Heimskringla - 28.07.1944, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 28. JÚNÍ 1944
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
17. JUNI: j
Glæsileg hátíðahöld víðsvegar um Ameríku
RÆÐA THOR THORS í NEW YORK 17. JÚNI
—
Eftir Benedikt Gröndal
17. JÚNf 1944 mun verða íslendingum um heim allan eftir-
minnilegur dagur. Þá var lýðveldi þeirra hátíðlega endurreist á
Þingvöllum að viðstöddum þúsundum íslendinga og fulltrúa
margra erlendra ríkja. Þann dag héldu og Islendingar um víða-
veröld hátíðlegan. Munu vart finnast þeir íslenzkir menn eða menn
af íslenzkum ættum, sem ekki stöldruðu við og hugsuðu heim á
þessum mesta degi í sögu gamla landsins, hugsuðu um baráttu sjö
alda, hugsuðu um leiðtogana sem stjórnuðu þeirri baráttu og alla
landsmenn sem tóku þátt í henni. Þessari baráttu er lokið með
fullum sigri.
Víðsvegar í Norður-Ameríku
komu Islendingar saman 17. júní
til að minnast stofnunar lýðveld-
isins. I Berkeley í Californíu, í
Wynyard, á Hnausum, í Norður
Dakota, í Washington og á mörg-
um öðrum stöðum. Stærst og
mest mun þó hafa verið sam-
koma sú, sem haldin var í New
York.
Um 260 Islendingar voru við-
staddir kvöldverðarveizlu, sem
dr. Helgi P. Briem og kona hans
héldu að Hotel Henry Hudson.
Var það hinn glæsilegasti fagn-
aður með fjölda snjallra ræðu-
manna, söng og hljóðfæraleik.
Er Dr. Briem hafði boðið menn
velkomna, var einnar mínútu
þögn, er menn beindu hugsun-
um sínum heim til gamla Fróns.
Að ^ví loknu las Dr. Briem eftir
farandi kveðju til allra Vestur
Islendinga:
“The Government of Ice
land sends greetings to Ice-
landers of America. At this
turning point in the history of
the Icelandic nation, when she
has gained the final goal of
centuries in her struggle for
liberty, with the restablish
ment of the Republic of Ice
land, the nation wishes to con
vey thanks to the Icelanders
of. the Western world with
thanks for their effort in sup-
port to her in the past. She
thanks the faith they have al-
ways shown towards their na-
tive land. She rejoices over
qualities shown by them in
their new homeland and the
respect they have gained
there. Signed:
Prime Minister
, Björn Þórðarson”
Er aðalræðismaðurinn hafði
lesið ávarp þetta, lagði hann til,
að drukkin væri fyrst skál ís-
lands, forseta þess og þjóðar. —
Síðan var drukkin skál Banda-
ríkjanna, forseta þeirra og þjóð-
ar og í þriðja sinn var drukkin
skál “hermannanna, sem berjast
fyrir frelsi og framtíð mann-
tradition, many centuries of tor
ment and tyranny by hands of
Nature and Man has not quelled
the spirit of this people, and now
that the call has come again
they are proudly there.
We, your children and their
descendants, from the land of the
Maple Leaf, are proud to pay
tribute and honor on this mo-
mentous day of Independence, to
the new infant republic, of Ice-
land. We extend our hand across
the ocean in a cordial greeting of
welcome to the newest member
of nations.
May the God that has led you
through seven centuries of bond-
age and commercial tyranny
hold the hand of providence over
you and guide your destiny in
the years to come.
May the trail that you have so
courageously broken today, be
the beginning of an ever widen-
ing road to the happiness and
prosperity of your people and
your nation. Your children are
few, but your contributions to
world culture have already been
great. We trust that your con-
tributions to the world’s family
of Nations will be proportion-
ately great.
kynsins í lofti, á landi og á sjó.”
Meðal ræðumanna voru þeir
Grettir Eggertson, forseti ís-
lendingafélagsins í New York,
Garðar Gíslason, Halldór próf.
