Heimskringla - 24.04.1935, Page 4

4. SIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. APRÍL, 1935
^reimskringla
(Stofnua lttt)
Kemur út i hverium mUMkudegi.
Bigendur:
THE VIKING PRESS L.TD.
153 og tS5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi■ tS 537
VerB blaðsins er »3.00 irgtuigurinn borgtot
tyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
t>n vlðaklfta bréf btaBinu aðlútandi sendiat:
Manager THE VIKINQ PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri 8TEFÁN KINARSSON
Utanáskrift til rttstjórans:
EDITOR HEIMSKRINQLA
ttt Sargent Ave., Winntpeg
"Heimskringla" is publiabad
and printed by
THE VIKIMO PRESS LTD.
153-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telepboce: M 687
WINNIPEG, 24. APRÍL, 1935
SUMARDAGURINN FYRSTI
Sumardagurinn fyrsti er á morgun.
Verður þess minst af íslendingum hér að
gömlum og góðum sið, með samkomu I
Sambandskirkju. Flytur séra Jakob Jóns-
son þar ræðu. Má vænta að íslendingar
láti sér ekki það tækifæri úr greipum
ganga, að hlýða á þann snjalla ræðumann
minnast komu sumarsins.
Sú var tíðin, að komu sumarsins var
minst af öllum germönskum þjóðum.
Þórs-hátíðirnar um sumarmál voru sum-
arfagnaðarhátíðir. Þór var guð máttar-
ins og náttúrukraftarins, er gróður vekur
og h'f. í Nonegi, var sumard. fyrsti lengi
14. apríl, á Tiburtiusmessu og mun þess
þá hafa verið minst. En hátíðahöldin hafa
nú lagst niður alls staðar, nema að því
leyti sem sumarkomunnar er enn minst
af íslendingum.
En þó mun við sjálft hafa legið, að
einnig þar iegðist það niður. Þegar ís-
lendingar tóku kristni, lá auðvitað beint
við, að þurka þessa venju út, með öðr-
um fomum siðum og ekki sízit, þar sem
hún var við guðinn Þór kend, því það
gleymdist aldrei, sem bezt sézt á því, að
sumardagurinn fyrsti var ávalt haldinn
þann dag vikunnar, sem nefndur var
eftir Þór, Þórsdegi eða fimtudegi, og er
það enn. Þá lá þetta líka vel við höggi,
af því kirkjurímið, var ekki í samræmi við
misseristalið. En samræmi var þó komið
á tímatalið, og er það líklegast að þakka
þeim manni, sem mestan stjömufræðing
má telja þeirra er þá voru uppi, ekki
aðeins á íslandi heldur og um allan heim.
Stjörau-Oddi hét hann og var uppi á
tímabilinu frá 1075—1150 eftir því, er
menn eru um Stjörou-Odda hafa ritað
komast næst.
Afreksverk hans var að athuga hvort
sólstöður væru rétt útreiknaðar eftir
kirkjurími. Hvernig fór hann að því, að
rannsaka þetta á þeim tíma er engin á-
höld vom þar til gerð, og alls ekki á ís-
landi, þó einhver kunni að hafa veriði til
erlendis, en sem samt hafa ekki verið
nema mjög ófullkomin? Áhaldið sem
Stjörnu-Oddi notaði, var sólin sjálf, þegar
ekki var til annars að grípa eða hæðar-
mál hennar á lofti. Og það fann hann
hvað mikið var með því að reikna út
tímann frá því að á efri rönd sólar bólaði
á lofti og þar til neðri röndin var einnig
komin upp yfir hafflötin eða fjallagnýp-
una, sem hann miðaði mið. Með þessari
aðferð fann hann nákvæmar en áður
hafði verið gert, hvenær sólstöður voru
og kom með því skipulagi og samræmi á
misseristalið og kirkjurímið, svo að ekki
var lengur ástæða til sundrungar út af
tvennskonar tímatali; útreikning Stjömu-
Odda rengdi enginn.
