Heimskringla - 17.10.1934, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
||cimskring,la
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LiTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímis 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
011 viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 17. OKT. 1934
LIST J. P. P.
í síðasta blaði Lögbergs, skrifar dr.
Jóhannes P. Pálsson grein, sem á að vera
svar eða otan í gjöf til ritstjóra Hkr.
fyrir að minnast á útvarpssöng Karla-
kórsins. Dregur hann athygli manna að
því að hann hafi kynst Heimskringlurit-
stjóra persónulega og að hann hafi ekki
orðið var neins listrænis hjá honum, að
minsta kosti ekki til þess að dæma um
það listaatriði, sem í áminstri grein var
rætt. Þó við þá lýsingu á ritstjóra Hkr.
sé því bætt, að hann sé vandaður maður,
dregur það ekki dulu yfir hitt, að hann
sé barn, er um list sé að ræða. Það er
langt frá, að ritstjóra Hkr. hafi nokkru
sinni komið til hugar, að ætla sig lista-
mann, og um dóm sinn um útvarpssöng-
inn viðurkennir hann að h'kt hafi getað
staðið á og um dóm bamsins um nýju
fötin keisarans í æfintýrinu hans H. C.
Anderson, er eitt þorði að kveða upp hið
sanna um keisarabúninginn. Það munu
flestir kannast við það æfintýri.
Um listgáfu dr. J. P. P. skal hér ekki
fjölyrt. Hitt mun samt sem áður nú
orðið fáum dulið, að af því sem hann
hefir skrifað um listir og söng, verður
lítið ráðið um hæfni hans á því sviði. Og
hann hefir þó mörgum meira um þessi
mál rætt, jafnvel svo mikið, að full á-
stæða er til að líta svo á, sem hann skoði
sig þar sjálfkjörinn merkisbera vor Vest-
ur-íslendinga, ekki vegna lista afreks
verkanna ,sem hann hefir unnið, því þar
hefir margur reynst honum. enn snjallari,
heldur vegna listrænisins sem ólmast og
brýst um í sál hans, þó aldrei hafi verið
tamið eða vanið við vinnu. Og hvað
sönglist viðvíkur, sem hér er sérstaklega
um að ræða, má fara nærri um hvað
skaparinn hefir verið örlátur við hann í
úthlutun þeirrar náðargáfu, af táraflóð-
inu, sem greip hans víkingssál við áð
hlýða á Karlakórinn yfir útvarpið. Af
myndinni, sem dr. J. P. P. dregur upp í
grein sinni af því, má ætla að hann hafi
ekki verið smár grátandi hópurinn það
kvöldið hér vestan hafs!
Það hefir líklegast verið um leið og
dr. J. P. P. kyntist ritstjóra Hkr, að hann
kyntist lækninum ofurlítið. Eftirsjá er
engin því samfara. Þó við gerðum okkur
glatt af að þræta um eitt eða annað eða
stríða hvor öðrum, var það frá beggja
hálfu græzkulaust og óvinátta var því
engin samfara. Mikið fremur hið gagn-
stæða. Þannig skildi viðkynningu okkar
að því er mér er ljósast. Nagg hans, svo
eg viðhafi ekki orðið “launklípni”, per-
sónulega í minn garð stundum síðan,
kemur því einkennilega fyrir sjónir. En
að því sleptu og úr því hann minnist á
hneigðir manna var það eitt, sem sá er
þetta ritar varð meðal annars var í fari
dr. J. P. P. Hann hafði sterka löngun til
að vera fyndinn. En það er nú list fyrir
sig og alt annað að vera, en látast vera
fyndinn. Og hvað vel hefir verið farið
með þessa drottinsgjöfina og hversu listin
hefir þar notið sín, ber bæði “Hnausa-
för” — og Lögbergsgreinin vitni um. Þar
sem hvorttveggja er unnið í þágu listar-
innar (sbr. “Ágóða af bókinni “Hnausa-
för—” skal varið-----”) er það alt saman
ærið nóg til þess að menn falli í stafi,
það er að segja, þeir sem listhneigðir eru!
