Heimskringla - 06.05.1936, Qupperneq 4

4. SlÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 6. MAl, 1936
Hcimskringla
(StofnuO 18S8)
Kemur út á hverjum miSvikudeffi.
Klgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
88S oa 858 Sargent Avenue, Winnipeg
TaltimiB 86 537
VerS blaðdna er $3.00 irgangiirinn borgist
fyrtrfram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
011 vlSakifba bréf blaSinu aðlútandl sendlst:
Manager THK VIKING PRKSS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN KINAR8SON
Utanáskrift til ritstjórans:
KDITOR HKIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Wlnnipeg
"Heimskringla” is publiataad
and printed by
THK VIKINO PRKSS LTD.
88S-855 Sargent Avenue, Winntpeg Mon.
Telepbone: 86 537
WINNIPEG, 6. MAl, 1936
“ALT AÐ SAMA BRUNNI BAR”
íslendingar í þessum bæ, hafa verið að
spyrja sjálfa sig, hvað úr húsasmíðahug-
myndinni, sem fyrir sambandsstjórninni
vakir muni verða.
Húsasmíðar og önnur vinna að þeim
lútandi, hefir lengst af verið aðal-at-
vinnuvegur landans.
Á stríðsárunum kom afturkippux í þessa
iðju, sem aðra. Samt var að stríðinu
loknu aftur byrjað, en í miklu smærri
stíl en áður.
Og með kreppunni mátti á ný heita að
alveg tæki fyrir þær.
Þegar á þetta er litið, er það engin
furða þó kreppan léki Islendinga sérstak-
lega hart. Þó yfir starfslífi bæjarins
dofnaði, lagðist ekki nein atvinnugrein
eins í kalda kol hér og þessi, sem þeir
stunduðu.
En hvað er nú um frumvarpið, sem
landsstjórnin hefir samþykt, til þess að
hrinda húsasmlði hér aftur af stað?
Það hefir komið í ljós við rannsókn, að
atvinnuleysi í ýmsum bæjum á mjög ræt-
ur til þess að rekja, að húsasmíðar hafa
Ihætt. Sérstaklega er sagt, að það hafi
lamað atvinnuh'f borganna Montreal, Van-
couver og Winnipeg.
1 meðal ári er metið, að um 80 miljón-
um dollara hafi verið varið til húsasmíða
í öllu landinu. í>ar sem heita má nú að
ekkert sé smíðað, fara flestir nærri um,
hvaða atvinnuhnekki af því leiðir.
En er húsanna þörf? Þó í þessum bæ
sé haldið fram af byggingarmönnum að
engin hús-ekla sé, er í öllu landinu talið,
að þörf sé á 50,000 íveruhúsum.
Til þess að bæta úr þessu og koma
skriði á þessa starfsemi hefir lands-
stjórnin boðist til að leggja fram 10
miijónir dollara, á móti 30 miljónum frá
lánfélögum og 10 miljónum frá einstakl-
ingum, hvort sem húsasmíðar stunda, sem
atvinnu eða reisa hús til að búa sjálfir í
þeim. Renta á lánunum, sem er 6%,
mun sanngjörn talin.
En svo veigamikið, sem þetta mál er,
virðist það ekki fá mikinn byr í seglin.
Hér í bæ, er ekki svo mikið sem farið að
strjúka rykið af smíðaáhöldunum enn.
Og sjáanlegt er, hvað því veldur. Af
þeim, sem sízt mega við því, er fyrst og
fremst krafist, að lagður sé fram einn
fimti kostnaðarins, það er, þeim, sem
byggir og lánið tekur bæði hjá lánfélög-
unum og stjórninni og sem alla ábyrgð
ber á því hvemig fer.