Samkvæmt því misseristali, sem var
gildandi síðari hluta 12 aldar, var sumar-
dagurinn fyrsti 9. apríl, ef hann bar á
fimtudag, en annars fyrsta fimtudag eftir
9. apríl. Og það er einkennilegt við það
tímatal Stjörnu-Odda, að 9. apríl sezt
ekki dagur í fyrsta sinni á vorinu á Norð-
urlandi á íslandi. Síðari tíma Almanök
binda sig auðvitað ekki við þetta og því
er sumardagurinn fyrsti annan mánaðar-
dag nú. En í tímatalsreikningi, var Ev-
rópa ekki komin svo langt á dögum
Stjörnu-Odda, að við hann þjrrfti að
reyna sig. Stjömuvísindi hans komu í
bága við trúarlegu heimspekina eins og
vísindin hafa oftast gert.
Á margt væri gaman og hugþekt að
minnast í sambandi við komu sumarsins,
h'fsins og gróðursins. En við þetta skal
nú sitja. En eins lengi og Islendingar
koma saman til að fagna sumri, virðist
oss sem kenna megi ættarmót þeirra
við það sem norrænt var ,og íslenzkt
varð og er enn.
Gleðilegt sumar.
MENNINGARARFS fSLENDINGA
RÆKILEGA MINST
Meira hefir verið unnið að því á þess-
um vetri en nokkm sinni áður hér um
slóðir, að kynna hérlendum mönnum
menningararf Islendinga, íslenzkar bók-
mentir. I Manitoba-háskóla voru tveir
fyrirlestrar fluttir fyrir skömmu, er að
þessu lutu, og háskólinn þakkarverðast
efndi til. Fyrirlestrana fluttu þeir Skúli
prófessor Johnson og dr. Röngvaldur
Pétursson. Mundi erfitt hafa reynst, að
velja heppilegri menn til þessa, því um
hvom fyrirlesarann sem er, má með
sanni segja, að á fræðimannlega vísu
hafi sökt sér ofan í íslenzkar bókmentir
hér flestum ef ekki öllum öðrum fremur
og hafi ekki aðeins öðlast dýpri og full-
komnari skilning á þeim, heldur einnig
þá ást og rækt, er beztu mönnum hverrar
þjóðar er eiginleg gagnvart þjóðemi sínu.
Þeir íslendingar, sem á fyrixlestrana
hlýddu, hafa hlotið að halda heim til sín
glaðari en áður í bragði úit af því, er
enskurinn heyrði þama um arfinn, bók-
mentir vorar, og sannfærðir um að nú
vissi hann meira en áður um það hvaðan
Íslendingnum væri runninn mergnr í
bein. Sá menningar grundvöllur, sem ís-
lendingar stóðu á, er þeir komu hingað,
hefir hlotið að líta öðru vísi út, en marg-
ur hérlendur maður hefir áður gert sér
grein fyrir. Því enda þótt einstöku
menn, svo sem prófessor Kirkconnell hafi
að þeirri niðurstöðu komist, að mesta
skáld Canada hafi enn sem komið er,
verið íslendingurinn, Stephan G. Steph-
ansson, er auðvitað fjöldi manna til, er
ekki veit meira um menningu Íslendinga
og bókmentir, en kötturinn um sjó-
stjörnuna; þaðan af síður að fombók-
mentir íslendinga séu eina uppsprettu-
lindin er fróðleikur verður sóttur í um
þjóðimar er norðurlönd og mikið af Ev-
rópu bygðu fyrir 12 til 14 hundrað árum.
Svo mikill áhugi lýsti sér hjá áheyr-
endunum, að enda þótt hvor fyrirlestur
stæði yfir í IV2—2 klukkustundir (þeir
voru fluttir sitt kvöldið hvor), þá stoegg-
ræddu þeir efnið sín á milli lengi eftir
það í fyrirlestrasalnum. Þeim virtist ó-
ljúft að taka hugann frá því.
