Heimskringla - 14.01.1948, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. JANÚAR 1948
i
Itii’imskringla
/ (StofnuB 1886)
Kemui út á hverjum miðvikudegi.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24 185
VerC blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Aliar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sar|ent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
“Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail-
-Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 14. JANÚAR 1948
“Fátæka höfum við enn

landsins. Má
í kennurunum
Athugulir og rétthugsandi menn halda fram, að ægilegra
hungur vofi yfir heiminum á árinu 1948, en á árinu 1947. Verst
gera þeir ráð fyrir, að sverfi að í apríl og maí á komandi vori.
Á þessu furðar engan sem með fréttunum fylgjast af hungri,
ónógri næringu, skorti og mínkandi matarskamti í blöðum og út-
varpi. Síðasta fréttin að þessu lútandi, var nýlega birt úr árs-
skýrslu Sir John Boyd Orr, en hann hefir aðal-umsjón þeirrar
stofnunar Sameinuðu þjóðanna, er eftirlit og útreikninga hefir
með akuryrkju og fæðubirgðum yfirleitt. 1 skýrslu sinni segir
hann víða þannig ástatt, að hann sjái ekki hvernig fram úr vand-
ræðunum verði ráðið. Óttast hann að sumstaðar í Evrópu og Asíu
farist einhverjir bæði af algerum skorti og af afleiðingum ónógs
fæðis.
Þrátt fyrir alt mannfallið í stríðinu, hefir mönnunum fjölgað
um 8 af hundraði síðan 1939, eða um nærri 200 miljón manna. En
framleiðsla á fæðu, hefir minkað um 7%. Vegna þurka í Evrópu á
s. 1. sumri, varð kornuppskera þar 8 miljón tonnum minni, en
árið áður. Frá hinum miklu kornforðabúrum Norður-Ameríku,
verða 2,300,000 tonnum minna sent til Evrópu á þessu uppskeru-
ári, er lýkur 1. júlí 1948, en á árinu 1947.
Löndin þar sem mest hefir verið framleitt af hrísgrjónum og
hafa haft aflögun til útflutnings, en þau eru Burma, Síam og Indó
Kína, hafa ekki náð sér eftir stríðið. Á þessu ári hafa þau ekki til
útflutnings nema einn þriðja þess, er þau áður höfðu.
Hversu vel sem reynt verður að útbýta þessari framleiðslu,
getur samt ekki verið komist hjá miklum skorti. Tvö lönd, Argen-
tína og Bandaríkin, sem bæði eru nú betur af en fyrir stríðið,
geta að vísu mikið bætt úr skák, Argentína með því, að selja hveiti
sitt ódýrara og Bandaríkin með því að takmarka neyzlurip heima
fyrir. En Perón stjómin, sem bændunum greiðir aðeins $1.59 til
$1.83 fyrir hvem mæli hveitis, krefst $5.00 fyrir mælirinn frá
erlendum þjóðum, í bandarískum peningum, sem nú eru ekki á
glámíbekk liggjandi. Um Bandaríkin er það og að segja, að þeim
hefir gengið spamaðurinn illa, þrátt fyrir allar tilraunir Charles
Luckman, sem svo hátt hefir verið haft um og mikið gert úr.
Bandaríkin nota enn til skepnufóðurs um 90 miljón tonn af korn-
vöru. Einn tíundi þess gæti mikið bætt úr skortinum, sem með
vorinu vofir yfir.
DR. SIG. JÚL. JóHANNES-
SON ÁTTRÆÐUR
Dr. Sigurður Júl. Jóhannesson
skáld, blaðamaður og læknir
varð áttræður 9. janúár á þessu
ári.
1 ræðum, sem fluttar voru í
samsæti er honum var haldið 10.
janúar og sem segir frá á öðrum
stað í þessu blaði, er starfs hans
minst í þjóðlífinu hér vestra að
nokkru leyti. En með því að
ræðurnar voru flestar þakkará-
vörp til hans fyrir starf hans í
þarfir ýmsra stofnana, en sleppa
varð, tímans vegna, að gefa þó
ekki væri nema stutt ágrip af
ævi hans, sem vel átti við, skal
hér ofurlítinn lit á því sýna og
er í því efni stuðst við gömul og
ný viðtöl við læknirinn.
