Heimskringla - 07.03.1934, Qupperneq 4

HEIMSKRINGLA
4. SÍÐA
WINNIPEG, 7. MARZ 1934-
jöTietmskritigla
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
153 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537 ____
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
| Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
|: 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 7. MARZ 1934.
FJÁRHAGUR MANITOBASTJÓRNAR
1 ræðu er forsætisráðherra Manitoba,
Hon. John Bracken hélt í þinginu s. 1.
föstudag, um fjárhag fylkisins lét hann
þess getið, að hann byggist við tekju-
afgangi á komandi fjárhagsári (frá 1.
maí 1934 til 1. maí 1935), er næmi sem
næst $28,000.
Ef þessa áætlun væri nú hægt að taka
á fullu verði, yrði margur vonbetri um
að úr kreppunni og fjárklípunni væri að
rakna. En því miður verður að gera
fyrir afföllum á henni.
Áætlaðar tekjur nema á komandi ári
$13,593,989.06, en útgjöldin $13,565,973-
.40. Það gerir tekjuafgang er nemur
$28,015.66. En svo koma aftur til greina
auka-útgjöld er samþykt voru fyirr yfir-
standandi ár, en ekki hafa til greina kom-
ið á reikningi stjórnarinnar og nema
$200,586.22. Fer þá tekjuafgangurinn að
mínka. Tekjuhalli á yfirstandandi ári
nam $3,108,932.80. Það er það sem
skuld fylkisins hefir aukist á árinu. Er
c ú svo að snúa við, að ráð megi gera
fyiir að skuldin aukist ekki á komandi
ári? Alis ekki. í áætlun stjórnarinnar
er ekki gert ráð fyrir neinum útgjöklum
áhrærandi atvinnuleysi, eins og að það sé
eitthvað sem hér þekkist ekki. En hjá
því að bera eitthvað af þeim kostnaði,
kemst fylkisstjómin ekki. Og féð til
þess verður hún að taka að láni. Að
fylkið hafi því svipaðan tekjuhalla á kom-
andi ári og í ár, eða auki skuld fylkisins
um þrjár miljónar, verður óumflýjanlegt.
Auk þess er ekki gert í fjárhagsáætlun-
inni á komandi ári neitt ráð fyrir a
leggja í ofurlítinn varasjóð, sem ávalt
hefir verið gert.
Með þetta alt fyrir augum, er ekki laust
við að vera broslegt, að heyra forsætis-
ráðherra fylkisins vera að tala um tekju-
afgang á næsta ársreikningi stjómar
sinnar. Og blaðið Free Press í Winnipeg,
er að reyna að fegra og fóðra aðra eins
vitleysu og þetta.
Til að minna á hvað af því leiðir að
hækka skuld fylkisins árlega um nokkrar
miljónir, skal þess getið að árið 1911, var
skuld Manitoba-fylkis 18 miljónir doll-
ara. Nú árið 1934 er hún orðin 118 milj-
ónir. Og íbúarnir eru ekki einum fjórða
fleiri nú en þá. Vexti á skuldinni og
allan stjórnarkostnað var þá hægt að
greiða með þrem miljónum árstekna. Nú
er það ókleift með minna en 16 til 17
miljón dollara árstekjum.
Forsætisráðherra Mr. Bracken lofar því
að bæta ekki við neinum nýjum sköttum
í ár. Því hreyfði hann einnig í ræðu sinni,
að hann væri ekki fjarri því að lækka
rentu á fylkis og sveita-skuldum, ef sam-
vinna fengist um það frá Sambands-
stjóminni. En jafnvel án hennar, hugs-
aði hann sér, að lækka rentu á verðbréf-
um stjórnarinnar, er keypt hefðu verið af
innan-fylkismönnum. Getur það þó var-
hugavert verið fyrir sölu fylkisverðbréfa
framvegis.
Af þessari 118 miljón dollara skuld
fylkisins, hefir 65 miljónum verið varið í
verk og fyrirtæki, er ekkert gefa af sér.