Á einu orði í grein í Heimskringlu
hneykslast dr. J. P. P. sérstaklega. Það
er á orðinu launklípni. Hann dregur sér-
staka athygli að því, af sömu ástæðu og
Guðmundur Jónsson frá Húsey gerir í
grein á öðrum stað í þessu blaði, af því
að hann efast um, að það sé góð og gild
íslenzka. Ekki skal því haldið fram, að
íslenzku sé ekki ábótavant á ýmsu, frá
minni hálfu, er í Hkr. birtist. Mest um
vert í að skrifa gott mál, er frá mínn sjón-
armiði, að stíllinn sé íslenzkur, hvað sem
einstöku orðum líður. En um þetta orð
launklípni, er það að segja, að það er
góð og gild íslenzka og meira að segja
all-algengt orð. Furðar oss stórlega á
því, að þeir, sem hvöt finna hjá sér til
þess, að kenna öðrum íslenzku, eins og
þeir dr. J. P. P. og Guðm. Jónsson gera,
skuli ekki hafa komist svo niður í staf-
rofi liggur oss við að segja, íslenzks máls,
að kannast við þetta orð. Manni verður
orðfall, er þeir leggja út á þann hála ís,
að dæma um hvað sé íslenzkt mál og
hvað ekki, er ekki eru meira veganesti
búnir, en þessir menn eru báðir. Það er
hálf leiðinleg auglýsing, er menn flagga
því að þeir séu málfróðir, en reynast
aðeins máJóða.
STEVENS OFSÓTTUR
Eftir að verzlunarmálaráðherra Canada,
Hon. H. H. Stevens hóf starf sitt í rann-
sóknarnefndinni, og einkum eftir að sví-
virðingin fór að koma í ljós og þjóðinni
varð kunnugt um hverju fram fór á sviði
viðskifta og iðnaðarreksturs, tók blaðið
Free Press og önnur liberal blöð landsins,
að ofsækja Mr. Stevens og biðja honum
allra þeirra bölbæna, er þau máttu. Þau
kröfðust þess, að Mr. Stevens yrði rekinn
frá rannsóknarstarfinu og lang helzt vildu
þau, að honum yrði sparkað úr ráðuneyt-
inu eða stjóminni. Af því varð nú að
vísu ekki, en ofsóknunum og tilraununum
til þess hefir haldið látlaust áfram síðan í
liberal flokksblöðum landsins.
Einni sh'kri bölbæn er ausið yfir Mr.
Stevens í síðasta tölublaði Lögbergs. Hún
er þó ekki nema ávæningur, vopnagrýr-
inn frá orustuvellinum, sem bardaginn er
háður á gegn Mr. Stevens. Blaðið Free
Press hefir í ritstjórnargreinum sínum
gengið miklu lengra og tekið dýpra í ár-
inni.
Hvað hefir Mr. Stevens til saka unnið?
Af rannsókninni, sem hann hefir haft
með höndum, hafa stórverzlanir landsins
hækkað kaup þeirra er hjá þeim unnu og
lægst voru launaðir. Stóriðjuhöldar, sem
vörur hafa keypt af framleiðendum urðu
eftir rannsóknina, að gjalda framleiðend-
um meira fyrir vöru sína en þeir voru að
gera. Og þeir sem með falskri hlutasölu,
rúðu margan einstaklinginn, hafa fyrir
starfsemi Mr. Stevens orðið að lægja
seglin í þeirri iðju. Alt virðist þetta nú
hafa verið ærið þjóðþrifaverk til þess að
vera þakkað það á annan hátt, en með
rógi og tilraun til mannorðshnekkis. En
samt hefir blaðið Free Press oft nefnt
starf Mr. Stevens hegningarvert. Blaðið
Montreal-Witness, sem er óháð blað, seg-
ir Mr. Stevens hafa unnið til þess, að
skipa æðsta sætið á bekk stjórnmála-
manna í sögu Canada fyrir það að hafa
hafist handa á rannsóknarstarfinu. Og
alþýða manna mun í sama strengin taka.
