Heimskringla - 22.01.1947, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. JANÚAR 1947
HVAÐ VARÐ MAMMÚT- sökum þeirra einkennilegu skoð-!
DÝRATEGUNDINNI
AÐ ALDURILA?
(Úr Saturday Evening Post
7. desember 1946)
ana. Þ»eir sögðu, að vígtannirnar, |
er fundust oft innan um mergð
aifarstórra beina, kæmu upp úr!
jörðunni og ti'leinkuðu þær marg
víslegum tegundum risavaxinna!
skepna — annaðhvort fiskum,1
Lauslega þýtt af Árna S. Mýrdal' eða fuSlum' Þeir|
______ kváðu og, að þessar skepnur
í>að er ekki algerlega óviðkom- væru enn til og hefðust við íj
andi þessum tilfinnanlega mat- hellum við ^hafsstrendur og að,
arskorti og breytingum frá styrj- Þær lifðu á manna-naum er,
aldar- til venjulegrar iðnaðar- síórinn skolaði UPP a land'
vöru-framleiðslu, að kynnast álítu. ekki ^gjörieg^ gagnstætt
fimtíu þúsund ára gömlu steik- réttri hugsun- að skePnur
arstykki og kælingarklefa, sem lifðu 1 jarðholum, er þær græfu
er nokkrar miljónir teningsmíl- með vígtömrnmim. Þeir fullyrtu, |
ur að rúmtaki. Þess má þó geta, að jarðskjálftar mynduðust þeg-,
að mennirnir, sem prófuðu þetta ar hópur þeirra græfi með fylsta
forsögulega steikarstykki, urðu hraða rétt fyrir neðan yfirborð-;
ákaflega veikir, og að þessi afar-, lð> hugmynd, sem borist hafði
stóri kælingarkiefi er troðfullur 111 Kína með fílstönnunum, það-
af saur og leðju, er gefur frá sér an> sem álitið var að skepnur-
mjög daunillan þef. ; Þessar væru risavaxnar mold-
Að einn fimti af ytfinbbrði verPur-
jarðarinnar er að staðaldri freð-i Að Þ63511 fni engan
inn, hatfa einstöku menn lengi gaum, hversu sem því var ann-
vitað, og miljónir umtfarandi ars farið, var ekki auðgert eftir,
hirðingja, er kuldabeltislöndin að Englendingur nokkur, Jonas,
byggja, hatfa að nokkru leyti Logan að nafni, kom með vig-
orðið þess varir í óteljandi aldir; tðnn til Lundunar-borgar, árið
þó feemur sannreynd þessi enn 1611, er hann hatfði fengið hja
mjög flatt upp á meginþorra Samóétum (Samoyeds) norður
þeirra, sem heima eiga í tempr- Vlð ishat- Frásagnir s mg j
uðu beltunum. ÞÓtt talsvert hafi Þeirri, sem á eftir feom, a mteðai,
verið ritað um freralöndin, og vorra iaerðu forfeðra> ^yndiist,
hermenn vorir hafi nýlega kom-, sfeomtilegir leskatflar. 1 fyrstu
ist í örðug kynni við hin við-, var borið brigður a frasagmmar (
bjóðslegri einkenni þeirra, á sér 1 heild sinni- Því næst kom ut‘l
enn stað fjarska mikill ruglingur; lendingur nekkur> sem ferðast j
um þeirra sanna eðli. I heild hafði um Russland> með
sinnni er efni þetta mjög töfr-j1^ staðfestar sagmr um Ma-j-
andi og kann að hafa ákaflega' hauskúPur með afostum
þýðingarmikil áhrif á framtíð tönnum væru algengir fundir
þjóðar vorrar. j1 norðurheimskautalondunum. j
. . ... , - Þegar komið var til nyju sojber-
Skyrstar gefa t.l kynna, aí! * er ,
half sbeinrunnar beinagrmdur af hér 300 milur
filum hafi venð grafnar upp . fa„st svn mikið
ymsum stoðum . Nurðuralfunn. ra skepna að
Minni kvenna
frá elztu tímum sögulegra við-
burða. Lærðir samtáðarmenn út-
listuðu þessa fundi með sér-
feennilega rangri fullvissu á þann
hátt, að þeir væru annaðhvort
jötnabein, leifar hinna smávægi-
legu tilrauna Hannibals í Alpa-
tfjöllunum, eða miðaldarsýning-
ar, samsvarandi sýningu P. T.