Með nýju fjárhagsáætlu'ninni, er gefið
í skyn, að útgjöld hafi verið lækkuð um
eina miljón dollara á komandi ári. Er
eftir því sem W. Sanford Evans segir,
nemur spamaðurinn ekki nema $273,000
eða einum fjórða úr miljón. Útgjöldin
hafa verið lækkuð með því að sinna ekki
að leggja neitt fé í varasjóð, sem gera
ætti þó og annað þessháttar. En í ein-
stöku atriðum, svo sem f veitingu til
mentamála til opinberra starfa o. s. frv.,
hafa útgjöldin verið ofturlítið lækkuð, eða
alls um $273,000.
Með atvinnulaunaskattinum á fjárhags-
árinu sem er að líða, jukust tekjur stjórn-
arinnar um eina miljón og sjö hundruð og
fimtíu þúsund dollara — nærri tvær
miljónir. Hvar hún hefði verið stödd, er
ekki hefði verið fyrir þennan skatt, er
auðséð.
Renta á skuld fylkisins nemur fyrir
komandi ár $6,340,394.94 á fjárlögunum.
Hefir hún aldrei hærri verið.
Eitt af því sem W. Sanford Evans gagn-
rýndi mjög, var sá siður fylkisstjórna, að
færa sumt af útgjöldum stjórnarinnar
beint inn í aðal-reikning fylkisins, en ekki
í ársreikninginn, og eins og Bracken-
stjórnin gerði t. d. lánin er hún tæki ti’
að greiða með sinn skerf af atvinnuleysis-
styrknum. Vildi hann ekki að stjórnum
leyíðist það. Afleiðingin af því yrði sú.
að skuld fylkisins hrúgaðist upp, því það
fóstraði skeytingarleysi hjá stjórninni.
Þær töluðu um reiknings-jöfnuó á hverju
ári, en svo kæmi upp úr kafinu, að stjórn-
irnar væru soknar í botnlaust skuldafen.
Hvaða heill því fylgdi sýndi nú áþreifan-
legast byrðin sem á almenning þessa
fylkis væri lögð með rentunni, sem hann
þarf að greiða af skuld Manitobafylkis —
yfir sex miljónir dollara — um $40 skatt-
ur árlega á hverri fjölskyldu í fylkinu.
SKÓHLJÓÐ
Undrun og eftirtekt um alt land vekja
fregnirnar frá nefnd sambandsþingsins,
sem skipuð var til að rannsaka vinnulaun
fólks í iðnaðar stofnunum í Canada. —
Nefndin hafði ekki starfað í fulla tvo
daga, er hún hafði þinginu þær fregnir
að færa, að æði algengt dagskaup full-
orðinna karlmanna væri $1.35 fyrir 9
klukkstunda vinnu í borginni Toronto eða
15 cents á klukkutímann. Fyrir þessu
þótti nú ekki fara, en lengi getur vont
versnað. Þegar til Quebec kom, hafði
nefndin þá sögu að segja, að þar hefði
stúlka í verksmiðju unnið 75 klukku-
stundir á viku og hlotið í vikukaup $1.50;
það verður sem næst tvö cents á klukku-
stund! í fylkinu eru laga-ákvæði fyrir
því hvað laun megi vera lægst, en eftir
framkvæmd þess lagaákvæðis er illa litið.
Nýlega var iðjuhöldur mikill fyrir rétti
fyrir að brjóta þessi lög stórkostlega, en
ekki var haröara á því tekið en svo, að
hann slapp með $10. sekt.
Alveg eins slæmt og þetta er nú á-
standið ef til vill ekki yfirleitt. En það
er víða afleitt. Iðnrekendur hafa víða um
land miskunnarlaust notað kreppuna til
þess, að þrýsta vinnu gjaldi niður, án
þess að sanngjörn ástæða væri til þess,
að maður ekki nefni óumflýjanleg þörf.
