Heimskringla - 04.10.1933, Blaðsíða 2

2. SÍÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 4. OKTÓBER 1933
JONATHAN SWIFT
Jonathan Swift hlaut þá virð-
ingu að Addison for þeim orð-
um um hann að hann væn
“mesti hugvitsmaður þjóðarinn-
ar”. Æfiatriði hans eru í stuttu
máli þessi. Hann fæddist í Dub-
lin 30. nóvember 1667, sjö mán-
uðum eftir dauða föður síns.
Foreldrar hans voru ensk og
hann taldi sig ætíð Englending.
Nám stundaði hann við Trinity
College í Dublin, féll við próf í
tveimur greinum (hann neitaði
að leggja sig eftir rökfræði) og
útskrifaðist aðeins fyrir sérstaka
náð (speciali gratia) skólans.
Þar næst var hann um tíma
skrifari hjá frænda sínum Sir
William Temple. Fór þaðan,
vígðist prestur og var svo aftur
um nokkra ára skeið hjá Tem-
ple. Átti hann fastlega von á
að sér yrði veitt góð staða í
kirkjunni en það fórst fyrir af
ýmsum ástæðum. Frá 1710—
1714 tók hann mikinn þátt í
stjórnmálum. 1713 var honum
veitt St. Patrick’s prófastsdæmi
í Dublin og þar eyddi hann þeim
parti æfinnar er hann átti ólif-
Swift hafði skrifað. Ritaði
Swift honum um leið og þetta
barst til eyrna honum að ef
hann bæði sig ekki fyrirgefn-
ingar myndi hann enginn mök
eiga við hann í framtíðinni. Svo
breytti hann við alla. Þess meiri
og hærri sem staða og tign
mannsins var því meira fékk
hann að kenna á valdi og stolti
Swifts. Hann sóttist eftir valdi
og breytti sem hann hefði vald.
Hinn frægi hershöfðingi Webb,
gekk við staf og hækju upp tvo
stiga til að heimsækja hann og
bjóða honum til mfatverðar,
Swift þáði boðið en afþakkaði
það svo klukkutíma síðar.
Hann var ætíð einkennilegur
í framkomu. Eitt sinn hitti hann
mann einn utan af landi. Spyr
hann hann hvert hann muni að
nckkurntíma hafi verið gott
eður, “Já,” segir maðurinn.
“Guði sé lof eg man eftir miklo
róðu veðri um mína daga.” —
“Það er meira en eg get sagt,”
svarar Swift, “því eg man aldrei
að það hafi ekki verið of heitl
eða of kalt, of blautt eða of
'rurt, en það gerir ekki til, við
enda ársins kemur það alt r
samastað niður.” Fólk áleit
að. Hann var orðinn að heita
mátti algerlega brjálaður 1741. hann vitskertann fyrir svona at-
Dó hann 1745 og gaf í erfðaskrá hæfi' Alt sem stóð f veSj hans
varð að víkja. Valdagirnin var
; afskapleg.
Hann beygði sig
mönnum og varð
sinni allar eigur sínar til stofn-
unar geðveikrahæli. .
, , ekki fyrir ______________ _0 ----
Swift var maður afskaplega brjáIaður loksing g4 hann það
stoltur og matti alt luta hon- Qg kyeið þvf Qg hræddist
um> jafnvel mestu stjornmala- það aUa sína æfi Á gangi eiu
menn aldarinnar. A þeim arum ^ með vinj gínum sá hann tré
sem hann gaf sig að stjornmai-
um voru áhrif hans feikileg.
sem var dautt að ofan. “Eg
dey eins og þetta tré,” sagði
Samuel Johnson sagði að hann hann
hefði ákveðið pólitíska skoðun
þjóðarinnar. Víst er það að
báðir stjórnmála flokkarnir
En hann varð alla æfi sína
fyrir vonbrigðum. Fyrst er
Whigs og Tories — sóttust öann var hjá Temple, manní
eftir að hafa hann á sínu bandi., Fem hafði ehhi halfar gáfur
Fyrst aðhyltist hann hinn fyr- ihans- Þar matti hann borða með
aði svo tugum skiftir manna á
allann hátt. Hann var elskaður
og virtur af írum eins og fáir
menn hafa verið. Það má næst-
um því segja að í augum íra.
var hann dýrðlingur. En þrátt
fyrir það var líf hans gleði-
snautt.