Barnums, er farið hafði forgörð-
um. Ein slík’beinagrind var graf-
in upp í Gotha, árið 1696. Úr-
slitaniðurstaðan um þenna upp-
gröft var, að hann væri einungis
“einber jarðneskur fyrirburður.”
En Rússar urðu að lokum, sökum
töluvefðrar fílabeinsverzlunar,
sem upptök Sín átti að rekja til
það llíkist fremur sönnum greftr- j
unarstað fíla en að beinin væru
þar einungis af tilviljun einni.j
Því næst, árið 1707, ferðast holl-,
enzkur maður, er Evert Ides hét, j
frá Moskva til Kína og fréttir
um eitt þessara vígtannadýra,
sem enn hafði að nokkru leyti
óskaddað hold á beinum, og að
frá skrokknum hefði alfreðinn
-Hlín.
Þið göfugu snótir, meyjar, konur, mæður,
eg minnast ykkar vil í ljóði í fcveld.
Þótt alloft bregði tfölva á gamlar glæður,
þær geyma stundum lengi falinn eld.
Við vitum og, ef latill neisti lifir,
að ljós má tendra, kveikja skærast bál.
Og vöggu lífsins altaf brennur yfir
sá eldur, sem að geymir konusál.
Þú unga mœr, með roðarós á vanga
og reynslulitfla en starfatfúsa hönd.
Hve glæst og tápiteg æskublóm þín anga,
því enn er vor um drauma þinna lönd.
En brátt þér skilst, að skyldan á þig kallar,
og skyldan sú er göfugt nytjaverk.
En við það tengjast vonir þjóða allar
þú verðir sönn og hrein og djörtf og sterk.
Þú góða móðir, lífsins leiðarstjarna,
þitt líf er drottins æðsta og besta gjöf.
Þín fylsta gleði er fórn til þinna barna
og förunautur yfir dauða og gröf.
Því etf að barnsins bestu lindir dvína
og braut þess gerist þyrnigata myrk,
i gegnum sortann geislar mildir sfcína
frá guðstrú þinni og helgum sálarstfyrk.
Þín eðlisþörf frá alvalds mildu hendi
er ást og tfórn og bæn og von og trú,
og sökum þess hann mannheim móður sendi
að milli lífsins heima tengdistf brú.
Hann valdi þig að bera hið bjarta merki
og blessaði yfir móðurhlutverk þitt.
Frá þínu hjarta, vilja og göfga verki
tfær viðkvæm æskan þrótt og gildi sitt.
Á meðan tungan geymir góðar sögur
mun gildi þinna miklu verka sjást.
Þótt hár þín gráni ertfu altaf fögur
og ung og sönn í þinni trygð og ást.
Þótt stundum daprist ljómi bj artra bauga
og brosin sólar hylji hin myrku ský,
þá tfellur aldrei tfölvi á móðurauga,
sem fögur sál og guðstrú ljómar í.
Ó, vak þú yfir vöggum dœtra og sona
og veittu straumum ljóss í þeirra sál,
og kenn þeim trú á takmark djarfra vona
og trygð og rækt við bestu hugðarmál.
Og ást þín sé það ljós, sem alltatf lifir,
og ljómar skærast, þegar syrtir ál.
Þá brennur lífsins Vöggu að eilítfð yfir
sú aðalstign, sem geymir konusál.
Árni Björnsson
sínum tíma, gerir háskólinn út ingar komu í ljós þegar verið
leiðangur til Beresovka-árinnar, var að safna saman hinum ýmsu
er komst þrettán mánuðum síð-
ar á ákvörðunarstaðinn.
Mammútdýrið hatfði þiðnað
úr snarbröttum árbakkafrer og
þáttum þessara sögu.
