Heimskringla - 07.05.1947, Side 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. MAÍ 1947
KRISTJÁN KONUNGUR X
Æfi hans og starf
í»egar þýzki berinn hafði hald-
ið Danmiörku ,í járngreipum
hernámsins í ein tvö ár, varð
Kristján konungur X fyrir því
slysi, að hestur hans hnaut með
hann er hann var á heimleið að
konungshöllinni, svo hann datt
aí baki. Var álitið að lögð hefði
verið snara fyrir hestinn, til þess
að freista þess, að konungur
slasaðist. Fótbrotnaði hann í
fallinu og átti lengi í þvi meiðsli.
Má heita að hann hafi upp frá
þeim degi aldrei fengið fulla
heilsu.
Vorið 1945, er Danir fögnuðu
friðnum, uppgjöf Þjóðverja og
brottför nasistahersins úr land-
inu, og þeir hyltu konung sinn
fyrir leiðsögn hans gegnum
þrengingar hernámsáranna, gat
er okkur lislendingum á margan
hátt Mtt skiljanleg. Þegar for-
hann ekki lengur staðið heilum' sætisráðherrar Danastjórnar —
fötum. Það þótti landsmönnum ganga fram á svalir Amalieborg-
mest um vert, að hann skyldi þó
£á að lifa þá stund, að þjóð hans
væri aftur frjáls og gæti fært
honum þakkir sínar í heyranda
hljóði fyrir frábæra forustu
hans.
Þakkir þjóðarinnar voru end-
urteknar á 75 ára afmæli kon-
ungs þ. 26. sept. sama haust,
þegar höfuðborg Danmerkur var
klædd í hátíðarbúning og efnt
var til einna hinna mestu hátíða-
mörk fyr eða aíðar yrði gerð að III stórhertoga af Mecklenburg-!
lýðveldi. En þegar hinn mikils- Schwerin. Þar bar fundum
metni foringi danskra jafnaðar- þeirra fyrst saman, Kristjá'ns
manna Th. Stauning, hafði haft prins og Alexandrínu prinsessu.
stjórn landsins á hendi um nokk-1 Árið eftir fór Kristján prins
urra ára skeið, var hann kom- aftur í kynnisför til Cannes í S.-
inn að þeirri niðurstöðu og fÓT Frakklandi. Þá voru þau þar
ekki dult méð, að lýðveldisSkipu- með bömum siínum, stórhertog-
lagið ætti ekki við Dani. Það inn af Mecklenburg-Schwferin
stefnuskráatriði visnaði þvá upp og kona hans. Þar trúlofuðust
Ihjá jafnaðarmönnum. En bylt- Iþau Kristján prins og Alfexand-
ingarflokkur kommúnista, er á rína prinsessa.
stríðsárunuih fékk nokkuð fylgi, Alexandrína drottning er —
í Danmörku, hefir talið sér hent- fædd þann 24. desember 1879.
ugast að láta lítið á kröfunni Hafði stórhertoginn faðir hennar
bera um afnám konungdómsins. mjög litla viðhöfn í hirðiífi súnu.
Alþýða manna í Danmörku Sat mest á sveitasetri sínu þar
lætur sér ekkert tækifæri úr sem Alfexandrína' prinsessa ólst
greipum ganga, til þess að aug- upp við holla sveitasiði. Hún
lýsa konungshollustu sína. Kem- ^ fekk ágæta mentun í uppvext-
ur þetta fram að heita má dag-^inum, lagði stund á hljómlist,
lfega. Til dæmis í hvert skifti, > kyntist klassiskum bókmfentum
hefur birst og lifað með Dönum, sem lífvarðarsveit konungs og lærði að tala ensku og
gengur um höfuðborgina með frönsku sem móðurmál sitt.
hljóðfæraslætti. Þessi daglfegai Þ. 26. apríl 1898 héldu þau
hátíðarstund Hafnarbúa minnir, brúðkaup sitt í Cannes, Kristján
þá altaf á hinn vinsæla konung prins og Alexandrína. En mán-
sinn og það öryggi, sem kon-j uði síðar komu þau til Kaup-
ungsvaldið hefir skapað í huga mannahafnar. Var tekið á móti
hvers borgara landsins. i þeim með mikilli viðhafn. Sfett-
Kristján X
aihallar í hvert sinn, sem ein-
hver kongur þeirra hefir andast,
og tilkynna “Konungurinn er
dáinn — Lifi konungurinn”, þá
getur Islendingum fundist sMk
athöfn einkennileg. En í þessum
fáu og einföldu orðum birtist
kjaminn í konungshugsjón og
konungshollustu dönsku þjóðar-
innar.