Hermanson frá Ithaca, Stefán
prófessor Einarsson frá Johns
Hopkins University í Baltimore,
og Vilhjálmur Stefánsson. Þá
tók og til máls Hjörvarður Árna-
son, sem er nýkomin hingað 'til
lands frá Islandi, þar sem hann
starfaði fyrir Office of War In-
formation. Hann skýrði mönn-
um nokkuð frá kosningunum,
sem fram fóru um lýðveldið og
skilnaðinn. Hann sagði meðal
annars:
“1 kvöld er mér álíka innan-
brjósts og mér var í Reykjavík
meðan á kosningunum stóð, er
mér virtist hver einasti maður á
götunum vera með litla merkið,
sem gaf til kynna að hann væri
einn af hinum 98% kjósenda
sem gerðu þessa kosningu svo
eftirminnilega í sögu lýðræðis-
ins. Einn kosnindaginn tók eg
mér ferð á hendur til Þingvalla
og hvarvetna meðfram veginum
mátti sjá kjörstaði, fánum
skreyttar bifreiðar sem fluttu
menn á kjörstað, og sveitafólkið
á hestum sínum, þar til mér varð
sem eg væri að horfa á eina af
hinum miklu pílagrímsferðum
miðaldanna. Hugur og hjarta
gjörvallrar þjóðarinnar var
beint að einu marki, og mér var
sem eg fyndi hinn geysilega á-
hrifaríka, fasta vilja, sem setti
mark sitt á alla þjóðina meðan á
þessu stóð.”
Dr. Helgi Briem flutti á ensku
snjalt yfirlit yfir sjálfstæðismál
Islands frá fyrstu til síðustu
daga. Dr. Briem sagði m. a.:
“Mér fanst það mjög athyglis-
vert að Bandaríkin skyldu ekki,
jafnvel er þau voru að stríði
komin, vilja særa tilfinningar
jafnvel hins smæsta ríkis, með
því að setja her á land á Islandi
án þess að hafa til þess leyfi
stjórnar okkar. Eg tel þetta góðs
vita fyrir framtíðina og vona, að
þeim munu nauðnast að frelsa
fleiri þjóðir undan oki nazista
eins og þeir vernduðu okkur frá
því oki.”
“Eg hygg að okkur komi öll-
um saman um það,” hélt ræðis-
maðurinn áfram, “að Bandarík-
in hafi sýnt Islandi hina mestu
vináttu og við höfum enga heit-
ari ósk en að Bandaríkin megi
blómgast og dafna.”
María Markan, Gunnar Páls-
son og Guðmundur Kristjánsson
sungu einsöngva og Rögnvaldur
Sigurjónsson lék einleik á píanó
við mikla hrifningu viðstaddra.
Einnig lék Tryggvi Helgason
nýtt lag, sem hann hefir samið
og kallar Frelsissöng íslands.
Um miðnætti kom til veizlunn-
ar sendiherra Thor Thors. Hafði
hann um daginn mikla gesta-
móttöku í Washington og komu
um 500 manns, þar á meðal flest-
ir fulltrúar erlendra ríkja í
Washington, og vottuðu honum
heillaóskir til íslands. Um kvöld-
ið flaug sendiherrann ásamt
konu sinni, dóttir og Hinrik
Björnssyni fulltrúa, syni hins
nýkjörna forsetá, til New York.
Ræða sendiherrans er birt í heild
hér á eftir:
Góðir Islendingar:
Eitt af góðskáldum vorum
hefir einu sinni sagt: Veit þá
forystumenn sinnar stéttar og! ing þess er boðun næstu heims-
fulltrúar stærstu verzlunarfyr- styrjaldar.
Prófessor Richard Beck og íslenzkir blaðamenn.
Daginn sem dr. Richard Beck prófessor kom til Reykja-
víkur bauð utanríkisráðuneyti, fréttamönnum útvarps og
blaða að hafa tal af honum. Kringum borðið sitja (talið frá
vinstri): Jón H. Guðmundsson ritstjóri “Vikunnar”, Jón
Bjarnason blaðam. “Þjóðviljans”, Bárður Jakobsson fréttam.
útvarpsins, Kristján Guðlaugsson ritstj. “Vísis”, Bjarni Guð-
mundsson blaðafulltrúi utanríkisráðuneytisins, próf. Richard
Beck, Vilhj. S. Vilhjálmsson blaðamaður “Alþýðublaðsins”,
Jón Helgason blaðam. “Tímans”, Arnaldur Jónsson blaðam.
“Vísis”, Skúli Skúlason ritstj. “Fálkans” og Valtýr Stefánsson
ritstj. “Morgunblaðsins”. Samtalsins við próf. Beck var
ítarlega getið í blöðum og útvarpi. (Ljósm. Vigfús Sigurgeirs-
son, Reykjavík).
engi, að eyjan hvíta á sér enn
vor.
1 dag er vordagur á íslandi.