Það er á flestra vitorði, þó engin gang-
skör hafi verið að því gerð, fyrri að
athuga hvað langt það gengur og hverjar
afleiðingar það hefir.
Hreyft er því í fréttum frá Ottawa, að
stjórnin hiugsi sér að láta ekki sitja við
rannsóknina eina í þessu efni heldur að
bæta úr ástandinu eða reisa varanlegar
skorður við, að annað eins geti ekki átt
sér stað.
* * *
600 dagblöð eru hætt að koma út í
Þýzkalandi síðan Nazistar tóku þar við
völdum. Útbreiddiast er nú “Berliner
Morgenpost” í 343 þús. eint. (áður 750
þús.), en næst er höfuðmálgagn Hitlers
‘‘Völkischer Beobachter”, í 311 þús. eint.
Yfirleitt hefir útbreiðsla Nazistablaðanna
aukist, en annara minkað, vegna afnáms
prentfrelsisins.
* * *
Vísindamenn, og þá einkum stjörnu-
fræðingar, úr öllum heimsálfum, komu
saman 14. feb. á ey einni litilli í miðju
Kyn-ahafi, til þess að athuga sólmyrkva,
er hvergi var algjör nema þar. Stóð
hann í 130 sek. og á þeim tíma náðist
fjöldi mynda, sem talið er að muni hafa
mjög mikla vísindalega þýðingu, og er
þess beðið með eftirvæntingu, hvort þær
muni hjálpa til að sanna kenningar Ein-
steins, eða ekki.
* * *
Mayo-bræðrunum, skurðlæknunum
frægu í Rochester í Bandaríkjunum hefir
græðst fé, þó þeir hafi ekkert hugsað um
að verða ríkir. Nýlega skenktu þeir há-
skólanum í Minnesota hálfa miljón doll-
ara að gjöf til rannsókna í læknavísind-
um. Gjöfinni fylgdu ekki önnur orð
enn þau: “að fé væri á engan hátt betur
varið en til iækningar sjúkum.”
* * *
Esperanto í Frakklandi. — Borgar-
ráðið í St. Etionne samþykti í einu hljóði
á fundi 31. ágúst s. 1. áskorun til stjóm-
arinnar, að innleiða esperanto sem
skyldunámsgerin í alla skóla landsins.
RÆÐ A
flutt á Fróns-móti 1934
Kæru íslendingar!
Ef eg á vin þá er mér ekkert eins um-
hugað um og að honum gangi alt sen
bezt, eins og sagt er.
En það að ganga alt sem bezt álít eg
að sé fyrst og frernst að taka framförum
í öllu góðu og sem að þroska veitir.
Vegna þess að eg tel ísland einn a'
mínurn allra beztu vinum, ætla eg a
segja ykkur frá ýmsum framförum, se:
orðið hafa þar síðustu 50 árin.
í raun og veru væri þetta nóg efni í
marga fyrirlestra svo þið getið nærri p
eg verð að fara fljótt yfir sögu á þeirn
stutta tíma, sem eg ætla að tala.
Á þessum árum hafa orðið stórkostlegri
framfarir bæði á landi og þjóð, heldur en
á nckkrum öðrum 50 árum í sögu íslands
Til þess að þið fáið sem glegst yfirlit
yfir þessar framfarir þá ætla eg að taká
samanburð á hlutunum ein-s og þeir vor>.
fyrir aidamót og eins og þeir eru núna.
Því miður getur þetta þó ekki orðh'
svo nákvæmt sem skyldi, vegna þess að
eg er of ungur til þess að skýra frá því
sem var fyrir aldamót af eigin reynslu, en
verð þar að fara eftir því, sem mér hefir
verið sagt af eldri mönnum og því, sem
eg hefi lesið sjálfur.
Viðvíkjandi þeim tölum, sem eg nefni
verð eg að fara eftir minni mínu.
Fyrir 50 árum bjó þjóðin nær ein-
göngu í torfbæjum, því mjög fá timbur-
eða steinhús voru þá til á Islandi.