í öðru lagi eru lítil h'kindi til að nokkuð
sé í aðra hönd fyrir hann að hafa, því
söluverði mun stjómin ráða(?) og alls
engin trygging fyrir, að hann haldi sínu,
eða fénu, sem hann leggur fram. Þegar
til veruleikans kemur, á því þessi einstakl-
ingur að leggja fé sitt fram til þess að
vera ábyrgðarfullur tll lánardrotnanna
fyrir öllu ef illa fer. Sú ábyrgð dró stund-
um illan dilk á eftir sér, þó betur áraði
og möguleikar væru meiri til að selja hús,
en nú er.
Það ber ávalt að sama brunni með þáð
sem King-stjómin gerir eða reynir að
gera. Auðvaldið og hina stóru verður sí-
felt að vernda á kostnað smælingjanna.
Tíu miljónir, eða einn fimta byggingar-
kostnaðarins, leggur stjórnin fram til
þess að tryggja fé lánfélaganna. Sá sem
á starfið ræðst og fé sitt ieggur í það,
verður að tefla á spákaupmenskuna, á
Ihættuna, á að húsið seljist skjótt og áður
en innstæða hans í því ézt öll upp í rent-
um til lánfélaganna. Þó þeir, sem iðn
þessa hafa stundað, séu ekki allir á sveit,
mun þá hvorki fýsa svo eftir að komast
þangað, eða hinu, að verða þrælar lán-
félaganna, eins og stjómin, að þeir fari
að tefla á tvísýnu með aleigu sína fyrir
iþað. í raun og vem er heldur verið að
gera einstaklingnum ómögulegt með
þessu, að byrja hér húsabyggingar, en
hitt.
Hugmynd stjórnarinnar með frumvarp-
inu um að hrinda húsa-byggingum af
stað til atvinnubóta, var góð. Flestir
flokkar voru henni fylgjandi, ekki sízt
eins og upphafsmaður hennar, H. H. Stev-
ens, hélt henni fram. í framkvæmdum
Kingstjórnarinnar hefir framstýkkið á
henni orðið aftan á, og atvinnubótin, sem
af henni gat leitt, farið út um þúfur.
FJÁRHAGSÁÆTLUN DUNNINGS
Fjárhagsáætlun sambandsstjórnarinn-
ar, sem Mr. Dunning las upp á þinginu
s. 1. föstudag, er, ef til vill, hvorki verri
né Ibetri en við mátti búast, þó á æði
mörgum megi nú heyra að þeir hafi orðið
fyrir vonbrigðum.
Það sem vonbrigðum veldur er hækkun
söluskattsins úr 6% í 8%. Er búist við að
hann nemi $3 á hvert mannsbarn í land-
inu eða $15 að jafnaði á hverja fjölskyldu.
Og það versta með þann skatt er það, að
hann er jafnt tekinn af þeim, sem lítið
hefir og þeim sem alt hefir, þar sem
hann er á almennum vörum. F'ramfærslu
kostnaður eykst til jafnaðar um eitt til tvö
prósent við skattinn. 'Stjómin gerir ráð
fyrir tekjum af honum, er nemi 23 miljón
dollurum.
Sumt er aftur gott við fjánhagsáætlun-
ina eins og t. d. 1 centa lækkun á bensín
skatti, lækkun tolls á bómull og ódýrum
eða óekta silkivamingi frá Englandi og
lækkun tollsins á bílum. Þetta hefir alt
nokkra verðlækkun í för með sér. En
við þessu var öllu ibúist hvaða stjóm sem
við völd var. Tímarnir voru famir að
breytast og þjóðir heimsins voru famar að
gefa tolllækkun alvarlegan gaum. Á öll-
u|m þessum vörutegundum, sem minst var
á, var mælt með, að laakka toll, af nefnd-
inni, sem Bennettstjórnin skipaði til þess
að íhuga tollmálin í byrjun ársins 1935.
Kingstjórnin hefir bætt nokkrum vöru-
tegundum við þær, sem tolinefndin hafði
á skrá sinni, en á þeim sumum er toll-
lækkun svo lítil, að hún er ekki nema
nafnið.