Fyrst eru hin algjörlega jarð-
íræðiiegu sönnunargögn, sem
vér ætlum ekki að reyna að
Jarðvegurinn, eftir því semiur, ef snjólög, fannir eða skafl-
við bezt vitum, samanstendur I ar haldast frosnir alt sumarið
fótur í heilu líki verið aflimað- af sérstökum efnum í misjöfn-
ur og fluttur til rússneskrar ný- um hlutaföllum; en að öllu sam-
lendu. Ides skýrði frá því, að töldu eru efnin nokkurn veginn
fóturinn hefði verið af samkynja þau sömu alstaðar á hnettinum;
skepnu, er samlandi hans, Wits- hann samanstendur af ógrinni
en að nafni, hefði frétt um þegar srrjárra málmagna af margvís-
hann var í Moskva fjörutíu ár- legum tegundum í kristallslög-
um áður en hér var komið sögu un (sandi ryki eða bergi, geðjist
hinna nýfengnu Austur-Síberíu. . ,, , , , , ,. ,
feínverskar skýrslur|°g hefðl nefnt mammutdyr. þer þau heiti betur), smajurta-
héraða, sem
sanna, er dagsettar eru fjögur
hundruð árum fyrir Krist% —
Reiknað á nútíðar vísu, eftir
skattskýrslum þessa kaupskap-
ar; fyrstu tvö hundruð og fimtiíu
eignarhaldsár Rússa á Síiberíu,
Sem Vesturheimur sannfærð- tægjum> ýmislegum dýraleifum
ist þannig smátt og smátt, að það °S miklum raka. Nái kæling
væri virkilega sattf, að töluverð Þessa samblands vissu stigi, frýs
gnægt afarstorra fílshræja lægi rakinn í því og jarðvegurinn
á víð og dreitf í Norður-Sáberíu, breytist í atfarhart efni, og verð-
^ reis upp afskapleg þræta, sem ur 1 reYnd °g veru eins konar
höfðu gengið kaupum og '.aWfceflr staðið yfir í aiðastliðin tvö bergog.avo framartega semhita-
i þessari verzlun na-rhæfis eitt! hundruð ár. Það var lengi œtlun stieið er ekki hærra en frost-
hundrað þúsund fílstannir. Slíkt manna, að skepnur þessar hefðu
ásigkomul^g þessa málefnis |,farfst í flóðinu mikla, sem getið
mátti ekki viðgangast lengur. (er um 1 ntningunni og borist
Hver upptök þessara norðlægu I ™>rður fra Indiu °g hitabeltis-
auðæfa voru, vakti þvlí snemm-
endis áhuga Rússa. Ibúar Norð-
austur-Síberíu, ein miljón tals-
— Tungumenn, Kórýakar,
lönduminn á íshafslöndin og
ms
Yakútar, Chukahisar og Samoy-
mark, helzt þannig í ótakmark-
aðann tíma.
Hið sama á við tært vatn, án
sandkorna og Mtfrænna agna, svo
að ís er, bæði í vísindalegum og
staðnæmstf þar sem annar niður- raunverulegum skllningi, berg
burður. Tilgáta þessi er að sumu lengu sáður en fomgrýtið. Ibúum
leyti skiljanleg, að því er snert- hlýrri landa kann að virðast
ir almenna trú og skoðanir á þessi staðhæfing undarleg, þar
'átjándu og öndverðri rnítjándu sem þeir eiga því að venjast, að
edar — gátu litla aðstoð veitt, öld> en ^ einlaim af þeirri á- Vatn sé skoðað sem lögur. En
stæðu, að frerlöndin voru að það hefir i raun og veru, Mkt og
; heita mátti óþekt. öll önnur etfni, sína föstu, fljótf-
Frerland þetta nær ytfir alt andl °S gaskynjuðu mynd, eftir
Rússland og Síberíu, Alaska og því hvað hitastigið kann að vera.
' nyrzta hluta Canada. Það er sér- Ef hitastigið er fyrir ofan suðu-
[stakt og frábrugðið land. Það mark> Þa köllum við það gutfu;
j var upphaflega mold, ekki berg, ef Það er fyrir neðan frostmark,
er var samsett af mörgum mó- Þa netfnist það ís, og skoðum
tegundum, möl, sandi og efju. bæði ásigkamulögin hverful. í
Þegar þessi jörð þiðnar, leggur köldum stöðum, sMkum sem sex
oft atf henni næstum óþolandi fet fyrfr neðan ýfirborð jarðar
óþef, er orsakast af hálfrotnuð- f Norður-Síberíu ogAlaska, er ís
um jurtum og dýraleifum, sem eðliglegt ástand en vatn undan-
moldin er gagndreypt af. Eðli fekning.