VERKFÆRI
Að vísu voru þeir menn til j ust þau að í AmaMuborgarhöll,
fyrir nýafstaðna heimsstyrjöld,' en sumarvist höfðu þau í mörg
sem litu svo á, að konungdæmið ár í höllinni Sorgenfrí í Lyngby.
væri í Danmörku úrelt, eins og j Þar fæddust þeir synirnir tveir,
það hefir reynst víða annars-' Friðrik og Knútur, á næstu
staðar í heiminum. En eftir fiels- j tveim árum.
isbaráttu Dana á undanförnum
, in út, og þjóðin harmar konung
halda, er nokkum tima hafa attisi þá er það hverjum Dana
sér stað þar í borg. Enn áttu
Danir því láni að fagna, að hinn
............ , ,árum og forustu Krilstjáns X í
Þegar sMk tilkynning er gef- , . . ,
6 J & Iþeirn barattu, mun enginn
raunabót, að annar tekur þegar
við hinu auða sæti. En óskir al-
75 ára konungur réði þar rtkj- þjóðar {ylgja hinum nýja þjóð.
— — í undanfömum árum
um, er a
hafði reynst svo styrkur foringi
þjóðar sinnar, að hans verður
héðan í frá minSt i Sögu Dana
við hlið merkustu þjóðhöfðingja
þeirra.
Það var undir forustu hans og
með hann sem einingarmerki, af
fólki af öllum stéttum, úr öllum
flokkum, ungir og gamlir, kon-
ur og karlar, lögðu fram Mf sitt
og krafta í andstöðuhreyfing-
unni gegn hinu þýzka valdi.
Þetta varð ekki aðeins gæfa
höfingja um það, að hann muni
í hvívetna verða virðingarstöðu
sinni vaxinn og þjóðin mfegi
vaxa með honum.
Konungdæmið er Dönum svo
í merg runnið, að þeim fyndist
þjóðin vahburða, ef hún hefði
ekki konung sinn. En það er
mikil gifta fyrir þjóð, sem þann-
ig er skapi farin, að hún skuli
hafa eignast annan eins þjóð-
höfðingja og Kristján X, sem
með landsföðurlegri umhyggju
og karlmenskudug leit á ger-
Á næstu árum hélt KriBtján
prins áfram starfsemi sinni í
mun
danskur þegn með sanngimi danska hernum. Árið 1905 var
geta haldið því fram, að annað ,hann skipaður undirofursti og
sé hagkvæmara hinni dönsku
kallaður til þjónustu í Árósum.
dönsku þjóðarinnar, heldur fag-l ,, , ... , .
, „ , . „ 6 valla þióð sina sem sitt heimilis-
urt fordæmi öllum kúguðum
þjóðum heims, smáum og stór-
um. Þvi hér sannaðist á áþreif-
anLegan hátt, að enginn heragi,
engar vígvélar, engin kúgun,
hversu harðbrjósta sem hún er,
getur hnekt einingarvilja og lýð-
fólk og hafði því tök á að beita
persónulegum áhrifum á orð og
gerðir landa sinna, þegar mest
á reyndi.
FyrStu áratugina, sem jafn
ræðissinnaðra frelsishugsjónum aðarmenn efldu áhrif sín í Dan-
W®®3- jmörku, höfðu þeir það að sjálf-
Konungshugsjón, eins og hún, sögðu á stefnuskrá sinni, að Dan-
Manitoba Birds
HORNED LARK — Otocoris alp>estris
A small ground bird; greyish pink or light brownish
above; white below with black gorget, facemark, and fore-
head; and white or palfe yellow throat.
Distinctions.—The long hind toe nail is one of the dis-
tinctive marks. The yellow or creamy throat, black gor-
get, and erect horn-like black ear tufts are distinctive of
the Homed Lark.