En skuld landsins eykst og Dunnings
segir, eins og aðrir fjármálaráðherrar og
allir aðrir, sem halda að þeir viti eins
mikið og fjármálaráðherrar, að tími sé
kominn til aö stíga á það ráðslag og fara
nú að lækka skuldimar. Til þess eru
tvær leiðir. Önnur er sú að auka tekj-
urnar. Þar kemur skatthækkunin til
greina. Hin er sú, að mínka útgjöldin.
Spor í þá átt var að lækka meðlagið til
atvinnulausra styrkþega um 15%, eins og
sambandsstjórnin gerði 1. aprílmánaðar.
Skuld landsins jókst um 165 miljónir
dollara á síðast liðnu fjárhagsári, sem
lauk 31 marz 1936. Á komandi ári gerir
Mr. Dunning ráð fyrir að hún aukist um
100 miljónir dollara. Um fimtíu til sextíu
miljónir af þessari skuld stafar af tekju-
halla C. N. R. kerfisins.
Ef að það er nú fjárthag landsins til
styrktar að mínka styrkinn til atvinnu-
lausra um 15%, væri þá úr vegi, að vextir
á hlutum auðkýfinganna sem C. N. R.
kerfið edga, væru einnig lækkaðir. En
dettur nú Mr. Dunning eða Kingstjórn-
inni í hug að lækka vexti til þeirra um
15% ? Alls ekki. Trú hansjfá að lækna
fátæktina, að ibæta hag hins snauða, er
s.ú, að það verði ibezt gert með því, að
takmarka enn meira við hann en gert er
Það er alment viðurkent nú orðið, að þeir
sem um fleiri ár hafi verið á styrk, séu,
vegna langdregins sults, orðnir ófærir til
allrar vinnu. Við þennan “skjögrandi hor-
grinda hóp” skoðar Dunning enn hægt að
spara sem svarar 15% af framfærslu
kostnaði þeirra, fjárhag ríkisins til við-
reisnar, eða til þess að geta greitt eigend-
um C. N. R. kerfisins fulla vexti. Og
þeir eru ríkisbubbar bæði í Toronto og á
Englandi, en ekki canadiska þjóðin, eins
og logið hefir verið í okkur árum saman.
Það er þessi stefna, sem svo augljóst
kemur fram í fjárhagsáætluninni, að
meta skildinginn meira en velferð al-
mennings, sem enga heiil boðar í augum
fjöldans eins og tímarnir eru.
Önnur vonbrigði til hans, er staglið um
að bæta úr atvinnuleysi hér og neyð með
því aö_ efla verzlun við önnur lönd, með
samningum, sem vel líta út á pappímum,
en sem alt útlit er fyrir, að komi að
mestum notum sem pólitísk götuaug-
lýsing. Eða getur nokkur maður með
opin augu gert sér vonir um að hveiti-
birgðir landsins verði uppseldar á næsta
eða næstu árum? Og þeim finst alt langt
sem ibíður eftir björg og brauði.
Það var rétt fyrir síðustu kosningar, að
einn af .kunningjum þess, er þetta ritar,
sagði, að senn færi alt að batna og við
myndum enn eiga eftir að leika okkur
sælir og frjálsir eins og fjallalömb í þessu
mikla nægta landi. Hann gerði ráð fyrir
að King næði kosningu. Við þennan
mann áttum vér tal síðast liðna viku um
hvernig nú áhorfðist, en fengum ekki
annað svar en iþað, að allir væru orðnir
vitlausir.
EIMREIÐIN
Fyrsta hefti (jan.-marz) af fertugasta
og öðrum árgangi Eimreiðar er nýkomið
vestur. Ein bezta ritgerðin í heftinu er
eftir dr. Alexander Jóhannesson: Háskóla-
hátíðin í Búdapest (með 7 myndum).
Önnur alllöng ritgerð er eftir dr. Helga
Péturss.: Framtíð h'fsins og dauðans. Þá
eru ritgerðirnar “Við þjóðveginn”, yfir-
lit yfir það helzta sem ’gerist erlendis, og
“Island 1935”, stutt ágrip um veðráttu,
fiskveiðar, landbúnað, viðskifti, verklegar
framkvæmdir, lögjafarmál o. s. frv. á ísr
landi á árinu, safn af fróðleik sem þægi-
legt er að grípa til, þegar á þarf að halda.