Vestur um haf kom dr. Sig-
urður 1899, þrjátíu og eins árs
að aldri. Hann var fæddur að
Læk í Ölvusi 9. jan. 1868, en
þar bjuggu foreldrar hans, Jó-
hannes Jónsson og Guðlaug
Hannesdóttir, við fátækt og
mikla ómegð. Voru börnin átta.
Kom þar að, að þau fengu ekki
rönd við erfiðleikunum reist og
hættu búskap. Flutti þá Jó
hannes til Reykjavíkur í vinnu,
en kona hans til Borgarfjarðar og
Sigurður að Svarfhóli í Borgar-
firði. Ólst Sigurður þar upp
til 21 árs aldurs. Hafði hann þá
aldrei inn fyrir skóladyr komið.
En vegna þess að honum gekk ó-
vanalega vel kristindómsnám
sitt og að hann var ólmur d að
komast til náms, tók hann sér
einn góðan veðurdag ferð á
hendur til prestsins í Stafholti,
en hann var séra Jóhann Þor-
steinsson, og bað hann, að kenna
sér undir lærðaskóla en hann
ynni kensluna af sér að sumr-
í mentamálum
nærri geta, að
hvesti, er þeir fréttu þetta, en
bæði Hallgrímur biskup Sveins-
son og einhverjir kennaranna
kváðu málið þess vert, að hreyfa
því. Það eitt mun víst, að Sig-
urður mun ekki hafa orðið vin-
sæll fyrir þetta hjá sumum
kennurunum. Er þetta dálítið
táknrænt um það í fari Sigurðar
að segja hlutina eins og þeir
koma honum fyrir sjónir, hver
sem í hlut á.
Að skólagöngu lokinni varð
dr. Sig. Júl. Jóhannesson ís-
lenzkri þjóð skjótt kunnur fyrir
iblaðaskrif sín heima, bæði við
“Æskuna” og “Dagskrá”. Enn-
fremur fyrir ljóðagerð; þó á út-
komu ljóðabókar hans “Kvist
um” yrði nokkur dráttur enn,
kyntust menn honum brátt sem
skáldi. Kom þar tvent til; ann-
að var fegurð ljóða hans, en hitt
róttækni í skoðunum og að auð-
séð var, að hann orti af heitri al-
vöru og áhuga fyrir málinu, sem
kvæðin fjölluðu um. Þá var um-
rót talsvert í skoðunum að byrja.
bæði í trú, pólitík, verkamanna-
og margvíslegum umibótamálum
þjóðarinnar, sem kunnast varð,
ef til vill, alþýðu siíðar fyrir
skáldskap Þorsteins Erlingsson-
ar, en sem margir aðrir stóðu að.
Þetta var byrjun jafnaðarstefn-
unnar heima og Sigurður var
brátt einn í hópi þeirra fremri,
er henni fylgdu, og hefir verið
það síðna. Hún hefir ekki ein-
ungis mótað ljóðastefnu hans
og flest af því er hann hefir ritað
og talað, heldur einnig að vissu
leyti framkomu hans.
Eitt sinn bað eg Sigurð að
lofa mér að heyra fyrstu vísuna
sem hann hefði gert. Hann
kvaðst ekki vera viss um hver
hún var, en fyrsta vísan sem
hann myndi eftir, væri sú, er
hann kvað um rauða hryssu, er
var svo meinlaus og gæf, að
bömunum þótti undur vænt um
hana. Þegar hún féll frá var
hún heygð og Sigurður prýlaði
upp krossi á kumli hennar, en
það þótti ýmsum nokkuð langt
gengið. Þá kvað hann þessa
vísu:
En að ári liðnu fer hann að
hyggj a á nám syðra. Hitti hann
Vilhjálm Stefánsson, er hvatti
hann til náms í Bandaríkjunum.
Það leiddi til þess, að hann lagði
af stað 1905 til Cambridge og
sótti um inngöngu í skóla þaf.