þessarar gaddfreðnu moldar, eða En þar að auki hafa staðir
mykju, eins og slík jarðmynd- þessir verið kaldir fjarskalega
un nefnist í Alaska, er næsta fengi — að minsta kosti ekki
áhugavekjandi efni. Stuttf lýs- sfeemur en frá síðustu ísöld, og
ing á því, hvernig jarðmyndun að öllum Mkindum lengur. Þann-
þessari er háttað, er nauðsyn- ig helzt mold eða vatfn, sem fraus
'leg, svo róttur skilningur á efn- fyrir mörg hundruð þúsund ár-
um þessa undarlega jarðlags um síðan, óbreytt, unz það þiðn-
fáist- ar og þvæst í burt. Og enn frem-
Hræddur
að borða ....
sumar fæðutegundir, er valda
uppþembu, óþægindum, brjóst.
sviða, magasúr, andfýlu o. £1.
FYRIR SKJÓTANN BATA
“GOLDEN”
Stomach Tablets
Ný Forskrift
Ekki að þjást að raunalausu!
Fáið skjóta hjálp með snöggri
breyting við magakvillum, með
því að kaupa reglulega hvaða
flöisku stærð sem er af varan-
legum, fljótt verkandi
"GOLDEN" Stomach Tablets
360 pillur (90 daga skamt) $5
120 pillur (30 daga skamt) $2.
55 pillur (14 daga skamt) $1.
Reynslu skamtur lOc.
Fullkominn með leiðbeiningu.
I HVERRI LYFJABÚЗ
MEÐALADEILD
oltið niður brekkuna. Úlfar og rannsaka til hiítar hér, því efni
önnur nútíðar dýr höfðu étið|lþeirra er of yfirgripsmikig til
mikinn hluta húðarinnar og ^ Það verður því að nægja
kjötsins atf haus og baki, og meiri j einnngjSi er góð 0g marg-
hluti innýflanna var hortfinn, en visleg Sönnunargögn sýna, að ís-
alt annað, eftir búið var að losa ^j-g (^Qck ice) 0g hin svonetfnda
freðna nykja (frozen muck) í
Síberíu, Alaska og á öðrum stöð-
um í norðurheimskautalöndum
eiga uppruna sinn að rekja til
síðustu í'saldarinnar og ef til vill
til þeirrar næstu á undan, sem
álitið er að hafi borið við fyrir
25,000 og 100,000 árum hvor um
sig. Önnur sönnunargögn komu
skrokkinn úr freranum, var
næstum því að sjá sem glænýtt
væri. Spikið var enn að sjá
ferskt og hvítt, og kjötið rautt
og mjúkt þegar það var fullþiðn-
að. Mestalt hárið losnaði þegar
moldtfrerinn var þíddur, en gang-
limirnir náðust óskemdir mteð
nöglum og hári. Rófan var alveg
ósfeemd.Aðrar miður fullkomnar
frá mjög óvæntum upptökum
leifar þessara skepna bafa og vorum eigin forfeðrum.
þegar óvenjulega köld ár ríkja,
þjappast þeir saman og verða að
ís. Vatnsflóð frjósa stundum á
Mkan hátt. Hvortveggja kann að
þekjast leðju í eftirfarandi flóð
um og mynda lög, sem einnig
kunna að frjósa og innilykja alt
sem undir þeim kann að vera.
Þessi náttúru-viðburður skeður
í dag og hefir að öllum líkindum
sfeeð hvað etftir annað í mörg þús-
und ár, svo að freralandið við
norður-íshafið Mkist vínartertu-
köku — lag af gaddaðri mold og
fornum ís skiftast á, og bæði
lögin verða sem berg að hörku.
Og þykt þessara meginlaga er
frá fáum fetum alt upp í eitt þús-
und og þrjú hundruð fet. Þau
þiðna aldrei lengra niður en sex
fet; þar er hitastigið að staðaldri
á frostmarki og þaðan af lægra.