Ekki varð það honum heldur
til mikillar gleði að tvær konur
unnu honum hugástum. Önn-
ur þeirra er fræg sem Stella.
Unni hann henni mikið og skrif-
aði henni á hverjum degi og
skýrði henni frá hverju smáat-
viki (The Journal to Stella).
Er það rrijög merk heimild um
líf hans og hugsanir. En aldrei
vildi hann giftast henni hvort
sem það hefir verið af því að
hann leit svo á að hjóna ást
væri óeðlileg eða hvort hann var
hræddur um að hann yrði þá og
þegar vitskertur. Samt giftist
hann henni. Hefir að líkindum
gert það fyrir hana, en aldrei
voru þap saman og aldrei sá
hann hana án þess að þriðja
manneskjan væri viðstödd. Var
hann að vissu leiti valdur af
dauða hennar og fékk það hon-
um mikillar hrygðar.
Sú hrygð ásamt annars gerði
það að verkum að síðasti hluti
æfi hans var sannariegt helvíti.
Hann þjáðist afskaplega til sái-
ar og líkama. Við mann nokk-
urn sagði hann: “Þér hafið nú
hitt hinn ógæfusamasta mann
í heimi, en um hvað valdi ó-
gæfu hans megið þér ekki
spyrja.” Heimili hans var orð-
ið honum óbærilegt, eins og
marka má af orðum hans: “Þaö
er tími til kominn að eg sé klár
við þennan heim og deyi ekki
hér eins og rotta sem étið hefir
eitur í holu sinni.” Þegar hann
kvaddi vini sína var hann vanur
að óska þess að hann sæi þa
ekki framar. Hann tapaði heyrn
inni og minninu. Lifði einsam-
all. Gat ekki lesið. I heilt ár
nefnda og veitti honum mjög þjónunum o. s. frv. Hann
svo mikla aðstoð, en það var átti sterklega von á góðri stöðu
eins og flokkurinn mæti þá að- 1 kirkjunni en fékk hana aldrei.
ctoð pinskici Honnm var veitt Mátti og sjálfum sér um keniia a hann ekki að hafa mælt orð
ömerkTpÍ»«kalTSandl, X »» n.lkl,, leyti Þ,( Þó Tórar,M munnl. Gekk Uu tfma á
hann þó var ánægður með fyrst vil(lu veita honum hana gátu öag og matti ekki sjá mann-
í bili En eftir því sem tímar Þeir Það ekki vegna háðs er|eskju. Hann svaf ekki í mán-
líða fór honum að gremjast hann hafði skrifað um trúar- j uð vegna kýlis í auganu. Finnn
hversu lítils flokkurinn sýndist brðgð 1697 (The Tale of the j menn þurfti til þess að aftra
meta hann og þegar hann kom Tub)> °g v’egna nts er sneiddi jhonum fvf að rífa Það ur ser-
til Englands 1710 var hann drottninguna o. s. frv.
mjög gramur. Voru Whigs Þá Hann naut lítillar gleði og
í mikilli hættu staddir og var mjög ófarsæll alla sína æfi.
reyndu að bæta fyrir aðskifta- í æsku fékk hann að vita hvað
leysi sitt. Sagði Swift að þeir fátækt var og seinna hvað von
hefðu gripið í sig eins og drukn- brigði væru. En mikið má kenna
andi maður grípur til strás. En ófarsælni og gleðianda lífs hans
það dugði ekki. Upp frá því hinum miklu gáfum mannsins,
fylgdi Swift tórum, sem það ár er gagnrýndu alt. Hann sá líí-
komust til valda. Með penna ið í gegnum smásjá, eða réttara
sínum vann Swift þeim ómetan- sagt sá galla þess og lesti því
Hann varð brjálaður og eins og
áður var getið fóru allar eigur
hans til stofunar geðveikra
hælis. Eitt það síðasta er hann
mælti voru þessi orð: “Eg er
asni.”
