Lögberg - 02.09.1897, Page 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 2. SEPTEMBER 1897.
og hann fór. Bara að „hretið“
(viku bríðarbjlurinn í byrjun maí)>
horfellirinu og öonur óáran á ís-
lanr'i standi ekki í sambandi við
komu flugnah. þangað! Það væri
rjett í samræmi við f>á lukku, sem
Vestur-ísl. og þessu landi hefurstaðið
af bonum, að hafís og hallæri kreppti
að landsbftum næstu ár.—Viðvíkjandi
auðmanna samtökum og einokun hjer
í landi er það að segja, að slíkt geng-
ur auðvitað stundum langt fram yfir
það sem ætti að vera, en eins og opt
vill verða, er gert of mikið úr skað-
seminni. Auðmanna-samtök hjer í
landi ganga sem sje ekki öll í J>á átt
að skara eld að sinni köku, heldur
einnig í f>á áit að gera landinu gagn,
pví ekki er til neins fyrir flugnah. að
neita því, að fjöldinn af auðmönnum
hjer elska land sitt og þjóð sína, og
loggja óspart fje fram til ailskonar
almennra, gagnlegra fyrirtækja, sem
aldrei kæmust á nema með auðmanna-
samtökum. Löggjöfin hjer í landi er
nú að færast í þá átt að hindra |>að,
að auðmenn geti gert samtök til að
hækka verð á vörutegundum fram yfir
f>að sem sanngjarnt er. Þetta sýna
milli-ríkja verzlunarlög Bandaríkj-
anna og löggjöf í hinum ýmsu ríkj-
um, sem stíluð er gegn hinum svo-
nefcdu „trusts“. Grein ein í hinum
nýju toll-lögum Canada er einnig í
f>á átt, eins og áður hefur verið bent
á I Lögbergi. Auðmanna-samtök til
að koma á einokun hafa verið og eru
á laDgtum lægra stigi hjer í Canada
en í Bandaríkjunum. Apturhalds-
flokkurinn hlynnti að f>ví,að allskonar
einokun kæmist á, og fylgdi flugnah.
honum að málum þegar hann var hjer,
en svo velti þjóðin hjer í Canada
apturhaldsmönnum úr sessi við síð-
vistu kosningar,og er einokunar-stefn-
an brotin & bak aptur hjer. En um
ekkert af þessu getur flugnali., sem
„Þjóðólfur11 segir aðsje óhlutdrægur!
—Þegar verið er að tala um einokun
o. s. frv. hjer í landi, er sanngjarnt
að bera saman við eitthvað annað, t.
d. á íslandi. en það hefur hinn óhlut-
drægi!! flugnahöf. látið vera.
Vjer erum nú svo kunnugir á íslandi
að vjer vitum, að langtum meiri ein-
okun á sjer stað f öllum hlutum þar
en hjer í landi, og að verkalýðurinn
J>ar er kúgaður langtum meir og svf-
virðilegar en þar sem verst er hjer í
landi. Annars þarf maður ekki nema
að lesa íslenzku blöðin til að sjá þetta.
í hverra höndum er íslenzka verzlun-
in? Hún er í höndum fárra kaup-
manna (auðmanna), sem setjast á ráð-
stefnu í Khöfn og skapa hvaða verð
sem þeim sýnist bæði á út- og inn-
flutta vöru á íslandi. í hvers hönd-
um eru þvínær allir llutningar inilli
íslands og annara landa? í höndum !
eins hins mesta auðmannafjelags í
Danmörku, „Sameinaða gufuskipa-1
fjelagsins“, og nú lítur út fyrir að al-
þingi íslands ætli að gefa fjelaginu 5
ára algerða einokun. 1 hvers hönd-
um er að snfða kaupgjald og viður-
gerning fslenzkra sjómanna? í hönd-
um auðmanna (ísl. þilskipa-eigenda),
sem gera samþykktir um, að
kúga hásetana til að taka það
kaup og þann viðurgerning, sem
enginn erlendur sjómaður mundi láta
neyða sig til. í hvers höndum eru
jarðirnar á ísl.? Fjöldinn af þeim er
í höndum auðmanna (eptir ísl. rnæli-
kvarða), sem kúga leiguliða sína langt-
um meir á allar lundir en á sjer stað f
nokkru menntuðu landi heimsins.
Vjer ætlum ekki lengra útí þennan
samanburð í J>etta sinn, enda er nóg
komið til að sýna, að auðmanna-sam-
tök í einokunaráttir.a eru tiltölulega
miklu meiri og skaðlegri á íslandi en
í Amerfku. Og hvar eru auðmanna-
samtökin til almennra framfara-fyrir-
tækja, tílað leggja járnbrautir, byggja
skipakvíar, kotna upp búnaðinuro,
koma upp allskonar skólum, bóka-
söfnum, spítölum o. s. frv.? Slík auð-
mannasamtök vantar alveg á íslandi.
