Lögberg - 25.08.1897, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 25. ÁGUST 18y7.
LÖGBERG.
Gcfiö út aö 148 Princess St., Winnipeo, Man.
af The Lögberg Print’g & Publising Co’y
(Incorporated May 27,1890),
Ritstjóri (Editor): Sigtr. Jónasson.
Business Manager: B, T. Björnson.
A njí I ýfciupi* r Z SniH-ftuglýflingar í eitt flkipti2öc
yrir 30 oró cða 1 J>ml. dálknlengdsir, 75 cts um mán-
uJion. Á stsjerri uuglýflingum, eóa auglýflingumum
lengritíma, sifsláttureptir samningi.
I5ó»íajjs*-slti|>fi kaupciida verðtir ad tilkynna
skriflegH og geta um fyrverund’ bústaó jafnframt.
Utanáskript til afgroiófllustofu blaósins er:
1 l*e ^cftLcijt FrmtfDR A lstiblisl». Co
P. O. Box ö85
Wiunipeg,Man.
Utanáskrip ttiJ ritstjórans er:
JCditor Cöjfbergr,
P *0. Box 585,
Winnipeg, Man.
Samkvoemt landslögum er uppsögn kaupenda á
Wr.óiógild,nema hannsje skuldlaus, þegar hann seg
irtipp.—Ef kaupandi, scm er í skuld vid blaðid flytu
viatferlum, án þess aó tilkynna heimilaskiptin, þá er
þaó fyrir dómstólunum álitin sýnileg sönnum fyrr
prettvísum tilgangi.
FIMMTtD OIKN 25. ágUst 1897.-
Olioll antlleg fieða.
LeseBdum vorum er f>að vafa-
laust í fersku minni, að anarkisti einn
italskur myrti forsœtisráðgjafa Spán-
verja, Senor Antonio do Canovas, fyrir
Bkömmu slðan. Morðinginn náðist
strax, var dæmdur til dauða og kefur
nú verið tekinn af lífi. í stað pess að
iðrast níðingsverksins, var morðing-
inn hinn hróðugasti fyrir rannsóknar-
rjettinum og gaf í skyn, að forseti
franska lyðveidisins, Faure, mundi
verða hinn næsti, sem anarkistar
myrtu. Hvort sem nokkurt ákveðið
samsæri 4 sjor stað að myrða forseta
Faure eða ekki, pá hefur franska lög-
reglaD gert sjerstakar ráðstafanir til
að vernda líf forsetaDS, og stjórnir
ymsra helztu ríkjanna í Evrópu eru að
gera samband um, að reka helztu leið-
toga anarkista og annara slíkra fjelaga
úr landi. Þeir búast pví við hinu
versta, og sumir eru pegar farnir að
ílyja buit úr löndum peim í Evrópu,
sem peir eiga keima í. Að undan-
förnu hafa pessir vargar í vjeum hins
núverandi fyriikomulags mannfjelags
ins kelzt átt giiðiand á Bretlaudi og 1
Bandaríkjunum, en stjórnirnar í nefnd-
um ríkjum eru nú farnar að gera öfi-
Ugar ráðstafanir til að hindra, að peir
fái JandgöDgu,svo pað er ekki gott að
vita hvað fJóttameun pessir gera af
sjer. l>að er sagt, að stjórnirnar á
Frakklandi, Ítalíu, Spáni og Þýzka-
landi vilji stofna sjerstaka sakamanna-
nýlendu, og senda alla menn, er æsa
til stjómleysis og morða, í hana, en
J>að er áiitið, að stjórnir Stórbreta-
lands og Bandatíkjanna muni ekki
vilja pekkjast petta ráð.