II.
lega gagn, næstu fjögur árin.
Var þetta lang ánægjulegasta
tímabil æfi hans. Hann var svo
að segja einráður á Englandi.
Allir mestu menn þjóðarinnar
sóttust eftir Vinfengi hans. En
á þessu tímabili kom og stolt
hans átakanlegast í ljós. Úrðu
allir að sitja og standa sem
hann ákvað. T. d. líkaði ekki
betri hlið þess má heita að hami
hafi ekki séð. Hann sá allar
hörmungar lífsins. Sá hvað
auðvirðulegir meginþorri mann-
anna var. Sá hvatir þeirra og
það þær verstu. Hann leit þess-
vegna fyrirlitningar augum á
mannkynið. En slíkir menn eru
aldrei farsælir. Ekki svo að
skilja samt að ekkert gott kæmi
stríðsráðherranum eitthvað sem fram hjá honum. Hann hjálp-
Swift ritaði mjög mikið. Stili
hans er eins á öllum hans rii-
um, hvort sem það eru pólitísk
ir bæklingar, frásagnir eða ljóð
mæli, algerlega látlaust. Það
er eins og maður sé að lesa
skýrslu eftir dómara. Enginn
tilfinning, enginn fágun, ekki
fleiri orð en þarf til að gera sig
skiljanlegan. Hann ritaði ekki
til þess að gera sig frægan, tii
að komast í mjúkann hjá fólki,
heldur til þess að segja það sem
honum bjó í brjósti.
4
Skegghnífsblöð GEFINS
FYRIR POKER HANDS
Þér getið eignast þessi fimm beittu og velbrýndu
skegghnífsblöð (er gagna fyrir alla skegghnífa af
Gillette gerð). Gefin fyrir aðeins eina samstæðu af
Poker Hands (spil númeruð frá 1—52) . . . hver
karlmaður myndi meta slíka gjöf!
Milt en þó bragðsætt—Turret Fine Cut er í sérstöku
afhaldi hjá þeim mönnum er “vefja sínar sjáifir.”
20 centa pakki af þessu mjúka Virginia tóbaki er
nógur í það minsta í 50 vindlinga . . . í honum er
falin fullnægja og sannur sparnaður.
Á dögum Swifts voru pólitísk-
ir bæklingar orðnir mjög svo
tíðir. Allir flokkar færði þá
sér í nyt og sóttust eftir að hafa
frægustu og færustu rithöfunda
á sínu bandi. Tilgangur bækl-
ingsins er að æsa tilfinningar
manna. Þar er ekki sókst eftir
að tala til skynsemi mannsins
heldur til hleypidóma hans, svo
hann fylgi flokknum að málum.
Þetta kunni Swift manna bezt
enda sagði Dr. Johnson að hann
hefði skapað pólitískar skoðan-
ir þjóðarinnar. Eg vil aðeins
benda á eitt rit hans af þessu
tæi: Enska stjórnin hafði gefið
manni nokkrum William Wood
að nafni einkaleyfi til þess að
slá 180,000 sterlingspund af
smápeningum úr eir til notkun-
ar á írlandi. Swift þóttist kom-
ast að því að peningarnir væru
sviknir og ritaði bækling um
það. í ritinu talar hann eins
og sá sem er hárviss í sinni sök.
Hann færir engar sannanir fyrir
staðhæfingum sínum. Þess þarf
ekki við. Hann vekur ótraust
manna á peningunum strax og
það er nóg. írar trúa öliu sem
hann segir. Bæklingurinn byrj-
ar: “Bændur ,vinir og samborg-
arar. Það sem eg ætla að
segja yður er næst skyldu yðar
við Guð og umhyggju yðar um
sáluhjálp. Það mikilvægasta
er varðar yður og börn yðar.
