Heimskringla - 19.05.1948, Síða 5
WINNIPEG, 19. MAÍ 1948
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
“til átthaganna
ANDINN LEITAR”
Pessi viturlégu orð skáldsins,
(Gr. Th.) sannast á fólki því, um
1,500 manns að tölu, er fyrrum
bygði hina litlu eyjú í Norður-
sjónum, Helgoand,, því þessi
dvergvaxna þjóð hefir fengið
öldungaráð sitt til þess að semja
bænaskrá, er lögð hefir verið
fram fyrir utanríkisráðuneyti
Breta og fulltrúanefnd Samein-
uðu þjóðanna, en hún er þess
efnis, að þess er krafist í nafni
almennra mannréttinda að eyjan
Helgoland verði gerð að frjálsu
og óháðu héraði, — furstadæmi,
undir umsjón annaðhvort Bret-
lands, eða Sameinuðu þjóðanna.
í síðastliðin 50 ár, hefir eyjan
verið annaðhvort hervirki, eða
æfingasvæði fyrir loftsprengju-
hernað. Bænaskráin er, eins og
áður er vikið að, samin af fyrv.,
Öldungaráði eyjarskeggja —
fimm blaðsíður, og undirrituð
af nálega öllum íbúunum. f henni
eru þessar hlutaðeigandi yfir-
stjórnir grátbændar um, að eyjar-
skeggjum, sem allir hafa verið
fluttir til meginlandsins sökum
þess að eyjan er loftvarna-æf-
ingasvæði nú, sé leyft að snúa
aftur til síns heimalands, og ráða
sér sjálfir eins og frjálst fólk.
Bænaskráin leggur áherzlu á það
að Helgoland hafi verið notað
fyrir nokkurskonar sýnisturn
®gilegs hervalds og grimdar
altaf síðan árið 1890, þegar Salis-
bury lávarður skifti því fyrir
Zanzibar, sem þjóðverjar höfðu
nmráð yfir þá. Öldungaráðið tek-
úr það skýrt fram, að fyrir fólk
þetta skifti það ekki mestu máli
bvaða þjóðríki fái yfirráð og
vernd eyjarinnar, ef hinum
brjáðu eyjarskeggjum er leyft að
bverfa þangað aftur, og búa þar í
friði. Fyrirætlunum Breta, að
sprengja upp þennan klett í haf-
inu með öllu, hefir að nokkru
leyti verið framfylgt, því að öll
bin rammgerðu hervígi Nazist-
anna hafa verið afmáð og
sprengjuæfingar á friðtímum
bafa eyðilagt flesta af hinum
iitlu bústöðum eyjarskeggja.
Samt sem áður heldur fólk
þetta því fast fram, að það geti
ondurreist sitt litla heimaland,
án nokkurrar aðstoðar frá er-
iendum þjóðum, ef þáð aðeins fái
ieyfi frá Stórveldunum til þess
að byrja á verkinu, og fullvissar
yfirvöldin um það, að það muni
bafna hjálp frá hverri þeirri
þjóð, er líkelg væri til að láta
bana í té. Kveðst það reiðubúið
til að hefja aftur baráttuna við
óblíð 'náttúruöfl, og gera eyjuna
aftur að hæfum mannabústað, ef
því er leyft að flytja þangað aft-
Ur» og ef það fái óskilyrðisbund-
inn sáttmála um það, að heima-
iand þeirra verði aldrei oftar
notað fyrir herstöðvar. Öldunga-
ráðið leggur áherzlu á það í
bænaskránni, að fólk þetta langi
sárt til að framfylgja þeim rétti
sínum, að vera kölluð “þjóð”, og
heldur því fram, að það sé í nán-
ari þjóðernis-tengslum við Eng-
iendinga, Frakka, Hollendinga
°g Dani, heldur en við Þjóð-
verja, sem það hefur verið í
tengslum við aðeins síðan 1890.
^essu til sönnunar segja Helgo-
iendingar, að aðal tungumál
þeirra sé ólíkara þýzku, en
tungumálum hinna fyrnefndu
ianda.
Samkvæmt sögulegum stað-
bæfingum, hafa íbúar Helgo-
iands verið að miklum mun leng-
t*r í sambandi og tengslum við
^reta og Dani, heldur en þjóð-
verja. Er þjóðflokkur þessi enn
°ánægður yfir þeirri ákvörðun
hafa nokkurskonar hrossa-
baup á landinu við þjóðverja, án
samþykkis fólksins. jafnvel án
°g varðveizlu með jarðrækt
siéttufylkjanna. Þörfin á þessu
er auðsæ af flóðunum þar nýlega,
Sem eflaust hafa verið liberölum
kenna!