ÁVARP FORSETA
(í samsæti dr. S. J. S.)
Háttvirtu heiðursgestir,
Kæru íslendingar:
Eins og allir vita, erum við
hér komin saman til að fagna
En kenslugjald var þar alt of j Dr. Sigurði Júlíusi Jóhannessyni
Úr sama efni, af sömu höndum
sköpuð varst þú sem skepnur
æðri.
Hví skyldi ei mega á moldum
þínum
merki reisa, þótt mállaus værir.
inu. En prestur taldi tormerki á
þessu og aðallega þó, að hann
væri orðinn of gamall fyrir slíkt
nám. Fyrir Sigurð hafði ýmis-
legt komið og hann sjaldan æðr-
ast yfir því, en svo mikil voru
þessi vonbrigði hans, að hann f>egar Sigurður kemur vestur
fleygði sér í laut á leiðinni heim um haf) er hann mörgum kunn-
og grét eins og bam eins og ur her sem skáld og rithöfundur.
fífl, sagði Sigurður er hann sagði Gg það líður heldur ekki á löngu
mér söguna. En þetta sama ár ag hann verði hér þjóðkunnur,
(1889), rættist dálítið fram úr hægj fyrir sín fögru ljóð, rit-
fyrir honui*; þrír stúdentar í snild og bráðskemtilegan ræðu-
Latínuskólanum buðust til að fJutning. Fyrsta veturinn í
kenna honum undirbúningsfræð- þessu landi) yann hann á járn-
in kauplaust, svo hann komst braut. Næsta vetur las hann
árið eftir eða 1890 í Latínuskól- guðfræði á prestaskóla í Chi-
ann. Námið drakk hann í sig, cag0, en hætti við það. Næstu
svo að í fyrsta, öðrum og fjórða 314 ar vann hann við tjaldaaaum
bekk. sat hann jafnan á bekk hja félagi, sem kent var við
með þeim Halldóri Hermanns-1 Bromley, en gaf á þeim árum
syni, dr. Þorkeli Þorkelssyni og jafnframt út ritið “Dagskrá II”
Magnúsi Jónssyni frá Úlfljóts-; er hann hélt úti í 3 ár, blað sem
vatni, nafntoguðum námsmönn- helgað var jafnaðarstefnunni og
um þá í skólanum. Þriðja árið skrifað af svo miklu fjöri og á-
las hann utan skóla, einnig hið huga, að meir en nægði til þess,
fimta og sjötta vegna efnaleysis,1 að vekja athygli á því. Munu
en útskrifaðist samt með góðri fair eða engir hér vestra hafa
einkunn 1897. Var hann þá eitt|ihaldið liprara á penna en Sig-
ár á læknaskóla, sem kom sér urður — hvort sem um bundið
vel fyrir hann eftir að vestur eða óbundið mál er að ræða.
kom, og til greina var tekið við j>egar skerfur vor til íslenzkra
inntökubeiðni hans á læknaskóla bókmenta, verður mældur og
■ 1
dýrt fyrir hann, því úr engu var j
að spila nema því er hann gat
innunnið sér með tjaldasaumi,
jafnvel þó hann nyti mikils góðs
að hjá Vilhjálmi. Fór Sigurður
því til Ohicago og gekk þar á
kvöldskóla í fyrstu, en vann hjá
manni, er Hjálmar Bergman hét
og fékst við málmbræðslu. Og
hjá honum var hann þar til að
hann lauk námi á læknaskóla í
Chicago árið 1907.
Eitt ár stundaði Sigurður
lækningar syðra, en tók árið
1908 við læknisstörfum í Vatna-
bygðunum í Saskatchewan. Var
hann við það starf þar til 1914,
að hann tók við ritstjórn Lög-
bergs, en varð að hætta við hálfu
ári síðar, vegna þess, að jafnað-
arstefnan, sem Sigurður hefir á-
velt fylgt, var ekki vinsæl á
stríðsárunum. En við Lögbergi
var hann samt aftur tekinn eftir
eitt ár og var þá ritstjóri þess í
21/2 ár. En þá slettist í annað
sinn upp á vinskapinn milli liíb-
eralstefnunnar og jafnaðarstefn-
unnar svo Sigurður varð enn að
hverfa frá Lögbergi.