Field Marks. Ground-frequenting habits, often in large
flocks; extensive white below, erectile horns, and black
gorget with white or pale yellow throat.
Nesting. On the ground in the open. Nest of grass in
small, natural hollow. Often amidst the snowdrifts of
early spring.
Distribution. North America, Europe, and Asia. In
Canada, all open oountry north to the Arctic ocean and
irregularly over the islands beyond. The subspecies oom-
monly nesting in Manitoba is the Prairie Horned Lark
(Otoooris alpestris praticola).
The Homed Lark is a bird of the open, frequenting bare
fields, beaches, or roadways. In the winter, the seeds of
wfeeds projecting from the snow are its main food supply,
and numbers frequent travelled roads for the partly
digested grain dropped by the horses.
This space contributed by
THE DREWRYS LIMITED
MD18S
þjóð. Sama haust var Karl bróðir hans
A krýndur Noregskonungur, en þ.
Kristján konungur X var 29. janúar 1906, andaðist Kristj-
fæddur 26. sept., 1870, 7 árum án konungur IX. Varð Kristján
eftir að afi hams, Kristján IX, prins þá ríki'serfingi, og fluttist
settist að völdum í Danmörku.1 frá Árósum til Kaupmannahafn-
Faðir hans, FriðrikVIII Dana- ar.
konungur og þáverandi ríkiáerf-j Frá því á árinu 1900, hafði
ingi, giftist árið 1869 Louisu hann ávalt verið viðstaddur rtk-
dóttur Karls Albert Alexander isráðsfundi, eftir því sem önnur
Viihjálmur. Jstörf haras leyfðu. En eftir að
Þau Friðrik ríkiserfingi og faðir hans tók við konungsdómi,
Louisa eignuðust alls 8 börn en átti Kristján prins sæti í ríkis
Karl, bróðir Kristjáns konungs, ráðinu lögum samkvæmt. Að
var næstelstur — núverandi loknu stúdentsprófi, stundaði
Hákon VII Noregskonungur. hann ekki háskólanám, en fekk
Börn Friðriks ríkiserfingj a sér einkakenslu bæði í Lögfræði
fengu borgarlegt, fremur strangt og hagfræði, til þess að öðlast
uppeldi. Vom þeir bræður, Síð- haldgóðan undirbúning undir
ar konungur, Kristján og Hákon síðari stjómstörf. Kynti hann
snemma vandir á mikla regiu-jsér einnig mákvæmiega stjórn-
serni í dagfari sínu. Voru þeir málasögu Danmerkur, og fylgd-
iátnir rísa úr rekkju klukkan 7 ist ávalt vel með öilu því, sem
á morgnana. Þegar þeir höfðu gerðist í stjórnmalalífi þjóðar-
aldur tii, var degi þéirra skift innar.
milii lærdómsiðkana og Mkams-1 Faðir hans, Friðrik konungur
íþrótta. Lögð var áhersla á, að VIII Var bráðkvaddur þ. 14. maí
þeir kynntust sem best Mfskjör- 1912, eftir rúmlega 6. ára ríkis-
um aimúgans í landinu, til þess stjórn. Tók Kristján níkiserfingi
að þeir gætu gert sér glfeggri þá við konungdóm, 41 árs að
grein fyrir því á fuiiorðinsárun- aldri. Valdi hann sér þá kjör-
um, hvað þjóðinni væri fyrir orðið: “Landið mitt, þjóð mlín og
bestu. sómi”. Á næstu 2 árum, eða
Átján ára gamall tók Kristján þangað til heimsstyrjöldin fyrri
prins stúdentpróf, ásamt Karli braust út, fóru konungshhjónin
j bróður sínum. Þótti það bera í opinberar heimsóknir til ýmsra
vott um skilning ríkiserfingja á erltenda þjóðhöfðingja. SMk
tiíðarandanum, að hann skyldi ferðalög voru útilokuð eftir 1.
fyrstur manna í sinni stöðu láta ágúst 1914, er heimsstyrjöldin
syni sína þreyta sama iærdóms-, fyrri braust út.