*
Flugnah. segir, að milljónerar
hafi keypt upp stór landflæmi hjer
og stofnað bú, sem vanalegum bænd-
um sje ómögul. að keppa við. Þetta
er bulJ, þvf að eins fáein sltk stórbú
eiga sjer stað, og eru miklu fremur til
gagns og fyrirmyndar en til skaða.
t>að þætti víst enginn skaði þó nokk-
ur slík stórbú ættu sjer stað á ísl.
Hvers vegna eru þau þá skaðleg lijer
f landi? t>að kemur fram í öllu hjá
flugnah., að það, sem þykir kostur og
framför á íslandi, á að vera ókostur
og skaðlegt hjer í landi!
Elugnah. segir, að flutningsgjald
á járnbrautum í Amerfku jeti upp því-
nær allt verð korns bændanna. t>etta
er ein hin ósvífnasta lýgi hans. Yfir
höfuð að tala er flutningsgjald á járn-
brautum lægra hjer í landi á míluna
en í ffestum Evrópu-löndum. t>etta
getur flugnah. sjeð ef hann nennir að
kynna sjer málið, en hann álítur sjálf-
sagt óþarfa að gera það. Hvaða lyg-
ar og fjarstæður, sem honum detta í
hug, eru auðsjáanl. fullgóðar handa
fólki á íslandi! Flugnah. segir, að
járnbr.-einokun sje þrefalt verri í
Canada en Bandaríkjunum, þvf að hjer
sjeu allar járnbr. vestan stórvatnanna
í höndum eins fjelsgs og samkeppni
engin. Þetta, eins og flest annað hjá
ílugnah., er sambland af lýgi og ýkj-
ura. Hjer fyrir vestan vötnin í Can-
ada er Northern Pacific-járnbr.,
Man. & Northwestern járnbr., Dauph-
in járnbr. og fleiri brautir algerlega
óháðar Can. Pacific járnbr. fjelaginu.
Staðhæfing flugnah. um þetta efni er
J>ví haugalýgi- t>egar kemur norð-
vestur fyrir Chicago í Bandarfkjunum,
er flutningsgjald víða talsvert hærra
á míluna en hjer í Manitoba, svo sam-
anburður ^flugnah. á flutningsgjaldi í
Bandaríkjunum og Canada er bull og
Ósannindi. Auðvitað þykir flutnÍDgs-
gjald á korni of hátt hjer, enda samdi
Canadastjórn við Can. Pac. járnbraut-
arfjel. um, að setja flutningsgjald á
korntegundum niður 3 cts. á hver 100
pd. þegar fjel. var veittur styrkurinn
til að byggja Crow’s Nest-skarðs
járnbrantina, og fylkisstjórnin hjer er
að reyna að gera samninga um, að
flutningsgjald á hveiti verði helmingi
lægra eu nú er, og tekst J>að vonandi.
*
E>að sem flugnah. segir um aðgagn-
kunnugur maður í Argyle (Mr. Fr.
Friðriksson í Glenboro, eptir útdr.
úr fyrirlestri J. Ól. í ,,Fjallk.“) hafi
sagt sjer um ástandið í Argyle fyrir
3 árum („Þjóðólfur“ gefur í skyn að
það hafi verið nýlega), er villandi
rugl. Vjer höfum rjett nýlega talað
við Mr. Fr. Friðriksson urn þetta efui,
og segir liann, að J. Olafsson hafi ekk-
ert slíkt tal átt við sig f 0 til 7 ár.
En skömmu eptir að J. Ól. kom liing-
að vestur muui liann liafa sagt á þá
leið, sein haft er eptir honum. Mr.
Fr. Fr. gat þess uin leið, að þegar
tekið væri tillit til, að allir komu því-
nær efnalausir í Argyle byggðina og
voru að eins búnir að vera þar örfá
ár þegar J. Ól. átti nefnt tal við hann,
þá sanni það, er hann hafi þá sagt, að
mönnum hafi farnast vel. Síðan hafi
það gengið svo að flestallir, sem stóðu
á veikuin fótum fyrir G til 7 árum síð-
an, hafi komist úr kröggum sínum, að
enginn hafi misst jarðir sínar fyrir
skuldirnar, er menn urðu að hleypa
sjer í til að fá akuryrkju áhöld o. s.
frv., nema í þeim tilfellum sem for
stöðumenn fjölskyldanna liafi dáið;
en þau dæmi sjeu örfá.
