Lögberg - 18.08.1898, Side 2

o
LÖGBERQ FIMMTUDAGINN 18. ÁCUST 1898
BLÖD
LANGAKA VUKKA, AFA OG FEÐKA.
XII.
FjÖL.MK.—JÓ.NA8 Hallgbímsson.----
DKI K FjÖLNISMENN.-BlNDINDlS-
HBEIFING FjÖLNIS.-----Sl'JÖKN-
MÁLASTEFNA FjÖLNIS.
Enn er einn ótalinn af fjremur
fremstu styrktarmönnum FjöIdís:
Jónas Haligrímsson.
Hann er helzti aöstoðarmaður
Konráðs GfslasoDar í haráttunni fjrir
viðreisn íslenzkrar tungu. Auðvitað
hefur hann ekki Islenzku þekking
Konráðs til að bera, ekkert pví líkt.
Honum veitti örðugt að læra fasta
rjettritun, sj&lfsagt einkum fjrir J>á
s Ák, að hann varð hvað eptir annað að
brejta henni. Og honum er ekki
með öllu óhætt við röngum orðmjnd-
um. Málfræðingur er hann enginn.
Eo hann hefur óspillt íslendings-ejra
fjrir tungu pjóðarinnar að fornu og
n/ju, ogfegurðaitilíinnÍDg listamanns-
ins til að velja og hafna. Hjá hon-
um lá málið „bæði lipurt og ljett“ „á
kostum hreinum“, eins og Grímur
T lomsen kvað.
Hann er og náttörufræðingur rits
ins. í fjrsta árgaDginum skrifar hann
„Um eðli og uppruna jarðarinnar“,
fjrstu tilraun til aimennrar jarðfræði,
sem rituð hefur verið á fslenzku. í
augum nútíðarmanna, sem nokkuð
hafa kjnnt sjer jngri rit um pá fræði-
grein, mun pað, sem sagt er um af-
stöðu jarðfræðinnar við trúarbrögðin,
verða einna hugðnæmast af pví, scm
í peirri ritgjörð stendur. Höf gerir
ráð fjrir peirri mótbáru, að „pað sje
ekki varlegt, að tala um, hvað jörðin
sje furðulega gömul, og pess háttar
rannsóknir geti orðið hættulegar fjrir
trúna, pví af biblíunni geti hver mað-
ur sjeð, að jörðin sje ekki fullra sex
púsund ára, og par á ofan sje hún öll
sköpuð á G dögutn; en rannsóknir
jarðfræðinganna og nj'stárlegar upp-
götvanir leiöi til áljktana, sem sjeu
gagnstæðar ritningarinnar orðum, og
komist menn svo í bobba, sem ekki
verði greitt úr með nokkru móti, og
pað sje ekki trútt um, að hin óbifan-
lega nauðsjn og eilífu lög, sem nátt-
úrufræðin sýni, að heimurinn hafi
hlotið að mjndast eptir og æfinlega
viðhaldist, geti leitt til guðsafneitun-
ar. Ed pessu er engan veginn svo
varið. Ritningin segir, að í upphafi
skapaði guð himin og jörð, og pvf
mun engum koma í hug að neita; en
hún talar ekkert um, hvenær upphaf
tímans hafi verið, eður hvað við hafi
borið frá upphafi og til pess tfmabila,
pá jörðin var í ejði og tóm og guð
ljet ljósið skína í mjrkrunum og
greindi vötnin að frá purlendinu, svo
hún jrði bjggileg að nýju. Öllum
lærðum guðfræðÍDgum ber nú líka
saman um, að frásagan um sköpunar-
verkið sje 1 rauninni hugmjnd ein-
hvers austurlanda heimspekings um
uppruna jarðarinnar, og er hún að
visu svo háleit, að enginn mundi vilja
missa hana úr biblíunni. Ilvað öílum
náttúrunnar og eillfa lögm&li viðvíkur,
pá sjá menn einnig við nákvæmari 1-
hugun, að pau rejndar eru hin eðli-
lega mjcd, er oss auðnast að sjá vilja
guðs og hina eilffu skjnsemi f; en hjá
sjálfum guði er engin umbrejting nje
umbrejtingarskuggi, svo guðrækileg
skoðun hlutanna hlytur, ekki síður en
heimspekilegar rannsóknir, að leiða
menn á pá sannfæringu, að lögmál
náttúrunnar sje eilíft og óumbrejtan-
legt“.