þess að ráðgast nokkuð um slíkt
við það.
Segja Helgolendingar, að um-
myndum þessarar litlu, farsælu
I éyjar í prússneskar sjóherstöðv
ar hafi stórlega lamað siðferðis
þrek og andlegt hugrekki eyjar-
skeggja. Þrátt fyrir undanþágu
skatta, og gjald fyrir afnot lands-
ins, sem hin þýzka stjórn greiddi
þá áratugi eftir að landið komst
í <þeirra hendur, og fram að
fyrsta alheimsstríðinu, voru
eyjarskeggjar ávalt óánægðir og
fullir beiskju yfir þeirri stjórn
málalegu aðstöðu, sem þeir áttu
við að búa. Fanst þeim alla þá
tíð, sem þeir voru undir stjórn og
eftirliti Þjóðverja, að þeir væru
sigrað og kúgað fólk, komið upp
á ríki, sem var stjórnað algerlega
með hervaldi og lögreglu, sem
fór ekki með það á neinn hátt eins
og Þjóðverja, heldur eins og rétt-
lausa kynblendinga.
Bænaskráin lýsir réttilega
hvernig stjórn Þjóðverja hefði
valdið eyjarskeggjum allskonar
óáran; fátækt og óhamingja af
henni stafað, og útbúnaður og
víggirðingar Þjóðverja, hefði
eyðilagt inntektir þær, sem áður
fengust af fiskiveiðum, og ferða-
fólki, er þangað kom í skemti-
ferðir.
Þótt þeir ættu á yfirborðinu að
njóta sama réttar og Þjóðverjar
sjálfir, segir í bænaskránni að í
fyrra heimsstríðinu hafi Þýzka-
landsstjórnin /látið handtaka
fjölda eyjarskeggja undir því
yfirskyni, að þeir væru þjóð-
verjum óvinveittir, og hálfir
Bretar. Eftir friðarsamningana,
þegar Helgolendingar snéru sér
til brezka samveldisins, og beidd-'
ust þess að verða teknir undir
umsjón og vernd Breta, var
þeirri beiðni með öllu neitað. Af
því leiddi aftur, að raunasagan^
endurtók sig. Eyjan var aftur
víggirt og hervædd í síðara stríð-
inu ekki síður en árið 1914, og
eyjaskeggjar reknir upp á megin-
landið, og heimili þeirra lögð í
rústir.
Meðan Nazistar réðu ríkjum,
var stjórnari (landstjóri) eyjar-
innar, August Kuchlenz, settur
af, og varpað í fangabúðir, sam-
kvæmt skipunum Hitlers. Aðri'r
eyjarskeggjar voru settir í fang-
elsi, og suma drápu Nazistar.
Þetta er þá raunasaga Helgo-
lands-íbúanna. Minnir hún ekki
að sumu leyti á þrautasögu ís-
lands fyr á tíð?
Vonandi er að þessi fámenni
þjóðflokkur verði látinn njóta
réttar síns, og fái þá ósk sína
uppfylta, að fá að búa í friði á
eyjunni sem það elskar, þrátt
fyrir, — “þó ei sé loðið þar til
beitar”.
R. St.
Zil
Fullkomnar ánægju
Vefjið Sígarettur
yðar úr
OGDEN'S
FINE CUT
eða reykið OGDEN'S
CUT PLUG í pípu.
Hljómleikar — Gagnrýni
f Lögbergi 13. þ. m. skrifar I. J.
gagnrýni, ef gagnrýni skal kall-
ast, um tónleika, sem Icelandic
Canadian Club gekst fyrir 10. þ.
m., um túlkun á tónverkum eftir
vestur-íslenzk tónskáld. — Hefir
I. J. þar alt á hornum sér, í sam-
bandi við meðferð þátttakenda á
viðfangsefnum.
Þar sem mér finst að skrif I. J.
séu, vægast sagt, ómakleg í garð
ýmsra aðilja, finn eg mig til-
neyddann til að koma með nokkr-
ar athugasemdir, sem eg vildi
náðarsamlegast mega biðja I. J.
að taka til athugunar.
Það er venja allra gagnrýn-
enda, á hvaða vettvangi sem er
að geta um hvar mistökin hafi átt
sér stað og hvernig, til þess að
viðkomandi aðili, sem gagnrýnin
er beind að, geti hugleitt og yfir-
vegað mistök sín, og þar með»
bætt ráð sitt, ef tök eru á. Gagn-
rýnandinn verður að gæta þess,
að tína ekki til alt það er aflaga
fer, en geta einnig þess sem vel
er gert, og gæti það að sjálfsögðu
orðið nokkrar sárabætur í átað
þess sem aflaga fer.