Hvað snertir hagl og næturfrost,
þá er það satt að hvorttveggja er
skaðlegt. En flugnah. gleymir að
geta þess, að þó næturfrost felli
hveiti í verði, J>á er það eins gott, oða
betra, brauðefui en nokkuð sem flyzt
til íslands til manneldis. Einnig
gleymir flugnah. að geta þess, að
hagl og næturfrost er í heild sinni
ekki eins skaðlegt í N. Dakota og
Manitoba eins og ofþurkar, ofhitar, of
mikil regn og ýinislegt annað, sem
spillir og eyðileggur uppskeru sum
ár hvervetna í heiminum þar sem
kornyrkja er stunduð. Yfir höfuð
eru langtum minni misfellur á korn-
uppskeru í N. Dakota og Manitoba,
eu á allskouar uppskeru (korni, bóm.
ull, tóbaki, ávöxtum o. s. frv.) þvínær
allstaðar í heiminum. Kornujipskera
hjer er meira að segja langtum vissari
en grasspretta og heyskapur á lslandi,
og hjer hafa mer.n hjerum bil vissan
heyskap að auk. Það sem flugnah.
segir I J>essu atriði er eins hlutdrægt
og villandi og allt annað hjá honum;
hann ber sem sje ekki misfellurnar
hjer saman við misfellur annarstaðar.
Enginn heldur því fram, að misfellur
geti ekki átt sjorstað hjer, hvað snert-
upjiskeru, atvinnu o. 8. frv., en það
sem vjer höldum fram er þetta, að
uppskera, atvinna og hagur manna á
því svæði, sem íslendingar búa hjer í
landi, sje vissari og betri en víðast
annarstaðar í heimiuutn—og vjer und-
anskiljum ekki Island.
Flugnah. kvartar undan flugum
hjer í landi. I>«r eru þó gull hjá
„flugum“ hans. Ogeius mikill flugna-
vargur er við Mývatn, Þingvall.ivatn
og víðar á Isl. eins og lijer, og J>ó
þykja þær sveitir full byggilegar.
Hjer hverfa flugurnar að inestu leyti
þegar landið er ræktað.
Það sem flugnah. segir um líf ís-
lendinga í bæjunuin lijer (þeir eru
fáir f bæjutn nema í Wpeg og Sel-
kirk) er rugl og ýkjur. Framan af
vann margt af ísl. hjer við að grafa
skurði, sem pípur eru lagðar 1 til að
leiða burt saurindi, og til að leiða
vatn og gas um bæinn. Ofanjarðar
saurrennur eru hjer engar eins og í
Rvík, svo hvorki ísl. nje aðrir J>urfa
að standa í að hreinsa þær. Neðan-
jarðar saurrennur eru hreinsaðar á
J>ann hátt, að vatni er hleypt í þær.
Þeir ísl. sem stunda nú strætavinnu
eru tiltöluloga fftir. Þeir sem hafa
aðra atviunu, og hana árið um kring
(þó strætavinua hjer sje eins heiðar-
og ekki eins óþokkaleg og mörg
vinna á ísl.), fjölga ár frá ári. Þó
kaup sje nú þrið jungi lægra en [>að
var fyrir 5 til 10 árum sfðan, þá hafa
flestar nauðsynjar verkalýðsins lækk-
að hjerutn bil tiltölulega hjer í Wpeg
eins o<r annarstaðar í landinu, eu
þess getur eVKi ílognah.
Vjer höium ekkl pláss fyrir fleirj
athugasemdir við rugl ílugnali. i [>essu
blað:, en bætum máske við síðar.
Vjer erum búnir að segja nóg til að
sýna, að allt, sem flugnah. hefur ritað
og sagt um Ameríku [>etta ár, er vef-
ur af lygu n, ýkjum og villandi fiá
sögnum. Ilann er auð' itað eins hlut-
drægur í frásögnum sfnum eins og
hann er lýginn og ýkinn, enda er
hannaðviuna fyr:r bita úr landssjóð
íslaiids með uíði sínu uin land
þetta og Vestui-ísleudinga.
Velgcngiiii.
