Heimskringla - 07.12.1938, Page 1

THE PAR-T-DRINK
Good Anytime
In the 2-GIass Bottle ^ ®
i m
FIRST CLASS DYERS &
DRY CIÆANERS
Phone 37 061
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 7, DES. 1938
NÚMER 10.
Islendingar austan hafs og vestan skiftast á útvarpskveðjum á fullveldisdaginn
Ú tvarpskveð j urnar
á Fullveldisdaginn
í fyrsta sinni skiftust íslend-
ingar austan hafs og vestan á
kveðjum í útvarpinu á Fullveld-
isdaginn 1. des. 1938. Urðu á-
hrifin af því svo mikil hér
vestra og fagnaðarrík, að það
má fyllilega telja sögulegan við-
burð, nýjan sigur í þjóðræknis-
starfinu.
Sannfærðari eftir en áður um
sigur þess góða málefnis, að
samhugur og samvinna íslenzkra
þjóðbræðra austan hafs og vest-
an eigi enn eftir að styrkjast og
treystast, já knýtast órjúfanleg-
um böndum, munu Vestur-ís-
lendingar nú ótrauðari og ár-
vaknari en nokkru sinni fyr
halda áfram þjóðræknisstarfi
sínu.
Hér eru birtar útvarpskveðj-
urnar í þeirri röð sem þær voru
fluttar; auk þess nokkur vin-
samleg símskeyti að heiman
bæði frá einstaklingum og
stjórnmálaflokkunum öllum
sameiginlega. Með innilegu
þakklæti eru þær bróðurlegu
kveðjur meðteknar. ,
CJRC stöðinni bera beztu
þakkir fyrir að útvarpa dagskrá
þessari endurgjaldslaust yfir
sínar stöðvar, og fyrir sérstaka
lipurð og veittan greiða í sam-
bandi við útvarpið.
Ennfremur skal bent á út-
varpserindi er G. Grímsson dóm-
ari flutti í Norður-Dakota og
birt er á 5 síðu þessa tölublaðs.
INNGANGSORÐ
(Séra Valdimar J. Eylands)
ísland og íslendingar!
Þjóðbræður yðar í vesturálfu
heilsa yður, og óska yður bless-
unar Guðs á þessum tuttugasta
afmælisdegi fullveldis yðar. Að
vér íslendingar vestan Atlants-
ála, teljum ekkert það er ísland
snertir oss óviðkomandi, að vér
erum, og viljum teljast íslend-
ingar þótt útfluttir séum, sést
ljósast af þeirri athöfn sem hér
er efnt til. Hér eru saman-
komnir fjörutíu og fimm menn
og konur, ræðumenn, skáld og
söngflokkur, til þess eins ef tak-
ast mætti að tjá íslandi og þjóð-
bræðrum vorum austan hafs ást
vora og virðingu, og senda þess-
ar árnaðaróskir vorar á öldum
Ijósvakans yfir ómælisvídd hafs
og hauðurs—alla leið heim.
Meðan ofanskráð inngangsorð
voru flut söng Karlakór íslend-
inga í Winnipeg, undir stjórn R.
H. Ragnars lágt lagið: Fjalla-
drotning. Gunnar Erlendsson
var við pianóið.
Næst söng Karlakórinn: —
Sverrir konungur.
fullyeldisdagurinn
margt til kynna og vísar bæði
fram og aftur til sögu þjóðar-
innar.
Eg þarf ekki að rekja þá sögu.
Árið 1264 gengu íslendingar á
hönd Hákoni enum gamla,
Noregs konungi, til þess meðal
annars að binda enda á innan-
lands ófrið er staðið hafði yfir
þá um langa h-ríð. En þegar kon-
ungsættin í Noregi var aldauða,
gengu þeir, árið 1397, í ríkja-
samband Norðurlanda, sem kent
var við bæinn Kalmar í Svíþjóð.
Með sambandi þessu, féllu þeir
undir Danmörku og hafa, í því
bandalagi, liðið bæði súrt og
sætt fram til síðustu ára.
Á síðasta ári ófriðarins mikla,
nú fyrir rúmum 20 árum, var
loks samband þetta rofið og
bundinn endi á stjórnmála á-
greininginn milli ríkjanna. Skip-
aði Danakonungur 8 manna
nefnd, 4 fyrir hönd hvorrar
þjóðar, til þess að gera út um
ágreiningsatriðin. Nefnd þessi
kom saman í Reykjavík 1. júlí,
og lauk starfi sínu 18 s. m. Sátt-
málinn sem nefndin gerði er í 20.
gr. og er nefndur Sambandslög.
Hann byrjar á orðunum “Dan-
mörk og ísland eru f-rjáls og
fullvalda ríki”, og ákveður svo
stöðu ríkjanna hvors gagnvart
öðru. Aðal sambandsliðurinn er,
sameiginlegur konungur.
Sáttmáli þessi var samþyktur
á Alþingi 10. sept. sama ár og
með almennri atkvæðagreiðslu
19. okt. Var hann síðar lagður
fyrir ríkisþing Dana 13. nóv. og
samþyktur þar. Loks var hann
staðfestur af konungi 30. nóv.
og lýstur alþjóða lög, er í gildi
gengu 1. des.
Þannig hófst hið síðara full-
veldi fslands, og þetta er upphaf
fullveldisdagsins. Rúm 650 ár
voru liðin frá því þjóðin tapaði
frelsi sínu, 650 baráttu og reyn-
slu ár.
Heiti dagsins ber með sér
hvað þjóðin hefir öðlast, hvers
henni ber að gæta, og setur
henni ævarandi markmið að
keppa að, á yfirstandandi og
komandi tíð.
Mér koma í hug orð séra
Hannesar á Ytra Hólmi á Þing-
valla fundinum, 1851:
“Hann er þá runninn upp
þessi dagur er vér megum hugsa
um oss sjálfa. . . Sæll veri þessi
dagur og allir slíkir dagar eftir-
leiðis”.
Fullveldisdagurinn, eins og
jóladagurinn, fellur inn á þá
árstíðina sem mest er ljósvana,
þegar sól er síðrisul og nætur
myrkrin megn.
Lýsi ljós hans upp, allar slíkar
myrkar og ókomnar árstíðir, í
æfi þjóðarinnar. Lifi fsland!
Rödd úr vestri
(Flutt yfir útvarp 1. desember 1938)
Oss brennir ei þörf fyrir útfararóð
því enn er hér landnám í gerð;
í liðsbón ei heldur vér leitum til neins
né lögsögumanna á ferð.
Vér spinnum hér einir vorn örlagaþráð
þó alt sé með nýlendubrag.
En framundan eygjum vér íslenzkir menn
hinn andlega fullveldisdag.
Vort lífstré er eittþó að afkvistað sé,
og árin það styrkja í rót.
Og lim þess ber út yfir aldir og rúm
hið eilífa, norræna mót.
Það rýrir ei afrek hins útflutta manns,
og útsýnið hýrnar við það,
að samstofna eining á eins fyrir því
sinn íslenzka stöngul og blað.
Úr vestrænni firð leitar hugur vor heim
þó haustað um sléttuna sé,
og vitjar þess elds sem að árdegis brann
um sækunnar gróandi vé.
f lýðríki andans býr eilífð þess manns,
er algræðir þjóðanna sand.
Þeim kvistum, sem atvik og útfiri greip
með aðfalli skolar á land.
Einar P. Jónsson
okkur, afkomendum íslenzkra
frumherja það kapps og metn-
aðarmál, að íslenzk menningar-
einkenni megi hljóta sem allra
víðtækasta viðurkenningu hjá
öðrum þjóðum, og berast eins
víða og vorgeislar ná. Við vilj-
um vera sendiboðar góðviljans
fyrir hönd íslands útávið; sendi-
herrar gagnkvæms skilnings og
gagnkvæmrar samúðar.
Á þessum sögulega hátíðis-
degi íslenzku þjóðarinnar þráum
vér að vera meðborgarar þess
andlega íslenzka ríkis, sem okk-
ur hefir öll dreymt um; þess
ríkis, sem eitt fær brúað hin
breiðu höf, þar sem hver einasti
þegn nýtur lífsins við hjartslátt
sameiginlegs uppruna og sam-
eiginlegra ættarerf-ða án tillits
til búsetu.
Guð blessi Island.
Nú
niðar.
söng Karlakórinn: Áin
lag eftir Sig. Þórðarson.
KVEÐJUORÐ
(V. J. Eylands)
R*ða dr. Rögnv. Péturssonar,
forseta Þjóðræknisfélagsins
Það er gömul trú að gæfa
fylgi nafni, að nafnið stýri ör-
lögum og athöfnum æfinnair.
Eg er þessarar gömlu trúar.
Mörg fögur heiti eru til á
tungu vorri að ótöldum manna
nöfnunum. Með fegurstu nöfnun-
um er heiti þessa dags — full-
veldisdagur fslands. Nokkru
veldur, að oss þykir þetta nafn
fagurt, að það snertir hinar
dýpstu tilfinningar þeirra er
unna, og metnað bera fyrir, föð-
urlandi sínu. Nafn þetta gefur
ÁVARP
Dr. B. J. Brandsonar
Fyrsti desember er . sögurík-
ur dagur hjá hinni íslenzku
þjóð. Á þeim degi fyrir 20 ár-
um síðan má segja að sjálf-
stjórnar barátta þjóðarinnar
væri leidd til happasælla lykta
eftir nær 100 ára ötula sókn.
Það á þessvegna vel við að allir
íslands vinir fjær og nær, og þá
sérstaklega þeir sem af íslenzku
bergi eru brotnir færi fram hug-
heilar hamingjuóskir þjóðinni til
handa á þessum merkisdegi
hennar.
Glæsilegasta tímabilið í sögu
íslands er hin fyrri sjálfstjórn-
aröld sem endaði þegar þjóðin
gekk Noregs konungi á hönd ár-
ið 1262. Fáar þjóðir geta bent á
jafn glæsilega öld í sögu sinni.
Saga þeirrar aldar hefir vakið að-
dáun hjá öllum menningarþjóð-
um veraldarinnar. Sex hundruð
ár af allskyns harðstjórn, hörm-
ungum og volæði gat ekki eyði-
lagt það frækorn sem þar var
sáð. Sjálfstæðis þráin dó aldrei
alveg, heldur brauzt áfram með
nýjum krafti við fyrsta tæki-
færi, þar til nú að öllum sjálf-
stjórnar kröfum er fullnægt.'
Við uppfylling frelsisvona sinna
er sem þjóðin hafi vaknað af
svefni. Hún kennir þess undra
krafts sem býr í henni sjálfri og
trúir á þann kraft. Þessi óbil-
andi trú á þjóðinni sjálfri, tæki-
færum hennar og framtíð er eitt
gleðiríkasta táknið í nútíma
i þjóðlífi íslands.
Annað tákn hefir komið fram á
síðustu árum, sem er gleðiefni
isérstaklega fyrir Vestur-íslend-
! inga um leið og það spáir góðu
Yyrir alla íslendinga hvar svo
: sem þeir kunna að vera búsettir,
|en það er sú meðvitund sém er
að ryðja sér til rúms á íslandi
að það sé gróði fyrir þjóðina að
! eiga gróðrarreiti íslenzkrar
menningar í fjarlægri heimsálfu,
einkanlega þar sem þessir gróðr-
arreitir eru hjá stórum menn-
ingarþjóðum heimsins. Það ís-
lenzka þjóðarbrot sem hér er
búsett skoðast ekki lengur sem
glatað, heldur sem grein af hinni
,íslenzku þjóð sem gróðursett
hefir verið á útlendan stofn og
mönnum finst (það sé beinlínis
þjóðernisleg skylda að hlynna
að þessari grein og leitast við að
varðveita hjá henni sem lengst
jhið íslenzka eðli, hugsjónir og
erfikenningar.
Ný sjálfstæðis og sjálfstjórn-
aröld er runnin upp yfir hina
íslenzku þjóð. Allir fslands vin-
ir óska þess af heilum hug að
þetta nýja tímabil verði svo
glæsilegt að sagnaritarar kom-
andi alda skipi því sæti við hlið
hinnar fyrri gullaldar þjóðar-
innar. Hvort þessi hugsjón
verður virkileiki er undir þjóð-
inni sjálfri komið því hún á í
eigu sinni þau skilyrði sem nauð-
j synleg eru. Ef samtök og sam-
úð en ekki sundrung skipa önd
vegi, ef þjóðin er trygg sínu
eigin eðli, þá getur maður lifað
í þeirri öruggu von að þjóðina
bresti aldrei það þrek er hún
þarf til að yfirstíga þær torfær-
ur sem framtíðin kann að setja á
leið hennar.
Þá söng frú Sigríður Olson
einsöng, þrjú lög: í dag skín sól,
lag eftir Pál ísólfsson; Þó margt
hafi breyzt, lag eftir Björgvin
Guðmundsson; Eg reið um sum-
ar aftan einn, lag eftir Sigv.
Kaldalóns.
Á V A R P
til íslenzku þjóðarinnar
Flutt yfir CJRC útvarpsstöðina
í Winnipeg 1. des. 1938
Eftir Grettir Leo Jóhannsson
Þannig lýkur nú þessari dag-
skrá vorri íslenzkra vestmanna.
Vonum vér að vel hafi tekist
þessi hin fyrsta tilraun til að
ná beinu útvarpssambandi (Við
ættlandið og stofnþjóðina. Vér
vonum ennfremur að þessi við-
leitni vor sé yður vottur þess að
vér höfum ei glatað tungu vorri,
né trygð við íslenzka arfleifð.
“Fjalladrotning móðir mín”
“Drjúpi hana blessun Drottins á
um daga heimsins alla!”
Meðan niðurlagsorðin voru
flutt, söng Karlakórinn lágt: —
Fjalladrotning.
Kæru íslendingar:
Á hinum tuttugasta fullveld-
isdegi íslenzku þjóðarinnar,
fögnum við, synir og dætur ís-
lenzkra landnámsmanna vestan
hafs yfir því hve risavöxnum
framförum, andlegum og efnis-
legum, þjóðin hefir tekið síðan
hún öðlaðist fullveldi sitt; síðan
hún varð myndug með Kross-
fána sinn blaktandi við hún á
heimshöfunum. Eins og siglinga
floti þjóðarinnar tengir land
við land og þjóð við þjóð í við-
skiftalegu tilliti, þannig tengir
nú útvarpið órjúfandi böndum
þjóðflokka bg þjóðflokkabrot,
þó bústaðir þeirra liggi í tveim-
ur heimsálfum. Og þó, við,
mörg hver, sem fædd erum vest-
anhafs af íslenzkum stofni, höf-
um íslandi aldrei augum litið,
þá stefna þó hugir okkar þang-
að oft, vegna sögu og minninga-
bjarmans sem um það leikur frá
samtali og frásögn foreldra okk-
ar. Og þó aðstæður séu vita-
skuld með öðrum hætti, og líf
okkar að vissu leyti fastmótað í
nýju umhverfi, og Canada sé
föðurland okkar, þá fögnum við
yfir hinum sameiginlega stofni,
og viljum því veg hans í öllu. —
Vernd og viðhald íslenzkrar
tungu er okkur brennandi á-
hugamál, þó á því sviði sé ó-
neitanlega við ramman reip að
draga. Sé hallað á málstað ís-
lands finst okkur sem með því
sé jafnframt hallað á okkar eig-
in málstað; blóðið rennur þar ört
til skyldunnar. Og þessvegna er
ÁVARPSORÐ
Hermanns Jónassonar,
forsætisráðherra
til Vestur-íslendinga 1. desember
1938, er endurvarpað var í Win-
nipeg frá CJRC útvarpsstöðinni
á eftir kveðjunum að vestan.
íslendingar í Vesturheimi:
Fyrir hönd íslenzku ríkis-
stjórnarinnar og hinnar íslenzku
þjóðar, þakka eg ykkur, bræður
og systur í Vesturheimi fyrir
þessa hlýju kveðju, sem þið haf-
ið sent okkur í dag á öldum ljós-
vakans, austur yfir hafið. Þið
getið verið þess fullviss, að þessi
kveðja, og sú ástúð, sem þar
kemur fram til okkar sameigin-
lega feðralands, íslands og ís-
lenzku þjóðarinnar, hefir hlýjað
mörgum okkar um hjartarætur
og sett sinn svip á þennan há-
tíðisdag. ,
Þetta er ekki í fyrsta sinn,
sem þið réttið ykkar sterku hönd
iyfir hafið; altaf þegar ísland
hefir þurft þess mest með, höf-
um við fundið hjá ykkur hinn
rétta skilning; hinn reiðubúna
vilja.
' Við gleymum því ekki heima
hvernig þið brugðust við, er
ráðist var í að eignast milli-
landaskip, og stofnað var Eim-
skipafélag íslands; þó' þörfin
væri mikil var fórnarlundin og
trúin á sameiginlegt átak meiri.
I Við gleymum því ekki heldur, að
^ þið ætíð stóðuð á okkar hlið í
! sjálfstæðisbaráttunni; og þó þið
ibyggjuð í fjarlægu landi, þá
fögnuðu þið, eins og við, yfir
sigrinum, sem unninn var 1918.
Hin mikla og hjartanlega
þátttaka, sem‘ þið sýnduð á þús-
und ára afmælishátíð' Alþingis
var okkur mikið gleðiefni og
sönnun þeirrar ástar, sem þið
berið til þeirra minninga, sem
okkur eru öllum helgar. Sjóð-
ur sá, sem þið þá stofnuðuð til
þess að íslendingar að heiman,
gætu sótt mentun vestur um
haf, ber vott um framsýni ykkar
og manndóm, og er þegar farinn
að bera árangur. Og ýmislegt
fleira í sambandi við Alþingis-
hátíðina sannar það, hve mikils
þið megið ykkar í hinu nýja
heimkynni, og hversu þér notið
hvert tækifæri til þess að efla
heiður íslands. Og ekki skal
heldur gleymd aðstoð ykkar og
áhugi fyrir því að gera sýning-
ardeild íslands á New York sýn-
ángunni ibæði myndarlega og
gagnlega fyrir ísland, og til
sóma íslendingum hvar sem þeir
búa. Þannig hafið þið komið
fram gagnvart íslandi.
Eg hefi rætt um það í dag, að
okkur íslendingum heima beri
með víðsýni og fórnarlund að
hefja okkur yfir alla blinda bar-
áttu um lítilf jörleg efni til þess
að tryggja með sameinuðu átaki
menningarlegt og fjárhagslegt
sjálfstæði íslands. Og eg full-
yrði, að engir hafi lýst okkur
betur veginn til þessa takmarks
en þið, með fordæmi ykkar og
fórnarlund. Ástæðurnar fyrir
því, að skilningur á þessu hefir
ekki ávalt verið nægilega mikill
á íslandi er, að eg ætla, fólginn
í því, að vesturferðirnar ollu
sársauka. Og eg veit ekki hvort
við fáum nokkru sinni að fullu
lýst tilfinningum þeirra, sem
eftir sitja, og horfa á eftir þeim
dætrum og sonum lands síns,
sem láta frá landi fyrir fult og
alt. En nú skiljum við að hjá
þessu varð ekki komist; nú vit-
um við það, að þið fóruð í víking
og settuð ykkur það mark, að
gera íslendingsheitið að heið-
ursnafni í hinni nýju álfu, og
ykkur hefir tekist það. Við
þekkjum baráttu ykkar; við er-
um stoltir af þreki ykkar. Þið
eruð sannir íslendingar; synir
og dætur íslands; við vitum að
þið eruð borgarar annars ríkis;
þar er ykkar heimilisarinn, og
þar er ykkar lífsstarf.
Við gleðjumst yfir því, að þið
rækið sem bezt skyldur ykkar
við hið nýja fósturland, en í
heimi andans og upprunans og
minninganna erum við ein þjóð;
þar fær ekkert úthaf aðskilið.
Og það er fyrst og fremst
ykkar verk, að það hefir ræzt,
sem þjóðskáldið Einar Bene-
diktsson segir: Að—
Standa skal í starfsemd andans
stofninn einn með greinum
tveim.—
Brúnni slær á Atlantsál
okkar feðramál,
okkar fagra, sterka mál.
Við skulum láta það verða
verk okkar beggja, íslending-
anna austan hafs og vestan, að
verja þessa brú og láta hana
standa um ókomnar aldir.
Lengi lifi fsland!
Verið þið sæl!
ATHS.—Dálítið vantar í ræð-
una vegna bilunar, sem átti sér
stað á hljómplötunni, en inntak-
ið, og orðalagið að mestu ó-
breytt.
Að lokum söng blandaður kór
í Reykjavík “ó guð vors lands”.