C.C.F. stjórnmálaflokkurinn hefir og lýst
svipuðu yfir um þetta starf. Það láta yfir-
leitt allir í ljósi eina og sömu skoðun á
því, nema þeir sem bhndir eru af pólitízku
flokksfylgi.
Höfundur greinarinnar í Lögbergi, R.
J. Beachman, er einn af þeim. Og til þess
að geta ekið sínum pólitízka plógi móti
starfi Mr. Stevens, segir hann, að Mr.
Stevens sé valdur að óreiðunni í viðskift-
um landsins með því að hafa veitt Ben-
nettstjóminni að málum. Hún sé há-
tollastjórn og hafi lagt auðfélögum lands-
ins féð með hátollunum í hendur til að
rýja og ræna þjóðina. Iðnhöldamir hafi
þess vegna getað hækkað verð vöru
sinnar og selt vatn í stað eigna til al-
mennings með hluta sölu.
Þó ganga megi að því sem vísu, að
vöruverð haldist stöðugra með tollvemd,
er ekki þar með sagt, að það hækki. Og
yfirleitt hafa menn að því er iðnaðarvöru
snertir, ekki kvartað undan háverði. Hún
er og hefir verið í lægra verði síðari árin
en áður. Enda vita menn að innan lands
samtök, sem stjómir eru að engu valdar,
halda oft verði háu og lágu. Eins og iðn-
aðarfélögum tekst að halda vömm oft
háum, án þess að nokkuð komi tolli við,
tekst þeim oft, að halda því lágu á bún-
aðarafurðum, þó vemdaðar séu með tolli.
Dæmi af því er smjörverð í Canada, sem
þrátt fyrir það þó verndað sé með tolli, er
lægra en ástæða er til. Það er sá leikur,
sem leikinn hefir verið af auðfélögum
þessa iands frá því fyrsta. Ef Mr. Beach-
man heldur, að gróðabrall félaga hafi
ekki átt sér stað í Canada fyr en Ben-
nettstjórnin kom til valda, er hann í
meira lagi ófróður maður um þau mál.
Stórviðskiftin voru komin á laggir fyrir
1930 eða 1931. Og það ætlum vér að
þýðari Lögbergsgreinárinnar hafi ekki
litið á þau sem heilög og lýtalaus fram að
þeim tíma.
Það þarf að vísu ekki að kippa sér upp
við það, þó auðfélögin reyni að koma
hefnd fram við Stevens fyrir hvernig hann
hefir í gapastokkinn sett þau. Og það var
engin hætta á því, að pólitízkur flokkur
fengist ekki í Uð með þeim til þess að
reyna að leggja þennan ósveigjanlega og
óbilgjarna þrjót, sem Mr. Stevens hefir
reynst þeim, að velli. Enda er nú að því
róið. Þó að það muni reynast erfitt, að
hnekkja áliti hans í augum almennings,
eða þess hluta hans, sem utan liberal-
flokksins er, verður áreiðanlega kapp-
samlega að því unnið. í hvert skifti, sem
athygli blaða dregst að einhverju sérstöku
í sambandi við rannsóknina, fara liberal
blöðin af stað. Nú er nefndin í lok þessa
mánaðar aftur að byrja á rannsóknar-
starfinu, og því þarf nú hvert Uberal blað
sem nokkuð má sín, að ganga út í bar-
dagan gegn Mr. Stevens og starfi hans.
Það tekur í taugar auðvaldsins, að eiga
þá rannsókn yfir höfði sér, sem eðlilegt
er.
Það hefir aldrei meiri felmtri slegið yfir
auðfélögin, en þegar Mr. Stevens hóf
þessa rannsókn. Af Lögbergsgreininni
að dæma og öðru sem um þessar mundir
kemur frá sprautum auðvaldsins, virðist
nærri höggva, að þau séu ekki með öllum
mjalla.
FRÁ JAPAN
Fyrir skömmu skrifaði barón Hayasti
hermálaráðherra Japana bækling um
stríðshorfur í Asíu, er mjög mikla eftir-
tekt vakti. Um 160,000 eintökum af
bæklingnum var útbýtt. Hafði það þau
áhrif að eignaverðbréf í Japan féllu mjög
í verða, eða um 2 yen, sem er um 60
cents.