Árið 1918 stofnaði hann svo
“Voröld”, er út kom í 3 ár, og
endurreist var í helmungi
smærra formi síðar, en lifði að-
eins fáa mánuði. Stóðu að henni
hinir sömu og áður, að undan-
teknum þeim er þessar línur rit-
ar.
Þegar blaðastarfinu lauk hér.
fór Sigurður norður til Lundar
og var læknir þeirrar bygðar í 7
ár. Flutti hann að þeim loknum
til Winnipeg og hefir stundað
hér lækningar síðan
Árið 1905 giftist dr. Sigurður
Halldóru, dóttur Þorbergs Fjeld-
sted, hinni ágætustu konu. Eiga
þau tvær dætur, Málmfríði Sig
ríði í Ottawa og Svanhvát Guð-
björgu (Mrs. Gordon Josie) einn-
ig ií Ottawa.
Sigurður á miklum almennum
vinsældum að fagna og veldur
því ljúfmannlegt viðmót, greiða-
semi, óeigingirni, sem ekki sízt
hefir komið fram í læknisstarfi
hans og ef til vill allra helzt við-
horf hans í mannfélagsmálum.
hvort sem fram hefir komið í
bundnu máli eða óbundnu.
Sýndi blaðið “Voröld” það sem
að líkum lætur bezt Þó Lögberg
væri fjörlega skrifað í tíð Sig
urðar og næði þá meira fylgi en
það hefir nokkru sinni haft, var
það ekki liberalisminn, sem þar
reið baggamuninn, heldur jafn-
aðarstefna ritstjórans, eins og
við kyntumst henni fyrst heima,
en höfum lítið séð af meðal
stærri þjóða, er gert hafa hana
að valdabrölti og jafnvel ein
ræði. Sigurður hefir haldið í
það sem svo víða hefir verið
slept, mannúðma, sem henni
hlýtur ávalt að vera samfara
Án þess að gera sér þetta ljóst
eins og óhætt er þó að segja að ís-
lendingar hafi gert öðrum þjóð-
um fremur, hefði Sigurður ekki
verið hyltur af þeim eins og
raun bar vitni um á áttræðis
afmæli hans.
í Chicago.
veginn, fer ekki hjá því, að Sig-
En áður en sögunni lýkur urði verði þar á bekk skipað með
heima, skal eins atviks frá skóla-; olclcar fremstu rithöfundum og
árum Sigurðar getið.
skáldum. 1 bókmentasögu okkar
Það var venja að piltar í skóla. Vestur - Islendinga væri stórc
héldu opna fundi og ræddu þá
ýms mál á dagskrá þjóðarinnar.
Á einum slíkum fundi var bind-
indis málið til umræðu og var
Sigurður fenginn til að innleiða
það mál. Þegar hann hafði var-
að nemendur við áfenginu, helti
hann úr skálum reiði sinnar yfir
kennarana, er hann kvað oft
koma slagandi í kenslutíma af
skarð, án rita og ljóða Sigurðar.
Næsta spor Sigurðar er, að
hann byrjar hér nám á lækna-
skóla (1904). Til þess að geta
færst þetta í fang varð hann að
taka að sér vinnu, sem vökumað-
ur á brúnni milli Norwood og
Winnipeg. Var vinnutíminn 14
kl.st. á sólarhring, en kaupið
lágt Þessir hlutir voru öðru
ölvun og kvað það þjóðarskömm vfsi f þá daga en nú.
The Icelandic Canadian Club
Reading Group
The Icelandic Canadian Club
Reading Group will meet at the
home of Mrs. E. Anderson, Suite
5, West Apts., Alverstone St.,
Jan., 21, at 8.30 p. m. The suib-
ject for the evening will be the
poetry of Dr. Sigurður Júlíus
Jóhannesson.