Borgið fyrir þau með ódýru
LANDBÚNjAÐARLÁNI
Greiðist með hagkvæmum afborgunum
*
Lán fyrir endurbótum á landbúnaðaráhöldum
er til reiðu hjá hvaða útibúi Royal Bank of
Canada sem er. Grípið tækifærið og notið þetta
fáheyrða tækifæri til að hækka eignir ykkar og
auka lífsþægindin. Nýjar byggingar, endur-
>
bætur, viðgerðir og viðbætur er einnig hægt að
fá peninga til með landbúnaðarláns fyrirkomu-
laginu.
THE ROYAL BANK OF CANADA
sér hvað best konungshjónin, og, sjálfsögðu þeirri miklu réttar-
sömdu sig þar siðum óbreyttra j bót. En sá fögnuður gat ekki
borgara í daglegu Mfi sínu. Frá staðið á sambandi við Kristjún
æskuárum hafði konungur mik- bonung X, er fyrst og fremst var
inn áhuga fyrir hverskonar Mk- erlfendur konungur, sem þjóðin
amsíþróttum, sýndi hann þann i ekki þekkti, nema af afspum. Og
áhuga sinn oft með því að vera' þá kom það líka til greina að
viðstaddur íþróttasýningar og konungshjónin, eru Islendingum
örva afreksmenn til dáða. Sjálf-1 ókunnug, svo ekki sé dýpra tek-
ur iðkaði hann lengi kappsigi-
ingar. V-ar honum mjög hugleik-
ið að vera þegnum sínum til fyr-
irmyndar í því að leita sér holl-
ustu við íþróttir og úti Mf.
Kristján konungur var hisp-
urlaus maður með afbrigðum,
ið í árinni.
Þegar Kristján konungur X
kom hingað í fýrsta sinn sumar-
ið 1921, ásamt drotningu sinni
og sonum tveim, kom hann að
ókunnugu landi, til þjóðar sem
þekti hann Mtið. Eftir því, sem
kunni illa allri tilgerð og prjáli. hann kom hingað oftarj og kynt.
Þegar hann mætti sMku meðal ^ ^t fieirum isiendingum, eftir
þegna sinna, gat hann verið, þvi kunni þjóðin betur við hinn
stuttur í spuna, svo að mörgum ■ erlenda konung sinn. Hann kom
þótti nóg um. En það önuglyndi hingað aftur árið 1926 og síðan
sem þá .kom fram átti sér ekki á alþingishátíðina, er hann setti
djúpar rætur. þing í Almannagjá. Ekki fór hjá
Eigi var hann mæiskumaður því> að aimenningur fyndi til
i ræðustól sem faðir hans. Þegar ^ við þá athöfnj að konUngur
hanntóktilmáls, varhannjafn-lvar úfiendingur og okkur fjar.
an stuttorður. En þó hann seegði skyidur. En { því gat ekki fallÍBt
ekki nema fátt eitt, hagaði hann in ásokun f hans garð Aðal_
orðum sínum þannig, að hann! atriðið var) að það yar auðfund.
tók fram aðalatriði hvers mals,' ið> að hann yildi ísienzku þjóð.
og sagði þau tilgerðarlauSt. í|inni vel> hann yiMi j öllum at_
ræðum hans sem gerðurn kom hofnum gínum) er okkur komU
jafnan fram réttsýni hans, og viðj vera hinn iátlausi réttsýni
hæfileiki til þess að greina aðal- maður; sem þann yar heima fyr.
atriðin frá því sem minna var! ir f Danmörku
um vert. Hann hafði óvenjulega!
hæfileika til þess að vera sam-! Með Þeirri ástundun sinni
tímis þjóðhöfðingi, er allir lands-1 naði hann miklum vinsœldum
mfenn litu upp til, en um 1-eið,her a landi mun meiri> en menn
próf og aðrir er njóta vildu Fór betur fyrir Dönum í þeirri jafningi borgaranna, starfandi í
I æðri mentunar í landinu. styrjöld, en við var búist í upp-
I Er Kristján prins var átján hafi. Danmörku varð haldið ut-
i ára var hann gerður að riddara an við ófriðinn, og að ófriðnum
af fílsorðunni. Hinn 6. maá 1889, loknum, gerðust þau gleðitíð-
gerðist hann óbreyttur herrnað- mdi fyrir Dani, að norðuihluti mkls> þektu örfair Islendingar
Mfvarðasveitinni. Sama hertogadæmisins Slésvíkur var hann. Faðir hans, Friðrik kon-
þjónustu* þeirra málefna, sem
þjóðinni var fyrir bestu
gátu vænst í byrjun. Þfetta bom
greiniiegast í ljós, þegar kon-
ungshjónin komu hingað sumar-
ur
haust hóf hann nám í Íiðs for- aftur samfeinaður Dan-mörku.