En svo er ekki þessum tilraunum með
að vekja efitirtekt á þjóðararfi vorum
með þessu lokið. Síðast liðinn miðviku-
dag hélt dr. Ólafur Bjömsson fyrirlestur
í háskólanum að tilhlutun “Sögu- og vís-
indafélagsins í Manitoba”. Hann sagði
frá Vestur-flutningum Islendinga á fyrri
árum. Var hann þeim hnútum kunnug-
ur, því sjálfur var hann einn af fýtstu
vesturförunum og þurfti ekki að “fara í
smiðju” eftir efninu, fremur en hinu, að
færa það í þann frásagnar búning að
skemtilegt yrði á að hlýða. Ef satt skal
segja, þá er dr. Ólafur Bjömsson annar
“Káinn” í ræðustól. Hann kom sem
drengur, með foreldrum sínum til þessa
lands árið 1876 og var í öðrum hópnum
er til Gimli flutti. Rakti hann ferðasög-
una frá því er hann fór að heiman fyrst
til Glasgow, þá til Quebec, þaðan til Dul-
uth og síðast upp eftir Rauðánni itii
“fyrirheitna landsins”. Jafnframt sögu-
legum fróðleik kom fram í erindinu djúp-
ur skilningur á áhrifum þeim, er líf frum-
byggjanna var háð, þrautum þeirra og
þjáningum, sorgum og stríði, sigmm og
gelði.
Þessum mönnum öllum, er með þessum
fyrirlestmm hafa verið að kasta ljósi á
bókmentir og menningu þjóðar vorrar,
ber fylsta viðurkenning og þakklæti frá
Vestur-íslendingum fyrir starf sitt.
ERU KONUR LÍKLEGAR TIL AÐ TAKA
VIÐ VÓLDUM í HEIMINUM
Það er svo nýtt, síðan að Mrs. Emme-
line Pankhurst leið, að minst sé á kven-
frelsismálið, að það er ekki langt frá
því, að það megi telja til fáheyrðra frétta,
þá sjaldan að þáð er gert. Nýlega hefir
kona er Hadelin Blitztein nefnist, skrifað
grein með ofanskráðri fyrirsögn, og birt í
bandarísku blaði, um það, hvemig kven-
þjóðin sækir fram til meira frelsis og
jafnrar þátttöku við karlmenn, ef ekki
meiri, í þjóðfélagsmálum öllum. Skulu
hér tekin upp helztu atriði greinarinnar.
Höfundur bendir fyrst á, að enda þótt
sumstaðar sé nú svo litið á, sem baráÆtan
fyrir jafnrétti kvenna og karla sé úr
sögunni, vegna þess að hið dýra hnoss,
frelsið, sé fengið, sé henni samt sem
áður haldið áfram ótrúlega víða, þó síður
sé eftir því tekið en áður vegna þess að
bardaga aðferðin hafi breyzt. Fyrir stríð-
ið mikla var t. d. algengt að gluggar
voru brotnir, póstkassar brendir og að
hetjur kvenfrelsins málsins sveltu sig í
fangelsum. Telur hún sambönd kvenna
og félög starfandi sí og æ að hugsjóninni
í löndum þeim, sem ekki hafa veitt kon-
unni jafnrétti, enda sé þess full þörf, því
kvenþjóðin sé víða ekki aðeins kúguð,
heldur virðist hún harðánægð með í fá-
fræði sinni og ósjálfstæði að bera ófrelsis
okið möglunarlaust.
I Canada og Bandaríkjunum telur hún
jafnrétti kvenna og karla náð að öllu leyti
nema því, að enn sé vinnugjald kvenna
lægra en karlmanna, þó vinnan sé sú
sama. En þá ósanngimi telur hún brátt
muni verða að hverfa og tækifæri kon-
unnar skoðar hún meiri og betri í þessum
löndum og eins góð og þar sem þau séu
viðurkend mest, t. d. í Noregi.
Á Bretlandi telur hún og jafnréttið
einnig orðið mikið þar sem komur geti
skipað stöður sem þingmensku, og meira
að segja geta orðið ráðgjafar og ríkis-
fulltrúar. I fari konunnar sýni frelsið
sig ávalt í því, að hún klæðist betur, beri
sig betur og tígulegar, njóti meiri og
breytilegri skemtana og félagslífs en áður
enda þótt tekjumar kunnl að vera af
skomum skamti og ef til vill litlu meiri
en mæðra þeirra vom.
En að þessum löndum frádregnum, þ.
e. Norður-Ameríku, Bretlandi og Norður-
löndum, hefir konan til skamms tíma
látið sig réttindi sín litlu skifta. En
einnig í þeim löndum er að verða mikil
breytng á þessu, síðustu árin.