Þar ríkir nú nóttlaus voraldar
veröld. Lengsti dagur ársins er
aðeins ókominn. Við höfum
dag upplifað — í huganum að-
eins þó — íslenzkan vordag. —
Hinn fegursta íslenzka vordag á
Þingvöllum. Við höfum hugsað
okkur Þingvelli búna fegursta
vorskrúða, ljómandi af geislum
sólarinnar í fjölbreytilegustu lit-
rofum. Við höfum séð tugi tugi
þúsunda af þjóð vorri leggja leið
sína til Þingvalla, hlusta þar í
andagt og hrifningu á mál for-
ystumanna þjóðarinnar. Vér
höfum heyrt hljóma í eyrum
okkar hljóm kirkjuklukknanna
um gjölvalt landið. Við höfum
séð fólkið drjúpa höfði í kyrlátri
bæn. Við höfum séð það horfa
á ný til himins.
Hvað táknar þessi helgi- og há-
tíðarstund? Eru íslendingar að
fagna vorinu? Já, vorið er kom-
ið. Islenzka þjóðin er aftur al-
frjáls og alráð sinna mála. Þess
vegna fer nú vorblær um gjörv-
alt landið og um hugi allra
sannra íslendinga, hvar sem þeir
eru staddir í heiminum.
17. júní er og verður vonandi
um alla ókomna tíð stærsti og
hjartfólgnasti dagur í sögu þjóð-
ar vorrar. Sjö alda baráttu
þjóðarinnar fyrir fullu frelsi og
óskertri sjálfsstjórn er lokið með
fullum sigri. Við minnumst í
dag þeirra manna, sem á undan-
förnum öldum hafa háð barátt-
una fyrir frelsi þjóðarinnar. Við
ninnumst forystumannanna, leið
toganna, og allra hinna óbreyttu
liðsmanna, er fylgdu leiðtogun-
um fast að málum. Það hefir
jafnan verið lán Islands, að önd-
vegismenn þjóðarinnar hafa ver-
ið öruggir til sóknar og varnar
um málstað hennar. Hefir því
þetta reynst sannmæli:
Fríður foringi
stýrir fræknu liði
þá fylgir sverði sigur.
og þjáningum vegna kúgunar
hersveita Hitlers, óska Islend-
ingar Dönum af alhug skjóts
frelsis og varanlegrar velferðar
í frjálsu og fögru landi þeirra.
Vér minnumst í dag alveg sér-
staklega höfðingja dagsins og
sögunnar, Jóns Sigurðssonar, er
gat sér nafnbótina “sómi Islands,
sverð þess og skjöldur’*', og þökk-
um með djúpri lotningu forystu
hans. Um hann mun þetta ætíð
sannast:
Þeim, sem æfinnar magn fyrir
móðurlands gagn
hafa mestum af trúnaði þreytt,
hljómar alþjóðarlof yfir aldanna
rof,
því þeir óbornum veg hafa greitt.
Því hefir stundum verið haldið
fram, að Islendingar hefðu end-
urheimt frelsi sitt án nokkurrar
baráttu, án nokkurra fórna. Þess
ber þó að gæta, að í sjö aldir hef-
ir barátta beztu manna þjóðar-
innar nær eingöngu beinst að því
að skýra málstað vorn og sækja
rétt vorn í hendur erlendra
stjórna, sem oftast voru skiln-
ingslitlar og athafanlitlar um
velferð þjóðarinnar og framfar-
ir. Erlend afskifti færðu aftur-
Vér Islendingar, sem hér er-
um í kvöld, erum allir gestir í
þessu mikla landi. Ýmsir af oss
hafa tekið sér hér bólfestu, gerst
borgarar í þessu landi og tekið
upp enska tungu sem daglegt
mál. Þá nefnum vér Vestur-ls-
lendinga. Eg vil nota þetta
tækifæri til að flytja öllum Vest-
ur-lslendingum hjartfólgnustu
kveðjur með innilegu þakklæti
fyrir þeirra þrek, dugnað og af-
rek í baráttu þeirra hér í landi
harðrar samkepni manna, þar
sem hinir dugandi sigra, en hinir
dragast aftur úr. Vestur-íslend-
ingar mega vita það, að fólkið
heima metur baráttu þeirra og
dáir hana. Islendingar eru smám
saman að læra að skilja, að afrek
Vestur-íslendinga eru verulegur
þáttur í sjálfstæðisbaráttu okk-
ar. Þau hafa gefið oss styrk og
hvöt. Þau hafa einnig sannað
borgurum Bandaríkjanna og
Canada, að það er dugur í Islend-
ingum.
