Heimskringla - 28.03.1934, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 28. MARZ 1934
| Heimskrin^k
(StofnuO im>
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Elgendur:
THE VTKING PRESS LTD.
(53 oo 155 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
VerB blftðsins er $3.00 árgangurlnn borgÍBt
j (yrlrír»m. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
j --------------------------------
Ráðsmaður TH. PETURSSON
153 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THB VIKING PRESS LTD.
(53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HE1MSKR1NGI.A
(53 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimslcringla” is publlsÉhed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
(53-(55 Sargent Avenue, Winnipeg, Man
Telephone: 88 537
WINNIPEG, 28. MARZ 1934
TfMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGSINS
Það mun með nokkrum sanni mega
segja að eftir að “Öldin”, rit Jóns Ólafs-
sonar hætti að koma út, væri hér ekki úm
langt skeið neitt tímarit bókmentalegs
efnis. Og þó mörgum bókhneigðum
Vestur-íslendingum þætti það miður, voru
litlar horfur á að á því yrði nokkur breyt-
ing. En ekki fór þó að þeim líkum í það
óendanlega. Fyrir fimtán árum brá svo
við, að mönnum barst í hendur eitt hið
glæsilegasta íslenzkt tímarit að útliti, er
menn höfðu séð, og gefið út vestan hafs.
Það var “Tímarit” Þjóðræknisfélagsins.
Og við athugun lesmálsins, kom brátt í
ljós, að merkilegt rit hafði þarna hafið
gönguna. Sannfærðú hinar fróðlegu
greinar þeirra, prófessors Halldórs Her-
mannssonar um “Vínlandsferðir” og dr.
Rögnvladar Péturssonar um “Þjóðræknis-
samtök Vestur-lslendinga”, hljeirn um
þetita, þó ekki sé á annað minst. En alt
var ritið hið læsilegasta. Skáldið St. G.
St. heilsar fyrst í ritinu með kvæði er
hann nefnir “Þing-kvöð” og er fyrsta
erindið þannið:
Gamla landið góðra erfða!
Gengið oss úr sýn,
Lengur skal ei sitja og syngja
Sólarljóð til þín!
Nú skal rísa. Hefja hug og
Hönd, með ljóð á vör,
Þar sem yzt á vesturvegum
Verða bama-för—
Verða þinna bama-bör.
Og næst er svo grein gerð fyrir “Tíma-
ritinu” af ritstjóranum, sem þá og ávalt
síðan hefir verið dr. Rögnvaldur Péturs-
son, og stendur þar meðal annars, “að
ritið vilji leitast við að halda á lofti ættar-
merki hinnar íslenzkú þjóðar”, og er sú
von í ljósi látin, að samvinna hefjist jöfn-
um höndum um það milli Íslendinga hér
og heima.
Á eftir formálanum var svo kvæða-
flokkur, eftir St. G. St.. Getum vér ekki
stilt oss um að benda þar á eina vísu til
gamans, ef ekki annars, og ef hún snertir
ekki afstöðu neins í þrjóðræknismálinu.
En hún er þannig:
Og seint verður kynstofn sá “fær eða
fermur”,
Sem flaðrar með spjátrungsins eftir-
hermur—
Frá ómunatíma og enn
Því ráfa nú apar um óræktar skóga,
En úrðu ekki menn.
Þar sem Þjóðræknisfélagið varð til þess,
að hleypa ritinu af stokkunum, leiðir að
sjálfsögðu, að efni þess verður helgað
því, sem í íslenzka þjóðlífinu hér vestra
er að gerast, enda er þar um sögulegt og
sígilt efni að ræða og miklu víðfeðmara
og stærra, en menn hefir enn dreymt um.
Tala íslendinga vestan hafs, nemur fylli-
lega einum þriðja af tölu allra Islendinga.