í bæklingnum varaði hermálaráðherr-
ann við stríðshættunni frá öðrum þjóðum.
Hvatti hann þjóð sína til að vera við
öllu búna. Loftherskipa-flotann kvað
hann þjóðina þurfa að efla. í stað 1000
loftskipa, sem hún nú heföi, ætti hún að
hafa 3000. Hann benti á að Rússland og
Bandaríkin hefðu 3000 loftherskip hvort.
Kína hefði meira að segja 500 skip. Allan
þenna flota kvað hann Japan mega líta á,
sem óvina-her. Ennfremur hvatti hann
þjóð sa'na til að efla sjóflotann og benti á
um leið að Bandaríkin gerðu nú ráð fyrir
að efla sjóflota sinn þar til hann væri orð-
inn stærri en sjófloti Japana. Þau kvað
hann sýnilega stefna að því, er E. E.
Eberle aðmírall hefði bent þeim á, en
það var að efla sjóflota Bandaríkjanna
svo þau gætu komið sínu máli fram í
Kína um að viðskifti væru þar öllum
þjóðum frjáls.
Blöð í Japan tóku bæklingnum illa og
kváðu hann skrifaðan til þess að draga
úr öllum tilraunum um lækkun fjárveit-
inga til hersins. Engin bráð hætta vofði
yfir af stríði. Varð andspyrnan svo
kröftug, að fjármálaráðherrann lýsti því
yfir, að það væri skoðun eins manns
sem í bæklingnum stæði en ekki her-
stjórnarinnar í heild sinni.
í Bandaríkjunum er sagt að þeir sem
hermálin láta sig þar mest skifta, hafi
illan bifur á Japönum. William Mitchell
og fyrrum hershöfðingi og sá er yfir-
stjórn flugflotans hafði á Frakklandi í
stríðinu mikla, sagði nýlega á fundi flug-
hernaðarráðsins, að Roosevelt forseta
viðstöddum, að “hættulegasti óvinur
Bandaríkjanna væri Japan, og að það
sem aðhafst væri, ætti að vera gert með
það fyrir augum, að hefja árásina á
Japana, en bíða ekki eftir að þeir færu
af stað.” Hann gaf og mörg ráð um
hvernig Bandríkin ættu að búa herinn
sem bezt út og var þar á meðal, að sam-
eina alt starf hans á landi, sjó og í lofti.
Eitt af því er hann kvað til mála koma
er um vöm í ófriði væri að ræða, væri
það, að íbúar New York borgar væru
reiðubúnir að yfirgefa borgina með öllu,
því þangað myndi flugher Japana leita frá
Alaska.
Þetta er nú skrafið og ráðagerðirnar
hjá herstjórunum, svo ekki er að furða,
þó afvopnunar tilraunirnar gangi illa.
SKULDSEIGIR FÉLAGAR
Þjóðirnar sem þjóðabandalaginu heyra
til eru skuldseigir féagar, eftir því er fé-
hirði Þjóðabandalagsins segist nýlega
frá.
Af sextíu og fimm þjóðum, sem þjóða-
bandalaginu heyra til, skuida nú fjöru-
WINNIPEG, 17. OKT. 1934
tíu og fimm ársgjöld sín fyrir1
yfirstandandi ár.
Á árinn nema gjöldin til sam-
ans 30 miljónum gullfranka. Af
þeirri fjárhæð eru 14 miljónir
eða nærri helmingur en ó-
greiddur.
Þýzkaland hefir ekki greitt1
túskilding af ársgjaldi sínu, er
nemur 2,404,000 franka. Japan
borgar heldur ekki neitt af
þeim 1,825,000 franka er það
skuldar. Bretland er eitt af lönd-
unum sem ekki hafa borgað og
skuldar 1,000,579 franka.
Gjöld sín fyrir árið 1934 hafa
aðeins tólf lönd greitt. Það eru
Canada, Danmörk, Noregur,
Svíþjóð, Spánn, Portugal, Nið-
urlöndin, Luxemburg, Mexikó,
Indland, Sviss og Tyrkland.