Til þess að geta gagnrýnt hlut-
drægnislaust, þarf sá, er gagn-
rýnir að vera þaulkunnugur þeim
viðfangsefnum, sem átt er við á
hverjum tíma, annars er hann
ekki hæfur til slíkra hluta.
Með því að hafa alt á hornum
sér, eins og I. J. virðist hafa, í
sambandi við umgetna hljóm-
leika, þá er það ágæt leið til að
kyrkja í fæðingu alla viðleitni
Vestur-fslendinga um að kynna
tónsmíðar vestur-íslenzkra tón-
skálda hér í álfu.
Ýmsar gildar ástæður lágu fyr-
ir því, að ekki fór eins vel ogi
menn hefðu kosið á hljómleikum
þessum, en um þær getur I. J.
ekkert. Hvers vegna? — Það, að
hljómsveitin hafi misþyrmt tveim
tónverkum eftir Hjört Lárusson,
get eg eigi fallist á. Hitt get eg
þó fallist á að um nokkra mis-
bresti var að ræða, og þá einkan-
lega sökum þess að verkin voru
lítt æfð, og það var hljómsveit-
arstjóranum, sem var Hjörtur
sjálfur fullkunnugt um. Svo var
eninig það, að hljómsveitarstjór-
inn var algerlega ókunnur njeð-
limum hljómsveitarinnar, og ætti
jafnvel það að vera næg ástæða
fyrir að öðruvísi fór en menr.
gerðu sér vonir um. Af þessu má
marka að alt hjálpaðist að til að
gera alt sem erfiðast fyrir aðilja.
Um sönginn segir I. J.: “Því
miður hygg eg, að ef sum af hin-
um látnu tónskáldum hefðu verið
viðstödd, þegar lög þeirra voru
sungin, hefði þeim orðið líkt inn-
anbrjósts og hinum ágæta tón-
listarmanni, Hirti Lárussyni, er
hljómsveitin misþyrmdi tveim
tónverkum hans”. — Eg vildi
mega segja I. J. það, að eg er hár-
viss um að bæði Hjörtur Lárus-
son, og hin látnu tónskáld myndu
leggja í annan skilning um túlk-
un tónverkanna, ef þau ættu að
gagnrýna þau. Sem sannir lista-
menn myndu tónskáldin taka tiL
greina að hér var um “Amatöra”
en ekki atvinnulistamenn — pro-
fessional — að ræða. Hvað Hirti
Lárussyni viðkemur, fór hann
vingjarnlegum orðum um ýmsa
þátttakendur á tónleikunum.
Gagnrýni er holl og auk þess
nauðsynleg, en það breytir engu
um það að gagnrýnendur verða
að hafa sérþekkingu á þeim við-
fangsefnum sem átt er við, auk
þess sem gagnrýnin verður að
vera bygð á rökum og af allri
sanngirni.
Að mínum dómi tel eg, að eftir
efnum og ástæðum hafi tónleik-
arnir tekist sæmilega vel. Þykist
eg mega þetta mæla og skirfa,
þar sem eg hefi^ fengist við
hljómlistarstörf í um 20 ár.
Að lokum vildi eg, fyrir mína
hönd og allra tónlistarunnenda,
beina þakklæti til allra þeirra er
að þessum hljómleikum stóðu og
óska þeim gæfu og gengis um á-
framhaldandi viðleitni í sam-
bandi við kynningu á vestur-ís-
lenzkum tónverkum.
Tryggvi Thorstensen
HELZTU FRÉTTIR
Truman fylgir Marshall
að málum
Meðal annara frétta frá Wash..
um þessar mundir, eru þau úm-
mæli höfð eftir Truman forseta,
að bréfaskifti þau, sem nýlega
hafa farið fram við Rússland,
hafi ekki glætt neitt vonir sínar
um varanlegan alheims frið í
framtíðinni. Tjáði forsetinn
blaðamönnum það, að hann værij
fyllilega samþykkur þeim um-j
mælum Marshalls ríkisritara, að
meiri þörf væri fyrir fram-
kvæmdir, en umræður og ráða-
brugg. En Marshall komst, eins
og vitað er, svo að orði nýlega,
að ef Rússland langaði einlæg-
lega til að gera tilraunir að stuðla
að friði í framtíðinni, þá gæti
það auðveldlega notað Samein-
uðu þjóðirnar fyrir millilið, eða
þá einhver önnur fulltrúaráð
Samveldanna.