I hópi þeirra Islendingá, sem
hér eru, aðeins gestir til bráða-
birgða, er mikill fjöldi ungra
námsmanna konur og menn. —
Þetta unga námsfólk verður í
framtíðinni varanlegur og veru-
legur tengiliður á milli þjóðanna
vestan hafs og okkar heima. Það
er ánægjulegt að hafa átt þess
kost að fylgjast með því, hvernig
hið íslenzka námsfólk hefir nær
því undantekningalaust komið
fram okkar þjóð til sóma. Eg
veit það, að stúdentarnir skilja
það, að vegna fámennis okkar
hafa þeir hver um sig verið sér-
stakir sendimenn þjóðarinnar og
hafa komið fram hér samkvæmt
því.
Þið vitið það, góðir stúdentar,
að íslenzka þjóðin ætlast til mik-
ils af ykkur og þráir það, að þið
irtækja landsins. Ýmsir þess-
ara manna sáu það í upphafi
þessarar styrjaldar, að leiðir okk-
ar hlutu að liggja vestur um haf,
og sé þeim þökk fyrir þann mikla
þátt, sem þeir hafa átt í að afla
íslendinga nauðsynja sinna í rík-
um mæli, meðan aðrar þjóðir
hafa farið margs á mis.
Oss er og skylt og ljúft að
minnast þess, hveru náin hafa
verið tengsl okkar við þetta
mikla land, Bandaríki Norður-
Ameríku. Vér minnumst þess
einnig, að í síðustu heimsstyrj-
öld lágu leiðir okkar vestur um
haf. En þessu gleymdum við
furðu fljótt. Og aftur á ný í
þessari miklu styrjöld hlutu
bjargráðin að koma héðan að
vestan. Um fjögurra ára skeið
höfum við sótt mest af okkar
nauðsynjum hingað. Bandarík-
in hafa enn fremur keypt nær
allar okkar framleiðsluvörur,
enda þótt þessi þjóð þarfnist
þeirra ekki sjálf. Þetta hefir
verið okkur ómetanleg hjálp. Við
skulum heldur ekki gleyma því,
að það voru Bandaríkin, sem
fyrst allra þjóða lýstu blessun
sinni yfir stofnun hins íslenzka
lýðveldis að útrunnum sam
bandssáttmálanum við Dani. —
Þetta gerði Cordell Hull, utan
ríkisráðherra Bandaríkjanna,
þegar í september 1942. Þess
skal einnig minst, að það var
Roosevelt forseti, er fyrstur varð
til að senda sérstakan fulltrúa til
íslands sem Ambassador til að
viðurkenna stofnun lýðveldisins.
Þessi fulltrúi Roosevelts forseta,
Ambassador Dreyfus, endaði
ræðu sína á Þingvöllum í dag
með þessum orðum til forseta ís-
lands og íslenzku þjóðarinnar:
“Megi ykkur veitast sama þrek,
sami kjarkur og sami manndóm-
ur, er forfeður ykkar sýndu er
þeir fyrst hófu landnám sitt-. —
Þeir sigldu yfir ólgusjó úthafs-
ins á opnum bátum án áttavita,
en trúðu á stjörnur himsins, mátt
sinn og megin. Auðnist ykkur
sami kjarkur, sama dáð og sama
trúmensku, sem forfeður ykkar
sýndu, þá bíður íslands mikil og
fögur framtíð.”
Aðrar þjóðir eins og Bretar.
Norðmenn, Svíar og einnig
frjálsir Frakkar fylgdu í fótspor
Bandaríkjanna og útnefndu sér-
staka sendimenn til hátíðahald-
anna, og ber að þakka það og
virða.
Það er oft sagt um okkur Is-
lendinga að við séum sundur-
lyndir og kunnum ekki að standa
saman. En athugum það, að 98
af hundraði af kjósendum þjóð-
arinnar greiddu atkvæði um
sambandsslitin við Danmörku,
og nær því allir voru sammála
um það. Þetta sýnir, að íslenzka
þjóðin stendur saman, þegar
skyldan kallar.