Vísindablaðið 77i,e Scientific
American, setn sjaldan minnist á ann-
að en vísindaleg og iðnaðarleg efui,
flytur ritstjórnargíein J>á, sem prent-
uð er lijer fyrir neðan, 31. þ. m., og
þykir oss líklegt, að það sje meira á
henni byggjandi eu því sem „prófess-
orinn“ og Jón Ólafsson segja. Fyrir-
sögn greinarinnar er hin sama og
þessarar groinar, og hljóðar hún sem
fylgir;
„Hið langa deyfðar timabil, sem
segja má að varað hafi, almennt talað>
í>
síðan árið 1892, virðist nú loks um
garð gengið, og nú koma því uær
allstaðar fiá eins hughreystandi frjett-
ir og unnt er, viðvik jandi verzlun og
öllum iðnaði og starfi. Vjer ftlítum
að flestum inuni koma sainau um, að
aðal orsakirnar til doyfðarinnar, 9cm
átt hefur sjer stað undanfariu fjögur
ár, sjeu aðallegaþrjár, nefuilega, eríið'
leikarnir að nema úr gildi sllfurkaup.'-
lögin, valinn viðvíkjandi |>ví, hvort
gangeyrir landsins stæði á tryggum
grundvelli,og hin tvennu toll-’.ög, si m
komu hver áeptir öðruin og sem kotnu
verzlun og iðnaði á ringulreið. Ilvcrj-
ir sem kostir eð ókostir toll-laga
þeirra, sem nýlega eru gengin í gildi,
kunna að vera, þá er það mjög þýð-
ingarmikið fyrir allt starf ið |>etta
spursmál er úr veginum, að likiudum
næstu þrjú eða fjögur ár að n.innsta
kosti, og það or mjög hej>pilegt, að
einmitt J>egar [>etta vandra'ða toll-
spursmál hættir að kasta skugga sín-
uin á starfsheiminn, að byrjað hefur
gott uppskeru-tímabil og að bændur
fá um leið gott verð fyrir vöru sfna.
Korn-uppskeran í öðrum hlutum ver-
aldarinnar er fyrir neðan hið vanalega
meðaltal, en hveitiuppskera vor er
talsvert fyrir ofan meðaltal, og þegar
þar við bætist, að vjer liöfuin birgðir
af maís síðan í fyrra, þá höfum vjer
miklar kornbirgðir afgangs þörfum
landsins til sals, fyrir verð sem hefur
all:af farið hækkandi síðastliðna þijá
tnánuði, og sem út lítur fyrir að enn
muni hækka. Þvf er einnig spftð, að
bómullar-uppskeran í landinu verði
hiu mosta, sem nokkurn tfma befur
átt sjer stað. Allar aðal járnbraut-
irnar eru að búa sig undir fjarska
mikla vörull’ituinga, sem spursmál er
hvert þær hafa nóga vagna fyrir.
Aukuing verzlunar og iðnaðar
landsins, sem hin ágæ!a nppskera
auðvitað liefur sett nýtt fjör í og mun
viðhalda fraiuvegis, og sem ætíð hlýt-
ur að vera það sein heilbrigð vel-
gengni styðst við, or einnig að |>akka
trausti J>ví sem starfstnenn og auð-
menn hafa nú á því, að þeir, sem svo
lengi hafa veiið að reyna að niður-
lægja gangeyrir landsins, muni engu
geta ftorkað í þá átt. Hin bezta sönn-
un fyrir,að þeir geta ekki búist við að
koma fram vilja sínum, er það, hvað
mikið silfur hefur fallið í verði, og þó
að silfur-æsitigarnar kunni að halda
áfram um nokkurn tfmaenn, þá færist
mögulegleikinn fyrir, að silfur-spurs-
málið geti aptur orðið brennandi
spursmál, alltaf fjær og fjær því
meira setn verzlun og iðuaður í land-
inu rjettir við. Traust er æftDlega
lengi að vaxa, en [>að er auð-
sjeð að traust er nú liið ríkjaiiili ein-
kenni í verzlun og starfi yfir höfuð.“
139
krosslagði þá svo aptur, hugsaði sig vandloga um
og sagði sfðan:
„Eptir því sem jeg skil löggjöfina viðvíkjandi
meiðyrðum, þá er mauni ekki hegnt fyrir að fara
með lýgi, heldur fyrir að fara með aunaðhvort sann-
leika eða lýgi í illgjörnum tilgangi. Jeg býst við,
itð liiun almáttugi taki tilganginn til greina, fvrst að
mannlegri rjettvísi finnst nauðsynlegt að gera það.“
Alexis ypti öxlum. Röksemdafærzla var ekki
hans sterka hlið, og eius og á sjer stað um flesta
menn, sem ekki geta sjálfir fært rök að máli sínu, þá
hafði röksemdafærzla annara hjer um bil engin áhrif J
á hann. Hann kannaðist við nauðsynina að halda 1
gerðum þeirra leyndum—hina algerðu nauðsyn semSI
var á, að viðhafa margvíslegar, leynilegar varúðar-
reglur og dulargerfi, sem lionum fjell ákaflega illa.