ingjaskólanum í Höfn, og lauk Varð það eitt af eftirminnilteg-
þar burtfaraprófi tveimur ár- nstu og merkilfegustu atburðum
um síðar. Það haust, 1891 varð í ævi konungs, er hann þ. 10 júM
hann liðsforingi og fastur em- 1920, hélt innreið sína á Suður-
bættismaður í hemum. — Á Jotland.
næstu árum lagði hann stund á •
herþjónustua, var um tíma í J Frá þvá á styrjaldarámnum
skóla riddaraliðsins í Randfers á fyrri og fram til ársins 1940,
Jótiandi, en nokkru síðar nem- fóm vinsældir Kristjáns bon-
andi í virkisgerðarskóla verk- ungs X sífelt vaxandi með þjóð
fræðingaliðsins. Sýndi hann hans. Enda lagði hann sig fram
mikla ástundun í því, að kynnast um það að kynnast seem ná-
öllum hernaðarstörfum sem kvæmast öllum högum lands-
rækilegast. manna og verða nytjamálum
Árið 1894, hafði systir hans landsins að liði. Snemma reistu
Louisa, gengið að eiga Friðrik Jótar honum aðsetursstað við
prins af Sdhaumburg-Lippe. En Árósa, þar sem hann sáðan dvaldi
tveimur ámm síðar fór Kristjún nokkum hluta ársins. Flfeiri að-
prins, ásamt föður sínum, í seturstaði hafði hann, og má þá
heimsókn þangað suður eftir. ekki síst nefna Klitgaarden á Jót' unni, er íteland varð konungs
Komu þeir við hjá Friðrik Franz landsskaga. En þar undu þau ríki fyrir sig, fagnaði þjóðin að
Þegar Kristján X varð kon- ið 1936’ °§ fóru >á landveg frá
ungur hins fullvalda ítelenzka'Akranesi alla leið norður 1 Mý'
nítív Ki-fáir- t^TwHwoK.1. vatnssveit. 1 ailri þeirri ferð var
þeim tekið með mikilli alúð af
almenningi. Eftirminnileg varð
koman til Sauðárkróbs, en þang-
að komu konungshjónin öllum
að óvörum. Vegna þess var þar
enginn viðbúnaður. Ronungte-
hjónin áttu leið fram hjá hópi
verkamanna, sem voru þar við
vinnu sína. Einn þeirra gekk
fyrirvara laust fram fyrir bon-
ung, ávarpaði hann, og flutti
honum hlýlega ræðu. Hér mætti
þjóðin hinum erlenda konungi
íslands, með þeirri alúð, er náði
til hjartans.
í þessari ferð kom það Mka í
ljós, að konungur kunni glögg
skil á atvinumálum og stjórn-
málum hér á landi, fylgdist með
öllum atburðum, er máli skifti,
og gerði sér grein fyrir hlutdeild
manna í opinberu Mfi, þó hann
kæmi hér ekki nema fimta hvert
ungur VIII var vinsælli hér á
landi en nokkur fyrrennara hans
hafði verið. Á fyrsta ríkisstjórn
arári hans, er hann efndi til þing-
mannaboðsins til Danmferkur,
kom það greinilega í ljós, að það
var einlægur ásetningur hans að
vinna að því að deilan milli
Dana og Íslendinga yrði á enda
kljáð og það á þann hátt, að ís
lendingar mættu vel við una.
fsiand öðlaðist fuliveldi sitt
með þeim hætti sem kunnugt er
um það leyti, sem til mála kom
að danski hluti Suður-Jótlands
yrði sameinaður ættlandinu.
Mönnum var lítið kunnugt um
afstöðu konungsins til þess máW.
A
Mfeð fullveldisviðurkenning-
ar.