Og þátttaka þeirra í athafnah'fi Norður-
Ameríku frá landnámstíð og fram á þenn-
an dag — um meira en hálfa öld — er
stór kafli úr þjóðarsögu, og hann merki-
legúr þar sem svo stendur á, að hann
gerist annars staðar en á Islandi. Hann
er um landnám, en að vísu í sérstökum
skilningi. Það mætti nefna það nútíðar
landnám. Ekki landnám aðeins einnar
þjóðar, heldur margra, sem eitt hið merki-
legasta þjóðlíf, sem um getur, er nú að
spretta upp af. I þeim veruleika felst
ærið efni fyrir nýtt íslenzkt andlegt land-1
nám. St. G. St. hefir sýnt hver þrif fel-
ast í því, ef vit ekki brestur til að vinna
úr því. Það þarf ékki að vera dauft yfir
andlegu eða bókmentalegu lífi Vestur-
íslendinga vegan þess, að sígilt efni
skorti. Það er áhugi og framtak til að
nytja það, sem brostið hefir. En úr þessu
má og er vonand að enn verði bætt. Og
með “Tímariti” Þjóðræknisfélagsins ætl-
um vér, að verulegt spor hafi í þá átt
verið stigið. Það var þegar aúðséð frá
byrjun, þó allir hafi ekki enn áttað sig á
því, að með ‘‘Tímaritinu” var hér hafið
nýtt tímabil í bókmentasögu Vestur-
íslendinga.
Nýkominn er nú út fimtándi árgangur
“Tímarits” Þjóðræknisfélagsins. Þó það
kunni að vera komið í hendur lesendanna,
eða þeirra er Þjóðræknisfélaginu heyra til
og ritið fá endurgjaldslaust, og ef til vill
flestra er það kaupa að jafnaði, skal hér
að nokkru gerð grein fyrir efni því, er
það flytur.
Á síðast liðnu ári áttu Vestur-íslending-
ar á bak að sjá þjóðræknisfrömuðinum,
séra Jónasi A. Sigurðssyni. Er þess minst
að verðugu með fyrstu greininni í “Tíma-
ritinu”, “Kveðju’’ er flutt var við útförina
af dr. Rögnv. Péturssyni. Mynd er og
fremst í ritinu af hinum látna. Ennfrem-
ur er minningargrein um séra Jónas síðar
í ritinu, eftir J. J. Bíldfell.
Þegar vikið er að efni ritsins yfirleitt
verður fyrst fyrir manni grein með fyrir-
sögninni: “Hvað geta Vestur-íslendingar
gert fyrir íslenzka tungú”, eftir dr. Stefán
Einarsson. Er í grein þeirri því nýmæli
hreyft hér vestra að gangast fyrir söfnun
nýrra eða sérkennilegra orða úr talmáli
íslendinga vestan hafs. Ýmsir munu nú
líta svo á, sem þar sé ekki um svo auð-
ugan garð að gresja að því taki. En það
má þó mikið vera, ef engin ný og hlut-
geng orð hafa hér myndast með þeirri
miklu breytingu, sem á högum og hátt-
um íalendinga varð með komu þeirra
vestur. Á söfnun orða úr talmáli alþýðu
heima byrjaði Þorbergur Þórðarson fyrir
nokkrum árúm. Hefir árangur orðið
mikill að því, að sagt er, fyrir orðabókar-
útgáfu þá, er verkið var unnið fyrir og í
smíðum er. íslenzkan er, eins og hvert
annað mál, að miklu leyti undan tungu-
rótum alþýðu runnin. Og við söfnun orða
til orðabóka annara þjóða, er herskari
manna sendur út á meðal alþýðunnar til
að kynna sér talmál hennar. Án þessa
mun óvíða nú hugsað til að gefa út orða-
bók. Aragrúi orða hlýtur á hverjúm
mannsaldri að myndast í málinu og á
mikið styttri tíma en það. En séu þau
ekki skrásett, glatast oft mikið af þeim.
Verður ekki tölum talið hvílíkt tap það
er tungunni. I þessu er verkefni þetta
fólgið, er dr. Stefán Einarsson bendir
Vestur-íslendingum á, að þeir geti unnið
í þarfir íslenzkrar tungu. Skiljum vér
ekki í, að þessu máli verði ekki vel tekið
og sá gaúmur gefin, er það á skilið.
Til þess að fá fulla hugmynd úm þetta
starf, orðasöfnunina, ættu menn að lesa
grein þessa í Tímaritinu. Og ef kostur
væri á að ná í “Leiðarvísir um orðasöfn-
un”, eftir Þorberg Þórðarson, er prentað-
ur var og hingað vestur barst eitthvað af,
væru allar nauðsynlegar bendingar um
það fengnar.
