Heimskringla - 24.01.1934, Blaðsíða 2

2. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 24. JANÚAR, 1934.
L U N D
Erindi, flutt á Akranesi og víðar
af Þórunni Richardsdóttur
í Höfn
Mig langar til að minnast hér
dáJítið á skapgerð manna eða
lund, hvernig sem mér tekst nú
að gera það svo úr garið, að
menn vilji hlusta á það.
Eg er nú orðin svo gömul,
sem mín gráu hár sýna, og hefi
gefið nokkuð nákvæmar gætur
að þeim, sem framhjá mér hafa
farið á lífsleiðinni, þvi af ýms-
um ástæðum hefir það atvikast
svo, að eg hefi oftast verið
fremur aftarlega í lestinni, —
og mér hefir virst að það, sem
einkum setti svip á menn, eða
jafnvel réði mestu um farsæld
þeirra eðu/ ófarsæld, það væri
það, hvaða feikna áhrif skap-
gerð manna hefir á farsæld
einstaklings og heildar. Eru
það þá einkum tvær tegundir
hennar, sem ráða mestu um
það, hvort menn lenda á “Sól-
völlum” eða í “Skuggahverfi”
mannlífsins, en það eru bjart-
sýni og svartsýni. Ekki þarf
nema einn bölsýnan mann til að
varpa skugga á heilt heimili: Ef
talað er um veðrið — sem oft
vill verða — þá spá þeir altaf
vondu, og ef tíðin og annað
leikur í lyndi, þá spá þeir að
hefnist fyrir það! Ef menn af
sjó eða landi koma ekki heim á
tilteknum tíma, þá hefir þeim
hlekst eitthvað á, eða ef skepnu
vantar um hríð, þá er hún ef-
laust dauð! — Vetrarmann hefi
eg haft, mesta dygðablóð, en
við hús eða höll: “Skal þar glugga, því að þá muni þeir
grunnurinn vera úr hugrekki, ofkælast, hræddir við að borða
veggir úr sannleikshollustu, en sig sadda, þá fái þeir ilt í mag-
þakið úr kærleika”. — Enn- .ann, og óskaplega hræddir við
fremur er talað um svalir, leik- almenningsáitið, hvað Pétur eða
völl og ávaxtagarð, sem alt J Páll muni segja um þetta eða
þarf einnig að vera úr völdu efni
í samræmi við hitt.
Minnist eg því á þessar bæk-
ur, að þær færa okkur heim
hitt. Að eg ekki tali um það,
sem eðlilegra er, svo sem
hræðslu við smitun eða veikindi.
Hræðsla er hömulega lamandi
sanninn um það, að í öllum tilfinning og herfúegur galli á
þessum löndum finst mönnum j skapgerð manna, en gegn henni
pottur brotinn með skapgerð- er trúin öflugasta meðalið, trú
ina, og vilja reyna að vísa á
beztu leiðimar til að laga hana.
Einnig vildi eg benda á þessa
sem flytur fjöll.
Þá er ein ónota aðkenning
sem heitir verkkvíði. Eitthvað
höfunda, ef einhverjir vildu : iiggUr fyrir, sem við þurfum að
framar öllu öðm lundarfar hann kveið fyrir öllu og sá ekki
þeirra, skapgerð eða innræti,
miklu fremur en hagur þeirra
yfirleitt eða ytri kjör.
út úr augunum fyrir svartsýni:
t. d. væri slæmt veður á sunnu-
daginn í föstuinngang, þá varð
athuga þetta síðar, og þá máske!
kynna sér hvað góðir menn
hafa sagt um það. —
Þó er það skoðun mín, að
við þurfum hvorki til Noregs,
Bretlands né Indlands til að
sækja meðul við þessum kvilla.
Eitt blessað góðskáldið okkar
hefir gefið okkur íslenzkan lyf-
seðil í fjórum stuttum línum,
Við höfum víst öll lesið Grett- honum að orði: “Já, ekki held sem við ættum að reyna fyrst,
issögu? Nú hugsa víst sumir
af mínum háttvirtu tilheyrend-
um: “Já, já, á nú að fara að
gæða okkur á Grettlu!”
