Heimskringla - 22.10.1947, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. OKT. 1947
gOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOPOOOOOOOOOO
ffehnskrittgla
(StofnuB 1SS»)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
, Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
“Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 22. OKT. 1947
Ræða
flutt á Þakklætishátíðar samkomu í Sambandskirkjunni í
Winnipeg, 13. október 1947, af Axel Vopnfjörð.
Þegar Oddný Ásgeirsson bað mig að taka til máls á íslenzku
á samkomu þessari, þá vissi eg varla hvað eg átti að segja. Það er
svo hart fyrir þann sem ekki er gæddur ræðumannsgáfunni að
semja ræðu, svo er tíminn svo stuttur, og svo mikið er að gera.
Þar að auki hefir margra ára dvöl í stöðum þar sem aldrei heyrðist
íslenzkt orð, haft þau áhrif að tungutökin stirðna, og hrognamál
Engil-Saxans verður manni tamara en blessuð íslenzkan.
En það er hart að neita frænku sinni. Það var eitt sem hún
sagði, sem reið baggamuninn. Það var, “Við eldra fólkið erum
að reyna að halda við íslenzkunni eins lengi og hægt er”. Það er
mannleg náttúra að bera virðingu og lotningu fyrir baráttu við
ofurefli. Gráðuga, ómótstæðilega Engil-Saxneska hafið gleypir
alt í sig. Því fækkar árlega fólkinu af íslenzku bergi brotnu hérna
í Vesturheimi sem talað getur íslenzku. En samt er baráttunni
haldið áfram. Það sannfærir mann að víkingseðlið sé enn óbreitt.
Ennþá heyrist ómurinn af hinum ódauðlegu orðum Jóns Sigurðs-
sonar, “Aldrei að víkja!” Undir kringumstæðunum gat eg ekki
íengið mig til þess að neita, þó að lítið hafi til brunns að bera.
Eg er þakklátur nefndinni fyrir að hafa boðið mér að taka hér til
máls, og tel mér mikinn sóma sýndan.
Á Þakkargerðardaginn er viðeigandi að vera auðmjúklega
þakklátur fyrir alt það góða sem lífið hefir veitt manni. 1 láfi
flestra er býsna mikið af mótlæti; erfiðleikarnir eru oft margir;
og eitt er viíst að frá vöggunni til grafarinnar er tilveran stöðug
barátta. Kristján Jónsson sagði, “Lífið alt er blóðrás og logandi
und”. Þvtí ver eru sumir einstaklingar, þjóðir og jafnvel heims-
álfur, eins og Kristján, olnbogabörn örlaganna. En í lífi flestra
er eins mikið af sól eins og skugga; gleðin jafnast á við sorgina, og
sumrin eru jafnlöng vetrunum. Þessvegna ætla eg að kalla þessa
sundurlausu þanka sem eg hefi fram að bjóða, Þökk fyrir sumar
eftir vetur”.
Veðráttuna á Islandi þekkjum við mörg bara af frásögn. Á
gömlu eyjunni við norðurheimsskautsbaugin eru vetrarnir víst
langir og strangir.
“Nú er frost á Fróni, frýs í æðum blóð
kveður kuldaljóð, Kári í jötunmóð.
Yfir Laxalóni liggur klakaþil,
hlær við hríðarbyl, Hamragil.
Á vetrum liggur jafnan dofi og svefn, jafnvel dauði yfir nátt-
úrunni. Jafnhliða hörkunni lagði vetur mótlætisins öld eftir öld
hramm sinn yfir þjóðina. Kuldinn, eldsumbrot, einokun, einangr-
un, erlend harðstjórn, fátæktin, drepsótt og hungurseyð virtust
gera samsæri til þess að eyðileggja lífsneistann í þjóðinni. Mesta
kraftaverk var það að hún sofnaði ekki ævarandi Aidlegum svefni.
En við getum verið þakklát fyrir það að enginn andlegur dofi
lagði sig yfir landið, hinar löngu vetrarnætur. “Það gnýstist af
frosti, það funaði af glóð, en frjófgaður vísir þó óskemdur stóð.”
Undir hinum erfiðustu kringumstæðum sem hugsast getur lifðu
hugsjónir þjóðarinnar, þar til hin rísandi sól sumars framfaranna
lagði sína lífgandi og eflandi geisla yfir hið andlega og verklega líf
fólksins. Þrautseigjan hélt því lifandi í mótlætinu; tækifærin
styrkja það í meðlætinu.