Morð spanska forsætisráðgjafans
liefur eðlilega rifjað upp fyrir mönnum
morð Carnots, forseta franska iýðveld-
isins, fyrir nokkrum árum síðan, og
kelztu blöð heimsins eru nú full af
greinutn urn anarkista, níhilista,sósfal-
ista og önnur slík fjelög. Einhver
ailra bezta ritgerðin um petta efni er
ritstjórnargrein í Moutreal blaðinu
The l)aily Witness, sem kom út 16.
J>. m , og {>ykir oss hún svo fróðleg,
að vjer pýðum hana alla og prentum
hjer fyrir neðan, Greinin hljóðar
sem fyigir:
„I'ÆBA ANAEKISTA MOEÐINÖJANNA.
Hið svívirðilega morð, sem frainið
var á Senor Canovas, forsætisráðgjafa
Spánverja, af manni sem iýsti yfir pví,
að hann væri anarkisti, minnir oss á,
að hinn mikli framfarastraumur, sein
átt hefur sjer stað á rfkisárum hennar
hátignar (Victoríu drottningar) hefur
ekki verið laus við saurgun af hinum
óhollustu og hættulegustu kenning-
um og grundvallarsetningum, sem
heimsmenningin hefur nokkurn tlma
orðið að berjast við. Fram að árinu
1835 var jafnvel orðið ,sócíalism‘ al-
veg ópekkt í euskri tungu, og pað á
rót sína að rekja til hinna pólitisk-
hagfræðislogu kenninga Roberts
Owons; en það er samt að eins rjett-
látt að geta þess, að kenningur hans
höfðu mjög lítið sameiginlogt með
peim skoðunnm, sem petta orð er lát-
ið tákua nú á dögum. Hin uppruna-
lega kenning Oweus gekk beinlínis í
áttina til sameignar-kenninganna.
Samkvæmt pví sem SchafEle, einn af
hinum fyrstu postulum þessarar kenn-
ingar á meginlandi Evrópu, segir, pá
er ,upphaf og endir soslalismans pað,
að breyta eiustaklings höfuðstólnum,
sem keppir við aðra, 1 fjelags-höfuð-
stól‘; og Held, annar postuli pessarar
keuningar, gengur feti lengra og
segir: ,Vjer getum skýrt málið með
pví að segja, að hver sú stefna sem
heimtar, að vilji eiostaklingsins beygi
sig algerlega undir vilja fjelagsins,
sje sosíalisin1. Nú á dögum pykjast
ýmsir póiitlskir kennararog fylgifiskar
peirra, sein í verkinu standa mjög
nærri Louis Bianc, fylgja hagfræðis-
legri trúarjátningu er peir nefna
,kristiiegan sosíalism,‘ en orpódox
sosíalistar skipta sjor almeunt ekkert
af neiuskouar trúarbragða-setningum
eða trúarbragðalcgurr skyldum. Einn
af hinum orpódoxu soslalistum—Bax—
sagði: jSósíalism er I eðli sínu lívorki
trúarbragðalegur nje trúarbragðalaus,1
og í stefnuskrá hinna pýzku sósíalista
er skýlaust tekið fram, að trúarbrögð
sjeu algerlega prlvatmál hvers manns
fyrir sig.
Auarkism virðist ætíð eiga rót
sína að rekja til sósíalism, pó pað sje
ekki ljettur leikur að gera greiu fyrir
hvernig á pví stendur. Sósíalism,
eins og Held lýsir honum (orð hans
tilfærð hjer að ofan), er algerlega á
móti persónuJegu frelsi, pó aðrir, sem
fylgja hans stefnu, viJji leyfa mönn-
um frjálsræði i andlegutn efnum, ef
til viil sökum pess, að peir álíta slíka
Jiluti óverulega. Bar eð sósíalism er
algerlega á móti einstaklingsfrelsinu,
pá er haun hrein og bein mótsetning
við anarkism, sem beimtar takmavka-
laust frcJsi fyrir sjerhvern einstakling.