Ja, verra gat það verið. —
Eg kyntist einu sinni kven-
eg eg fari langt til kirkju á.en hann er þetta: “Trúðu á
skírdag, ef hann ætlar að viðra [ tvent í heimi, / tign sem hæsta
ber, / Guð í alheims geimi, /
Guð í sjálfum þér“ — Já, eink-
svona!”
Menn, sem svona eru skapi
famir, eru ekki aðeins ógæfu-
legir sjálfir, heldur beiskja þeir
stúdent frá Bandaríkjunum í öllum lífið, sem umgangast þá,
Vesturheimi, hún dvaldi um1 og þá einkum sínum kærustu
tíma í Reykjavík og kynti sér og nánustu.
Þeim finst lífið
fornsögur okkar undir leiðsögn aldrei bjóða sér annað en
dr. Björns Ólsen. Hún var hug- “krækiber af þrældóms-lúsa-
fanginn af Grettissögu, og sagði lyngi”, en kemur aldrei til hug-
að stórfeldari harmsaga væri ar, að þeir eigi sjálfir sök á
alls ekki til. Hún samdi ritgerð mótlæti sínu, heldur kenna það það, að í hverri mannssál sé
um hana og vann sér með því alt óhepni sinni, öðrum mönn- ofurlítið himnaríki, dálítill guðs
anlega “Guð í sjálfum þér”. —
Það trúa nú víst flestir að
meira eða minna leyti á “Guð í
alheims geimi”, einhverstaðar
bak við alla tilveruna, en að
trúa því, að Guð búi í hverri
einustu mannssál — það geng-
ur ekki eins vel.
En nú skulum við hugsa okkur
háskóla
doktornafnbót við
Bandaríkjunum.
En hvað var þá um Gretti?
akur, sem hver hlutaðeigandi
eigi að yrkja og rækta, útrýma
í :im eða jafnvel skaparanum.
Jónas Lie, einn mesti rithöf-
undur Norðmanna á síðastlið-1 þaðan öllu illgresi, en skila af
Um Gretti er það fyrst að :nni öld, hefir meðal annars honum góðum þroskuðum á-
segja, að hann var einn sá ritað bók í tveimur bindum, vöxtum. En illgresið er nú
mesti ógæfumaður, sem sögur s«m hann nefnir “Trold“ — margskonar í akrinum þeim!
fara af, og örlög hans þyngri en tröll. Ekki eru það þó tröll í Langrækni heitir einn anginn.—
tárum taki, en sé vel að gáð, þá venjulegum skilningi, sem hann Menn eiga bágt með að muna
voru þó örlög hans, að ýmsu ritar um, heldur þessir svartálf- þessi einföldu örð: “Fyrirgefið,
leyti, bein afleiðing skapsmuna ar, sem setjast óboðnir að í þá mun yður fyrirgefið verða”.
hans. í fyrstu er honum lýst mannssálinni til að spilla henni f>að er þó gott fyrirheiti. Eg
þannig, að hann var “óþýður ok j og eitra hana, svo sem hjátrú Veit t. d. um tvíbýliskonur, sem
og hindurvitni, vantrú á gott, notuðu sömu eldavél og höfðu
en oftrú á ilt, hræðsla við hulin margt saman að sælda, en atvik
öfl, líkt og myrkfælnin í Gretti, kom fyrir á heimilinu, sem varð
átti að gæta alifugla föður síns, og sennilega einmitt sú tegund þess valdandi, að þær töluðu
strjúka um bak hans við lang- trölla, sem Ása-Þór barðist mest ekki orð saman svo árum skifti.
elda og geyma hrossa hans. Alt, við í heiðnum sið, þó annar Skilja víst allir hvílík þvingun
leysti hann þetta illa af hendi: skilningur hafi verið í það lagð- þag hefir hlotið að vera, þegar
Sneri kjúklingana úr hálsliðn- ( ur. Lie fanst sjálfum mest til athugað er hve konunum þykir
gaman að tala!