Það er engin furða eftir hinar mörgu og löngu vetramætur
að sumrinu væri fagnað með gleði bandingjans sem leystur er
úr ánauð.
Sumrin stuttu á Islandi hljóta að hafa verið jarðnesk paradís.
Enginn ofsahiti eins og oft héma í Manitoba; mikið minna ónæði
af völdum mýflugnavargsins og annara skordýra. En maðurinn
verður að neyta brauðs í sveita andlitis síns, er erfiðir hljóta dag-
arnir að hafa verið. En kvöldin löngu í náttúrufegurð landsins
fjalla, íss, og elds hljóta að hafa verið unaðsleg. Skáldið segir um
pilt og stúlku á gangi: “Þá er svo gaman um græna hjalla, að ganga
saman, um margt að spjalla,” o. s. frv.
Já, sannarlega góð er hvíld eftir erfiði, friður eftir stríð, ró
eftir yfirunna erfiðleika, og yndislegt er sumar eftir vetur.
Matthías Jochumsson segir um íslenzka sumarkvöldið:
“Geng eg fram á gnýpur, og geigvæna brún,
djúpan lít eg dalnn og dáfögur tún.
Kveður Mtil lóa, og leiti gyllir sól,
í hlíðum smalar hóa, en hjarðir renna á ból.
Bær í björtum hvammi mér brosir á mót.
Manstu vin þinn mæra, munnbllíða snót?
Gott á fuglinn fleygi, sem fjötra engin bönd,
en fótur vor er fastur, þá fljúga vill önd.
Þótt fótur vor sé fastur, þá fljúga vill önd,
ástin vor er eitíf, og aldrei þekti bönd.”
Hérna mætti segja, “Ástin okkar Vestur-lslendinga á öllu
því sem íslenzkt er; ástkæra, ylhýra málinu, allri rödd fegra, ís-
lenzkri þrautseigju, séum við' mannkynið yfirstigið þessa
útlendingamir — er eilíf, og
aldrei þekti bönd. Við erum
þakklát fyrir það að þetta er
arfleifð okkar.
Þrautseigjan, sem móltlætið
skapaði í eðli íslenzku þjóðar-
innar, kom sér vel á landnáms-
árum hérna í Ameríku. 1 sögu
íslendinga í Vesturheimi segir
skæðustu — og kannske síðustu
— eldraun? Margir halda ekki.
H. G. Wells, heimspekingurinn
enski, hélt að maðurinn væri í
þann veginn að nota ráðkænsku
sína til þess að fremja sjáifs-
morð, og að mannkynið hverfi
úr sögunni eins og skryðdýrin
stóru sem í fyrndinni höfðu yfir
Þ. Þ. Þ. um stóra hópinn, þegar i ráð í heiminum.
hann lenti á Viíðinesi við Winni-
pegvatn árð 1875:
“Islendingar voru lentir með
heilu og höldnu á eyðiströnd
síns nýja lands,, en fyrsti vetr-
ardagur var að morgni”.
Það er ervitt fyrir okkur í
En vetrar, langir, kaldir, ó-
heillavænlegir hafa áður verið í
heiminum. Það var sú tíð að
vetur hjátrúarinnar lá þungur á
mannkyninu. Þegar náttúruöfl-
in voru í jötunmóð, grúfði mann-
skepnan óttaslegin í hreysi siínu,
öllum þægindunum, sem við á- xog gaf afvegaleiddu ímyndunar-
litum svo nauðsynleg, að í- afli sínu fullan taum. Þegar eld-
mynda okkur afstöðu þessa
fólks. í byrjun Manitoba vetr-
arins
þekkjum svo vel — var það sett
niður í óbyggðina með tvær
hendur tómar, húsnæðislaust,
með mat af skornum skamti. Eg
veit til þess að bóluveturin tórðu
tuttugu manneskjur í einum litl-
um bjálkakofa, kaldar, húngr-
aðar og veikar.
Við getum sagt með Guttormi:
“Heimanfarar fyrri tíða fluttust
hingað til að líða - — - -
En sumarið kom í Vestur-
heimi, eins og á Islandi, og við
getum/ ímyndað okkur með
hvað mikilli gleði því var fagn-
að. Sumarið, sólin, fjörið, gróð-
urinn! Lífið afturheimtað úr
heljar greipum! En sumarið á
landnámsárunum var engin
leikur. Það sækjist seint fyrir
tvær hendur að ryðja skóg með
exi og hlújárni, girða inn garða
og engi, og taka efnivið úr skóg-
inum, að draga og bera mest af
því á sjálfum sér að girðinga-
stæðinu. Heyskapur var unnin
upp á hinn erviðasta máta, gras-
ið slegið með orf og ljá. Þegar
ekki var glatt sólskin þurftu
menn að hafa flugnanet fyrir
andliti til þess að verjast mýbiti.