I dag höfum vér Islendingar
kastað teningunum. Vér höfum
lýst því yfir, að vér viljum
standa einir, er vér stofnum lýð-
veldi vort. Það hlýtur þó að
vera ljóst, að lítil þjóð getur því
aðeins staðið ein, að réttur lítil
magnans sé viðurkendur í þeim
heimi, er upp rís úr ölduróti nú-
verandi styrjaldar. Fái minsta
þjóð heimsins ekki að lifa í friði,
þá verður lítið úr vígorðum öll-
um og loforðum um frelsi og
sjálfræði þjóðanna. Frelsi ís-
Á þessum tímamótum horfum
vér Islendingar vonglaðir mót
framtíðinni. Við okkur blasa
tún og akrar frjósamra og fag-
urra sveita. Við sjáum skipin
koma að landi hlaðin þeim feng,
er færir oss afl þeirra hluta, sem
gera skal. Vér sjáum nýjar
verksmiðjur, sem rísa upp til að
hagnýta fyrir oss þann auð, sem
íslenzkir sjómenn færa í þjóðar-
búið. Vér sjáum aukna menn-
ingu, fjölgandi skóla og sterka
kirkju. Vér sjáum starfsglaða
þjóð og hamingjusama. Vér
minnumst nú á þessari stundu
og heiðrum hinn nýkjörna for-
seta Islands og óskum honum
persónulega alls velfagnaðar og*
þjóðinni giftu undir forystu hans
og leiðsögn.
Það var Jónas Hallgrímsson,
sem sagði:
Veit þá engi, að eyjan hvíta, á
sér enn vor
og hann bætti við:
Ef fólkið þorir
Guði að treysta, hlekki hrista,
hlýða réttu, góðs að bíða.
Vér skulum vona það, að ís-
lenzka þjóðin þori ávalt Guði að
treysta. Vér skulum vona það,
að íslenzka þjóðin hafi úr þessu
fáa hlekki að hrista. Vér skulum
vona, að þjóðin þori réttu að
hlýða. Fari svo, þá mun ætíð
góðs að bíða.
Vér vitum, að Islandi er lítið í
augum umheimsins. Vér sjáum
þó með stolti, að það hefir aldrei
verið stærra en í dag. Hvað sem
því líður, þá vitum vér þó, að
móðurjörð vor verður ætíð feg-
urst og kærst og að eilífu stærst í
ást og vordraumum barnanna
sinna. Vordraumar Islendinga
eru miklir og glæsilegir nú í dag.
En því aðeins geta þeir ræst, að
hver Islendingur geri skyldu
sína, sýni manndóm og trú-
mensku í þjónustu sinni fyrir
föðurlandið, hver á sínu sviði.
Þess strengja allir Islendingar
einlæglega heit, á þessum degi.
Guð verndi íslenzka lýðveldið
og blessi íslenzku þjóðina.
Iþróttasamkepni
(Sports Day) verður haldin að
Oak Point, Man., laugardaginn
1. júlí n. k. Meðal annars verða
þessar skemtanir: — Baseball
Tournament — Horse Races —
Jumps — Shetland Pony Race
- Pillow Fight — Foot Races —
Tug of War — Girls Soft Ball —
Biscuit Competition. Verðlaun
veitt öllum sigurvegurum. Að-
gangur 25c. — Stórkostlegur
dans að kveldinu, 35c.
Allur ágóði gengur til líknar-
starfsemi.
* * *
Saga tslendinga í
Vesturheimi, II. bindi
kostar aðeins $4.00 og burðar-
gjald 15$, og er til sölu á skrif-
stofu Heimskringlu, 853 Sargent
Ave. Bókin er í ágætu bandi,
mjög vönduð að öllum frágangi
og hin eigulegasta. Sendið
pantanir sem fyrst, því upplagið
getur selst áður en marga varir.
★ ★ ★
Heimskringla er til sölu hjá
kipp í þjóðlífið. Fólkið var fá- hverfið öll heim aftur að námi
tækt og skorti flest. En vér við-
urkennum það með þakklæti, að
sambandsþjóð vor, Danir, sýndu
drengilegan skilning á málstað
vorum og rétti, er þeir 1918 við-
urkendu fullveldi íslands. Þess
munu íslendingar ætíð minnug-
ir, og er Danir eiga nú í þröngum
loknu til þess að taka ykkar þátt
og jafnvel að hafa forystu í því
viðreisnar og framfarastarfi, sem
bíður hins íslenzka lýðveldis.
Hér í þessari miklu borg verzl-
unar og viðskifta eru einnig
margir fulltrúar íslenzku verzl-
unarstéttarinnar, sumir þeirra
i
hr. bóksala Árna Bjarnarsyni,
lands þýðir frelsi heimsins, svift-1 Akureyri, Island.
John S. Brooks Limited
DUNVILLE, Ontario, Canada
MANUFACTURERS OF GILL NETTING
Okkar net eru búin til úr beztu tegund af hör tvinna
og “Sea Island Cotton”
Þér megið treysta bœði vörugœðum og verði
Allar pantanir fljótt og ábyggilega afgreiddar.
Captain M. R. Janes, Leland Hotel, Winnipeg
Umboðsmaður íyrir Manitoba, Saskatchewan og Alberta