Og er þá fyrst að taka Japan til
dæmis. Ekki hefir kvenþjóðin þar at-
kvæðisrétt ennþá, en baráttan fyrir þeim
réttindum er nú hafin. Hún hófst með
stofnun félags eins, er kendi sig við
“Bláa sokka”. Benti það afdráttarlaust
á að verkefni sitt væri að endurheimta
hin fomu réttindi kvenna frá 8 öld, er
þær vom jafningar karlmanna, og höfðu
herþjónustu með höndum sem karlmenn
og áttu þátt í myndun ríkisins eins og
'Odonohine prinsessa hefði átt. En nú
væru þær svifitar persónufrelsi sínu, væru
seldar mansali, og hefðu yifrleitt í augum
upplýstra þjóða ekki mieiri réttindi, en
húsdýrin.
Þó takmarkinu hafi hvorki þetta fé-
lag náð né önnur, er með svipuðu augna-
miði hafa verið stofnuð, er það víst, að
þau hafa gerbreytt hugsunarhættinum og
konur eiga þeim að þakka, að þær eiga
greiðan gang að öllum mentasitofnunum
landsins og ýmsum stöðum í þjóðfélag-
inu, svo siem kennarastöðu. Félög þessi
hafa tekið þátt í verkföllum með verka-
konum og með því fengið vinnuskilyrði
þeirra bætt. Og þau hafa andmælt með
kröfugöngum mansalinu. Alt þetta hefir
haft mikil áhrif, þó löggjöfinni hafi það
ekki stórkostlega breyitt, og stúlkur, sem
nokkurrar skólamentunar hafa notið,
neita nú með öllu að aðrir ráði giftingu
þeirra.
Kvenfólk f Japan hefir, á síðustu tím-
um, einkum í bæjum, samið sig að evróp-
iskum siðum .klippir hár sitt, gengur á
hælaháum skóm klæðist kjólum sem
vesturlanda konur og gengur hnarreist-
ara og beinna við hlið eiginmanna sinna,
en áður. Reyndar leyfðist konu nú ekki
itil skamms tíma að ganga við hlið
manns síns, hún varð að trítla ein sex
skref á eftir honum til þess að ekki yrði
vilst á því, að maðurinn væri henni
fremri eins og einnig var siður í Kína.
Nú gengur hún við hlið hans. Skyldi sá
tími koma, að maðurinn yrði að þramma
sex skref á eftir henni?
I Kína virðist vera að renna upp ný öld
fyrir kvenþjóðinni. I hinni nýju stjómar-
skrá landsins er konunni áskilin sömu
réttindi og karlmanninum í öllum skiln-
ingi, pólitík, atvinnumálum o. s. frv.
Stúlkur hnappast til háskólanna og hven-
ær sem þeim þykir rétti kvenna hallað,
láta þær það vitast með kröfugöngum
og myndugleik mentaðs æskulýðs.
Svo líröðum skrefum fer þessi kven-
réttinda og frelsis-hreyfing um landið,
að margir halda fram, að hún hafi dreg-
ið illan dilk á eftir sér nú þegar, og
sanna mál sitt með hinum mörgu dæm-
um þess að bændur hafi yfirgefið konur
sínar vegna þessara töfrandi skóla-
stúlkna. Og margur faðirinn ter á-
hyggju-fullur út af þessum rómantízku
giftingum unga fólksins, sem nú eru
famar að tíðkast í stað þess að dætumar
giftist þeim, er feðumir vilja gefa þær.
Inn í réttarsal kvað sjaldan svo litið, að
þar sé ekki hjónaskilnaðarmál á ferðinni.
Að kvennréttindamálið siglir þehnan
ayr í Kína, á ef til vill rætur til þess að
rekja, að fyrir því gengust sumar merk-
ustu konur landsins, þar á meðal Mad-
ame Sun Yet Sen, ekkja stjómmála-
mansins mikla, er Kína sam-
einaði undir eina stjóm. Benda
þær stoltar á þá hæfileika, sem
í dætrum landsins búi, þar sem
þær skipi nú stöður sem kenn-
arar lögfrægingar, fulltrúar á
Nanking þinginu og ýmsar á-
byrgðarmiklar stjórnarstöður.