Árin liðu. Eldraunir frumbýl-
ingsáranna gengu um garð. Sum-
ar tiltölulegrar völgengni rann
upp eins og það altaf gerir að end
ingu. Vonir dána mikilmagnans
rættust. Þrautseigjan og vilja-
krafturinn sigruðu.
Aftur með Guttormi:
Stytti upp, og himinn heiður
'hvelfist, stimdur, meginbreiður.
Eins og vegur valinn, greiður,
var í lofti sunnar far.
Rofinn eldibrandi bakki
beint í norður var á flakki.
Stjömulbjartur, heiður himinn
hvelfdist yfir Sandy Bar,
Himinn, landnám landnemanna
ljómaði yfir Sandy Bar.
Vetur liggur nú yfir heimin-
um. Hann hefur legið eins og
farg yfir þjóðunum og einstkl-
um síðan 1914. Það er vetur
eigingirni, haturs, og grimdar.
Maðurinn hefur með starfsemi,
skynsemi, og þolgæði yfirburgað
að mörgu leyti andstæða náttúm
En erviðasta eldraunin er eftir.
1 hjörtum þjóðanna og einstkl-
inga vex illgresi. Og skaðleg
og illvíg valdafýsnin þjóðar-
dramlbið, illviljinn. — Getur
um þess. í alheimimum vom
dutlungasamar, meinsamar,
hefndargjamar, harðræðar ver-
ur sem heimtuðu hlýðni. Það
mátti til að fórna dýrmætustu
eignum sínum til þess að hafa
þær í góðu skapi.
Þakklát getum við verið fyrir
það að smásaman hækkaði sól
skynsemdarinnar á lofti, og að
smásaman gagntók ylur hennar
snævi þakin, óttafull afvik
mannssálarinnar. Vetur hjátrú-
arinnar var á enda. Sumar heil-
brigðrar trúar kom loksins inn í
sálir mannanna.
Það var sú tíð að um vetur fá-
vizkunnar — á miðöldunum, eft-
ir fall Rómaveldis — storknaði
blóðið í æðum framfaranna. Öld
eftir öld lifði mannkynið við
skort og skamt. Óþekt voru
ingarnar, miklar og öflugar ver-
ur svöluðu reiði sinni á
hörkunar sem að við veiku og hjálparlausu mannkyniJ náttúruöflin sem geta verið tam-
Þegar þrumurnar dundu, þá in til þess að afnema stritvinn-
voru þær að áminna það að bæta1 una, og gefa manni tíma til þess
framkomu sína í garð hinna; að gera lífið glaðara og skemti-
voldugu vætta sem réðu örlög- legra. Lengi lifði mannkynið í
þrælahaldi veikinda og drep-
sótta. Óþekt voru lögmál Mfs-
ins, og óþektar voru samvinnu
aðferðir við þau lögmál til þess
að minka þjáningar líkamans, og
gera lífið lengra og afkasta-
meira.
En það er gæfa okkar að vetur
fávizkunnar leið undir lok, eins
og allir vetrar, og sól endur-
vaknandi fræðslu skein mannin-
um björt á vanga.
Vetur harðstjórnarinnar var
langur og kaldur. Sterk er þrá-
in í mannssálinni að vilja hafa
yfirvöld yfir öðum, og að hafa
sérstök réttindi í mannfélaginu.
En við getum verið þakklát fyrir
það að sterkari er þráin til þess
að vera frjáls, og að geta litið á
náunga sinn sem jafningja. Til
þess að forðast einveldisstjórn
fluttu forfeður okkar frá Noregi
til Islands. Til þess að komast
undan ánauð og kúgun yfirgáfu
margir ættlönd sán í Norðurálfu
til þess að geta lifað sem frjálsir
Axel Vopfjörð kennari
Höfundur ræðunnar, sem á
þessari síðu er birt, er Axel
Vopnfjörð kennari á Isaac Brock
skólanum í Winnipeg. Hann er
sonur Jakob Vopnfjörð, sem nú
býr 1 Blaine, Wash., en átti um
langt skeið heima í þessum bæ.