* * *
Lúterska kirkjan í Selkirk
Sunnud. 18. jan. — Ensk
messa, kl. 11 f. h. Suníiudaga-
skóli kl. 12 á hádegi. Ensk messa
kl. 7 e. h. Ársfundur Ungmenna-
félagsins að aflokinni messu.
Allir boðnir velkomnir.
S. Ólafsson
á átttugasta afmæli hans, sem
var í gær. í gær voru liðin átta-
tíu ár, síðan að hann fæddist, 9.
janúar 1868, að Læk, í Ölfúsinu,
á íslandi,
Á þeim áttatíu árum, (sem síð-
an eru liðin) hefur margt gerst
í þessum heimi, og margt gerst
einnig, í æfi þessa háttmetna
manns, því hann er einn af þeim
sem geta aldrei þolað það, að
standa í stað. Hann mátti til að
vinna og stríða, að umbæta, að
hjálpa og að græða sár hins þjáða
manns. Og nú, fyrir mann, sem
talaði sannleikann eins og hann
gerði altaf og sem ritaði sann-
leikann eins og hann, sá hann
og skyldi hann hvernig sem aðr-
ir litu á hlutina, hefir hann
fleiri vini, og færri . óvini en
nokkur annar maður sem (að eg
held) oss getur komið til hugar.
Og þetta er öllu markverðara,
því svo oft þola menn það ekki
vel að aðrir hafi einstæðar og á-
kveðnar skoðanir eða bera þær
fram djarflega.
Hann var ekki ánægður með
að vinná aðeins á einu sviði en
valdi sér mörg svið, og vann sér
hylli fjöldans á hverju sviði sem
hann kaus að vinna á.
Hann var rithöfundur og
skáld. Hann var ritstjóri. Hann
var umbóta- og umbyltingamað-
ur. Og hann var læknir. En um-
fram alt, og var það það, sem alt
hitt bygðiist á, var hann mann-
vinur, í bezta og fullkomnasta
skilningi þess orðs. Hann var til-
finninganæmur mjög, og skiln-
ingsríkur, og hataði ekkert eins
og það, að vita af nokkrum sem
þurfti að líða eða þjást, eða bíða
tjón, eða skort, af annara völd-
um. Hann barðist harðast fyrir
lítilmagnan og gerir enn, er tæki
færi gefast, þó að kraftamir og
fjörið og eldmóðurinn séu ekki
nú á því stigi sem þau voru á
yngri árum hans.
Ef tími leyfði, sem hann gerir
þó eklti, hefði eg haft gaman
af að lesa sum kvæðin hans, sem
sýna þessa hlið hans bezt, eins
og t. d. þau sem birtast í kvæða-
safninu “Kvistir”, kvæðin sem
nefnd eru t. d. “Ávarp tuttug-
ustu aldar” “Verkamaður í Auð-
valdsklóm” og fleiri í sama
anda.
En þetta er ekki nema aðeins
ein hlið þessa marghliðaða
manns, því jafnframt því að geta
verið eldheitur umbótamaður,
gat hann einnig verið svo blíðu:
sem barn og túlkað bamslund
ina fyrir þá, sem ekki voru eins
næmir á tilfinningunum eð^
skilningsgóðir. Þetta sézt af hin-
um ótal kvæðum og sögum sem
hann gaf út í barnablöðum sín-
um, og helzt í blaðinu “Baldurs-
brá”.
Sem aðeins eitt dæmi af mörg-
um, sem hægt hefði verið að
taka, vil eg lesa einn lítinn við
urkenningarkafla frá manni sem
vann mikið með Dr. Sigurði
iþeim árum er Barnalblaðið Bald-
ursbrá var gefin út. Hann segir:
Mig langar að leggja eina
blaðsíðu í áttatíu ára afmælis-
bók Sigurðar Júlíusar Jóhannes-
sonar. 1 gegnum sex ára sam
starf við útgáfu barnablaðsins
“Baldursbrár” lærði eg margt
um bamavinin bezta. Ómetan-
legt þjóðræknisstarf vann hann
sem ritstjóri “Baldursbrár” sem
aldrei verður goldið, nema með
þeim hlýhug og virðingu sem
böm og unglingar eiga í hjört-
um sínum, til hans. 1 mannfé-
lagsmálum hefur hann verið
merkisberi mannúðarinnar og
ótrauður talsmáður olniboga-
bama mannlífsins. Á vegum
þeirra er líða hefir hann verið
ljósberi líknarinnar, og aldrei
hikað eða hopað spor í smáu eða
stóru, eða við hvern sem er að
etja ef sannfæring og göfugt
málefni var í veði./Hann hefur
kveikt það ljós sem lengi lifir í
íslenzku mannfélagi og slær
bjarma göfgis og dugandi dreng-
lyndis um ókomin ár.