Fróðleg grein er í “Tímaritinu”, er
nefnist: “Upphaf vesturferða og Þjóð-
minningarhátíðin í Milwaúkee árið 1874”,
eftir dr. Rögnv. Pétursson. Um vestur-
ferðir hefir margt verið ritað og ennþá
fleira sagt. En um ástæðumar fyrir þeim,
hefir færra verið skráð. Er í fyrsta sinni’
í þessari grein grafið ögn niður fyrir yfir-
borðið og kappsmála-stappið um þær og
hugmynd gefin um hina raunverulegu á-
stæðu fyrir þeim. Er merkilegt, eins og
höfundurinn segir, hvað farið hefir verið
í kring um það mál, svo mikilsverður og
sögúlegur viðburður, sem vestur-ferðimar
voru. Hefir það valdið misskilningi, »em
með grein þessari er spor stigið til að
uppræta. Frásögnina af fyrstu þjóðhátíð-
inni vestan hafs er gagn og gaman að
lesa. Hafa þessar tvær greinar í “Tíma-
ritinu”, sem á hefir verið minst menning-
arlegt gildi.
En með þeim er þó ekki alt talið í rit-
inu. Um skáldið Þorbjözm Bjaraason
(Þorskabít) skrifar prófessor Ridhard
Beck all-ítarlega. Er það hin ágætasta
ritgerð og niðurstöður höf. um gildi Ijóða-
gerðar skáldsins gaumgæfilega athugaðar
og réttmætar. Hefir prófessor Beck unn-
ið þarft verk með því, að minnast þessa
vinsæla skálds eins rækileka og hann
hefir gert með þessari grein. -tni, r
Um skáldið látna yrkir Steinn H. Dofri
myndauðugt og þróttmikið kvæði.
í “Tímaritinu” eru tvær sögur eftir
skáldið J. Magnús Bjamason, er svo oft
h^fir sveipað raúnverulegustu atvik úr
lífi íslendinga hér þeim æfintýraljóma, er
snillíngum einum er lagið. “Boy Burns’’
er eitt þeirra, er í þessu riti er birt.
Ennfremur eru tvær ritgerðir í Tíma-
ritinu eftir höfunda heiman af íslandi.
Eru þær “Minningar frá Möðruvöllum”
eftir Guðmund Friðjónsson, er ekki fatast
stíll, fremur en endrar nær, í þetta skifti,
og “Ósköp liggur á” eftir Steingrím lækni
Matthíasson, um ferðhraða fyr og nú.
Báðar greinamar erú hinar skemtilegustu
að lesa eins og alt sem þessir góðkunnu
höfúndar skrifa.
Nokkur góð kvæði eru í Tímaritinu auk
þeirra sem á hefir verið minst. “Harpan”
heitir eitt þeirra eftir Jakobínu Johnson.
“Hvurt?” er heiti ágæts kvæðis eftir P.
S. Pálsson. Þá yrkir Hulda (Frú Unnur
Benediktsdóttir Bjarklind) kvæði er hún
nefnir “Landnámskonan” og tileinkar
vestur-íslenzkum landnámskonum. Próf.
Riohard Beck á og kvæði: Haustljóð. Og
svo skal síðast nefna “Vísur”, áður ó-
prentaðar eftir Pál Ólafsson er ritstjóri
Tímaritsins hefir komist yfir. Er ein
þeirra svona:
Af Völlunum er frétta fátt,
sem flétta mætti í kvæði.
Þeim fer aftur smátt og smátt
í smáu og stóm bæði.
Hún sver sig í ættina þessi.
Eins og augljóst er af þessu efnisyfir-
liti, er “Tímaritið” eitt af okkar betri
íslenzku ritum. í hverju hefti þess er
eitthvað sögulegs eða menningarlegs efnis
viðkomandi Vestur-Islendingum, eitthvað
sem sígildan fróðleik má nefna. Ætti
“Tímaritið’’ því að komast inn á hvert
íslenzkt heimili hér vestra.
hann ekki séð, að málstaður ó-
vinanna sé stórum verri en mál-
staður hans eigin þjóðar. Og
hann getur ekki fengið af sér,
að segja neitt annað en það,
sem honum finst vera satt, ein-
þyrftu að steypast upp aftur til
þess að fá fegurri lögun.
Ef vér lítum í vorn eigin barm
og reynum að athuga hvað það
sé sem vér getum skoðað með
fullri sanngirni, þá er það ekki
„ . . , „ . _ . . mjög margt. I flestu, sem vér
, Þ .Se. ha8jtökum einhverja atetöSu í, eru
vor mjög tak-
kvæmt og geti komið sér vel sjónarmið
ER LANGT TIL VORS?
Ræða eftir G. A.
Eins og augljóst er af þessu efnisyfir-
eina enska, sem mér kemur oftar í huga
en nokkur önnur saga, sem eg hefi lesið
um langan tíma. Sagan heitir “If Winter
Comes”, og er eftir höf. Hutchinson að
nafni, sem hefir samið allmargar sögur.
Titill sögunnar er tekinn úr kvæði, eftir
skáldið Shelley og vísuorðin sem hann er
í eru svona: “If winter comes, can Spring
be far behind?” Getur verið langt til
vors, fyrst vetur er kominn? Ef til vill
er þaö þessi langi og harði vetur, sem
rifjár úpp þessi orð í huga manns. <Sú
hugsun að á eftir vetri komi vor er ljúf
og gleðirík. Ósjálfrátt dreymir mann um
grænar grundir og laufguð tré mitt í
kuldum vetrarins, þegar snjór og ís hjúpa
jörðina eins og nálin hylur dáinn mann.
Vonin lofar oss grænum skógum og löng-
um ylríkum dögum, þegar virkileikinn
hefir ékkert annað að bjóða en harð-
neskju langra og ómildra vetra. Er það
þá furða, þó að upp komi aftur og aftur
í huganum spurningin úm það, hvort
langt geti verið til vorsins, þegar vetur-
inn er búinn að dvelja jafn óvenju lengi
og nú.
Efni sögunnar “If Winter Comes” er í
stuttu máli þetta: Mack Sabre höfuðper-
sónan er ímynd samvizkunseminnar og
sanngirninnar. Honum er ómögulegt að
hafa nokkum áhuga fyrir sumu af því,
sem að aðrir menn umhverfis hann telja
mikilverðast og berjast fyrir, eða á móti,
af öllum kröftum. Hann hefir einhvem
næstum að segja ónáttúrlegan hæfileika
«1 þess að sjá það, sem er á bak við
hlutina. Hann sér eigingimina, sem leyn-
ist á bak við margt, sem menn þykjast
vinna fyrir einhver málefni; hann sér ó-
einlægninga í félagslífinu, hrokann og
drambið í þeim, sem hærra eru settir í
mannfélaginu og aumingjaskap þeirra,
sem hafa vanist á að skoða sjálfa sig sem
óæðri mannverur og líta upp til þeirra,
sem svo hafa verið svo lánsamir að fæð-
ast ekki inn í hinar lægstu stéttir þjóðfé-
lagsins. Sagan gerist á Englandi, þar sem
stéttaskiftingin er ákveðnari en vér eig-
um að venjast hér. Það eina, sem Mack
Sabre finst vera nokkurs virði er mann-
gildið. Honum stendur á sama, hvort
manneskjan er umkomulítil vinnustúlka
eða glæsileg hefðarfrú, jámsmiðurinn í
þorpinú, sem hann á heima í, eða lávarð-
urinn, sem eyðir nokkrum hluta ársins,
sér til skemtunar, á ríkmannlegum bú-
garði þar í grendinni. Hann er alt af
að leitá að heiðarleik og einlægni hjá
öðrum mönnum, hverjir sem þeir eru, pg
að reyna að glæða þessa eiginleika, þar
sem hann verður þeirra var. Hann gerir
sér alt far um að líta á hlutina frá sem
flestum hliðum og hann getur ekjíi séð að
eitt málefni sé algerlega rétt og gott, en
annað málefni með öllu rangt og ilt.