Axel hefir það sem af er starfs-
æfinni verið kennari og fram
undir 20 ár á meðal enskumæl-
andi fólks og varla séð íslending.
Þessi vel hugsaða og samda ræða
hans ber því gott vitni hve þjóð-
rækinn Islendingur hann er. —
Það mun ekki mikið hafa birst
eftir hann á íslenzku fyr, en í
ritið Icelandic Canadian hefir
hann skriíað nokkuð og er í út
gáfunefnd þess. Hann er góðurl
stuðningsmaður íslenzkra fé-'
lagsmála yfirleitt.
VESTUR TIL KYRRAHAFSINS
Eftir P. S. Pálsson
Sunnudaginn 21. september, lögðum við
hjónin af stað í áttina til Kyrrahafsins, þangað,
sem við áttum svo marga vini og velunnara,
enda kom það tíka á daginn, að við vorum þar
meðan dvöl okkar entist, í vina-höndum.
Við 'höfðum ákveðið' fyrir nokkrum vik-*
um áður að heimsækja bróður minn, Jónas
Pálsson, sem um undanfamar vikur hafði verið
mjög veikur. Var það von okkar allra, að fund-
um gæti borið saman áður en hann sigldi á haf-
ið, þó ekki væri nema eina kvöldstund, en hér
sannaðist hið fornkveðna: “Kári, en ei kaup-
maður ræður”.
/
Okkur barst fregnin um lát Jónasar fáum
dögum áður en við lögðum af stað, en þar sem
allur undirlbúningur ferðarinnar hafði verið
fullgerður, var þa ekki fá neinu að víkja, og
engu hægt að beyta.
Eg hafði aldrei ætlað mér að fara lengra
frá Islandi, heldur en eg hafði gert fyrir meira
en 47. árum síðan. Öll þau ár hafði mig dreymt,
og raulað í rökkrunum:
“Til Austurheims vil eg halda,
þar hjartkærust ástin mín býr.”
En nú var stundin komin að halda vestur,
og lengra í burtu , og vegna þess, að orðið
“Fjarlægð”, hefir enga þýðingu lengur, var
mér ljúft að taka þessa ferð á hendur, enda
hafði Canadian Pacific Railways, búið alt í
haginn fyrir okkur, nema það eitt, að kveðjá
ástvini okkar, venzlafólk og kunningja. Við
kvöddum það alt með klökkum huga, vitandi.
að “enginn ræður sínum næturstað”.
Af ásettu ráði skildi eg eftir, og gékk vel
frá, tveimur ferðasystrum mínum: “Trúmál-
um” og “Politík”. Hafa þær, blessaðar skepn-
umar, verið mér meira til faratálma heldur en
framsóknar, en eru þó báðar, að sögn, nauðsyn-
legar í okkar daglega lífi.
Svo var stigið inn í einn af þessum nýtízku
svefnvögnum, sem beið okkar þolinmóður a
brautarteinunum, Hæverskur þjónn, sem bar
hörunds-lit suðrænnar sólar, leiddi okkur til
sætis. Augnalblik, virtum við fyrir okkur alla
viðhöfnina og þægindin, og datt mér þá á hug
vísa úr “Vesturförin”, eftir Þ. Erlingsson:
“Nú skal líka njóta þess,
að nóg er til að sinni;
niður á flauels fjaðrasess
fleygi eg hátign minni.”
Svo var fararmerkið gefið: “All aboard”.
Pípuiblástur, hringingar og teinaskrölt. Hjarta-
slög “Surts” gamla, sem trúað var fyrir að leiða
okkur ti'l fyrirheitna landsins, heyrðust glöggt
og reglulega. Vinimir, sem komið höfðu að
kveðja okkur á járnbrautarstöðinni, veifuðu til
okkar kveðjum sánum, — og ferðin var hafin.
Þegar vestur fyrir borgina kom, rauf sól-
in skýin, sem byrgt höfðu geisla hennar fyrri
hluta morgunsins, og frá þeirri stundu mátt:
iheita að hún skini okkur í heiði, að undantekn-
um þeim hluta sólarhringsins, sem nóttin tók
hana í arma sína, og breiddi yfir hana sitt mána-
skreytta, stjörnuþakta og dökkbláa rekkjutjald
friðar og hvíldar.