Manufjelagið I veröldinni liefur ætíð
verið oof verður ætið miðlun milli
r~>
pessara tveggja stefna, sem eru eins
ólikar hver annari og orðið getur, og
sem augljóslega eru báðar ómöguleg-
ar og heimskulegar; og salt að segja
láta allir óvitlausir postular beggja
pessara trúarjátninga sjcr nægja—
hvaða hugsjónir sem peir kunna að
hafa viðvíkjandi takmarkinu, sem náð
verði pegar mennirnir oru búnir að
ná fullum proska 1 kenningum peirra
—að beimta nú sem stendur tiltölu-
lega sanngjarna liluti. Kröfur pýzku
sósíalistanna eru: 1—ahnennur kosn-
ingarrjettur; 2—að fólkið hafi beint
atkvæði um alla mikiJsvarðandi lög-
gjöf; 3—almenn herpjónusta, on eng-
inn standandi her; 4—að numin sjeu
úr gildi öll lög, sem takmarka frelsi
dagblaðanna og önnur slík pvingandi
lög; 5—að málarekstur fyrir dómstól-
unuin sja ókeypis fyrir alla og að
dómarar sjeu kosnir af almenningi;
6—að ríkið veiti öllum uppfræðslu á
sinn kostnað. Menn sjá, að allt petta
stefnir beint I áttina til sameignar eða
jafnaðar, en alls ekki I áttina til anark-
ipm (stjórnleysis), og konningar
Karls Marx, hins áhrifaraesta pýzka
sósfalista, eru, pó pær að hugsjóninni
til llkist kenningnm Proudhons, miklu
praktiskari. Kenningar peirra beggja
viðvfajandi höfuðstól og ’eignum eru
í raun og veru alveg samhljóða. Þessi
kenning finnst samandregin i eptir-
fylgjaodi staðhæfing Proudhons: ,Að
eiga eignir er pjófnaður,1 að pví leyti
að sá, sem á eignir, dregur undir sig
verðmæti, er aðrir hafa framloitt, með
pví að taka eptirgjald (eptir hús eða
jarðir), leigu af fje eða gróða, án pess
að láta jafn mikið á móti.
En ieiðin til anarkism er ijett,
pví pað hallar undan fæti, og eins
ljett virðist vera að fara frá sóslalism
yfir til anarkism. Þannig iýsti Proud-
hon yfir pví á Frakklandi, að eins
tveimur árum eptir að Owen kom fram
með sóslalism sinn, að pað ,að maður-
inn stjórnar mönnunum, I hvaða mynd
sem er, er kúgandi. Hina mesta full-
komnun I mannfjelaginu er að finna í
boðskapnum um ,reglu og stjórnleysih
Bokunin, hinn rússneski æsingamaður,
sem slðar tók verulegan pátt I ýms
um anarkista óróa, hefur útvíkkað
pessa trúarsetningu—ef maður ætti
að gefa pví svo virðulegt nafn—með
pví að segja pað sem fýlgir: ,Frjáls-
ræði mannsins er einverðungu I pví
innifalið, að hann hlýðir lögraáli nátt-
úrunnar, sökum pess að hann hefur
sjálfur viðurkennt pað sem náttúru-
lögmál, en ekki sökum pess, að pað
hefur verið lagt á hnnn utan að af
nokkrum utan að komandi vilja, munn-
legum eða guðlegum, einstaklÍDgs-
vilja eða fjelags-viija. í stuttu máli,
vjer erum mótfalluir allri löggjöf,
öliu valdi og áhrifum, sem stafar frá
forrjettindum eða einkaleyB, embætt-
islegu eða löglegu, jafnvel pegar pað
4 rót stna að rckja til almentis kosn-
ingarrjettar1. Menn sjá að pessi mað-
ur, sem 4 sinni tlð hafði að líkindum
meiri bein og aflmikil áhrif á anar-
kistana I Evrópu, sjerilagi anarkist-
ana á SpáDÍ og ítallu, en nokkur ann-
ar æsingainaður, var jafnvel pá kominn
langt fram úr allri fjelagshugmynd