Torfbæir þessir voru margir óupphitað-
ir óþrifalegir, illa lýstir, lofltlitlir o.r
þröngir.
Oft var það að hjónin á þessum bæjurn
höfðu svefnherbergi út af fyrir sig, en i
hitt fólkið svaf og hafðist við í samr
herberginu.
Oft var þó ekki nema eitt íbúðarher-
bergi eða “baðstofa” til á bænum, svo ar
bændurnir í þá daga hefðu getað sagt
það sama og skósmiður nokkur í Reykja-
vík á að hafa sagt við borgarstjórann
þegar hann var að biðja um sveitarstyrk
“Hversvegna viltu fá sveitarstyrk?”
spurði borgarstjórinn.
‘‘Af því að eg þarf meira húsnæði,”
svaraði skósmiðurinn.
“Hve mikið húsrúm hefir þú spurði
borgarstjórinn.
“Eg hefi skóaravinnustofu, svefnher
bergi, setustofu, eldhús, búr, gestastofu
og borðstofu,” svaraði skósmiðurinn.
“Hvaða ósköp eru að heyra þetta!”
sagði borgarstjórinn, “einhver hefir n
rninna en sjö herbergi í húsnæðiseklunni.’
“Herbergin eru ekki sjö, borgarstjór.
góður,” svaraði skóarinn — “því þettá
er alt í sama herberginu.”
Svo að eg snúi mér aftur að efninu, þá
var enginn læknir og enginn eða illa lærð
ljósmóðir til þess að vera við fæðingu
barns í þá daga.
Sængurkonur og börn nutu miklu verri
aðhlynningar þá, en nú gerist; t. d. dó'
130—150 börn af hverjum 1000 á fyrstu
24 klst. eftir fæðingu, en nú deyja 25—3t
af hverjum 1000 á sama tíma.
Ef þessi börn, sem lifðu af fyrsta sólar-
hringinn fengu svo síöar barnaveiki (dip-
theria) eða aðra umferðasjúkdóma, þá
dóu mjög rnörg, því bæði þektu menn
ekki ráð við þessum sjúkdómum, gátu
ekki stöðvað útbreiðslu þeirra og læknar
fáir og vankunnandi.
Á þessurn árum, sem hér um ræðir var
óþrifnaður mjög almennur á íslandi, t. d.
var börnum leyft að umgangast hundana
alt of mikið, sem flestir voru sullaveikir.
Mörg þessara barna fengu sullaveiki (hy-
tatid cyst).
Nú er sullaveiki svo að segja horfin á
íslandi og eg veit aðeins um eitt einasta
dæmi, þar sem sjúklingur var yngri en 30
ára, en um og fyrir síðustu aldamót mátti
svo heita að annar hver maður væri með
sullaveiki.
Ekki var nærri öllum börnum kent að
lesa eða skrifa, sbr. gamla máltækið:
“Ekki er bókvitið látið í askana,” en flestir
lærðu þó að lesa af sjálfum sér og v;
það því að þakka hversu námsfúsir í
lendingar hafa al-t af verið.
Undir eins og börnin komust á legg
voru þau látin vinna baki brotnu víðast* 1
hvar og fengu lítið að sofa, einkanlega á
sumrin.
Það sem unglingum var kent í upp
vextinum var “kverið” svokallaða. Stúlk-
um var kent að prjóna, spinna, kemba,
mjólka, gera skó og þ. u. 1.
Ef stúlkur áttu efnaða foreldra, voru
þær kallaðar heimasætur og látnar læra
hannyrðir og jafnvel skrift og reikning.
Þeim var þá oftast komið fyrir hjá prest-
kounni, sem venjulega var bezt
að sér í þessu í héraðinu.
Sama var að segja um ríkra
manna syni, sem oft voru “sett-
ir til menta.”
Annars fengu flestir piltar að
draga til stafs, eins og kallað
var, en meginið af tímanum
gekk þó í vinnu og mér er ó-
hætt að segja að margir þessara
unglinga hafi unnið meira en
þrek leyfði.