Farþegar á þessari jámbrautarlest voru
þau hjónin, Mr. og Mrs. J. Th. Beck frá Winni-
peg og urðu tíðar heimsóknir milli þeirra og
okkar frá því farið var frá Winnipeg og þar til
komið var til baka frá Victoria til Vancouver.
Var oft glatt á hjalla hjá okkur fjórmenning-
unum, enda eru þau hjón alþekt að gleðskap og
hnittnum svörum.
Áfram, áfram vestur, brunaði “Surtur”,
með jöfnum og ákveðnum hraða. Hvert bónda-
býlið af öðm heilsaði okkur og kvaddi, og sann-
aðist enn hið fornkveðna: Heilsast og kveðjast,
svo er tífsins saga”. Öll virtust þau vingjarnleg
og báru vott um, að ef á náðir þeirra væri leit-
að, væri góðhugur og risna gestum öllum til
boða. — Þannig leið fyrsti dagurinn.
Næsta morgun, — mánudag, — fórum við
að nálgast Calgary, Alta. Mun okkur aldrei úr
minni tíða sú einkennilega sýn, sem bar þá fyrir
augun. í fjarsýn, til hliðar, sáum við smáhækk-
andi röð af tívítum skýjum bera við sjóndeildar-
hringinn. Voru þau tíkust hafís-jökum, mis
munandi há og með pýrarnída löguðum tindum.
Þau smá hækkuðu, en lögunin var hin sama.
Datt mér nú í hug, að hér væri ef til vill á
ferðinni einn af þessum voða svifti-býljum, sem
við lesum um i blöðunum, og eru svo magnaðir
af göldrum og gerningum, að þeir brjóta borgir
til grunna, og feykja stórum járnbrautar-lest-
um af sporinu, margar mílur.
Meðan stóð á þessum hugmynda-smíðum
mínum, gekk ferðarstjórinn fram hjá mér. Eg
spurði hann hver undur væru hér á ferð, og
benti honum á hvítu skýin. Hann brosti mjög
vingjarnlega, og sagði: Þetta erg fyrstu kynni
þín af Klettafjöllunum, þau hafa verið snævi
þakin niður í miðjar htíðar um marga daga, og
hefir allan þann tíma verið sólarlaust og'
drungalegt yfir öllu, en nú skín,sólin á tindana
mjallhvíta, og tígulegu”.
Þegar til Calgary var komið, sáust engir
fannskreyttir fjalla-tindar. Borgin er bygð á
láglendi og virðast 'hæðir lykja hana á allar
hliðar. Var þar aðeins staðið við stuttan tíma,
og vegna þess að sá hluti borgarinnar sem lestin
nam staðar, var all óvistlegur, og tíminn of
stuttur til þess að litast um í betri hluta þeirr-
ar stóru borgar, datt mér í hug að nú væri
heppilegur tími til þess að ræsta sig og “punta”,
og vera sem bezt út-lítandi þegar fundum okk-
ar og Klettafjallanna bæri saman. Gekk eg því
aftur inn í járnbrautar-vagninn og raulaði fyrir
munni mér: ^
“Bráðum er eg einn af þeim
andans frægu ljónum,
sem að vaða um Vesturheim
með vorum stóru Jónum”.
Eg var í óvenjulega góðu skapi. Veður-
btíðan, sólskinið og samferðafólkið var alt svo
elskulegt og upplyftandi, hver yrti á annan og
brosti. Það hlutu að vera áhrif hinnar dýrðlegu
náttúru sem verkuðu þannig á hugi og hjörtu
fó'lksins. Viðmótið og útlitið minti mig á “Jól-
in”, hina miklu hátíð góðvilja og bræðraþels.
Ef til vill var það líka hið tæra fjalla-loft, sem
okkur lék um kinnar, og hugsunin um að skoða
dýrð hinna hrikalegu, og á sama tíma, vingjarn-
'legu fjalla, sem átti sinn skerf í þessari breyt-
ingu og kom nú fram í fasi og framkomu allra.
Þetta og því um líkt flaug mér í hug á meðan
að eg var að taka saman dót mitt og komast inn
í ræstingar stofuna.
Svo staðnæmdist eg fyrir framan skugg-
sjána, og verkið var hafið. Meðan á því stóð
datt mér í hug gömul vísa sem eg hefi lengi
haft í hávegum, og hljóðar svona:
“Hver mundi hafa hugsað það
heilaga dýrð að treyjan fengi:
simpul lóðs-treyja, eftir að
út-andskotað hér var svo lengi”.
—Framh.