Á Rússlandi hafa eflaust orð-
ið meiri breytingar á hag
kvenna, síðan 1917, að þeim
var veitt fullkomið jafnrétti við
karlmenn, en í nokft-u öðm
landi. Kvenþjóðin hefir ekki
álitið sér nægja, að keppa við
karlmanninn í verksmiðjunum,
í rekstri búnaðarins, í mála-
færslu störfum, í viðarsögun
og í list, heldur hefir hún reynt
að verða karlmanninum fremri
í hverju starfi. Hún hefir brent
að baki allar brýr gamals vana
og hefðar, og er ákveðin í að
nhta fengið frelsi á hvern þann
hátt er hún frekast æskir og
hún telur sér kleift.
Um leið og hún varð frelsls-
ins aðnjótandi, kvaddi hún
heimilið og leitaði sér atvinnu
á hvaða vettvangi sem var og
jafnaðarlegast við það, sem
karlmenn höfðu setið að áður.
En reynslan hefir nú samt siem
áður sýnt það, að þau störf eru
*til, sem konum era ofraun og
þau em nú nokkur, sem þær
hafa með öllu skágengið og
karlmennirnir eru látnir einir
um. Maður skildi ætla að mold-
ar mokstur við skurðagerð væri
eitt af því. En svo ier þó ekki.
Af 70,000 manns, sem vinna við
að grafa undirgöngin í borginni
Moskva, eru 35,000 konur, með
skóflur í höndum. Sex þúsund
konur hafa umsjón samvinnu-
búa með höndum. Um 100,000
vinna friðdómarastörf og annað
í réttarfari og um 400,000 hafa
verið kosnar í ýmisleg önnur
stjómar- eða umsjónarstörf í
héraði.
I hærri skólum er einn þriðji
nemenda kvenfólk. I lækna-
skólum eru 71% nemenda kon-
ur. Af vélfræðingum eru 10%
kvenfólk og 16% af þeim er
kommúnista flokkinum heyra
til er betri helmingur mann-
kynsins.
Ef til vill sýnir ekkert betur
en það hve heimilistörf em ská-
genginn af konum á Rússlandi,
að 7 miljónir kvenna vinna í
verksmifyum landsins og að á
barnaheimilunum er litið eftir
12 miljón böraum, meðan mæð-
ur þeirra eru bundnar við störf
sín.
En starfsvið kvenna í Rúss-
landi eru fleiri en á hefir verið
minst. Irene Rusinova heitir
kona þar, sem er heimskauta-
könnuður, og mun vera fyrsta
og eina konan sem það starf
hefir færst í fang. Við North
Land rannsóknarstöðina vann
Nina Demme í 'tvö löng ár stöð-
ugt. Og með Chelyushkin leið-
angrinum er í hrakningunum
lenti í Norður-íshafinu og skip
sitt mistu var kona og hún
fæddi bam á ísjakanum, er með
leiðangursmenn rak fram og
aftur í nokkrar vikur.
Fyrir framúrskarandi vel af
hendi leyst störf, hafa konur á
Rússlandi verið sæmdar af
stjórninni. Þeim hefir hlotnast
“rauða stjarnan”, “Lenin-orð-
an” og “rauðafánaorðan” o. s.
frv.
Mjög ólíku bregður fyrir er
til Þýzkalands kemur. Þar eru
fyrirlestrar haldnir um það, að
konan þurfi að vera útfarin í
maitartilbúningi, í því að hirða
böm, og vera huggari eigin-
manna sinna. Heimilið er þar
skoðað starfsvið konunnar og
herþjónustu fær hún ekki að
ynna af hendi. En hún hefir
atkvæðisrétt. Einkunar-orðið í
Þýzkalandi mætti sem stendur
segja það, að móðirinni bæri að
sjá svo um uppeldi sona sinna,
að þeir yrðu sem beztir her-
menn ríkisins.
Á ítah'u hafa konur ekki at-
kvæðisrétt. Og Mussolini minn-
ist ekki á það mál í ávörpum
sínum til kvenþjóðarinnar um
það að konur eigi að giftast
ungar. Hjónaskilnaðir eru ekki
að lögum leyfðir, skilnaðir sem
vitanlega eiga sér stað fyrir því,
eru afar kostnaðar-satílir. En
í augum eiginmanna er konan
og dóttirin álitinn karlmannin-
um æðri. I framkomu sinni
gagnvart henni er karlma.|ur-
inn þýður og kurteis og oft svo
rómantískur að á fyrri aldir
minnir.