Tveir menn áttu bát saman,
lætishryssu föður síns, svo hún ar báðu hann um að senda sér sinn helminginn hvor. Þeim
þyldi ekki útiganginn, en klór- (bestu bókina sína til úthlutunar,' varg sundurorða og vildu slíta
bellinn, bæði í orðum ok til-
tektum”. — Þrent var honum
falið að starfa í æsku: Hann
um, en vængbraut gæsirnar, i um “Trold” af bókum sínum,
hann fló hrygglengjuna af eftir- því þegar ungir norskir bóksal-
þá sendi hann þeim “Trold”. —| félagsskapnum, en komust ekki
Á námsskeið að Hvítárbakka I að samningum sökum stífni
1924 flutti séra Jakob Kristins- annars þeirra, en þegar minst
aði honum sjálfum um bakið
með ullarkambi! Alt benti þetta
á leti og slæmt innræti, því til
þess voru refirnir skornir að. son fyrirlestrakerfi “Um skap- varði leysti hann sjálfur þann
geta sloppið við störfin. Og [ gerðarlist”. Eg hefi heyrt það ( rembihnút með þvf að saga bát-
þegar hann fór úr föðurgarði | hafi komið á prent, en hefi ekki inn sundur í miðju! Sami mað-
ur talaði ekki orð við eigin-
báðu margir hann vel fara, en séð þá bók. Fyrirlestrana heyrði
fáir aftur koma. — Þetta þætti
okkur ekki glæsileg lýsing á
dreng eða ungling, sem ætti að
koma á heimilið og umgangast
börnin okkar. Þó var þessi pilt-
ur góðættaður á báðar hliðar,
og ódauðlegur afburðamaður
eg og fanst mikið til um þá,. konu sína í — þrjú ár, — út
enda voru þeir fluttir af mikilli af lítilli misklið, bömin gengu á
snild, og er þó aldrei gott að.milli með það sem þurfti að
greina á milli, hvort það er segja. Bæði þessi dæmi eru
málefnið eða maðurinn sem
flytur það, sem athyglin beinist
meir að. — Efnið var tekið úr
dagsönn. —
Það er stundum tekið svo til
orða að “enginn geti að lund
um afl og vitsmuni, en sökum ^ bók eftir enskan höfund, Mr. sinni gert”. Það er mesti mis-
erfiðra skapsmuna sinna og^Wood, er lengi hafði dválið í skilningur; menn geta stórum
margvíslegrar ógæfu í sambandi Indlandi og orðið fynr miklum bæði bætt og skemt lundarfar
við þá, varð hann aðalhetjan í áhrifum af þarlendri menningu. | sitt Sá vani að líta á alt frá
hörmulegustu harmsögunni sem Gefur hann indverskar reglur^eztu og björtustu hliðinni,
til er í árbókum Norðurlanda. um æfnigar, er menn skuli treysta því í lengstu lög að alt
Ótal dæmi má nefna, sem reyna, til að bæta skapgerð fari sem best, réttlætið vinni
liggja miklu nær en þetta um sína. Talar um það í líkingu sigur á ranglætinu, sannleikur-
inn á lýginni, — hitt séu alt
mistök — yfirhöfuð að ljósið
sigri myrkrið, hann hreinsar til
“Eigið ekkert á hættu með
lakari tegundir, minna en 1c
virði af Magic er nóg í stóra
ágæta köku, og með Magicer
hinn sami ágæti árangur vís”
svo segir Miss Ethel Chapman, hin þjóðkunni Htstjóri \ið
matreiðsludálka “Farmer”
Magic kostar svo lítið—og þér getið ávalt treyst
á hinn bezta árangur. Eiginlega—tekur það
minna en lc virði af þessum fræga “baking
powder” í stóra þriggja laga köku. Eigið ekki á
hættu að bökun verði léleg með því að nota
lakari baking powder. Bakið ávalt úr Magic og
verið viss.
gera, en komum okkur ekk1 til
að byrja á því förum altaf í
kringum það: Konan þarf að
rista húð eða hreinsa eldavél-
ina, bóndinn að stinga út úr
húsi eða taka til í skemmunni,
sjómaðurinn að hirða um afl-
ann sinn, o. s. frv. En er ekki
eins gott að. stökkva í það og
að skríða í það? Því þarna er
einn dökkálfurínn að leika lag
á hjáróma strengi: Leti og sér-
hlífni.
