarg-
að lífi sínu.
Frá því er sagt að eitt sinn
hafi nokkrir veiðimenn hitt
hreindýr eitt við Eilífsvötn, en
mistu það í vötnin og synti það
yfir þau. Riðu þeir þá fyrir
dýrið og bönnuðu því landtöku.
Það synti þá aftur þvert yfir
vötnin. Er svo sagt að svona
hafi það farið fjórum sinnum
áður en mennimir gátu yfir-
unnið það, og mun það þá liafa
verið orðið þreytt af sundför-
unum.--------------
Að lokum vil eg þakka öllum
þeim, sem hafa gefið mér upp-
lýsingar um hreindrýaveiðar. Sér
í lagi þakka eg þeim Ólafi Jóns-
syni bónda á Fjöllum í Keldu-
hverfi og Pétri Jónssyni bónda í
Reykjahlíð við Mývatn, sem
hafa lagt á sig erfiði við að
safna ýmsum upplýsingum um
framanritað málefni.
—Eimreiðin.
ÓKYRÐIN Á SPÁNI
Spánverska lýðveldið hefir
enn sem komið er bælt niður
allar uppreistartilraunir harðri
hendi. Menn munu alment líta
svo á, að grundvöllur lýðveldis-
ins sé svo traustur orðinn, að
lýðveldinu sé ekki hætt, þótt
andstæðingar þess geri sér enn
vonir um að geta náð völdun-
um í sínar hendur. Andstæð-
ingar þess eru margir, en ærið
sundurleitir, og samstarf þeirra
á milli ólíklegt nema með það
eina markmið fyrir augum, að
steypa ríkisstjórniuni. Á meðal
andstæðinga stjórnarinnar eru
konungssinnar og stjórnleys-
ingjar og margir flokkar aðrir,
og þessir flokkar eru aftur skift-
ir í smærri flokka. Vitanlega er
auðveldara fyrir ríkisstjórnina
að bæla niður uppreisnartil-
raunir þær sem gerðar eru,
vegna þess hve andstæðingarnir
eru tvístraðir. Og á meðan her-
inn er lýðveldinu trúr er því
ekki hætt. En svo er að sjá af
erlendum blöðum að uppreistar-
tilraun sú sem í ráði var að gera
í júlí s. 1. hafi átt rætur mjög
víða í landinu, miklu víðar en
stjómin gerði ráð fyrir í fyrstu,
þegar hún kornst að því, hvað í
ráöi var. Leiötogar uppreisnar-
manna höfðu ætlast til, að bylt-
ing yrði hafin að morgni þess
25. júlí með mótmælafundum
almennings og verkföllum, en
siðar í vikunni yrði látið til
skarar skríða með þátttöku
byltingarsinna innan hersins.
En frá Madrid-var símað á mið-
vikudagsmorgun 26. júlí, að
engin merki þess hefði sést, að
uppreistarmenn hefði stuðnings-
menn innan hersins. Og þennan
dag, en þá voru handtökur upp-
reistarmanna komnar í fullan
gang, var ekki búið að handtaka
einn einasta undir- eða yfirfor-
ingja úr hernum. Einn af leið-
tokum uppreistarmanna var
Gonzala de la Tori, starfsmað-
ur La Nacion, er var blað ein-
ræðisherrans Primo de Rivera á
sínum tíma. Mælt er að hann
hafi sagt er hann var handtek-
inn: “Okkur mistókst núna. En
næst gengur okkur betur.” í
sömu fregn segir: “En því fer
fjarri að yfirvöldin sé þeirrar
skoðunar, að þau hafi grafið
fyrir rætur uppreistarinnar enn
sem komið er. Allir hermanna-
skálar eru fullir. Og öflugur
hermannavörður er við allar
opinberar byggingar, pósthús,
símastöðvar, járnbrautarstöðvar
o. s. frv. Yfirvöldin hafa kom-
ist að raun um, að uppreistartil-
raunin var vel undirbúin, og að
ef ekki hefði komist upp um á-
formin jafnsnemma og raun
varð á, hefði farið illa. Það var
m. a. í ráði, að myrða ráðherr-^
ana, sprengja ráðuneytisbygg-
ingarnar í loft upp, eyðileggja
járnbrautarlínur, ýegi og brýr,
alt samfara því, að fólkið væri
æst upp gegn stjórnarvöldunum
og allsherjarverkföll átti að gera
í öllum stærri borgum lands-
ins. Uppreistarmenn ætluðu að
reyna að fá herinn á sitt band.
Fá fólkið til þess að hvetja her-
inn til þess að “bjarga þjóðinni,
með því að koma á einræðis-
stjórn” o. s. frv. Vafalaust hefði
sú einræðisstjórn orðið ein-
kennilega skipuð, ef áformin
efði hepnast, því að meðal upp-
reistarmanna voru Fascistar,
Kommúnistar, Carlistar og
Syndikalistar og ýmsir aðrir
andstæðingar lýðveldisins. Það
leyndi sér ekki, að uppreistar-
menn treystu ekki á neinn
stuðning frá hernum, en gerðu
sér vonir um, að almenningur
myndi hafa áhrif á herinn og
koma því til leiðar, að hann
snerist gegn lýðveldinu, — Rík-
isstjórnin hefir lagt nokkra á-
herzlu á, að fá menn til þess að
trúa því, að aðalforgöngumenn-
irnir hafi verið Fascistar, enda
þótt það sé alment kunnugt, að
Fascisminn hefir átt erfitt upp-
dráttar á Spáni. Primo de Riv-
era hafði ágætt tækifæri til þess
að gróðursetja Fascismann á
Spáni, en honum tókst það ekki.
Fascisminn þreifst ekki á spán-
verskri jörð. — Vísir.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU