Heimskringla - 28.06.1939, Page 6

6. SÍÐA
HEiMSKRINGLA
WINNIPEG, 28. JÚNÍ 1939
RISADALURINN
Klukkan fjögur daginn eftir fór ofurstinn
með bílinn sinn, farangur, ekil og hinn tigulega
* þjón um borð í gufuskip, og hálftíma síðar
sigldi hann út úr flóanum suður á bóginn.
Ofurstinn var ennþá auðugur maður, en hinir
miklu draumar hans um konungstign í rauðvið-
arskógunum voru nú að engu orðnir, og ennþá
einu sinni varð hann að leita sér að ódýrum
skógum. Hvert hann fann þá nokkurntíma
kemur ekki þessari sögu við.
Á þeirri stund, þegar draumur Henry
Poundstones um tign og auð á hinni lögfræði-
legu braut urðu að engu, og vonir Poundstones
borgarstjóra um heimilisfrið fóru sömu leiðina
og áttu sér engrar endurreisnar von, og brögð
hans í stjórnmála vafstri hans voru að engu
orðin, vegna sérstakra heimilda, sem Bryce
Cardigan hafði með höndum, gerðust mörg og
mikil tíðindi. John Cardigan sat á svölum húss
síns og barði göngustafnum sínum hægt ofan í
gólfið, og dreymúi draum, sem í fyrsta sinnið
eftir mörg ár var róslitaður. Hjá honum sat
Shirley og starði hugsandi yfir húsþökin í Se-
quoia niður á ströndina, þar sem gufan steig
upp úr strompum tveggja sögunarmylna, henn-
ar og Bryce Cardigans. Með jöfnu millibili
heyrðist hvinur í sögunum og skarkalinn í við-
arbolunum er þeir voru dregnir upp úr vatniÆu.
Yfir timburstaflana sáust við og við hvítir
löðurstrókar gjósa upp, en hinum tröll auknu
viðarstofnum var velt af vögnunum niður í
■ sjóinn. Við bryggjur beggja mylnanna var
verið að ferma skip, hinar háu siglur þeirra og
rár báru við himin yfir reykháfana. Langt úti
á flóanum var gufusnekkja, drekkhlaðin að
leggja til hafs, og heyrði Shirley dauft berg-
mál frá eimpípu hennar er hún gaf merki um að
hún ætlaði að fara framhjá á stjórnborða
seglskipi, sem var dregið til hafnar af gufu-
snekkju Cardigans.
“Það er dásamlegt,” sagði hún upp úr eins
manns hljóði.
“Já,” sagði hann með sinni djúpu og hljóm-
þýðu rödd. “Eg hefi setið hér, góða mín og
hlustað á husganir þínar. Nú veist þú dálítið
um þær taugar sem tengja drenginn minn við
Sequoia. Þetta,” hann veifaði handleggnum út
í myrkrið, “er hin sanna- veig lífsins — að skapa
og þroska þær gjafir, sem guð hefir gefið
okkur — að starfa til að þekkja blessun hvíld-
arinnar — að láta sig dreyma og sjá draumana
rætast. Það er hið sanna líf, og eg hefi lifað.
Og nú er eg reiðubúinn að hvílast. Hann brosti
angurblítt. “Konungurinn er dauður. Lengi
lifi konungurinn. Eg er að spyrja sjálfan mig
að því, hvert þú, eins og þú hefir verið alin upp,
munir una lífi þínu við hlið sonar míns hér í
Sequoia. Það er dauflegt og þreytandi líf í
svona trjávinslu bæ. Líf sem færist áfram
smátt og smátt án sérstakra viðburða og æs-
andi athafna, meðal trjáa og almúgafólks. Það
verður þér kannske þungtbært líf, Shirley.
Maður verður að venja sig við það til þess að
falla það, skal eg segja þér.”
“Eg hefi fundið hve baráttan er örðug fé-
lagi,” svaraði hún, “þessvegna hugsa eg að eg
geti notið sælu sigursins. Eg er ánægð.’”
“Þú lézt drenginn hafa meira en lítið fyrir
að ná þér.”
“Hún hló blíðlega. “Mig langaði til að hann
berðist; því eg vildi sjá hvaða dugnaður væri
í honum,” sagði hún.
XL. Kapítuli.
Næsta dag kom Bryce Cardigan heim með
lestinni utan úr skógunum. Hann stökk niður
hjá mylnunni sinni og hélt til Buck Ogilvy, sem
stóð í skrifstofudyrunum.
“Það gekk meira en lítið á hjá Litla lár-
viðarlæknum í morgun, Buck.”
“Blesaaður segðu mér frá þv!” sagði
Ogilvy ólundarlega.
“Það var ágætt,” hélt Bryce áfram. “Dun-
can gamli McTavish er kominn aftur. Eg vissi
að hann mundi gera það. Sorgar árið hans
rann út í gær, og hann kom til að taka við
formannsembættinu.”
“Hann var einu ári of seinn,” sagði Ogilvy.
“Eg vildi heldur missa heila jörð, en þennan
stóra Canada-mann, hann Jules Rondeau. Það
er nú alminlegur formaður, og fyrsta verkið
sem þú fékst honum var hið óhreinlegasta, sem
hægt var að fá að smyrja feitinni á rennurnar
fyrir hálfan annan dal á dag. Hann er of góður
til að tapa honum nú. Mér er sama hvernig
mannorð hans er. Hann getur náð viðnum og
eg fylgi honum.”
“Eg er hræddur um að þú getir ekkert fyrir
hann gert,” sagði Bryce þurlega.
“Get eg ekki, hvað ? Hvenær sem þú skiftir
þér af er eg ræð eða rek einhvern, missir þú
fjárans góðan forstjóra, sonur sæll. Já, herra.
Ef þú lætur mig ábyrgjast vinnuna, verð eg að
velja verkfærin, sem hún er unnin með.”
“Gott og vel,” sagði Bryce hlægjandi.
“Hafðu það eins og þú velt. En ef þú getur
rekið Duncan McTavish út úr Cardigan skógun-
um, þá langar mig til að sjá hvernig þú ferð að
því. Duncan gamli er nú seztur þar að.”
“Hvað meinar þú með því, að hann sé
seztur þar að?”
“Það sem eg meina er þetta, klukkan tíu í
morgun kemur Duncan McTavish, þar sem
þeir voru að hlaða stofnunum á vagnana. öil
brennivínsfitan var runnin af honum, og hann
leit út fyrir að vera fertugur í stað þess að
hann er sextugur. Hann rak upp öskur og kom
hoppandi eftir stofnunum og stefndi beint á
Jules Rondeau. Sá mikli kanúki sá hvað að fór
og var ekki óviðbúinn. Hann þurfti að berjast
fyrir stöðu sinni og það gerði hann.
“Nei hver fjandinn!”
“Já, og það var fjandans aðgangur. Hvor-
ugur sparaði annan né fór að neinum glímu-
lögum, sem er aðferð, er Rondeau fellur, svo
vel. En gamli Duncan lagði hann að velli. Er
hann var í útlegðinni, kendi einhver honum
hamarslásinn og önnur brögð til og hann flýtti
sér að ráða niðurlögum Rondeaus. í raun og
veru mátti hann til með það, því að annars
hefði Rondeau, sem er miklu yngri sigrað.”
“Og Rondeau beið ósigur?”
“Já, gersamlega. Mac skelti honum og
þjarmaði honum svo að Rondeau barði í jörðina
með lausu hendinni til merkis um að hann
gæfist upp; lét Duncan hann þá standa upp, og
Rondeau fór til kofa síns og tók saman föggur
sínar. Hið síðasta sem.eg sé til hans var að
hann stefndi til Laguna Grande verbúðanna.
Hann rekur líklegast burtu aukaformanninn,
sem eg réði þangað er félögin runnu saman, og
fær hans starf. Mér er sama þó að hann geri
það. Það sem gleður mig er að hinn gamli for-
maður Cardigans er kominn heim í skógana
okkar. Sá gamli hestaþjófur hefir fengið sína
ráðningu og heldur sér ófullum framvegis. Eg
held að hann sé læknaður.”
“Bölvaður útilegumaðurinn!”
“Mac þekkir San Hedrin skógana eins og
eg þekki vasana mína. Hann verður mesti
bjargvættur þegar við förum þangað og nýja
járnbrautin er lögð. En meðal annara orða,
hefir faðir minn komið hingað í morgun?”
“Já, Moira las bréfin hans og fylgdi honum
upp í Risadal. Hann sagðist þurfa að hugsa
þar svo lítið í ró og næði um þessa nýju gufu
snekkju, sem þú ætlar að byggja. Honum finst
að hún ætti að vera stærri, nógu stór til að bera
tvær miljónir feta.”
Bryce leit á úrið sitt. “Klukkan er hálf
tólf,” sagði hann. “Eg hugsa að eg fari þangað
eftir honum, og komi með hann heim til há-
degisverðar.”
Hann fór upp í bílinn, sem stóð þar og ók
í burtu. Buck Ogilvy beið þar þangað til hann
var horfinn gekk svo mjög ákveðinn inn í skrif-
stofuna.
“Moira,” sagði hann sköruglega og gekk
að skrifborðinu hennar, “pabbi þinn er kominn
aftur, og það sem meir er, Bryce gaf honum
aftur starfa hans. Og eg lýsi því yfir, að þú
ferð ekki aftur út í skógana til að sjá um húsið
hans. Skilurðu það? Sjáðu nú til Moira. Eg
hefi flöktað í kringum þig mánuðum saman,
og tjáð þér ást mína en ekkert orðið ágengt. í
dag spyr eg þig að því í síðasta sinni. Vilt þú
giftast mér? Eg er miklu betur að þér kominn
en þorparinn hann pabbi þinn, og eg segi þér að
þú skalt ekki fara aftur út í skógana til að ann-
ast hann. Heyrðu nú, Moira. Gefðu mér nú
ákveðið svar.”
/
“Eg er hrædd um að eg elski þig ekki nógu
mikið til að giftast þér, Mr. Ogilvy. Mér
þykir vænt um þig, en-----”
“Síðasti báturinn sokkinn,” hrópaði Buck
Ogilvy í örvæntingu. “Eg hefi fengið svarið..
Jæja, eg mun ekki hanga hér mikið lengur,
Moira. Eg veit að eg er kannske flón, en eg
hlýt að vera það hér nálægt þér. Því mun eg
gefa upp starf mitt hér og h'verfa að mínu
gamla starfi, járnbrautarlagningu.”
“Æ, þú ferð ekki að gefa upp tíu þúsund
dala laun á ári,” sagði Moira forviða.
“Eg gæfi upp miljón dala laun á ári. Eg er
nógu örvæntíngarfullur til að fara þarna yfir í
mylnuna og fljúga á stóru bandsögina. Eg
ætla í burtu, þangað sem eg sé þig ekki. Augun
í þér eru að gera mig vitlausan.”
“En eg vil ekki að þú farir í burtu Mr.
Ogilvy.”
“Kallaðu mig Buck,” sagði hann í skipandi
rómi.
“Eg vil ekki að þú farir burtu, Buck. Mér
mundi finnast að eg hefði rekið þig frá góðri
stöðu.”
“Gifstu mér þá og eg skal vera kyr.”
“En eg elska þig kannske ekki nógu mikið
til þess, eins mikið og þú ættir skilið--”
“En — en!” hrópaði Buck Ogilvy. “Þú
veist ekki lengur hvað þú vilt. Hvernig vog-
arðu þér að segjast ekki elska mig, Moira? Eg
mun hætta á það.”
Hún horfði á hann feimnislega, og hann sá
ástina glampa í dökku, augunum hennar. “Eg
veit ekki stundi hún. Það er mikill ábyrgðar-
hluti ef----”
“Ó, fjandinn hafi þetta ef!” sagði hann
glaður og tók um hendur hennar. “Batna eg
nokkuð með aldrinum kæra Moira ?” sagði hann
með sínum venjulega unggæðings hætti. Og
áður en hún gat áttað sig í hvað gerðist hafði
hann faðmað hana að sér og hún grét hljóðlega
vegna þess, að hún dáðist að Buck Ogilvy og
þótti innilega vænt um hann. Og þess meira.,
sem hún hugsaði um þetta, því glaðari varð hún
að með tímanum kynni hún að fara að elska
þennan hressilega dreng.
“Æ Buck eg er ekki viss um nema eg hafi
elskað þig dálítið um langan tíma.”
“Eg er alveg dauðskotinn í þér. Þú ert sú
dásamlegasta stúlka, sem eg hefi nokkurntíma
heyrt um. Blómarósin mín!” og hann kysti
vanga hennar til að gera þá ennþá rjóðari.
John Cardigan sat í stólnum sínum er
sonur hans kom til hans. Hatturinn hans lá á
sprekunum á jörðinni, en höfuð hans hékk ofan
á brjóstið og hallaðist til hliðar eins og hann
væri að hlusta eftir einhverju. Svo lítill and-
vari lék sér að gráu lokkunum hans. Bryce
beygði sig yfir gamla manninn og snerti öxl
hans blíðlega.
“Vaknaðu félagi,” sagði hann glaðlega. En
John Cardigan vaknaði ekki, og sonur hans
hristi hann svolítið. Er hann fékk ekkert svar
Iyfti Bryce höfði hans og horfði framan í hann.
“Vaknaðu nú gamli félagi.”
John opnaði blindu augun og brosti við
drengnum sínum. Góði sonur, góði sonur,”
hvíslaði hann. Hann lokaði augunum eins og
honum væri það ofraun að halda þeim opnum.
“Eg hefi setið hér og beðið,” bætti hann við í
sama hvíslandi málrómnum. “Ekki eftir þér
drengur — að bíða —”
Höfuð hans féll ofan á öxl sonar hans og
henda hans greip um hendi Bryce. “Hlustaðu,”
sagði hann. “Getur þú ekki heyrt hana —
þögnina? Eg skal bíða ^ftir þér hér sonur
minn. Móðir þín og eg skulum bæði bíða eftir
þér á þessum bletti, sem henni þótti svo
vænt um. Eg er þreyttur, mig langar til að
hvílast. Hugsaðu um gamla Mac og Moiru —
og Bill Dandy, sem misti fótinn úti í skógunum
í haust eð var — og börnin hans Toms Elling-
sons og alla þina, sonur minn. Þú veist að
þetta eru alt skjólstæðingar okkar, við berum
ábyrgð á þeim. Mér þykir leiðinlegt að eg get
ekki beðið eftir að vinnan hefjist í San Hedrin,
en eg hefi lifað og elskað. Æ, já, eg hefi verið
hamingjusamur maður, við að vinna og dreyma
hjá risunum mínum og-------”
Hann varpaði öndinni lágt. “Góði sonur,”
hvíslaði hann aftur og líkami hans varð lé-
magna. Hið trygga hjarta þessa mikla manns
var hætt að slá. Bryce hélt honum í faðmi sér
uns hann varð var við þetta. Eins og úr sem
ekki hefir verið dregið upp hættir smátt og
stansar svo með öllu.
“Vertu sæll John félagi!” hvíslaði hann.
“Þú ert að síðustu kominn til Ijóssins. Við
skulum fara heim saman núna, en við skulum
koma aftur.”
Hann fór með lík föður síns í faðminum
út úr rjóðrinu og bar það léttilega niður stíg-
inn út í bílinn. Tveim dögum síðar var John
Cardigan lagður til hinnar hinstu hvíldar, hjá
konunni sinni, sem hann hafði mist, á meðal
risanna hans, og varð nú sjálfur óaðskiljaplegur
hluti a f* þeirri kyrð, sem er samhljómur ald-
anna. Þegar jarðarförin var liðin, biðu þau
Bryce og Shirley uns þau voru ein orðin hjá
nýorpinni gröfinni. Gegn um glufu í hinum
miklu greinum tvö hundruð fet fyrir ofan þau,
sást rönd af heiðbláum himninum, en sólgeisl-
arnir féllu eins og gullteinn á blómskrýddu
gröfina. Frá brúnum stofni eins trésins, tísti
grár íkorni og horfði á þau spyrjandi, var hann
ef til vill niðji þess, sem étið hafði hnoturnar úr
vösum Bryce er hann var lítill drengur fyrir
tuttugu árum síðan.
“Hann var risi meðal annara manna,”
sagði Bryce alt í einu. “En hversu vel þessi
hvíldarstaður hæfir honum!” Hann lagði hand-
leggin um herðar konu sinnar. “Þú gerðir það
mögulegt unnusta.”
Hún horfði á hann hrifin og saman gengu
þau út úr Risadalnum, hughraust fyrir þann
ásetning sinn, að lifa og elska og dreyma sína
drauma, og ef til vill þegar lífinu lyki og hvíld-
arstundin kæmi, að gefa sig henni á vald, hugg-
uð og studd af þeirri fullvissu að draumarnir
hefðu komið fram.
------ENDIR---------
APINN SEM LÆRÐI MANNASIÐI
TAýralæknir einn í París, dr. Mennerat að nafni
hefir gert tilraun með sálarþroska apa, og
hefir aldrei neitt svipað verið áður gert.
Fyrir 10 árum kom dr. Mennerat heim úr
rannsóknaferð um Suður-Afríku. Hafði hann
með sér tveggja ára gamlan Schimpansa. —
Apann nefndi hann Fatou.
Dr. Mennerat á konu og tvo syni. Alt þetta
fólk svo og annað heimilisfólk læknisins, gerði
hú alt sem í þess valdi stóð til þess að venja
apann við umgengni manna og gleyma sinni
fyrri tilveru meðal dýranna. Þ. e. a. s. ekkert
var gert til þess að aga apann eða temja hann,
kenna honum, skóla hann. En honum var gefið
sem mest og best tækifæri til að semja sig
sjálfkrafa að siðum mannfólksins.
Þegar apinn hafði lært þannig mannasiði í
10 ár, kom hann fyrst “opinberlega fram”, þ. e.
ókunnugir menn fengu tækifæri til að kynnast
honum.
Dýralæknirinn hélt fjölmenna kvöldveislu,
og bauð þangað dýrafræðingum, læknum og
blaðamönnum. Er gestirnir voru komnir, kom
Fatou inn í stofuna. Hann gekk uppréttum
fótum og lokaði varlega á eftir sér hurðinni,
gekk síðan virðulega fyrir hvern einstakan gest
og rétti honum hendina, til að bjóða hann vel-
kominn.
Er til borðhaldsins kom, settist hann við
borðendann, þar sem honum var ætlað sæti og
mataðist eins og hitt fólkið, og borðaði alla
sömu rétti og aðrir með öllum sömu borðsiðum
og aðrir. En framreitt var þarna súpa og
v fiskur, kjöt, grænmeti og ábætir. Hann fór að
öllu sem aðrir, tók við diskum frá sessunaut
sínum, og rétti til þess næsta er hann hafði
tekið það sem hann lysti.
í einu var hann frábrugðinn mannfólkinu,
að hann tók ríflegar en aðrir til matar síns af
ávöxtum og grænmeti. — Vín drakk hann, sem
aðrir, hélt kurteislega á glasinu, og fór sér
að engu óðslega.
Er komið var að ábætinum, stóð hann
skyndilega á fætur, gekk til húsmóðurinnar,
frú Mennerat, lagði hpndlegginn hægt á öxl
henni og sagði skýrt tvisvar: Mamma!
Benti hann á vínflösku eina, er í var hvítt
Bordeaux-vín og var auðsjáanlega að biðja hana
að gefa sér úr flöskunni. En einmitt þetta vín
var eftirlætisdrykkur hans. Hann þekti flösku
miðann.
Er gestirnir voru sestir að kaffidrykkju
sagði dr. Mennerat: “Nú langar okkur í eitthvað
að reykja”. Strax stóð Fatou upp og sótti
vindlakassa, cigarettur og eldspýtur. Gekk
hann nú fyrir gestina, bauð þeim reyk og
gleymdi ekki að kveikja í fyrir þá. Að því
loknu tók hann sér eina sigarettu, náði í ösku-
bikar handa sér, settist í sófa, lét öskubikarinn
vera þar hjá sér, reykti sigarettuna með sýni-
legri velþóknun og drap síðan í stúfnum með
því að þrýsta honum niður í öskubakkann.
Schimpansinn var klæddur víðri blússu,
þunnum buxum og strigaskóm. Han-n safði her-
bergi út af fyrir sig í íbúðinni. Þar var rúm
hans, borð, ruggustóll og fatasnagar. Þar hafði
líka verið gert sérstakt baðker handa honum.
Hann sá sjálfur um að láta renna í baðkerið og
tempra vatnið í notalegan hita. Að því búnu
baðaði hann sig og þurkaði sig og klæddi sig
eins og menn.
Fatou fór frjáls ferða sinna um alla íbúð
læknisins. Aldrei skemdi hann neitt. Aldrei
fór hann í óleyfi í matarbúrið til að hnupla sér
bita. Hann /Var þó lokaður inni meðan mót-
tökutími læknisins stóð yfir, því hefði hann
komið að óvörum í biðstofuna, gat verið að
hann hefði vakið þar ótta og skelfingu,.
Áður en gestirnir yfirgáfu læknirinn þetta
kvöld, gaf hann þeim greinargerð fyrir þessu
uppeldi apans. Hann sýndi fram á, að fram-
koma Fatou væri á engan hátt af sama toga
spunnin og kúnstir þær, sem öpum eru kendar til
þess að sýna þá á fjölleikahúsum. Alt það sem
þessi api hefir lært, hefir hann lært af sjálfum
sér, með því að taka eftir því og tileinka sér það
sem aðrir gera. Aldrei hefir neitt af heimilis-
fólkinu gefið sig að því að kenna honum. Upp-
eldi apans á heimilinu, var því fullkomlega eins
og uppeldi ómálga barns. Hann hafði af sjálfs-
dáðum lært með því að taka eftir hvernig aðrir
færu að, hvernig átti að halda á hníf og gaffli,
opna skápa og aðrar hirslur, gluggahlera o. s.
frv.
En hann gat ekki sagt nema eitt einasta
°rð, og það var “mamma”. Þetta orð hafði hann
lært af sonum dýralæknisins. Dr. Mennerat gat
sér þess til af þessari reynslu með apann, að
orðið ”mamma” væri elsta orðið sem yfirleitt
hefði farið yfir varir manna, sé upphaf manna
máls. Þetta orð er því nær í öllum tungum
heims, og er líka auðveldast af öllum fyrir apa-
várir.—Mbl. 21. maí.
Sannleikurinn skaðast oft meir af ákefð
meðmælanda en ástæðum mótmælanda.