eða sóslalism, og hafði kastað frá sjer
skoðuninni um allt vald, hverju nafni
sein nefnist. Að haus áliti átti ekkert
himneskt eða jarðneskt aðhald eða
vald að eiga sjer stað, hvorki einstakl-
ings eða fjelagsvald. Því er samt
ekki haldið fram, að hvorki Proudhon
eða Bokunin viðhefðu orðið anarkism
(eða ,anarchy‘) I peirri merkingu sem
almennt er lögð I pað. Fyrir peim
pýddi pað nokkuð mjög mismunandi
frá ástandi sem væri stjórnlaus rugl-
ingur (chaos). Þeir vildu láta pað
tákna uppfræðslu ástand, enga útvort-
is stjórn, en svo hátí menntunarstig
hjá mannkyninu, að andi mannsins
yrði hans eigin lög, og að pess vegna
yrði utan að komandi aðbald jafn
ósvífið og pað væri óparft. Þotta
sæla ástand sögðu peir að mundi, eða
skyldi, gera manninn algerlega frjáis-
an, og að hann gæti fullnægt öllum
girndurn sínum án nokkurra annara
takmarkana en peirra, sem náttúran
sjálf hefði gert, eða gerði, og hinar
eðlilegu, samsvarandi girndir náunga
hans.
Til allrar óhamingju sjest anark-
ista-postulunum yfir pann sannleika,
að pó pað sje ljett að leiða fjöldann
roeð loforðum um takmarkalausa svöl-
un girnda sinna og pvf, að allir skuli
njóta allra eigna sameiginlega, pá er
langt frá að mennirnir hafi komist á
pað stig háleitrar menningar og vits-
muna, sem, samkvæmt kenningunni,
er nauðsynlegt að gangi á undan, eða
að minnsta kosti sje samfara, lífi, par
sem sjerhver maður haldi sjálfum sjer
í skofjum. Satt að segja eru peir,
eins og áður hefur heppilega verið
tekið fram, ákafir með að vilja. sttga
slðasta sporið áður en peir hafa stígið
hið fyrsta. Iíin eðlilega afleiðing af
öllum slíkum kenninguni'—hversu
ágætir og dyggðugir sem hinir ein-
stöku upphafsmenn peirra kunna að
hafa verið—er pess vegna hrein og
bein uppreisn, og að meðölin, scm
notuð verða til að koma slíkri upp-
reisn á, eru pau, að neita öllum
skylduböndum við mannfjelagið, og
kannast ekki við að iiafa neinar kær-
leiks skyldur I prívatllfi slnu, við
konur, börn eða ættmenni sín. Td
pess að sýna að petta, sem vjer höfum
sagt, er ekki órjottlátt gagnvait pess-
um fals umbótamönnum, pá tökum
vjer upp eptirfylgjandi orð eptir
Bokunin: ,Uppreisuarmaðurinn er
lielgaður maður, sem leyíir ekki nein-
um prívat bagsmunum eða tiifinuing-
um,engum trúarbragða-böudum.föðui-
lnndsást eða siðferðisbönduin að hrekjs
sig frá stefnu sinni, sein er sú, »ð
nota öll meðöl til að bylta hinu nú-
verandi mannfjelagi um. Verk hanS
er vægðarlaus, all>iherjar eyðilogging-
Endurbyggingin kemur vafalaust
með hreifingu og lífi fólksins, en p»ð
mál kemur að eins við komandi kyn-
slóðum*. Sósíalisti einn, Bax, sem
nýlega ritaði nm petta efni, hefur
llkindum haft fyrir augum hina cðli*
legu aíleiðingu af slíkri sjálfsafneitaD
pegar liann ritaði eptirfylgjandi orð:
..Sósíalistar pessa dags renna vonar'
augum til pess tíma, pegar menningi°
i veröldinni er horfin*. ÞaO er ekki
að undra pó að til sjeu menn, sem
undir áhrifum slíkra banvænna trúar-
setninga, hrifnir af falskri sannfær-
ingu um hvað sje skylda sln, er skap-
