Heimskringla - 03.06.1936, Side 4

4. SIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. JÚNÍ, 1936
®cirnskrin0l«i
(StofnuB 1S8S)
Kemur iít á hverjum miSvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 og SS5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talrímin 86 537
VerB blaSsins er $3.00 árgangurinn borgtat
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
[Jll viðskifta bréf blaSinu aðlútandi sendtat:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift Ul riUtjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., WinnApeg
"Heimskringia” is publtaiwd
and printed by
THE VIKINO PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Mam.
Telopbone: 86 837
WINNIPEG, 3. JÚNÍ, 1936
NÝTT FJÁRMÁLAHNEYKSLI?
Manitoba-fylki hefir lengi verið frægt
út á við fyrir hvítfiskinn úr Winnipeg-
vatni og hveitið sem ræktað er milli Em-
erson, Brandon og Portage La Prairie.
Nú lítur þó svo út, sem það eigi eftir að
verða enn viðkunnara fyrir annað.
Mönnum mun lengi verða í fersku
minni fylkisbanka hneykslið, háskóla-
sjóðsránið og þjófnaðurinn úr hirzlu fjái^-
málaráðherra Brackenstjómarinnar. —
Meðferð háskólafjársins vakti að minsta
kosti hneyksli víðar en frægð hvítfisks-
ins og hveitisins hafði flogið. Hvemig á
því stóð, er auðsætt. Þó það verði ekki
sagt, að menn yfirleitt séu neitt gleypu-
girntir fyrir mentun, er almennings-álitið
það, að fræðslumál séu mikilsverð. Og
við hag mentastofnana, verður ekki hrófl-
að, nema með eftirsjá.
En ef satt er um braskið sem sagt e,r að
hafi átt sér stað við lokræsisgerðina í
Winnipeg og hreyft var síðast liðna viku,
er ekki að sjá, að fjárhneykslismálunum
sé hér lokið. Ef sú meðferð fjárins sem
dr. Howden heldur fram og sem var til
þessa starfs veitt í atvinnubótaskyni,
reynist sönn, má segja, að hér lifi enn
glatt í kolunum.
Að einn maður dragi sér fé svo að
nemur einum fjórða úr miljón við að
gera tveggja mílna langt lokræsi, er að
kasta fénu til atvinnubóta á glæ. Það
mun láta mjög nærri, að helmingi fleiri
atvinnuleysingjar hefðu átt að hafa fjár-
ins not, en raun var á, ef alt hefði verið
með feldu og ekkert brask hefði átt sér
stað. f>að er meiri fúlgan, sem stjórn-
irnar verða að leggja fram til þess að afla
öllum atvinnu með því að einstakir menn
hrif'si helming fjárins í sínar hendur.
Mr. Queen borgarstjóri neitar að þetta
hafi getað átt sér stað, og væri betur að
svo væri. En dr. Howden heldur fram á
sambandsþinginu, að hann fari með satt
mál ,sem er býsna alvarleg ákæra og
naumast er hægt að gera sér í hug, að sé
flutt án þess, að hann sé sannfærður um,
að alt sé eins og hann sjálfur segir “sub-
stantially right”, eða nærri sanni.
Og þegar þetta er skrifað, eru síðustu
fréttimar frá Ottawa þær, að sambands-
stjómin hafi neitað, að leggja fram fé til
lokræsisgerðarinnar, fyr en málið sé
rannsakað. Skal forsætisráðherra það ti]
inntekta reiknað, eins ílt og til þess er að
vita, að til slíks þurfi upp af'tur og aftur
að koma í sanmibandi við störf þau, er
þessi bær og þetta fylki, hafa eftirlit með
og 'bera fulla ábyrgð á. Fyrverandi for-
sætisráðherra var til hins sama knúður,
er samkomuhöllin mikla (auditorium),
var hér í smíðum.
Ef þessu heldur hér áfram, fer fylkið
að verða víðkunnugt fyrir það. Og því
fylgir ekki aðeins óhugur til þess frá
þeim, sem í fjarlægð búa, heldur hefir
það slæm og lamandi siðferðisleg áhrif á
íbúana sjálfa. Það skapar það almenn-
ingsálit, sem kærulaust er fyrir hvað rétt
er eða rangt. Menn venjast spillingunni.
Það er auðlærð ill danska.
Þetta fer í alveg öfuga átt við alt sem
menn vænta af vaxandi menningu. Og úr
því að sjálfar stjómirnar virðast hugsun-
arlausar um hvert stefnir, er ekki tiltöku-
mál, þó einstaklingamir væru það. Eftir
höfðinu dansa limimir.
Vér höfum tekið eftir því, og oss til
undrunar, að hvorugt dagblað þessa bæj-
ar og fylkis, hef'ir skrifað orð um þetta
síðasta fjármálahneyksli hér í ritstjómar-
dálka sína. Það er engu líkara, en að
þau líti á það, sem hvert annað lítilræði,
og það hafi engar beinar eða óbeinar,
vondar eða góðar, afleiðingar í för með
sér. Svona grafa villur í hvaða mynd
sem þær birtast um sig. Þær fara jafnvel
fram hjá þeim, sem á verði standa fyrir
peim, eins og ætla má, að sé tilganguc
blaðanna.
En þetta er ekki í eina skiftið, sem
þessi “stórveldi” í þjóðfélaginu hafa eins
og fleiri stofnanir þess, brugðist köllun
sinni. Þegar hin hneykslismálin, sem á
er minst hér að framan, voru á döfinni,
höfðu þessi blöð undurlítið lærdómsríkt
frá siðferðislegu sjónarmiði um þau að
segja. Fylkisbankahneykslið vörðu t. d.
bæði blöðin. Það var nú ef til vill ekki
mótvon að flokksblað Bracken-stjórn-
arinnar gerði það. En það skrítna var,
að hitt blaðið, sem var óháð, gerði það
engu að síður. Það var ekkert athuga-
vert við það í augum þess blaðs, að nota
fé einstaklinga í þjóðfélaginu, sem stjórn-
inni var trúað fyrir, á þann hátt, að eyða
því án þess að gefa eigendum þess nokkra
trygging fyrir því. Og þetta sama blað
gekk svo langt, að það kendi Bennett-
stjórninni um, að bankinn steyptist koll-
hnýs, alveg eins og sambandsstjórnin
hefði eytt fénu. Blaðið horfði að vísu í
hvílík hneisa þetta var fyrir fylkið, en það
fór vitlausa leið að því, að hreinsa fylkið
af vanvirðunni með því, að telja lesend-
um sínum trú um, að fjáróreiðan hjá
fylkisstjórninni væri ekkert, sem aðfinslu-
vert væri. Þó tvöfalt meira fé hefði verið
lánað eða gefið fylkisbankanum, en hann
þurfti með, (en hann þurfti um 8 miljón-
ir) hefði það að h'kindum ekkert bætt úr
skák, eins lengi og stjórn hans var í
höndum Bracken-stjórnarinnar. Bank-
anum hefði aldrei verið treyst eftir það.
Fylkisstjómin hefir síðan bankinn hrundi
eigi síður þurft á peningum að halda, en
áður.
Ef gera má ráð fyrir að blöð hafi áhrif
á almenningsálitið og skapi það að ein-
hverju leyti, er ekki á því að furða,
þó það fari stundum vilt vegar hér,
er litið er á afstöðu áminstra blaða í
nálega hverju opinberu hneykslismáll,
sem hér hefir orðið uppskátt. Þau
draga ekki aðeins fjöður yfir sjálfan ó-
sóman með framkomu sinni, heldur beina
almennigsálitinu inn á þær brautir, sem
stuðla að því, að firnin haldi áfram átölu-
laust. Vér heyrum örfáa menn, sem vér
eigum tal við daglega, líta með nokkurri
alvöru á þessi opinberu hneyksli, sem á
hefir verið minst. Menn láta sig það
yfirleitt Mtið skifta á hverju syngur.
Ef menn væru sér þess meðvitandi, að
heill og hagur hvers þjóðfélags, er meira
undir því kominn, hvað heiLbrigt almenn-
ingsálitið er en nokkru öðru, mundi ekki
hver svívirðingin reka aðra í opinberu at-
hafnalífi þessa fylkis eins og raun er á
Velferð þjóðfélagsins hvílir á því hvert
viðhorf almennings er til þeirra hugsjóna,
sem til þroska og menningar benda. Það
ríður ekki sízt á að meðvitund manna sé
glögg fyrir þessu í lýðræðislöndunum,
þar sem einstaklingsfrelsið og mannrétt-
indin eru mest, og þjóðfélagsskyldan og
ábyrgðin er meiri, en þar sem við einræði
er að búa.
Menn hafa oft furðað sig á því, í hverju
þessi eining, sem einkennir svo mjög
þjóðlíf Breta, sé fólgin. Hún á eflaust
rætur að rekja til almenningsálitsins, sem
óvíða eða hvergi mun heilbrigðara og
magnaðra en á Bretlandi. Það má nærri
því segja, að almenningsálitið ráði þar
lögum og lofum. Hvað sem út af ber í
stjórn þar, lætur það til sín heyra. —
Skömmu eftir að Baldwin-stjóirnin á
Bretlandi er komin til valda í haust, gerir
hún axarskaft í utanríkismálunum að
dómi almennings. Og almenningsálitið
lét þá svo til sín taka, að við sjálft lá, að
stjórnin, sem kosin var með geysi-miklum
meiri hluta, var að því komin, að steypa
stömpum og flaut aðeins með því að
reka ráðgjafa sinn frá völdum. Þó ekki
sé ár enn liðið frá kosningu hennar, hefir
hún af sömu ástæðum, eða vegna heil-
brigðs, voldugs almennings-álits, orðið að
reka þrjá ráðgjafa sína. Stjórninni eða
einstaklingum í ráðuneyti hennar hefir
ekki leyfst að halda neinu því uppi, sem
almenningur hefir skoðað gagnstætt þvi
sem til grundvallar liggur sannri sið-
menningu, eftir hans skilningi.
Þegar almenningur í þessu landi er ein-
huga um eitthvað, er það hér um bil
æfinlega einhver vltleysa.
Þjóðlíf þessa fylkis er að vísu fáment.
En íbúar !þess eru margir af ágætustu
þjóðstofnum komnir. Þeim ætti ekki að
standa á sama um að fylkið verði víð-
kunnara fyrir fjárglæfra en fyrir það sem
til siðmenningar heyrir.
HVí ÓTTAST TRÚIN VÍSINDI?
(Eftir Harry A. lOverstreet, háskóla-
kennara í New York)
Trúin, ef hún á að vera nokkursi virði
til vísindasinnaðra manna, verður að vera
laus við töfra (magic). Hún verður að
Íáta einstaklingnum í té réttinn til að
trúa því, að einlæg hugsun fái sín laun
Ineð auknum skilningi, sem geti orðiö
honum til leiðbeiningar á lífsleiðinni.
En hvað er lífið? Eftir mínum skiln-
ingi er það eitthvað óendanlega fínt og
brothætt sem komið er utan úr myrkri ó-
Vissunnar og er innan fárra ára áskapað
að hverfa þangað aftur. (Eg segi óviss-
unnar, en eg á ekki við með því, að aldrei
geti fengist vissa um það). Og á þessum
fáu árum, skiftast á fegurð og það sem er
Ijótt. Eg veit það mikið, að eg á að
gerá alt sem eg get til að fjölga þeim
augnablikum, sem bregða upp fyrir mér
fegurðinni, en fækka hínum, sem sýna
mér og öðrum það ljóta. Og er trú manna
annað en það? Hvers annars þörfnumst
vér en að leita hins sanna, fagra og
góða?
En nábúi minn, sem er hestur í bók-
legum fræðum, brosir kaldhæðnislega að
þessari bjartsýni minni, sem hann svo
kallar. Hann segir mér, að) lífið sé blá-
köld alvara og sé þess utan grimt og ljótt.
Hann bendir mér á græðgi og dýrslega
villimensku. Og um vísindin og alheim-
inn, segir hann og bandar til mín með
hendinni: Vísindin, vinur minn, munu
senn rífa niður allar þínar fögru skýja-
iborgir, því þau segja oss, að allur heim-
urinn verði með tíð og tíma að guðdóm-
lega fagurri mergð af hafísjökum stráð-
um um heiminn. Alheimurinn gefur ekki
puntstrá fyrir þennan nýja þrenningar-
boðskap þinn um það sanna, góða og
fagra.”
Vel og gott; eg held áfram að athuga
þetta sem “vísindin segja”. Og þá upp-
götva eg nokkuð. Alt sem þar er sagt,
áhrærir hinn efnislega heim. Það minnir
t. d. á það að borðiið sem eg sit við hugsi
ekki. Það hefir éngin áhrif á skoðanir
mínar af því eg hafði aldrei gert mér
neina hugmynd um að borðið hugsaði.
En eg er heldur ekkert hissa á hinu, sem
eg kemst þar að raun um, og sem er það
að í efnislega heiminum séu kraftar til,
sem dvína eða dreifast. Þá fer eg til h'f-
eðlisfræðdngsins. Hann fræðir mig um
að það hæfa lífi og bendir á vígtennur
og klær. En einnig þar uppgötva eg
nokkuð. Lífeðlisfræðingarnir tala aðeins
um mannins á hinum lægri stigum.
Þessar vísindagreinar eiga að benda
mér á það að í alheiminum styðji ekkert
trú mína á það sem er satt, fagurt og
gott. Og það er sánnleikur, að iþað minn-
ist engin vísindagrein á það einu orði!
Nú dreg eg andann róglegar aftur. Það
virtist ekki góðsviti fyrir trúarlífið, þegar
því var haldið fram, að vísindin hefðu
veitt oss það útsýni yfir heiminn, er
kvæði upp dauðadóm yfir öllu því sem við
höfum heitast þráð og metið mest um
vert í li'fi voru. Slík fullyrðing hefir ef-
laust litið sennilega út á nítjándu öldinni,
þegar svo mikið hafðii verið uppgötvað
um hinn efniskenda-heim, að útlit var
fyrir, að þar við yrði engu bætt. En það
hefir ekki við neitt að styðjast nú, því
vísindin hafa tekið þeim breytingum í svo
mörgum greinum á þessum þrem tugum
ára tuttugustu aldarinnar, að hin gamla
skoðun eða efnishyggjan, sem hún var
nefnd, er gersamlega úr sögunni.
Hvað segja þá- vísindin nú? í eðlis-
fræðinni, er nú ekki trúað á það lengur
að efnið sé dautt, heldur sé það í þess
stað magnað orku. Lífeðlisfræðin er og
horfin frá þeirrí skoðun, að þróun h'fsins
sé ákveðin og óumbreytanleg. Hún álít-
ur lífið nú óendanlegri breytiþróun háð.
Eg hefi orðið þess vís, að við lifum í
heimi, sem í stað þess að vera dauður, er
iðandi af lífi, sem ekki er að tortímast
eða glatast heldur er að fara fram og
vaxa. Og nú get eg snúið mér að vini
mínum aftur og sagt: “Þessi atriði, sem
eg áður hélt fram að væru traustur
grundvöllur trúarskoðana minna, nefni-
lega sannleikur, fegurð og kærleikur, og
sem þú gerðir gys að, eru í stað þess að
vera blekking eða tál, sama aflið og það
er öllu þrýstir áfram í náttúrunni. Þú
og eg erum í alheiminum. Við erum brot.
af hinni algildu náttúru. Vilji vor að
leita hins sanna, að skapa fegurð og efla
kærleika, er í oss hið sama og framvind-
an öll í náttúrunni. Með því að nota
viljamáttinn hreyfumst vér í áttina með
því, sem í alheiminum gerist.
í þessu virðist mér eg hafa fundið það
sem eg á við með hugtakinu í
orðinu trú. Trú er það eftir
mínum skilningi, sem hvetur
mig 'til fullkomnunar, sem
hrærir mig og ýtir mér áfrarn
til starfs. Og þá veit eg að ekki
er um neina blekkingu að ræða,
að trúin er veruleiki, en ekki
loftkastali.