Þegar menn fara þúsundum saman í
strfðið fyrir föðurlandið, og aðrir, sem
heima sitja, tala um föðuriandsást, ’ getur
, -.riV -
sökum atvinnunnar, sem hann
stundar.
En hreinskilni hans og heið-
mörkuð, og vér skoðum flest
málefni frá einni hlið, þeirri sem
að oss snýr. Þegar maður
arleiki verða honum aðeins til ölustar á fólk, sem komið er á
mæðu og vandræða. Hann er miðJan aldur eða meira, tala
misskilinn af flestum. Félagar um Jafn aimenn málefni og t.
hans í verzlunarfyrirtækinu,1 stjórnmál eða trúmál, þá
sem hann á hluta í, snúast á veröur maður fljótt var við til-
móti honum og bola honum út finnani6San skort á sanngirni
úr því, af því að hann er að fiestum.
þeirra áliti hættulegur maðurj Menn reyna sjaldnast að sjá
fyrir velgengni fyrirtækisins. — nema eina hliðina á því sem
Kona hans misskilur hann; þeir eru að tala um. Satt er
henni finst það ófyrirgefanlegt það að þekkingarskortur og
brot á góðum og réttum siðum, í skilningsleysi á jafn stórfeldum
að hann vill umgangast vinnu-j og margbrtonum málum veldur
fólk blátt áfram eins og það því oft að menn tala úm þau án
væri jafningjar húsbóndanna, sanngimi, án þess að vita hvað
að öðru leyti en því að það sannleikur er í þeim, en oftar er
vinnur annað en þeir. Smám þó hitt að þröngsýni manna
saman legst sá orðrómur á, að stafar af því að þeir taka það
hann sé undarlegur maður og viðhorf, sem þeim er þægilegast
jafnvel ekki með réttu ráði. — að taka, eftir því hvemig þeir
Þegar hann, af eintómri með-jeru settir í lífinu, eða þá at
aumkunarsemi, vill skjóta skjóls ( eintómri tilviljun.
Og nokkum
húsi yfir stúlku vesaling, sem ^ vegin það sama á sér stað í
sonur meðeiganda hans í verzl- hinum smærri málum, sem eru
uninni hefir táldregið, þá eru j þó auðveldari og viðráðanlegri
allir Sannfærðir um, að hann fyrir skilning vorn. Hversu oft
sé faðir barnsins, sem hún fæð- j er það ekki, að vér sjáum ekki
ir. Að lokum er hann sakaður1 ástæður og rök fyrir afstöðu
um glæp, sem hann á alls eng- j annara manna í hinum hvers-
an þátt í, og sleppur við refs-j dagslegustú málefnum. Þegar
ingú aðeins vegna ónógra sann- vér erum ósammála einhverjum
ana. Aðeins ein manne&kja1 um eitthvað, segjum vér venju-
skilur hann, göfuglynd kona,
sem gerir það að lífsstarfi sínu,
lega: mér finst þetta vera svona
eða svona, mér finst hann hafa
að bæta honum upp, eftir því^rangt fyrir sér. Þetta algenga
sem hún framast getur, rang- (orðatiltæki lýsir einmitt mjög
indin, sem hann hefir órðið fyr-1 vel á hvaða grundvelli vér
ir. I sambúðinni við hana byrj- j stöndum í sambúð vorri við
ar vorið í lífi hans. Fyrirheitið annað fólk yfirleitt; vér stönd-
um vor á eftir vetri rætist að ^ um þar á grundvelli tilfinning-
lokum. Þótt saga þessi sé ef anna en ekki rólegrar íhugunar
til vill ekki talin með merkileg- og sanngirni. Einhver hefir
ustu skáldritum, er hún samtjsagt eitthvað eða gert eitthvað
eftirtektarverð. Og það eftir-'sem í svipinn ýfir skap vort’
tektarverðasta við hana er í stað þess að athuga, hvort sá
þetta, að sú persóna hennar.'hinn sami hafi ekki ’haft ein-
sem að ÖIlu leyti ep bezt ogjhverja ástæðu til þess að gera
merkust er misskilin. Og mis-(það sem hann gerði ef til vill
skilningurinn er eðlilegur, en þó misskilda ástæðú en’ samt sem