Þegar eðli frerlandanna varð
augljóst, kom margt óvænt í
ljós, 'sem í fyrstu var naumast
trúanlegt. Þrátt fyrir vongóða
llei/t, varð það bráðiega augljóst,
að mammútdýrið var nú ekki
lengur að finna á lífi í norður-
heimskautalöndunum. Að það
var fílstegund skyld indversku
kyni, en mikið stærra og þakið
langri og mikilli loðnu, sannað-
ist við nákvæma rannsókn á
efcki fœrri en þrjátíu og fjörum,
staðfestum, mammútdýraleitfum
er enn höfðu hold á beinum.
Frægastur allra þesisara funda
var fundurinn, árið 1900, við^
ána Beresovka, þverá, sem renn-
ur í Kolyma, eitt hinna stærri1
fljóta í Norður-Síberíu. Finn-|
andinn, sem var umfarandi
hjarðmaður, hjó vígtennurnar úr
efra skolti fílsins og seldi þær1
til Kósakka kaupmanns í Yak-|
utsk. Samkvæmt rússneskum1
ilögum á ríkið alla slíka happ -l
drætti, og lögskylda krefst þess,'
að National Acadamy of Scienc-i
es sé kunngert um fundinn. Á
fundist, er bættu upp nálega alt
sem vantaði upp á fullkomna
líffæra heild mammútdýrsins —
augasteina, eyru, rana og jatfn-
vel nafla.
BibMulega fræðikenningin, að
syndaflóðið hefði orsakað dauða
þessara skepna, var á sínum
itítma rifin niður með einfaldri
röktfræði og nútíða skynsemis-
ályktunum, en spurningunni,
hvernig þær komust til Norður-
Slíberíu, var enn ósvarað.
Þetta var útlistað á marg-
breytilegan hátt. Tvær mark-
verðustu lærdómsáætlanirnar
voru —(a) að hin miklu Sílberíu
fljót hetfðu skolað skrokkunum
norður frá hinum hlýrri lönd-
um í miðsuður-Asíu, og —(b) að
lotftslagið í Síberíu hefði fyrr-
um verið mildara. Hvorug kenn-
ingin varð varin til lengdar. Sú
fyrri var að minsta kosti vafa-
söm, og var því brátt slept, því
mammútdýraleitfar hafa aldrei
komið í ljós í Asíu fyrir sunnan
Síberíu, þótt sMkar leifar hafi
fundist í Vestur-Evrópu. En síð-
ari kenningin hélt lengi vélli,
en bar að lyktum lægra hlut
fyrir aukinni þekkingu. FyrSt
var bent á það, að bein og
skrokkar, voru grafnir úr fros-
inni jörð, bæði fyrir neðan og
tfyrir ofan ísbergslögin, er færir
glöggar sönnur á það, að lofts-
lagið hafi verið mjög kalt þegar
dýrin fórust. Það auðsæilega
atriði, að dýraskrokkarnir sjálf-
ir hafi hlotið að geymast óskemd-
ir ef þeir hafi frosið jatfnvel áður
en hárið fókk tíma til að losna,
virðist að hatfa dulist fyrir þeim,
sem eldri lærdómsreglurnar
Sömdu. Svo voru samtíðarjurta-
leitfar graínar upp með dýra-
skrokkunum og rannsaknaðar,
er reyndust að hatfa öll sérkenni
núlitfandi júrta, er vaxa á Norð-
ur-Síberíu sléttunum til þessa
dags. Og síðast kom í leitirnar
ágættis dæmi slíks jurtagróð-
urs, er fanst í beingödduðum
mögum og milli tanna mammút-
dýranna sjálfra.
Þannig varð það augljóst, að
mammútdýrin voru í sannleika
heimskautalands skepnur, er
gátu liíað af afarmikin vetrar-
kulda með aðstoð sinnar þykku
húðar, spiklaga, þétts mórauðs
þels og langrar og svartrar tog-
ullar. Svo er margt, sem bendir
til þess, að þau hivíli þar sem þau
voru, því sum þeirra stóðu enn
upprétt.
Það virðist og augljóst, að þau
hafi liðið undir lok fyrir löngu,
þar sem innlenda fólkið í þess-
um löndum á engar sögusagnir
eða munnmæli um þeirra sanna
eðli. Þessi ályktun knýr fram
spurninguna: Hvenær voru þessi
dýr á Mtfi og hve lengi hötfðu kræ
þeirra legið í frerlöndum þess-
um?