ast hefur af byrjandi brjálsetni, bjóðl
sig fram sem verkfæri til að myrða
Iiússakeisara, eða rekuir áfram af ofsa,
sem á rót sína að rekja til hinnar
aumustu fávizku, eða leiddir út í pað
af hiuni enn fyrirlitlegri fíkn í ftð
peim sje veitt eptirtekt, myrða Carnot
eða Canovas, jafisvel pó pað, livornig
hægt sje að rjettlæta slíka breytn'
soin Avöxt e&a sæði siðfræðislegrar
npp'ýsingar, er meira en liklegt er að
meðalroaður geti skilið. Það kemut
nú samt heim og saman við hina sjef'
vitnngslogu setningu Proudhons:
„order and anarchy“ (skipulag
stjórnleysi. Það er sláandi sannle'U'
ur, sem oinnig er býsna lærdómsrlkur)
að hin rússneska pjóð, er hefur vakið
mesta eptirtekt á sjer seinnihluta pesS'
arar aidar fyrir tilhneigingu slna til
stjórnleysis (anarkism) og nihilis®’
var hin síðasta af Evrópu-pjóðunum
að ganga I fyikingu hinna menntuðu
pjóða, og pað er einnig eptirtektavert
°g mjög ánægjulegt, að i nærri hverju
einasta tilfolli, pogar anarkistar b»i*
framið eitthvert örprifaverk, pá hefur
ekki liluttekning fólksins verið me®
peim, sem verkið hofur unnið, heldur
með peim, sem hafa orðið fyrir árásuU1
morðvarganna“.
Milli-J>jóða vaHj>ekking*
Á öðrum stað 1 pessu blaði pren*
um vjer upp úr „ísafold“, dags-
júní síðastl., grein eptir með-ritstjór*
blaðsins, Mr. Einar Iljörleifsson, mc
fyrirsögn: „íslands-pekking Norðuí
álfumanna“. Greinin er bæði kóð'
122
Þeir hneigðu síg hátíðlega hver fyrir öðrum, og
svo opnaði Steinmetz vængjahurðina að hiuni mikiu
stofu og gekk síðan til liliðar. Prinzinn gekk inn í
stofuna og pjóðverjinn á eptir honum, og ijeku peir
háðir pátt sinn ineð alvörugefni, eius og ætlast er til
að menn í hárri stöðu geri. Þegar hurðin var fallin
aptur og peir voru orðnir tveir eiuir, breyttu peir að
engu leyti látbragði sínu og ekkert launbros sást á
andlitum peirra. Þessir menn pekktu og skildu
lyndisfar Rússa til blítar. Það eru engir menn í
veröldinni sem ytra látbragð hefur meiri áhrif 4, en
Rússar. Paul Alexis og Steinmetz liöfðu leikið
„rullur“ sínar svo lengi, að peim var orðið eðlilegt
að gera pað strax og peir voru komnir yfir Volga.
Vjer erum allir eins í pessu að vissu leyti. Án pess
að vita pað, högum vjer oss ið einhverju leyti inis-
menandi í mismunandi húsum, og einnig gagnvart
hinum ýmsu vinum vorum. Vjer liöfum t. d. beig
af einuin manni, og sú tilfinnÍDg kemur fram I lát-
bragði voru. Annar maður álítur oss skrípi, og pá
erum vjer sjerlega gamansamir.
Prinz Paul og Steinmetz vissu, að fóikið í kring-
um pá, í Osterno, var nokkuð barnalegt í sjer. Það
varð að viðhalda lotnÍDgu pess á pann hátt að berast
mikið &—halda sífellt uppi mikilli viðhöfn. Tak-
inarkalínan milli aðalsins og bændanna er svo skörp
og ákveðin í landi ,,czar“-sins (Rússakeisara), að pað
er mjög erfitt fyrir brezka menn að átta sig á pví eða
trúa pví. Húu er likust takmarkalinunni milli vor
íái
gekk yfir í hornið, par sem hinir tveir hreifingarlausu
ifkainir lágu, hálf huldir í hrúgu af rifnum sauða-
gærum.