Hann gekk á meðal fjöldans
Með Guð í för með sér;
Og kveikti í hjörtum ljósið
Sem kærleiksylinn ber.
Hann veitti gleði brosin
Sem glæða í hverri sál
Þá innri töfra hljóma
Sem túlka lífsins mál.
Hann rétti bróður hendi,
Að hjúkra og þerra tár.
Og andans líkn hann breiddi
Á aumingjanna sár.
Hann átti éi gullið fagra
Sem freistar sálu manns
En byr frá góðu hjarta,
Hann gaf til vonalands.
Já, hann er gamall maður
Sem gaf, en þáði neitt.
Og gráu hárin segja
Þá sögu er fóm gat veitt.
Já, hann er mynd þess göfgis
Sem mesta sýnir dáð;
Og Guð er í för með honum
Sem gæðum hefur stráð.
Þessi orð og þetta kvæði rit-
aði vinur læknisins Mr. B. E.
Johnson.
En nú má eg ekki fara of langt
i’n á svið ræðumannanna, sem
eiga að ávarpa heiðursgestinn
og flytja honum og ástvinum
hans ámaðaróskir á þessu átta-
tugasta afmæli hans. Og ekki
má eg heldur gefa þeim rangt
eða slæmt eftirdæmi, með því
að flytja langa ræðu. Það var
sterkt haldið fram við alla ræðu
menninna að þeir yrðu að vera
stutt orðir því þó að umræðuefn-
ið væri stórfengilegt og mikið,
vildum við ekki vera valdir að
þvlí að halda upp á áttugasta af-
mæli okkar ágæta vinar, með
því að gera út af við hann með
ræðuhöldum og kvæðaflutning
og heillaóska lestri. Við viljum
öll að okkar auðnist að njóta
hans enn um mörg ár, til þess að
við fáum að sýna honum og
sanna, hve mikið við elskum
hann og hve mikils hann er met-
inn.
Fáir menn eiga fleiri vini,
sem óska þeim betur, en þessi
vinur okkar, sem við fögnum
hér í kvöld. Skeyti og bréf hafa
ringt yfir okkur úr öllum átt-
um. Vandræðin voru, ekki að
finna menn til að flytja ræður
og kvæði, en heldur að velja úr
örfáa til að túlka tilfinningar
fjöldans. Hve vel okkur hefur
tekist að velja þá sem gátu leyst
þessi hlutverk af hendi, verða
ræðumennimir sjálfir að sýna
og söfnuðurinn að dæma.
Philip M. Pétursson
Lesið upp í afmælissamsæt.i
Dr. S. J. Jóhannessonar 10. jan-
úar 1948.
Rýf eg þögn ’ins þögla manns
þinn að auka hróður.
Þú varst athvarf aumingjans,
elli og fátækt góður.
Á þinn fund með kvilla og kvöl
kom ’inn meinum slegni,
þú hefur þinna bræðra böl
bætt af fremsta megni.
Þú hefur heyrt ið þögla kvein
þeirra er aldrei kvarta.
Hver, sem vann þeim minsta
mein,
meidc^i þig sárt í hjarta.
Þú hefur víða fórnafús
fróað hryggu geði,
borið inn í hrjáðra hús
hlýju, von og gelði.
'X
Hvaðanæva hjörtu klökk,
hrjáðra, snauðra og sjúkra,
færa þér djúpa fegins þökk
fyrir að lækna og hjúkra.
Páll Guðmundsson
1