Sannleikurinn er, að okkur er
óhætt að setja kröfumarkið
miklu hærra en við alment ger-
um, þegar við sjálf eigum í hlut,
því kraftar, þrek og djörfung,
sem við víssum ekki af í eigu
okkar koma þá, og hjálpa okk-
ur. “Og hvaðan koma þeir?”
spyrjið þið. Þeir koma innan
að fá okkur sjálfum, hafa altaf
sofið þar og beðið eftir því að
vera kallað fram. Fjöldi stað-
reynda er fyrir því, að í hverjum
manni eru mörg hestöfl af orku,
sem hann aldrei notar, af því
hann, — ef svo mætti að orði
kveða—finnur ekki lykilinn að
hólfinu, sem hún er geymd í. —
En við sérstök snögg veðra-
brigði í mannssálinni: Mikla
sorg, mikla hræðslu eða æsing,
— jafnvel brjálsemi, — þá brýst
þessi kraftur fram, og — gerir
kraftave.rk, ýmist til heilla eða
óheílla fyrir hlutaðeigenda, alt
eftir því, hvort ljósálfar eða
dökkálfar hafa verið þar að
verki.
Þá er vantraust á sjálfum sér
slæmur galli í skapgerð hvers
manns. Næst guðstraustinu er
trúin á mátt sinn og megin ó-
missandi þáttur í vitundinni. —
Það þarf að kenna hverjum
unglingi að sjá það og skdja,
að hann sé ákveðinn til þess frá
upphafi að taka sér stöðu í
mannfélaginu, sem hann einn
og enginn annar, þá í bili, sé
hæfur í, og það á að vera mark
hans og mið að gera sig því
starfi vax*nn.
Hann þarf að vita, að hann
er skapaður í skaparans mynd
og guðlegs eðlis, en hann á líka
að trúa á mátt sinn og megin,
vera fær ,um “sjálfur að leiða
sjálfan sig”, og koma því sam-
ræmi í hæfileika sína að hann
geti: “gengið til góðs götuna
fram eftir veg”.
Hve margur maður'nn hefir
ekki orðið ónýtjungur og auðnu
leysingi alla æfi, af því hann
komst aldrei á “rétta hillu” í
lífinu ?
Eitt er það, hvað okkur hætt-
ir til að mögla yfir hlutskifti
! okkar í veröldmni, og bera okk-
ur saman við þá, sem ökkur
finst hafa komist betur áfram
í huganum og verður að sann- en við sjálf.
MAGIC
BtlNN TIL I CANADA
“ER LAUS Vlf) ALCX.”—
fllkynnin«c A hverjum
l»auk veltlr yfiur trytCKlnKU
fyrir |»ví nft lixklnK
Powder er lauw vllí ftlfin ok
önnur NknðleK efni.
færingu með tímanum. —
En það getur oft orðið full-
örðugt að leggja niður slæman
vana og temja sér aftur góðan.
“Eg get ekki sópað myrkrinu út,
en eg get lýst því út,” sagði
John Newton.
Við mætum fjöldamörgum
| mönnum á lífsleiðinni, sem
i varla virðast hafa sjálfstæða
j skoðun á nokkrum hlut. Ef þeir
j eru spurðir: “Þykir þér þetta
I fallegt eða þetta gott?” “Eg
j veit ekki,” svara þeir, það vant-
! ar mikið í skapgerð slíkra
! manna, og þeir komast sjaldan
lengra eú að hafa frá hendinni
Nú hafa ýmsir vísindamenn
haldið því fram, — þar á með-
al fyrum prófessor James við
Harvard-háskóla, — að hver
einasta hugsun manns verkaði
á byggingu heilans og setti þar
merki. Hugsunin, góð eða ill,
lérí eftir sig eða myndaði plóg-
far eða skoru í hlutkjarna heil-
ans, og þannig yrði hver endur-
fekin hugsun að vana, því hún
fer altaf eftir sömu rákinni í
heilanum. Ætti það meðal ann-
ars að vara okkur við að nota
þann plóg, sem rispar bölsýni,
langrækni, öfund, ósjálfstæði og
fleira þesskonar dót inn í koll-
í munninn, áhugann vantar. —|inn á okkur, en nota meira hinn,
Aftur eru aðrir hræddir við alt sem mótar þar glaðværð, kurt-
hugsanlegt: hræddir við að opna’eisi, samúð og aðrar þær for-
Brúðkaupsljóð
(Til ungfrú Guðrúnu Kristbjargar Marteinsdóttur Jónsson og
Mr. Percy Morrison canadisks manns,
gift 13. maí 1933, í Vancouver, B.C.)