Tvær góðar sögur eru einnig í ritinu
þó sinn á hvorn hátt séu. Ennfremur
ljóð, greinabálkar og bréf með fyrirsögn-
inni: Raddir, og ritdómar eftir ýmsa um
helztu nýjustu bækur, sem ávalt er gam-
an að lesa.
Eftirfarandi kvæði eftir Þórodd Guð-
mundsson leyfir Heimskringla sér að
birta:
UNGUR MAÐUR
Hann á og temur sér æskugleðinnar
undramátt;
hann syngur vorljóð og sækir altaf
í sólarátt.
Hann á sér lind, sem að aldrei frýs
og óskamynd fyrir töfradís.
Þá brosir hann, þegar bjarma slær yfir
ibláan sæ,
er bárur vagga og laufin leika
í ijúfum blæ.
En ylur streymir um hjarta’ og hönd,
og hugann dreymir í fjarlæg lönd.
Afl hans magnast, og árdagsroði
úr augum skín,
og æskufjörið um æðar streymir
sem áfengt vín. —
Þá hlær við öllu og yndi ljær,
akrar, fjöllin og víður sær.
«
Eldar brenna um æskudraumanna
óskalönd,
frá efstu fjöllum og instu dölum
að yztu strönd. —
Hann fagnar öllu, sem á sér þrá
í undrahöllum, við sundin blá.
Og vonin flýgur um fjörð og skóga
í fjarlægt land.
Þar eru steinar, sem bylgjur brjóta
við bláan sand.------
En vindar þagna, svo vatnið hlær,
og vorið fagnandi strengi slær.
En burt með alt, sem að veikir vilja
og vaxtarþrá:
með skýjaborgir, er sólin sveipar
við sundin blá.------ ,
Því augun tindra og insta þörf
hans orku bindur við dagleg störf.
Því tíminn líður, en landið kallar,
og hfið hlær.
Tryppin leika á teigum grænum,
og túnið grær.
Það blika lindir um blómguð lönd
og biása vindar í seglin þönd.
Þóroddur Guðmundsson
SMÆLKI
í hverju er sæla og ánægja fólgin? —
Menn eru ávalt að spyrja sjálfa sig að
þessu. Félag í Englandi sendi eigi ahs
fyrir löngu út urmul bréfa með þessari
spurningu og bað menn að svara henni.
Fyrstu sjö svörin voru á þessa leið:
Góðri heilsu.
Óflekkuðu mannorði.
Öruggri framtíð.
'Góðum matreiðslumanni.
Stóru bókasafni.
Að láta ekkert á sig fá.
LJtilli skynsemi og enn minna ímynd-
unarafl.— (Þýtt)
1$ * *
MacKenzie King, forsætisráðherra,
sagði nýlega á sambandsþinginu við Mc-
Geer og Tucker, tvo liberal
þingmenn, að þeir yrðu að vera
með flokki sínum í málum
þingsins, eða taka sér sæti hin-
um megin í þingsalnum, hjá
conservatívum og stjórnar and-
stæðingum. Hepbum gerði það
sama, er tveir fylgifiskar hans,
voru á annari skoðun í vissu
máli en Ontario-fylkisstjórnin.
Ef menn hafa ekki áður vitað,
hvað flokka-pólitík er, má glögt
sjá það af þessu. Vertu dula í
hendi ‘ flokksforingjans, eða
farðu! Canada er fult af flokks-
dulum.
— (Manitoiba Commonwealth)
* # #
Eg hefi einhve,rs staðar á
'löngu liðnum árum heyrt út-
varp. Eg hefi kynst þeim er út-
varpa, áður en útvarp var til.