Á Frakklandi er sagt, að kon-
an ráði ríki, þó hún hafi ekki
atkvæðisrétt. Vinnuveitendur,
eða þeir sem atvinnu veita fleiri
en einum eða tveimur, eru 45
af hundraði konur. Fjölda stær-
stu viðskiftastofnana er stjóm-
að af konum. Og konur hafa
í Frakklantíi allskonar störf
með höndum, eru meðal annars
lestaþjónar á járnbrautum,
járnsmiðir o .s. frv.
En þrátt fyrir það þó konur
hafi ekki atkvæðisrét't, verða
þær að greiða skatta á Frakk-
landi. Undan því ranglæti
kvarta þær og það er ekki ó-
hugsanlegt, að atkvæðisrétt fái
konur þar hvenær sem er. —
Stjómin myndi heldur veita
hann, en gefa eftir skattana, ef
kvenþjóðin krefðist þess, ein-
arðlega.
Þó ótrúlegt sé hefir Tyrkland
og Spánn skotið Frakklandi og
ítalíu aftur fyrir sig í kven-
frelsismálinu. Enginn sem nú
á leið um göturnar í Miklagarði
og verið hefði þar fyrir rúmum
tug ára, mundi trúa því, að
það væri sama borgin. Nú sæi
hann þar kvenfólk á götunum
klædd siem Vestur-Evrópu eða
Vesturheims kvenfólk; hann
mundi og sjá það þar sem hér
ganga bæði upp að atkvæða-
borðinu og við störf á stjómar-
skrifstofum. Áður en stjóm-
arskráin 1908 var lögleidd, var
stúlkum ekki leyft að ganga á
barnaskóla, eða ganga um göt-
urnar án þess að hafa blæju
fyrir andlitinu.
Á Spáni eru konur á þingi og
á nautaatssýningum og hvar
sem er. Hjónaskilnaður er þar
leyfður að lögum. Fyrst eftir
að atkvæðisrétturinn var veitt-
ur þeim, höfðu þær sig lítt í
frammi. En það hefir algerlega
breyzt.
I latnesku ríkjunum í Suður-
Ameriku ráða enn og ríkja hug-
myndir innflytjandanna í stjóm
málum að miklu leyti og kon-
an hefir þar hvergi atkvæðis-
rétt. En á síðasta áratug og
reyndar lengur, hafa félög ver-
ið stofnuð í hverju ríki, er
starfa að kvenfrelsismálinu og
krefjast óskoraðs jafnréttis við
karlmenn í athafna- og stjórn-
málum.
Þetta stutta yfirlit sýnir auð-
vitað ekki nema í stærri drátt-
um hvað áunnist hefir í kven-
frelsismálinu. En sitt af hverju
má þó út úr því Iesa. Ein af
þeim spurningum sem það vek-
ur, í huga þess er þetta ritar, er
sú, er yfir þessari grein stendur.
RÆÐA
KRISTJÁNS N. JÚLÍUSAR
Flutt á Mountain 7. apríl
Frh. frá 1 bls.
eftir að sjá þá sem taka mér
fram. Og ef þið viljið viður-
kenna þetta, þá er líkh tilgang-
inum náð og ekki ómögulegt að
feimnin eldist af mér. Það er
eins og sagan sé að endurtaka
sjálfa sig. Þið kannist víst við
að hafa heyrt það að Móses var
fjörutíu ár á ferðinni með Gyð-
inga frá Egyptalandi til lands-
ins belga, og hvemig sú ferð
gekk og nú er eg búinn að
vera jafn lengi ykkur samferða
hér á þessari hrygðar eyðimörk,
og eitt var líkt með skyldum,
nefnilega okkur Mósis, við vild-
um ekki dýrka gullkálfinn. —
Hann gekk á undan með góðu
eftirdæmi. Eg kom á eftir
öðrum til viðvörunar.
Þegar eg lít yfir þennan
glæsilega hóp hér í kvöld eins
og þeir komast að orði í blöð-
unum, og hugsa til þess, hvað
þið hafið lagt á ykkur mín
vegna, get íeg ekki annað en.