En gvo fer f jarri að þessar 14
miljónir franka séu öll ógoldin
fédagsgjöld þjóðabandalagsins.
Frá árinu 1933 er skuld er
nemur 3,227,000 franka. Og
frá árunum 1920 til 1932 eru
20 miljónir franka enn óinn-
heimtar í félagsgjöldum.
Þjóðirnar í Þjóðabandalaginu
geta með réttu kallast skuld-
seigir félagar.
S^DODD’S
KIDNEY
THEP5S
GRÆNLANDSÞÆTTIR M. FL.
(Eftirfarandi grein eftir dr. Hannes
Þorsteinsson ríkisskjalavörð er hér
birt eftir Blöndu, tímariti Sögu-
félagsins í Rvík.)
I.
Um fyrirhugaðan flutning ís-
lenzkra manna til Græn-
lands 1729—1930.
Eftir að íslendingabygðin
forna á Grænlandi eyddist með
öllu, er virðist hafa verið á síð-
ustu áratugum 15. aldar, var |
landið að heita mátti algerlega
útilokað frá umheiminum ná-
lega um 2 aldir, og engin sigl-
ing þangað, nema nokkrar
meira og minna mishepnaðar
rannsóknarferðir frá Dönum og
óðrum þjóðum, einkum Eng-
lendingum og Hollendingum, er
fengu harla lítil kynni af þá-
verandi íbúum landsins (Skræl-
ingjunum) þótt skipshafnirnar
næðu stundum tali af nokkrum
þeirra. Um 1700 var landið því
svo lítið þekt af Dönum, að tal-
að var um að gera út leiðangur
til að uppgötva það að nýju og
nema það. Stakk Þormóður
Torfason sagnaritari þá upp á
því, að leit þessi yrði hafin frá
íslandi, en annar stórlærður
maður, mag. Arngrímur Vídalín,
skólameistari í Nakskov, bróðir
Jóns Biskups Vídalíns vildi, að
farið væri beint frá Danmörku.
Samdi hann þá rit allmikið í 3
hlutum um Grænland, bæði að
fornu’ og nýju, um siglingar
þangað, hag landsins til forna,
og hvernig bygð Islendinga þar
hefði eyðst. Vildi hann láta
Dani gera alvarlega tilraun til
að byggja landið að nýju og
setja þar á stofn danska ný-
lendu, en þangað til höfðu Dan-
ir svo að segja ekkert samband
haft við landið, eins og fyr er
getið. Rit þetta samdi Am-
grímur upphaflega á latínu t),
en sneri því svo á dönsku, að
minsta kosti síðasta hlutanum2)
og afhenti þetta konungi (Frið-
rik 4.) sumarið 1703. Er svo að
sjá sem danska stjórain hafi i
fallist á tillögur hans, og nokkru j
síðar (líklega í janúar) 1704, j
ritar Arngrímur umsóknarbréf
til konungs, þar sem hann með-
al annars býðst til að fara sjáJf- í
ur í þessa landkönnunarferð til
Grænlands.3) En honum auðn-
aðist það ekki, þrí að hann and-
aðist skyndilega í Kaupmanna-
höfn 8. febr. 1704 á 37. aldurs-
ári4), og þótti hinn mesti sneyð-
1) Er í Gl. kgl. Saml. 2883 4to í
Konungsbókhlöðu.
2) Sú þýðing á s. st. 2884 4to.
Einkennilegt er, að “Grönlands hist-
oriske Mindesmærker” geta alls ekki
Amgrims eða þessa rits hans.
3) Upphaf þessa bréfs ásamt á-
gripi af uppástungum Arngríms er í
Additamenta 103 fol. í Konungsbók-
hlöðu.
4) J. öl. Grv. segir á einum stsið
í ritum sínum (Lbs. 526 4to), að sér
hafi verið sagt, að Arngrímur hafi
andazt ’án xmdanfarandi kvillasemd-
ar með nokkurri grunsemd af manna-
völdum.”
í fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru sjúk-
dómum, og hinum mörgu kvilla er 6tafa
frá veikluðum nýrum. — pær eru til
sölu í öUum lyfjabúðum á 50c askjan
eða 6 öskjur fyrir $2.50. Panta má þær
beint frá Dodds Medicine Ckjmpany Ltd.,
Toronto, Ont., og senda andvirðlð þang-
að.
ir að fráfalli hans, því að hann
var ágætur og áhugamikill lær-
dómsmaður, og hefir meðal
annars samið merkt rit (1701)
um Viðreisn íslands, er hann
stílaði til konungs5), og mun
það meðal annars hafa stafað
af því, að þeir Árni Magnússon
og Páll Vídalín voru sendir
hingað 1702. En er Amgrímur
féll svo skyndilega frá varð
ekkert úr þessari för til Græn-
land=>, sem þó virðist hafa verið
ráðin, áður en Arngrímur lézt,
enda segir beinlínis í íslenzkum
heimildum, að hann hafi verið
í “umsvifum að fara að leita
Grænlands”, þá er hann andað-
ist.1) Nú leið og beið, að Danir
skiftu sér ekkert af Grænlandi
fyr en 1721, að norski prestur-
inn Hans Egede fluttist þangað
og stofnaði nýlenduna Godthaab
en saga hans kemur ekki ís-
landi við.
Á síðustu ríkisstjórnarárum
Friðriks konungs 4. fór hann og
stjórnin að láta hag Grænlands
meira til sín taka en áður. Um
1727 var skipuð sérstök nefnd
fyrir Grænland, og lét hún brátt
bera allmikið á sér. Samkvæmt
tillögum þessarar nefndar voru
4 skip send til Grænlands vorið
1728, þ. e. 2 með c. 90 manns,
þar á meðal nýjan landstjóra
(C. E. Paars) og hermenn í
nýtt varnarvirki, og 2 flutninga-
skip, ug hafði annað hesta með-
ferðis til reiðar handa landstjór-
anum og fylgdarliði hans, er
áttu að reyna að komast þvert
austur yfir jökulinn(!) til
Eystribygðar, er menn héldu
þá, að verið hefði á austur-
iströndinni2), en úr þeirri jökul-
reið varð ekkert, því að 5 hestar
drápust á leiðinni til Grænlands,
og þeir 6, sem eftir tórðu, dráp-
ust af illri hirðingu, er þangað
var komið. Flestir hermann-
anna, er til Grænlands fóru,
voru kvongaðir, og fluttu með
sér konur og böm, en auk þess
voru 10 karlmenn, teknir úr
þrælkunarhúsinu, og 10 kven-
menn, vígð saman eftir hlut-
kesti, og send sem landnem-
ar(!) til Grænlands. En þetta
gafst illa, sem von var. Glæpa-
mennirnir og því síður hermenn-
irnir voru ekkert hrifnir af
vistskiftunum, svo að lá við
uppreisn. Urðu aðrir nýlendu-
búar að skiftast á að halda vörð
um sig á nóttunni. Og það
mátti kaliast mesta heppni, að
allflestir þessara hættulegu
manna létust úr sótt um vetur-
inn. Sumarið 1730 var sent
skip með timbur til Godthaab,
og skyldi reisa úr því timburhús
á nokkrum þeim stöðum þar,
sem Islendingar höfðu búið til
forna, og áttu hús þessi að
vera handa 6 ísienzkum fjöl-
skyldum, er danska stjórnin
ætlaði að láta setjast að í
fjarðahéruðunum á Grænlandi,
5) Er í A.M. 192 c 4to, en af-
skript í Lbs. 1549 og 1550 4to. Er
getið allýtarlega um það í Landfr.
sögu Þ. Thoroddsen. II, 231—233.
1) 1 handritasöfnum hér á landi
mun enginn stafur vera með hendi
Arngríms, nema umsóknarbréf hans
til konungs 8. júní 1702 um eitt-
hvert gott prestsembætti í Dan-
mörku, en þetta bréf herjaði eg með
eftirgangsmunum út úr Ríkisskjala-
safni Dana 1926 og er það nú í
Þjskjs. hér.
2) Sbr. Grönl. hist. Mindesmærker
IÍI, 732—733.