En liann nöldraði óspart um þetta, og þegar hann
gerði J>að, varð Steimnetz ætíð órólegur.
„Allt, sem við gerum,“ hjelt Steinmetz áfram,
er, að beygja okkur fyrir hinni hörmulegu nauðsyn
að hafa brögð í fratnmi. Jeg hef beygt mig fyrir
J>essari nauðsyn alla æfi mína. Það hefur ef til vill
fylgt starfa tnínutn. Það er ekki okkur að kenna,
að við erum settir yfir fjögur eða fimm þúsund
mannaræfla, sem eru ekki færari uin að sjá sjálfuin
sjer borgið en sauðskepnur. Það er ekki okkur að
kenna, að forfeður þessara sauðkinda bjuggu niður
alla skógana og gleymdu að gróðursetja aðra í þeirra
gtað, svo að hjörðin, sem við eigum að sjá um, hefur
142
Á'þessu augnabliki var liurðin opnuð, og þjónn
í skrautlegum einkennisbúningi, með duptstráða
hárkollu á höfði, í silkisokkum og með, andlit sem
hefði getað verið myndað úr trje, kom inn með brjef á
silfur-bakka.
Alexis tók ferliyrnda brjefið og sneri J>ví við, og
J>á sást dálítil kóróna, myuduð úr svörtum lit og
gyllingu, á horuiuu á því, eins og það væri frí-
merki.
lvarl Steinmetz sá kórónuua. Hann hafði ekki
hin rólegu, kurteislegu augu sín af audliti vinar síns
á meðan hann opnaði brjefið og las það.
„Ný vaudræði á ferðum“, sagði Alexis, og
fleygði brjefinu yfir um borðið til fjelaga síns.
Steinmetz var alvarlegur á svipinn á meðan
hann fletti sundur þykka pappírnum, sem brjefið var
skrifað á, og las það sem fylgir:
„Kæri Paul!
Jeg hef heyrt sagt, að þjer sjeuð nú í Osterno
og að Moscow-læknirinn sje í hjeraði yðar. Við
erum f mestu vandræðum hjer f Thors—jeg er
hrædd um, að kóleran sje koinin. Orðstír læknis
yðar hefur flogið til fólks míns, og [>að vill óvægt
fá ltann til sín. Gætuð þjer komið með liatin eða
sent hann hingað? Þjer vitið, að við höfum her-
bergi yðar ætíð reiðubúið fyrir yður. Komið sem
allra fyrst með hinn mikla lækni, og einnig með
herra Steinmetz. Ef þjer gerið þetta, þá er það ekki
einasta gleði, heldur mikil þjenusta fyrir yðar
gömlu vinkonu
Kaxkí.nu Lamovxtcu.“
135
með djúpum snjó og ófærð; hvers vegna guð sendi
þeim ofþurka á sumrin, svo að þeir fengu enga upp-
skeru af rúgi; hvers vegna guð refsaði þeim með
hræðilegum, mannskæðum sóttum.
Það er nærri ómögulegt fyrir oss, á J>essum
tímum ódýrra bóka og blaða, að skilja eða setja oss
til hlítar inn f hið andlega ástand karla og kvcnna
sem liafa alls enga upplýsingu fengið, hafa engin
frjettablöð, fá engar fregnir af þvf, setn gerist í ver-
öldinni, og hafa alls ekkert samband við heiminu.
Leyndardómurinn viðvíkjandi Moscovv-Iækninum var
þeitn eins óskiljanlegur eins og leyndardótnurinn
1 um guðdóminn er oss. Fólk þetta var svo nærri því
|að standa á sama stigi og dýrin, að Alcxis hepþuað-
ist ekki að koma því iun í það að sóttir og mann-
dauði fylgist með óþverra, óhreinlæti og forsómun.
Það var of óupplýst til þess að hugsa og álykta, á
of lágu stigi ti) þess að skilja hluti, sam sum mftl-
laus dýr vafalaust kannast við.
Paul Alexis, som var að hálfu leyti Eoglend-
ingur og að hálfu leyti Rússi, skildi fólk J>etta til
hlítar. Hann notaði sjer upplýsingarleysi þess, ein-
feldni þess og liina ómælanlegu bjátrú þess. llann
stjórnaði þvf á þann liátt sem enginn annar hefði
getað gert, ineð ótta og góðscmd í einu. Ilann yfir-
bugaði það með lífsaili síuu, með styrkleik eðlis sfns,
með hinum óendanlegu yfirburðum sínuin. Hann
forðaðist hina voðalegu villu Níhilistanna, og fór
með það eins og það væri börn, sem verður að keunn