Kvað ríkisritarinn það ekki
geti komið til mála, að þau stór-
veldin tvö ein, Rússland og Am-
eríka, eða fulltrúar þeirra, færu
til verks að ræða um málefni, sem
snertu önnur lönd. Sagði Truman
forseti, að allar aðstæður þessu
máli viðvíkjandi horfðu þannig
við, að afstaða sú, sem Marshall
ríkisritari tók, eftir að sendiráðs-
skeytum hefði verið skifst á milli
ríkjanna, væri sú eina, sem hægt
hefði verið að taka.
%
Endurtók forsetinn það, sem
hann kvaðst oft hafa lýst yfir áð-
ur, að það myndi gleðja sig, og
að hann vildi fegins hugar ræða!
við Stalin forsætisráðherra, i
Washington.
Spurðu þá blaðamenn hann að,j
um hvað þeir tveir ríkjavaldarnir
myndu að Hkindum ræða, og
svaraði forsetinn því til að blaða-
mennirnir myndu áreiðanlega
verða látnir vita ef til slíkra
samfunda kæmi.
Ber þyngstu ábyrgðina
,í grein sem birtist nýlega i
London Daily Herald eftir hinn
mikla, háaldraða rithöfund.
George Bernard Shaw, segir
hann að Stalin forsætisráðherra
beri þyngsta ábyrgð á herðum
af öllum stjórnurum Evrópu.
Sagði gamli Shaw, að Ernest
Bevin, utanríkismálaritari, hefði
lýst yfir stríði á hendur Rússum
þegar hann hefði vtinað í komm-
únismann eins og óvin. Kvað
Shaw utanríkjamálastefnu þá
sem Stalin fyrirskipaði, þótt hún
væri ef til vill einræðiskend, —
vitrari að miklum mun, en stefn-
ur þær, sem Attlee forsætisráð-
herra og Bevin hefðu borið fram
í ræðum sínum. Blaðið fann þó
mikið að grein Shaws, en sagði
í ritstjórnargrein, að ráðamenn
blaðsins teldu réttlátt að veita
Bernard Shaw ritfrelsi og rúm í
dálkum blaðsins, jafnvel þótt
hann kæmi með staðhæfingar,
sem væru ósannar, óréttlátar og
prakkaralegar.
Lætur af stjórn
Wilhelmina Hollandsdrotning
lýsti því yfir nýlega, að hún
myndi láta af stjórn Niðurland-
anna í byrjun septembermánaðar
næstkomandi. Myndi Júlíana
prinsessa þá taka við ríkisstjórn.
Ríkjasáttmálar samþyktir
Rt. Hon. L. S. St. Laurent, ut-
anríkismálaráðherra, sagði í
þinginu í Ottawa nýlega að hann
efaðist mikið um að Bretland
myndi nokkurn tíma aftur undir-
rita friðarsáttmála fyrir hönd
allra sinna samveldislanda.
Síðan fyrsta heimstríðinu lauk
hefðu sambandsríkjaþjóðirnar
undrritað ríkjasáttmála eins og
fullvalda ríki. Sumir væru ekki
sem ánægðastir yfir þeirri breyt-
ingu, en eigi kvað ráðherrann
æskilegt að rekja tildrög þau, er
henni hefðu komið til leiðar.
Mr. St. Laurent fórust þannig
PRÓFIN
Prófunum við Manitoba há-
skóla er nú lokið. Luku þeim
fleiri nemendur í þetta sinn en
nokkru sinni áður, eða um 932
alls. Er auðsætt að því veldur
mikið ókeypis kensla og fram-
haldsnám marga stúdenta, sem
við herstörfum urðu að gefa sig
á stríðsárunum.
Uppsögn skólans fer fram í
dag. Skulu hér taldir upp þeir er
af skránni má ráða, að séu fs-
lendingar. Auðvitað bera nöfn
margra það ekki með sér. En lesi
ættingjar þeirra þetta, eru þeir
vinsamlega beðnir að tilkynna
blaðinu það.
Master of Arts
Thelma Audrey Johnson
Bachelor of Arts
Carl Bjarnason
Joyce Guðrún Freda Sigurðson
Sigrún Borga Sigurðson
Helen Björg Thorsteinsson
Bachelors of Science
Donald Wynne Axford
Sigursteinn Thorarinsson
Bachelor of Science in Pharmacy
Lincoln Paul Sveinsson
Doctor of Medicine
Jónas Guðmundur Johnson
Guðmundur Lambertsen
Bachelor of Science
in Home Economics •
Ólöf Thelma Eggertson
orð, áður en þingið gekk frá að
samþykkja frumvarp það, er
heimilaði Sambandsstjórnar-
ráðuneytinu að fullgera friðar
sáttmálana við ítalíu, Rómaníu,
Ungverjaland og Finnland.