„Komið pið hingað,“ sagði hann. „Þessi kona
er dauð. Berið hana út. Hvenær ætlið pið að læra
lireinlæti? Pilturinn hjerna kann að lifa—með góðri
lijúkrun. Kondu nær með ljóáð, móðir góð. Svona,
petta dugir. Hann lifir pað af. Hana nú, sitjið
ekki parna og vælið. Farið út með alla pessa larfa
og bremiið pá. B’,arið pið öll út. Veðrið er gott nú
í nótt. Það er betra fyrir ykkur að vera í kerru-
skýlinu en hjer inni. Hjerna, Tula. Farðu með
porpstjóranum í búðina hans og sæktu hreinar
ábreiður, sem liann afhendir pjer.“
Fólkið hlýddi lækninum orðalaust og í blindni.
Tula og annar ýngri kvenninaðurinn (pær voru dæt-
ur lians), drógu líkið, sein var af gainalli konu, út úr
kofanum. Þorpstjóiinn hafði hörfað út í dyrnar
pegar búið var að kveikja ljósið, pví pá praut hug-
rekki hans. Loptið inni var viðbjóðslega fúlt af
reyk, ópverra og pestinni.
„Kondu, Vassiii Tula,“ sagði porpstjórinn með
grunsamri ákefð. „Kondu með mjer, svo jeg geti
fengið pjcr pað, sem læknirinn sagði mjer að láta
pig fá. Þú skuldar mjer samt peninga, og reynir
aldrei að borga mjer.“
En Tula var að kyssa faldinn á frakka læknisins
og tauta eitthvað. Hann skipti sjer ekkert af pví.
„Yðar tign, við verðum að svelta,“ var Tula að
126
vf
Alexis var búinn að tala út. Einar dyrnar & p
lágn út í stærra herbergi, sem notað var fyrir ®°a
skrifstofu, en úr henni lá stígi niður að hliðardyrUl11
á kastalanum. í gegnuin pessar dyr voru umsjóo*1
menn hinna ýmsu útibúa vanir að koma til að finD*
skrifarann, sem vann verk sitt í stóra herberginU
Þjóðverja, sem Karl Steinmotz hafði valið, sem
af var heiina og sem bar mikla lotningu fyrir StelD
metz—mann, sem var ekkert annað en blint ver^
færi, og sem vjer pess vegna höfum ekkert nie® *
allt'
Að fáum mínútum liðnum kom Steinmetz aptuf’
og var porpstjórinn á hælum hans. Hin svörtu »u£
hans depluðu og glömpuðu pegar hann kom svoU*
snögglega inn í ljósbirtuna. Hann fjellstrax 4 kDJ
pegar hann sá prinzinn—auðmjúkur, líkastur >n
lausu dýri, sem flaðrar fyrir fótum herra sfns.
Alexis rykkti liöfðinu dálítið við, til merkis
uí1
að porpstjórinn skyldi standa 4 fætur, sem hann 1*^
gerði og hallaði sjer upp að eikarpilinu, eins lftD^
frá pririzinum og stærð herbergisins leyfði.
„Jæja,“ sagði Alexis purloga og fremur ðpý^
l°gft> »jeg hoyri sagt að pið, porpsbúar, sjeuð í vftD
ræðum.“ .
„Kóleran er komin pangað, yðar tign,“ svarft
porpstjórinn.
„Hafa margir dáið?“ spurði Alexis.
„Það hafa 11 dáið í dag,“ svaraði porpstjðrlD
„Og hvar er læknirinn?“ spurði Alexis.