Meðalaldur þessa fólks var
miklu styttri en meðalaldur
manna er nú.
Helstu atvinnuvegir íslend-
inga, fyrir aldamótin, voru
landbúnaður og sjóróðrar.
Garðrækt var þá lítil, en er nú
mikil og almenn.
Menn slógu tún sín og engj-
ar með orfum og ljáum, en nú
nota þeir sláttuvélar mjög víða,
enda er unnið kappsamlega að
sléttun túna.
Menn stóðu við sláttin frá kl.
3 eða 5 á morgnana, til kl. 10—
11 á kvöldin. Þeir voru því sí-
þreyttir og sifjaðir, enda af-
kastalitlir.
Sjóróðrar voru stundaðir á
opnum bátum. Sjálfsagt þótti
að fara matarlaus á sjóinn og
margir fóru vatnslausir.
Ef menn lentu svo í hrakn-
ingum, sem oft kom fyrir, þá
bættist hungrið og þorstinn við
kuldann og vosbúðina, erfiðið
og óvissuna, sem þessir menn
áttu við að stríða.
Matarhæfi manna var mjög
óbrotið. Helstu fæðutegundir
voru soðinn fiskur ^og kjöt,
harðfiskur, skyr eða skyrhrær-
ingur og kaffi. Flest sveitafólk
hafði líka nægilega mjólk,
smjör, kæfu og slátur.
Mjög margir í sjávarþorpun-
um höfðu sáralítinn mjólkurmat
og kjöt, en lifðu aðallega á
fiski, kaffi og grautum.
íþróttir voru mjög lítið iðk-
aðar aðrar en glíman og marg-
ir kunnu á skautum.
Flutningar og samgöngur
voru erfiðar því alt var flutt á
hestum eða borið á bakinu,
enda voru engir eða illir vegir
og fáar brýr.
Samgöngur við útlönd voru
strjálar og óáreiðanlegar.
Eg verð að láta þessa stuttu
og ófuilkomnu lýsingu nægja,
en ætla nú að telja upp sumar
þær fram farir, sem orðið hafa
hjá okkur, og segja ykkur frá
hvernig viðhorfið er þessi síð-
ustu árin.
Hver er sjálfum sér næstur,
og þessvegna ætla eg að byrja á
framförum í heilbrigðis- og
læknisfræði á íslandi þessi ár.
í staðinn fyrir 4 lækna um
miðja síðustu öld, eru nú lik-
lega um 200 læknar á landinu.
Eg þarf ekki að minnast á
hvað læknavísindunum hefir
farið fram þessi ár, en eg ætla
að leggja mikla áherzlu á, að
læknastéttin íslenzka hefir
kveðið niður einhvern þann ó-
geðslegasta draug, sem fylgt
getur nokkuri þjóð og nokkrum
manni, en það er sóðaskapur-
inn. Sóðaskapur var algengur á
íslandi, en er nú fyrirlitinn af
miklum meirihluta landsmanna.
Sjúkraliúsin u íslenzku þola
fyllilega samanburð við það,
sem bezt er hjá öðrum þjóðurn.
Fyrir aldamótin voru engar
hjúkrunarkonar til, en nú höf-
um við fjölmenna og vel lærða
hjúkrunarkvennastétt. — Ljós-
mæður eru nú fleiri og betur að
sér.
Alþýðufræðsla er mikil og
góð, miðað við það, sem er hjá
öðrum þjóðum.
Alt skólafólk er skoðáTS af
læknum, til þess að hægt sé að
varast að börn eða unglingar
með hættulega sjúkdóma, geti
sýkt frá sér.
Skólafólk leggur stund á
fleira en bóklegt nám, t. d.
sund, glímur, kappróðra, knatt-
leiki, leikfimi, hlaup o. fl. Sund
er t. d. skyldunámsgrein við
flesta barna- og unglingaskóla.