Flóð í British Columbia
Ellen Frances Hanneson
Gertrude Edith Hanneson
Tannis Marie Thorlakson
Irene Marion Mclnnis
Bachelor of Science
in Agriculture
Helgi Halldór Austman, hlaut
gullmedalíu fylkisstjóra.
Jóhann Skapti Skaptason
Electrical Engineering
Kristján Gunnar Anderson
Skapti Ólafur Thorvaldson
Bachelor of Education
Jónas Samson, B.A. (Sask.)
Axel Vopnfjroð, M.A.
Diploma in Education
Carol Joy Pálmason, B.Sc.
Carol Joyce Sigurdson, B.Sc.
Diploma in Socail Work
Pauline Einarson, B.A.
Salína Jónasson, B.Sc.
Ruth Lindal, B.A.
•
Graduates of Icelandic extraction
at Univ. of Saskatchewan, 1948
Bachelor of Arts
Una Kristjanson, Wynyard
Dona Adelaide Peterson, Saska-
toon
Douglas Leighton Samson, Van-
couver
Esther Sigrun Gudjonson, Wyn-
yard (oct. 1947).
Walter Paulson, Leslie (oct. ’47)
Bachelor of Education
john William Grimson, Elfros
Haraldur Magnus Palsson, Cal-
gary
Bachelor of Household Science
Elizabeth Eleanor Jonsson,
Prnice Albért
Barbara Rose Olafson, Rosetown
Bachelor of Science
in Chemical Engineering
Don Fraser Matheson, Yorkton
Veðurfarsbreytingar hafa vald-
ið nýjum flóðhættum í Ashcroft
héraðinu í British Columbia,
suður Cariboo-landshlutunum.
Sökum hita og sólskins eftir
miklar rigningar hefir Bonaparte
áin vaxið svo mikið af ám og
lækjum, sem í hana renna úr
fjöllunum, að hún hefir flætt
yfir bakka sína. Aðalþjóðvegum
er mikil hætta búin, og akrar og
beitilönd liggja undir skemdum.
Allmargir bændur hafa orðið
að yfirgefa heimili sín, og neyð-
ast til að færa búpening sinn á
hærri staði.
Þjóðmálastefna Svía
Utanríkismálaráðherra Sví-
þjóðar, Oesten Unden hefir ný
lega hafnað þeim tillögum og
uppástungum, að Svíþjóð gangi
inn í alheimssamband.
Kvað hann hugmynd og grein-
argerð um afstöðu og landvarnar-
kerfi Scandinavisku landanna,
mjög sérstakt og viðkvæmt mál.
Ef Svíþjóð sameinaðist stór
velda-sambandinu, myndi það
aðeins verða til þess að þetta af-
skekta þjóðríki myndi valda á-
greiningi milli stórveldanna á
friðartímum, og yrði óhjákvæmi
lega dregið inn í heimstríð, ef,
eða þegar að því kæmi.
Master of Education
Leo Thordarson, Superintendent
of Schools, Melfort.
Barbara Olafson graduated
with Great Distinction and won
the scholarship awarded to the
graduatee standing highest in
the course in Household Science.
Skemtisamkoma verður haldin
í Árborg Hall, Árborg, Man.,
föstudaginn 21. maí n. k. undir
umsjón Árdalssafnaðarnefndar.
Séra Eiríkur Brynjólfsson frá
Útskálum hefir góðfúslega lofast
til að flytja þar ræðu við það
tækifæri ;.og er hann alment við-
urkendur sem frábærlega snjall
og skemtilegur ræðumaður. —
Einnig á skemtiskrá verður “folk
dancing” og önnur atriði, sem
nánar verða auglýst heima fyrir.
* » *
Messur í Nýja íslandi
23. maí — Víðir, íslenzk messa
og ársfundur kl. 2 e. h.
30. maí — Árborg, íslenzk
messa og ársfundur kl. 2 e. h. —
Geysir, messa og safnaðarfundur
kl. 8.30 e. h.
B. A. Bjarnason
★ * *
Stúkan Skuld heldur næsta
fund sinn á venjulegum stað og
tíma á mánudaginn. Fjölmennið
24. þ. m.
\
0