svo raunalegúr. Eðlilegur vegna áður ástæðu, þá finst oss að
þess, að algerð hreinskilni og vér höfum verið móðgaðir og
drengskapur verða ávalt mis- að þar ætti að koma önnur
skilin; raunalegur af því, að, móðgun í staðinn eins og hefnd
þessi ef til vill mikilsverðasta ogríyrir þá fyrri. Nú er það lang
fegursta dygð fær svo litla við- oftast sannleikurinn, að vér höf-
urkenningu og er svo undur á-1 um sjálfir, vitandi’eða óafvit-
hrifalítil í samlífi mannanna. i andi gefið eitthvert tilefni til
Eitt með því fágtæasta í fari þeirra móðgana, sem vér verð-
felstra manna er sanngirni eða j um fyrir í daglegu lífi, og það
fúsleiki til þess að skoða hlut-'mundum vér sjá, ef véí- værum
ina frá ólíkum sjónarmiðum, j nógu sanngjarnir til þess að
líta á þá frá öllum hliðum. T>að athuga alla málavöxtu. Þar með
er oft ekki erfitt að koma auga j er ekki sagt, að vér verðskuld-
á sannleikann en að viðurkenna j um móðganir annara, þótt vér
hann og lifa samkvæmt honum höfúm gefið eitthvert’ tilefni til
er fiðara. Vér erum öll að ein- þeirra. Vér ættum að mega bú-
hverju leyti háð því umhverfi, ast við því, að aðrir tækju ekki
sem vér lifum í. Uppeldi, venjur svo hart á öllum vomm yfir-
og hagsmunir eru' sifelt að verki sjónum, hversu smáar sem þær
í þá átt, að máta oss, svo að eru, að þeir vilji ganga í of
vér verðum annað en það sem harðan dóm við oss út af þeim •
vér gætum verið og jafnvel vilj- og til hins sama ættu þeir að
um vera. Hver mannssál er mega ætlast af oss. Hið hvers-
eins og leirinn í höndum lista-, dagslega mannlíf, hvar Sem er
mannsins. úr leirnum getur er dálítið líkt vél, sem að vinn-
orðið fögur mynd eða ófreskja, j ur nokkuð skrykkjótt. Vér skilj-
alt eftir því, hvað listamannin- um aldrei gang vélarinnar með
um þóknast að búa til úr hon- því að horfa á hana að utan. En
um. En lífið umhverfis öss, »f vér tökum hana í sundur, þá
sem mátar sálir vorar og stimpl-, förum vér að skilja hvernig
ar á þær mynd sína og yfirskrift gangi hennar er farið og hvern-
frá blautu barnsbeini og fram á ig hann á að vera til þess að
hinn síðasta dag, er ekki neinn, hún vinni rétt. Sumir drengir
listamaður. Tilgangur þess er j eins og allir hafa veitt eftirtekt
ekki sá, að búa til úr hverjum hafa úndraverða löngun til þess
einstaklingi annaðhvort fagra að taka í sundur og skoða öll
mynd eða ófréskju; tilgangur j leikföng og áhöld, sem eru svo
þesg er einungis sá, að gera úr | margbrotin, að þeir geta ekki
oss eitthvað, sem er þar mitt á séð allan þeirra gang með því
milli, eitthvað, sem sé nógu líkt áSkiiorfa á þau utan að frá. _____
því sjálfu til þess að vera not- j Mörgu fullorðnu fólki finst það
hæft í þessu mikla samsafni, vera bara einhver undarleg til-
einstaklinganna, sem vér nefn- hneiging til að forvitnast um
um mannfélag. Þess vegna er- j það sem þeim sé engin nauð-
um vér eins og vér emm og það, syn á að vita. — Slík for
sem vér emm — meiri eðajvitni er afar gagnleg tilhneig-
mmni gallagrfpir, sem eitthvað ing. Vér ættum að fara eitt-
töluvert vantar í af flestu því
sem er aðdáanlegt og verulega
hvað líkt að í samlífi voru viö
- annað fólk; vér ættum að sund-
mikils um vert. Vér erum eins urliða og skoða, skilja hvatir
og illa gerðir smíðisgripir, sem manna og viðhorf, komast á bak