Brauð yðar, klæðnað og hvað
svo sem þér þurfið til lífsviður-
væris, hvílir á því. Þessvegna
skora eg á yður sem menn,
sem kirstnir menn, sem forelöi-
ar og sem föðurlandselskendur,
að lesa þennan bækling með
mesta athygli, eða láta aðra
lesa hann fyrir yður. Og til
þess að þetta sé mögulegt með
sem minstum kostnaði hefi eg
beðið útgenfendann að selja
hann fyrir lægsta ver.” Þetta
nægir sem sýnishorn. Hann
kveikir grun hjá hverjum sem
les strax. Grunur um að pen-
ingarnir séu sviknir læðist inn
hjá mönnum. Stíll bæklingsins
talar til allra og sannfærir alla
um að höfundur fari með rétt
mál. Og svo megn varð mót-
spyrnan að Englendingar máttu
láta Wood hætta við fyrirtækiö
og , greiða honum skaðabætur.
Þvílíkt feikna vald hafði Swift
yfir mönnunum, enda dáðu Irar
hann ætíð fyrir það meðal
margs annars.
Meðan Swift var hjá Tempie
ritaði hann rit eitt er átti að
vera nokkurskonar vörn Eng-
elsku kirkjunnar gegn öðrum
trúarbrögðum. En það er í raun
ádeila á alla trúarflokka. Nefnöi
hann rit þetta “The Tale of the
Tub.” Reyndar kvað Johnson
það vafasamt hvert Swift væri
höfundur þess en enginn á-
stæða sýnist vera að álíta ann-
að en það sé réttfeðrað (Swift
með því bezta er hann lét frá
sér.
Þá ber að minnast á þá bók
Swifts er hefir eigi síður fólgua
í sér allar gáfur og ástríður
mannsins. En hún er “Ferðir
Gullivers.” Er hún einskonar
dagbók læknis og skipstjóra,
sem lýsir ferðum sínum blátt á-
fram og tilfinningalaust. í fyrstu
ferðinni lenti hann á land sem
heitir Lilliput (Putaland) þar
sem menn allir voru eðeins sex
þumlunga á hæð. í annari ferð-
inni kom hann að landi, Brob-
dignay og var fólk þar sextíu
fet á hæð. Þar næst kom hann
til eyju er sigldi í loftinu en þar
voru menn eins og hér, en í
síðustu ferðinni var hann skii-
inn eftir þar sem hestur stjórn-
aði landi en kvikindi lík mönn-
um en agalega afskræmd og
hryllileg áttu einnig heima.
Þessu öllu lýsir Swift eins og
það bar honum fyrir augu. Rit-
ið er ádeila á mannkynið. Hann
sviftir þar blæjunni ofan aí
öllum verstu löstum mannanna
og sýnir oss það sem verst er i
fari okkar . En svo er háðið
lagað að til þessa dags hefir bók
inn verið uppáhaldsbók barna.
Gjörðir, hvatir og ástríður
mannanna verða svo auðvirðí-
legar þegar þær finnast hjá sex
þumlunga háum manneskjuin
og hvað verður af þeim þegar
þær finnast og hjá manneskjum
sextíu fet á hæð. Tröllunum
fanst þau vera fríð en Gulliver
sá aðeins heljar hrukkur á anö-
litum þeirra. Hvað er þá eftir
af fríðleikanum? Sex þumlunga
kongur er ávarpaður eins og
konungar okkar “háleiti kóng-
ur, gleði og skelfing alheimsins.
Hér sjá allar hvatir og ástríð-
ur vorar jafnt hjá sex þuml-
unga sem sextíu feta manneskj-
um. Gulliver lofar kosti mann-
anna en þegar tröllkóngurinn
er búinn að leggja nokkrar
spurningar fyrir hann, kemst
kóngurinn að þeirri niðurstöðu
að mannkynið sé “hið skaðleg-
asta kyn af andstyggilegum iiti-
um ormum er náttúran leyfir að
skríða á jörðunni” og má það
heita skoðun Swifts á mönn-
unum.