Þeir eru auðvitað margir, sem
líta á heiminn sem tilgangslaus-
an og stjórnlausan og að and-
legt líf mannsins eigi ekkert
sammerkt við neitt í alheimin-
um. Jafnvel þó um 'tilganginn
megi deila, er sannfæring mín
sú, að úr því að vér erum brot
af altilverunni, hljóti líf vort að
eiga skilt við alheimsveruleikan
ií öllum greinum og hvað sem
andlegum þroska mannsins Mð-
ur.
Beztu vísindamenn sem nú
eru uppi, viðurkenna það, að
vísindastarfsemin nái enn ekki
lengra en til yfirborðs hins
efnislega heims. Hvað þeim öfl-
um veldur, er sífelt eru að
breyta og skapa, vita menn ekki
um. í augum þeirra Einsteins,
Eddingtons, Millikans og Hal-
danes og þrátt fyrir hinar miklu
raunverulegu uppgötvanir síð-
ustu 300 ára, er heimurinn enn
undraverðnr leyndardómur. —
Þeir viðurkenna að auk hins
efnalega hljóti að vera til það
sem menn hugsa sér sálarlegs
eðlis. Og þeir viðurkenna meira
að segja, að þær dásamlegu
uppgötvanir, sem þeir haf'i gert,
fái þá fyrst sína fullu þýðingu,
er sálarlíf æðstu veru jarðarinn-
ar, mannsins, hafi verið full
kannað.
Með þessu opnast leiðin til
meiri og fullkomnari skilnings á
lífinu og tilgangi þess. Við leit-
um ekki í tefiniseindunum né í
einfruma lífverum að því, sem
oss þykir mestu varða. Við leit-
um samræmisins í náttúrunni í
Mfi mannsins. Og við verðum
þess veruleika varir þar, að hjá
honum er sterkasta þráin fólgin
í því, að ná því að verða sem
fullkomnastur. Vegna þess er
það, að hann er sífeldlega eirð-
arlaus. Og það skapar áræðið
í fari hans.
Er þetta honum einum út-
hlutað? Þetta kemur fram á
sína vísu og á séf stað í gerv-
allri náttúrunni. Það er eitt-
hvað í náttúrunni, sem þrýstir
öllu áfram að hærra marki. —
Það er eiilíf og óendanleg fram-
þróun. Lífið kviknar í dauðu
efni, skynjanin í því lífræna og
hugheimurinn af skynjunum
mannsins.
Maðurínn finnur í sér hjart-
slátt alheimsins. Hann er ekki
vél. Hann lifir og þroskast.
Hvað er þá samiband vort við
alheiminn ? Er það ekki fólgið
í þessu sískapandi afli í náttúr-
unni? Við getum nú sagt bók-
staflegar en nokkru sinni fiyr:
“í honum lifum, hrærumst og
erum vér.” Við erum ibrot af
alheiminum og hann er hluti af
oss. Að helga sig því sem til
fullkomnunar leiðir, er vor
æðsta köllun. Við tilbiðjum
réttilega guð í alheimsgeimi, og
guð í sjálfum oss.
Slík trú er ekki aðeins mögu-
leg, heldur nauðsynleg. Með
henni verðum við þess áskynja,
að líf vort og hugsjónir eru ekki
fávísleg iblekking, heldur brot
af því sem er veruleiki og óend-
anlega stórt.
Ef fiðluspil hans Nero var
eitthvað svipað f'iðluspili drengs-
ins sem er að læra og heima á
í næsta húsi við mig, getur ver-
ið býsna vafasamt, hvort það
var Nero, eða nábúar hans, sem
ibrendu Róm.
* * *
Maðurinn: Þér verðir þó,
kæra ungfrú, að játa iþað, að
guð skapaði maninn, áður en
hann skapaði konuna.
Konan: Já, auðvitað, ein-
hverju varð hann að æfa sig á,
áður en hann skapaði almenni-
lega manneskju.
ÍSLANDS-FRÉTTIR
Halldór Vilhjálmsson
skólastjóri á Hvanneyri
andaðist í morgun í Landa-
kotsspítala eftir hálfs mánaðar
legu þar, en lasinn hafði hann
verið frá því á síðasta hausti.
—Vísir, 12. maJ
* * *
Ær gengur af með
dilkum sínum
Bíludal, 10. maí
Ær ein tvílembd, sem Guð-
mundur Ólafsson í Bíldudal átti,
gekk af í vetur með báðum
lömnbunum. —A Var hún um
tíma í klettahlíð þeirri er Skor-
ur nefnast, og treystist þá eng-
inn að ná henni sakir svella og
annar farartálma, og var hún
í fjallinu í allan vetur. Þann 27.
apríl var hún sótt og er ærin
mú borin og tvílembd á ný. —
AMar kindurnar voru vel feitar
eftir ástæðum.
¥ ¥ ¥
Mikil Selveiði við Oddbjarnar-
sker og Selsker á Breiðafirði
11. maí
Bændur úr Flatey og Hergils-
ey veiddu um sumarmálin 58
seli, á tveim skerjum í Breiða-
fiirði, þar af 34 síðasta vetrar-
dag á Oddbjarnarskeri og 24
fyrsta sumardag á Selskeri í
Flateyjarlöndum. Nokkru áður
veiddu bændur úr sömu eyjum
22 seli í einni veiðiför, sem fyr
er getið. Alls eru þetta 80 selir
og muna menn ekki slíka veiði
um þetta leyti árs. Selir þessir
voru “lagðdr inn” eins og Breið-
firðingar orða það.
¥ ¥ ¥
Frá Blönduósi
Blönduósi 10. maí
í gærkvöldi veiddust hér 820
tunnur smásíldar, með fyrir-
drætti. Síldin óð uppi við land.
Margir bílfalrmar hafa Verið
seldir til skepnufóðurg fram í
sveitir.
Fiskafli er nokkur, en jó
tregari en um sumarmálin. —
Veðrátta hefir verið hlý og hag-
stæð, það sem liðið er af sumri.
Snjólítið er orðið og talsverð-
ur gróður kominn, enda víðast
búið að sleppa sauðfé. Túná-
vinsla stendur nú yf'ir. Vegir eru
orðnir þurrir og bílar ganga
milli Vatnsskarðs og Hol,ta-
vörðuheiðar.—Vísir.
* * ¥
Eldingu slær niður
í Loftskeytastöðina
Rvík. 3. maí
Töluverðar skemdir urðu á
Loftskeytastöðinni í þrumu-
veðrinu í gækvöldi.
Laust fyrir kl. 11 í gærkvöldi
gekk þrimuveður af suðri norð-
ur yfir bæinn. Stóð það skamma
hríð, en svo var sem alt myndi
um koll keyra,, er hæst stóð.
Eldinga-leiftrin tóku hvert við
af öðru og á eftir komu skrugg-
ur miklar, en þrjár mestar. Alt
í einu kom ógurlegt haglél og
voru höglin undra stór. Skýrði
Veðurstofan blaðinu svo frá í
nótt, að þau stærstu mundu
hafa verið um l^ cm. í þvermál.
Laust fyrir kl. 11 sló eldingu
niður í Loftskeytastöðina með
þeim ára'ngri, að loftnet brunnu
niður, varinn móttökuleiðslu-
þráður, allsver, kubbaðist í
tætlur, rúður brotnuðu, leiðsl-
ur loguðu og annar aðalsendari
stöðvarinnar (langlínusendar-
inn) er ónothæfur í bili vegna
skemda. Einnig biluðu öll ljósa
öryggi, síminn fór úr sambandi,
og reginorka eldingarinnar
bræddi málm, braut lampa og
gerði annan slíkan usla.
Þegar tíðindamaður blaðsins
kom á Loftskeytastöðina í nótt.
var honum skýrt frá því, að
vegna þess (að millibylgjunet
stöðvarinnar (aðalnetin eyði-
lögðust) og tveir sendarar, væri
óskemt, myndi skeytasendingar
ekki stöðvast. Talið var einn-
ig, að eigi myndi taka langan
tíma að gera við skemdirnar.
Og af þeim ástæðum, að hin
stóru loftnet stöðvarinnar eru
eins og nokkurskonar eldinga-
vari f'yrir bæinn og ilt er að