Hijómurinn í útvarpinu er hf -
andi í minningunni. Já, og nú
man eg hvernig það var. Þeir
sem í útvarp tala, eru drengim-
ir, sem fyrir tuttugu árum
skemtu tungumálakennaranum
með því, að lesa “með áherzl-
um”. Áreiðanlega eru það þeir.
Eg man svo vel eftir þeim, öng-
unum. Þeir skildu ekki helm-
inginn af orðunum, en þeir lásu
þau með áherzlu samt sem
áður. Þeir gera það ennþá og
hækka röddina mest á síðasta
orðinu í setningunni. Þeir fengu
það stundum borgað hjá mérl í
þá daga en nú eru þeir svo
langt í burtu!
—(The New Yorker).
JÓN BÓNDI Á FLUGUMÝRI
DÁINN
Margir hér vestra munu kann-
ast við þenna röska og mynd-
arlega bænda öldung er setið
hefir með rausn eitt helzta höf-
uðbýlið Norðanlands í meir en
40 ár. í bréfi er hingað barst
fyrir skömmu til eins ættingja
hans er þess getið að hann hafi
andast í febrúarmánuði í vetur,
rúmlega 81 árs að aldri.
Jón var fæddur á Engimýri í
Öxnadal á nýársdag 1855. For-
eldrar hans voru Jónas bóndi á
Engimýri, Magnússon frá
Skjaldarvík og Helga Þorsteins-
dóttir frá Uppsölum í Eyjafiröi.
Bjuggu þau hjón á Engimýri um
miðbik 19. aldar. Voru börn
þeirra nafnkunn og eru nú öli
dáin, og var Jón síðastur þeirra.
Jón var tvígiftur. Fyrri kona
hans var Ingihjörg dóttir Jónas-
ar bónda í Bakkaseli í Öxna-
dal, systir Sigtryggs Jónassonar
þingmanns og fyrverandi rit-
stjóra. Byrjuðu þau búskap á
Bakka í Öxnadal og bjuggu þar
niður að árinu 1895 að Jón
keypti Flugumýri af Þorvaldi
Arasyni, er þá flutti sig að Víði-
mýri. Árið 1906 andaðist Ingi-
björg kona hans. Eru tvær
dætur þeirra á lífi: Helga gift
iStefáni skáld Vagnsyni á
Hjaltastöðum og María gift
Árna Knudsen í Rvík.
Seinni kona Jóns heitir Sig-
ríður og er ættuð úr Dalasýslu.
Eru fjögur börn þeirra á lífi:
Ingibjörg gift Rögnvaldi Jóns-
syni frá Réttarholti, Ingimar
kvæntur og Valdimar búendur á
Flugumýri, og Þuríður, gift
Birni Sigtryggssyni á Framnesi.
Jón var framúrskarandi at-
orkumaður og að öllum líkind-
um hagnýtasti og útsjónarmesti
bóndi Skagafjarðar. Hann var
að vísu efnum búinn er hann
flutti að Flugumýri, en þar
græddist honum það fé að fyrir
mörgum árum síðan var hann
talinn ríkastur bóndi í sýslunni.
Jón heyrði til hinum gamla
skóla, dulur í lund og fastur
fyrir, orðheldinn svo að aldrei
skeikaði því, sem hann lofaði
eða ákvað að gera. Hann var
góður vinur vina sinna og hinn
ráðhollasti, velgefinn maður en
íhaldssamur um sumt. Eigi varð
honum þokað frá áformum sín-
um og var það hans lundariag.
Glaður og reifur var hann við
gesti og hinn. ánægjulegasti
heim að sækja. Skarðar fyrir
í Blönduhtíðinni við fráfall hans’
því hann var drengur hinn bezti.
R.
HRAFNINN
Eg gat einhvern vegin ekki
slitið hugan frá þessu efni. Vin-
ur minn, sem hér býr, og eg
vorum meðal annars að tala uim
Edgar Ailan Poe, og “Harfn-
inn”. Fór eg því aftur að nýju
að yfirvega umræðuefnið og
.velta því í huga mér á ýmsa
vegu. Datt mér þá í hug, að
rita eftirfylgjandi grein.