Nú er sólskin og vor!
Nú er sumar í vændum, með blómin og ylin!
Glæðist þróttur og þor,
Jafnvel þegjandi steinamir tala ef þau orð yrðiu skilin.
Og Lóurnar syngja sín ljóð.
Og lofgjörð til skaparans stíga til himins í þrastanna kvæðum»
Vor sál á þar eilífan sjóð,
Til söngs og til ásta—ef hjartnæmu ófölsku tónunum næðum.
Grænkar grasið í hlíð,
Glitra sóleyjar, fíflarnir, blóðberg og smári.
Breiðir náttúran forkunnar fríð
Út faðminn til alls, þó að hart sé í ári.
Nú er sólskin í sál
Hjá sveini og meyju, sem brúðkaup sitt halda.
Við heyrum ei hjartnanna mál,
En hugurinn skynjar, þann sætleik sem ástimar valda.
Og brúðurin íslenzk og blíð,
(Sem blóman og hjarta sitt Canada sveininum gefur;
Eins og sóley í sígrænni hlíð,
Þegar sólgeish morgunsins titrandi krónuna vefur.
í
Hvað er yndælla en æskunnar skraut
Og ást, sé hún hrein eins og lindin, sem fossar af bergi?
Hver sá maður þá hamingju hlaut —
Hann mundi alsæU. Eg gisk’ á hann finnist þó hvergi.
Nú er gaman í dag
Að gleðjast með vinum og óska tU lukku og frægðar,
Og kveða brúðhjóna brag
Með brennandi löngun hann veði þér Gunna til þægðar.
Með íslenzkt sumar í sál
Og samhygð og vinskap eg brúðljóðin til ykkar enda.
Segi’ í huganum: húrra! og skál!
Með hamingju óskum — að guð vilji allsnægtir senda!
Þórður kr. Kristjánsson
—Ocean Falls, B.C., í maí, 1933.
ustu-dygðir, sem prýða hvern
mann. —
“Lífið er þannig úr garði gert,
að þrekraunir skortir ekki”, og
þv{ er best að snúa huganum
strax á morgnana að einhverju,
sem lyftir og göfgar, þá býr
maður að því fram eftir degin-
um, eins og herbergi, sem nýtur
morgunsólarinnar, þá vinnast
einnig verkin betur, því þau eru
þá unnin af óskiftum hug, hvort
sem við byrjum á því að hreinsa
■lor eða bika bát, bæta skó eða
moka flór — eða þá á einh’verju,
sem göfugra er talið. — En sá,
sem aftur á móti gengur til
vinnu sinnar óþveginn frá
kvöldinu áður, úfinn í skapi og
“upp á rönd” við menn og mál-
efni, hann vinnur ekki með
hálfu þreki, hann finnur andúð-
ina leggja á móti sér, því “eins
og þú heilsar öðrum, ávarpa
aðrir þig”, — og svo þarf hann
að hlynna að geðvonsku sinni!
“Þér sem hreinsuðuð skóna
hans föður míns, þegar þið vor-
uð í skóla,” sagði breskur þing-
maður við andstæðing sinn, sem
hann vildi sverta. — “Já, gerði
eg það kannske ekki nógu vel?”
svaraði hinn.—
Það var aðalatriðið.