En þó tekur útyfir þegar
Swift í seinustu förinni fer að
lýsa hestaríkinu. Þar eru menn-
irnir orðnir að hræðilegum
kvikindum sem hata hvert ann-
að og berjast sín á milli. Ef
þau finna dauða kú og þó séu
ekki nema fimm en hún nægí
fimtíu, rífast og berjast þau
samt um hana. Slík er ágirnd
vor og stríð. Þau eta alt
sem þau finna hvað viðbjóðs-
legt sem það svo sem er, og
hættu ekki fyr en þau veikjast
af ofáti. Þau sjúa rót nokkra
sem sviftir þau öllu ráði þar til
skrifaði aldrei undir neitt er i þau kyssa hvert annað, geta
hann ritaði’. Að minsta kosri ekki staðið, baða sig í for og
neitaði hann aldrei að hann! svo frv. Slíkur er drykkjuskap-
hefði skrifað það og hefði þó urinn. Þessi dýr safnast sam-
slík neitunn haft gróða í för an í hjarðir og er ætíð eitt dýr-
með sér því það var vegna þess ið fyrir hinum. Hefir það ann-
meðal annars að hann komst að dýr sér til aðstoðar. En
ekki til vegs og valda í kirkj- j þessi eru andstyggilegustu dýr-
unni. Rúm ieyfir ekki tilfærsl- inn í hjörðinni. Slík er mynd-
ur í ritið en það nægir að segja inn af konungum vorum og ráð-
að efnið er á þessa leið. Maður gjöfum þeirra. Hestarnir aftur
Það borgar sig að “Vefja sínar sjáífur” úr
TURRET
F I N
U T
E C
VINDLINGA TOBAKI
GEYMIÐ P0KER HANDS
átti þrjá sonu, Jón (Engelska
kirkjan), Martin (Luther) og
Pétur (Rómv. kirkjan). Þegar
hann andaðist gaf hann hverj-
um þeirra frakka, bað þá að
halda honum hreinum og bursta
hann oft. Mundi hann og ætíð
vera við hæfi þeirra. En ef
nokkur ágreiningur yrði meðal
þeirra þyrftu þeir ekki annaö
en að líta í erfðaskrá sína
(biblíuna) til að finna úrlausn-
ina. Gengur svo það sem á
eftir fer út á það að skýra frá
hvernig þeir vanræktu boð föð-
ur síns, fylgdust með tískunní,
hártoguðu og lásu erfðaskrána
eins og þeim sýndist bezt. Er
ritið eitt sú versta ádeila á
trúarbrögð, sem nokkurntíma
hefir komið á prent og sýnir
kannske betur en nokkuð annað
á móti hafa alla mögulega kosta
sem hugsast geta, og ber þess-
vegna enn meira á löstum kvi-
kindanna. Þó finst Gulliver
mennirnir verri því þeir haía
margfaldað þessa lesti.
Skoðun Swifts á þjóðfélaginu
kemur fram í þriðju ferðinni.
Þar segir hann íbúum landsins
að til þessa að vera fullkomnir
verði löggjafar vorir að vera
lieimskir, latir og ósiðsamir. Tii
að útskýra lögin og sjá að þeiin
sé framfylgt séu þeir bezt hæfir,
sem hafa það að atvinnu að
gera lýgina að sannleika og
sannleikann að lýgi. Lögmenn
séu launaðir lygarar en dóm-
arar selji sannleikann. Konung-
ar séu vansköpuðustu menn Lil
sálar og líkama. Hann dregur
dár að heimspeki og vísind-
og óhugsanlegustu framkvæmd-
um.
í heild sinni lýsa “Ferðimar”
skoðun Swift á mannkyninu,
og sýna glögglega hversu hann
fyrirleit mennina. Hann sér
lítið sem ekkert gott í fari
þeirra. Er enginn efi á að bók-
inn er skoðun hans á mönnun-
um. Það er mælt að hann hafi
eitt sinn sagt að ef hann þekti
tólf Arbuthnots (vinur Swifts,
læknir í Lundúnum og ágætis-
maður í alla staði) myndi hann
brenna ”Ferðir Gullivers”.