Margir hafa dregið samvizku-
Ibit og iðrun út úr þessu kvæði
sem og öðrum kvæðum Poes.
En þetta stafar frá því, að þeir
hinir sömu hafa ekki kynt sér
nógsamlega ljóðasmíðis aðferð
hans. Þegar vandlega að er
gáð, vottar hvergi fyrir slíkri
hugsun í neinu kvæði Poes. —
“Hrafninn” er sterk mótmæling
gegn þeirri trú, að sálin sé
dauðleg, þó á yfirborðinu annað
virðist blasa við. Hér lætur
hann hugann þræða efasemda-
veginn að hásæti eilífs lífs, eins
og hann stundum lýsir lifandi
fegurð með því að draga athygl-
ina að hrörnun og dauða. Ó-
daugleiki sálarinnar er þunga-
miðja hugsana hans í þessum
kvæðum. Enginn hefir verið
staðfastari í þeirri trú, að elsk-
endur fái að njótast eftir dauð-
ann, en hann.
Þar sem “hrafninn” er bezt
Iþekt allra kvæða Poes, og er
talið fremst allra kvæða þeirrar
tegundar — þar, sem undrun og
óvissa stíga sinn töfradans, og
hugmyndaefnin rísa og falla í
freyðandi bylgjum, líkt og golu-
hnituð bára á sjó, en sem! ber-
ast í þýðum, dillandi öldum að
hugar-ströndum — verður gam-
an og fróðlegt að athuga smJð-
isaðferð hans, eins og henni er
lýst af Poe sjálfum. Listfengni
hans og dómrgeind, er hvar-
vetna auðsæ. Hann átti og yfir
frábæru minni að ráða. At-
hyglisgáfan frámunalega skörp.
— Hver hlutur, eins og
hann stóð, hékk eða lá, stóð
honum ávalt óafmáanlega fyrir
hugskotssjónum. Einnig var
hann gæddur frábærri afálykt-
unargáfu, eins og “The Mys.tery
of Marie Roget” ber ótvírætt
vitni um. 1 akóla var stærð-
fræðin ávalt efst í huga hans;
það sem öðrum veittist torvelt
í þeim greinum, var honum opin
bók; enda ber oft mikið á
þessari gáfu í gagnrýni hans.
Með alt þetta fyrir augurn,
verður augljóst, hve auðvelt að
Poe hefir veizt að hnitmiða öll
smíðistökin fyrirfram, hversu
flókið sem efnið kunni að vera.
Smíðis-frumreglur Poes hafa
af mörgum verið álitnar gam-
ansemis gabb. Orsökin til þess
er sú, að mikilvægi þeirra er
þeim efcki fylhlega ljóst. Það
virðist sem þeir álíti að Poe sé
að leitast við, á fyndinn hátt,
að ákvarða skáldgáfunni svif-
rúm og takmörk, og hnitmiði
hana samkvæmt stærðfræðileg-
um reglum. En slíkar ályktan-
ir eru á tómum misskilningi
'bygðar. Ritgerð hans um
“Hrafninn” er hvorki um skáld-
skapargáfuna né um veginn,
sem til hennar liggur. Hún
f jallar einungis um það, hvemig
skáldið, eftir að því hefir ihug-
kvæmst yrkisefnið, hagnýtir
sérstaka leikni við útþýðing
efnisins, og er ekki annað en
stutt heimfærsla helztu ein-
kenna höfuðatriða allra ritdóma
hans um þessi lefnl
Poe lýsir aðferð sinni og
kenningu eitthvað á þessa leið:*
Eg hefi oftlega hugsað um
það, hve skemtileg og fróðleg að
sú ritgerð gæti orðið, ef einhver
höfundur vildi og gæti nákvæm-
lega lýst framgangsstigum
* Eg hefi stytt og dregið
saman frumritgerðina, en gætt
þess þó, að sleppa engu, sem
beinlínis lýtur að málefninu.