Stúlkur læra matreiðslu og
þrifnað í bama- og húsmæðra-
^DODD’S V
jKIDNEY
\\
KACH.pt
a°der TRpyv
ÍHeumaTIí
thepíS
t fullan aldarfjóroung hafa Dodd’K
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
rjúkdómum, og hinum mörgu kvilla
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru _til sölu í öllum lyfjabúð
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyri*
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
j skólum. Þær læra líka um nær-
! ingargildi og vitamin-magn
I fæðutegunda.
Næstum undantekningarlaust
j ganga ungar stúlkur á hús-
mæðraskóla áður en þær gifta
| sig. Þar læra þær, auk mat-
reiðslu, að stjórna heimil, að
þvo mataíilát, húsmuni fatnað
og b. h., að ganga um beina,
jað gera i eímilin vistleg á ytns-
an hátt, meðferð ungbarna,
hannyrðir og jafnvel vefnað og
fatasaum. Enda verð eg að
segja að til eru mörg frábæri-
lega myndarleg og þrifleg heim-
ili á íslandi, og þeim fer stöðugt
fjölgandi.
i Nú kemur varla fyrir að börn
deyi úr bamaveiki. Ef næmir
umferðasjúkdómar ganga era
þeir stöðvaðir áður en þeir ná
mikilli útbrciðslu.
| Tala holdsveikra (lepers)
mun hafa verið um 200 eftir
nuðja síðustu öld, en nú eru
þeir 18 á öllu landinu.
| Að fóik verði úti er orðið
miklu sjaldgæfara en áðnr var,
'nvort sem það er að þakka betri
klæðnaði, bættum samgöngum
eða meiri íyrirhyggju.
Húsnæði er miklu meira og
betra en áður fyr og er alt af
að batna.
I Mjög margir hita nú hús sín
með hveravatni eða rafmagni,
sem framleitt er með lækjunum,
sem alstaðar eru. Og nú er í
ráði að hita öll húr ’ Reykjavík
meö iiveravatni, en aðeins
nokkrir tugir húsa hafa þegar
verið hitaðir þar á )>ennan hátt
cg reynst ágætlega. Hveravatn
er rika r.otað til ao hita upp
vermireiti (hot houses), en í
þeim rækta menn alskonar kál-
meti, blómtegundir og ýmsa á-
vexti, t. d. tómata, melónur,
vínber o. fl.
Atvinnuvegir landsmanna eru
nú miklu fjölbreyttari en áður.
á ðalatvinnuvegir eru þó þeir
sömu, það er fiskiveiðar og
laudbúnaður.
En í staðinn fyrir litlu. hættu-
legu og erfiðu opnu bátana era
nú komin stór og vönduð gufu-
skip.
í staðinn fyrir orfið, ljáinn og
hrífuna eru ni. vi'ða sláttu- og
rakstrarvélar.
Nýtísku mjólkurbú eru víða.
I-essi bú framleiða smjör, skyr
og margs konar osta. Þau
gerilsneyða einnig mjólkina.
Ýmiskonar verksmiðjur hafa
verið reistar á síðari árum. T. d.
er framleitt kex og kökur,
súkkulaði og alskonar sætindi,
ýrnsar kryddtegundir, kerti,
sápur, gólfvax, skóáburður, ihn-
vötn og ýmis fegurðarlyf, skó-
fatnaður, niðursoðinn fiskur og
kjöt, kaffibætir, gosdrykkir og
öl, smjörlíki, jurtafeiti o. fl.
Úr íslenzku ullinni eru nú
unnir góðir dúkar til fatnaðar.
Menn framleiða líka alskonar
fatnað, t. d. vinnufatnað, sjó-
klæði, o. fl.
Flutningar og samgöngur eru
orðnar ærið ólíkar því, sem var
fyrir aldamótin.
Vegir, sem skifta hundraðum
kílómetra eru lagðir árlega og
flestar ár eru brúaðar. Vitan-
lega hafa ekki verið efni á að
teggja góða vegi, en þessar