En svo, hægt og sigandi, fer
þessi furðulegi sannleikur að
Með vexti nútfsíðar vísindalegra
rannsókna, hefir miklum tíma
verið varið til að rannsaka for-
sögu mannsins, sem nær ótrú-
Iega langt atftur í tímann. Stein-
áhöld eldri steinaldar-kynslóð-
arinnar og áhöldum kynslúðanna
sem á eftir feomu alt til byrjun-
ar hins sögulegatímabils, var
safnað og skipað í flokka. Mörg
þeirra fundust í mold hellisgóltfa
ásamt fornleldstæðum og dýra-
beinum. Mörg þeirra beina
reyndust að vera úr dýrum, sem
eru nú fyrir löngu liðin undir
lok, og meðal þeirra voru bein
mammútdýrsins. Svo funduSt
undursamleg og fagurlega gerð
málverk í belgiskum, frönskum
og spónverskum hellum, og á
meðal hluta þeirra, sem mynd-
irnar sýna, eru dýrin, sem mold-
orpnu beinin hjá fornlbióðunum
í bellagólfinu voru úr. Hér voru
mörg mammútdýr snildarlega
teiknuð, með bjúgum vígtönn-
um og langri loðinni togull.
Þannig varð það augljóst, að
maðurinn var samtíða mammút-
dýrinu, en mtennirnir, sem hér
áttu hlut að máli, voru uppi fyr-
ir mörgum þúsundum ára, og
voru á mjög lágu og frumlegu
mienningarstigi. Og enn fremur,
eins og þessir eldri steinaldar-
menn dóu út og síðari steinald-
arkyntflokkar, er framar stóðu
menningarlega og bjuggu til frá-
brugðin verkfæri, hverfa
mammútdýrin og aðrar óvenju-
legar skepnur alveg úr sögunni.
Frá því um lok Pleistocene-tíma-
bilsins og eftir að jökulbreiður
síðustu ísaldarinnar hötfðu mínk-
að að miklum mun, finnast eng-
in bein úr þessum sfeepnum.
Af sönnunargögnum, er feng-
ist hafa atf að rannsaka hellis-
málverkin og uppgrötfnum beina-
grindum og vígtönnum á rnörg-
um stöðum, vita menn talsvert
um hve vítt að hið upphaflega
heimkynni mammútdýrsins
náði. Dýr þetta áitti í eina tíð
heima á Bretlandseyjum og mteg-
inlandi Evrópu (að undantekn-
um Noregi, Svíþjóð og Pyrinea-
fjöllum), Rússlandi og Síberíu,
Alaska, Canada og í hluta lands-
ins þar fyrir sunnan, er nefnist
nú Norður-Bandaríkinn — það
var að öllum Mkindum sjálfgæft
eða jafnvel hreint ekki til í Nor-
egi og Svíþjóð, sökum jökul-
breiðunnar er lá yfir allan skag-
ann, en það var sérlega algengt
á Norður-Síberíu sléttunum, af
því þær voru aldrei fyrir fullt
og fast jökulþaktar. Og þar að
auki hetfir mammútdýrið þar
reynst að vera sérstakt kyn kom-
ið af suðlæga Evrópu kyninu.
Mammútdýrategundin leið
fyrst undir lok í Vestur-Evrópu
og Miðnorður-Ameríku, og tfór
svo rýrnandi norður á við, unz
hún hvertfur með öllu á sléttun-
um í Norður-Síberíu, hennar síð-
verða kunnur. Hér horfum viðíasta hæli. Hvers vegna, mætti
á sfeepnur, stundum nálega al
veg óskaddaðar, er lifað hötfðu
og dáið fyrir mörgum þúsundum
áratugum, og ef til vill löngu fyr,
og siem nátturan hafði, að áhrilf-
unum til, geymt að minsta kosti: ungis óþektur þar
frá því um síðustu ísöld. Margar skemstu?
óvenjulegar tilviljandi vísbend- Það er tvent, sem sterfelega
því spyrja, gat þá dýrategund
þessi ekki hafa lifað fram á
þenna dag, án vitundar manns-
ins, í þessum afskefeta og strjál-
bygða landshluta, sem var öld-
til fyrir