Eitthvert síðasta rit Swifts
sýnir kannske betur en nokkuð*
annað örvænting mannsins. Það
er uppástunga um það hvernig
sé hægt að koma í veg fyrir að
börn fátækra foreldr^ verði
byrði bæði foreidrum sínum og
írlandi. Leggur hann til að
þau séu fituð þar til þau séu
árs gömul. Sé þeim þá slátrað
°g seld sem réttur á borð rikis-
fólks. Muni þetta vera ákjós-
anlegasta ráðið til að koma í
veg fyrir fátækt. Það er eins og
þetta sé síðasta örvæntingar-
hróp mannsins. Öll örvænting
hans brýst þar fram. Hanu
sér enga leið út úr lífinu og
engin ráð til að bæta úr þvi.
Bikar örvæntingarinnar er hann
búinn að tæma. Hann getur
ekki séð annað en að alt sé á
valdi hins illa.
III.
Það er mælt að iítið sé bilið á
milli hugvitsmanns og vitfirr-
ings. Sýnist þetta sannast á
Swift. Hann var búinn feiki-
legum gáfum en vantaði
jafnvægið. En hann var
göfugmenni. Hann breytti
ætíð eftir beztu vitund og var
ætíð fús til að hjálpa öllum ef
það var á vaidi hans. Og reynd-
ar er óþarfi að reyna að meta
eða lýsa manninum. Þaö hefir
hann sjálfur gert í kvæði
nokkru (Verses on the Death of
Dr. Swift). Er sú lýsing á
manninum harla rétt og synir
8ioSgt að hann hefir gjörþekt
sjálfan sig. Vonbrigði og sorg-
ir þær er hann varð fyrir i iíf-
inu höfðu svift hann allri tiltrú
á mannseðlinu og hann sá að-
eins það illa í heiminum. Samt
náði hinn sýkti aldarandi aldrei
að snerta hann. Hann fór í
gegnum lífið ósnertur af spill-
ingu aldarinnar af því hann
þekti hana og hafði ímugust á
henni. Þó verða ætíð til menn
sem sjá ekkert gott í fan bans,
ekkert nema harðneskju og var-
mensku. En sá dómur er harla
óréttiátur . Minnumst þess er
vér hugsum um hann að samtíð
hans virti hann, að heil þjóð
dáði hann, að tvær konur unnu
honum hugástum, en minnumst
umfram alls að alt líf hans var
óslitinn sorgarleikur frá upphafi
til enda, þó hann væri “mesti
hugvitsmaður þjóðarinnar.’
T. J. O.
FRÁ ÍSLANDI
rit Swifts hinar miklu gáfurjunum og trúgirni mannanna
mannsins enda er í alla staði með því að lýsa heimskulegustu
Stórkostlegt jökulhlaup í
Jökulsá á Sólheimasandi.
12. sept.
Það er nú komið á daginn, að
tjónið í Mýrdal af völdum vatns-
floðsins hefir orðið enn stór-
kostlegra en menn vissu um í
fyrstu, því að jökulhlaup hefir
komið í Jökulsá á Sólheima-
sandi og valdið þar miklu tjóni.
Blaðið átti í gær tal við Gísla
Sveinsson sýslumann í Vík, og
fékk hjá honum eftirfarandi
upplýsingar um hlaupið í
Jökulsá:
Eigi verður sagt um það með
vissu hvenær þetta hiaup í Jök-
ulsá hefir komið, en sennilega
hefir það verið á föstudag eða
laugardag, eða aðfaranótt laug-
ardags.
Enginn var á ferð á þessu
svæði þessa dagana, vegna þess
að samgöngur voru teptar bæði
austur í Mýrdal og einnig undir
Eyjafjöllum.
Það var Brandur Stefánsson
bílstjóri frá Litla-Hvammi, sem