“Ólundin á aldrei lengi frið-
land undir sama þaki og þú,”
var einu sinni sagt við stúlku,
sem eg þekki. Það voru Ijóm-
andi gullhamrar! —
Eg dvaldi eitt haust um tíma
í litlum bæ norður við sjó á
Skotlandi. Þar var baðstöð og
draumfagurt umhverfi; sótt*
þangað ríkisfólk úr ýmsum átt-
um: Rússneskar prinsessur,
pólskir og þýskir greifar o. s.
frv. — Eg bið ykkur að hugsa
ekki að eg hafi verið að nota
böðin þar. Nei, til þess var eg
altof íslenzk! En það gerði
húsmóðír mín, Lady Campbell
Brown. Eg var herbergisþerna
lafði minnar og ók henni í hjól-
stól niður að baðstöðinni á
hverjum morgn1. Eg hafði mitt
góða kaup, góðu heilsu og góða
skap og var helmingi sælli en
hún! — Ekki var heldur ástæða
til að öfunda þetta fólk af dýrð-
inni, því þar sást vel fúinn á
bak við. Það átti flest að þakka
dvöl sína þarna “sumpart leiðu
syndunum, sumpart slæmum
taugum”.
En eitt sá eg þar, sem eg
gleymi aldrei: Það blast1 þar
við fja.ll, — ósvikið blátt fjall,
“með ísi þakta tinda”, — hjart-
fólgin sjón íslenzku sveitabami!
— En uppi á hæsta tindinum
hilti und'r byggingu eða hús.
Þetta var Ben Nevis, hæsti tind-
urinn á Grampians-fjallgarðin-
um, og hæsta fjall á Skotlandi
— á fimta þúsund fet á hæð —
en byggingin, sem bar þar við
himinn, var stjörnuturn, reistur
þar til að mæla og rannsaka
þaðan gang himintungla. Eg
fékk ást á þessu rólega hvíta
fjalli, það stakk svo mjög í stúf
við dægurflugurnar á baðstöð-
inni. Þar var enginn fúi bak
við; heldur mótuðust í hugann:
Tign, alvara og festa. Eg leit
þangað á hverjum einasta
morgn1 eins og íslamstrúarmað-
ur til Mekka — og það varð
einhvernveginn í huga mínum
að ímynd góðs og göfugs
manns, sem heimurinn með
hroka sínum og heimsku hefði
hrakið “út á lffsins eyðihjam”,
en hann stæði þarna með him-
inlyftu hofði og heilsteypta
skapgerð, í mjallhvítum skrúða
hreinleikans eins og stjörnu-
turn, sem hafinn er yfir hávaða
og skvaldur, ryk og ranglæti
veraldarinnar.
“Svo skyldi karlmannslund”.
Eg verð víst að láta hér stað-
ar numið. Við þreifum í okk-
ar eigin barm og athugum þar
hver sína skapgerðarskúffu,
hvort það muni þurfa að taka
nokkuð til f henni, því: “Margt
býr í þokunni”. Og mumi'm
hvað Matthías okkar segir, þeg-
ar hann minnist á skapanorn
Grettis Ásmundssonar:
i
“Sú ilsku-kind finst enn á
grund,
og er nú skírð af flestum lund.”
—Hlín.
HneggiS þið piltar!
Jón hét maður og bjó í
Skagafirði. Hann var gildur
bóndi og hestamaður. Eitt sinn
sem oftar eru þau hjónin ásamt
fleira heimafólki að fara af stað
til kirkju og reið kona Jóns fol-
aldsmeri. Nú ríður fólkið úr
hlaði, og þar næst, að gömlum
og góðum sveitasið, er byrjað
að lesa landferðamannsbæn og
“faðir vor” á eftir. Þegar kom-
ið er út á túnfótinn er Jón bóndi
þar kominn í lestrinum, að hann
segir:— “Og leið oss ekki í
freistni”. En í sama bili tekur
hann eftir því, að folaldið er
eftir heima á hlaði, og án þess
að ljúka við lesturinn kallar
hann upp: “Ekki hjálpar þessi
djöfull, folaldið er orðið eftir.
Hneggið þið piltar, hum-rum-
rum!”—Dvöl.