I>es8Í varfærni gegn trúarbrögð-
unum er pví einkennilegri sem pví fór
fjarri, að Jónas Hallgrímsson og fje-
lagar hans í Kaupmannahöfn hneigð-
ust að trúarbrögðunum um pær mund-
ir, sem petta var ritað, eptir pví sem
Páll Melsteð hefur skýrt frá f blaðinu
„Verði ljós“. í>rátt fjrir rfka bjlting-
arandann, sem annars býr í peim, og
prátt fjiir pessa afstöðu sjálfra peirra
gagnvart trúarbrögðunum, kemur
peim samt ekki til hugar að hagga við
trú landsmanna. I>eir stjðja hana
heldur en hitt.
Auk jarðfræðinnar ritaði og Jón-
as 1 Fjölni meðal annars um eðlis-
háttu fiskanna og jfirlit jfir fuglaua á
íslandi, sem ekki var prentað fjr en að
honum látnum, en er ritað 1835.
Hjer koma fáeinar línur úr pví jfir-
liti. t>að er gaman að sjá, hvað lík-
ar pær eru bæði að anda og orðfæri
sumum ljóðum höfundarins. Og pað
er jafnframt fróðlegt að bera pennan
rithátt saman við fráganginn á pví,
sem fjrir íslendinga var ritað, utan
Fjölnis, í fróðleiksáttina á peim árum.
Jónas er að tala um farfuglana og
segir: „Þess vegna er pað líka, að
svo fáir skógfuglar koma til íslands á
vorin; ef par væru hnetur og skógar-
ber handa peim og runnar að bjggja
hreiðrin í eða háar limar að hengja
pau á—eins og peir gjöra sumir—
pá mundi fara að fjölga heima; pví
varla held jeg nokkur fugl væri
lengi að telja eptir sjer tveggja eða
priggja daga ferð, til að geta búið í
svo fallegu og skemmtilegu landi;
jeg pekki fugla, sem ekki hafa horft
í pað, og heldur unnið til að lifa á
loxia scrinus (scopoli), sem pjzkir
ka.Ha; og pað voru pó karlar, sem ekki
fara norðar en til Sveitzaralands og
vilja ekki skarn-nj?ta að búa í miðri
Norðurálfunni11.
t>á ræður og Jónas sjálfsagt að
miklu lejti stefnu ritsins viðvíkjandi
skáldskapnum. Að líkindum hefur
hann valið útlenda skáldskapinn, sem
íslendingar tóku svo illa, í fjrsta ár
ganginum. Og pað er naumast sann-
gjarnt að lá peim viðtökurnar, sízt að
pví er snertir „Ævintýr af Eggerti
Glóa“. I>að er eptir Tieck, einn af
helztu mönnum rómantisku stefnunn-
ar á D/zkalandi. t>að hefur engin
skiljrði pess, að nein von væri að ís-
lendingar skildu pað almennt cða
ljetu sjer mikið um pað íinnast, cnda
mun sannast að segja fæstum pjkja
sjerlega mikið til pess koma nú á dög-
um. Tíminn, sem ævintjfrið átti að
hafa farið fram á, var íslendingum ó
kunnur og öll háttsemi mannanna pá.
NáttúrulýsÍDgarnar eru góðar, en pær
lysa útlenzkri, ókunnri náttúru. Bak
við ævintýrið stendur sálarlíf, sem
leitar æðstu unaðsemda í dularfullum
draumum, og kenningin, grundvallar-
hugsunin er hvergi nærri ljós. Fjöln-
ir varði síðar 7 blaðsíðum til pess að
verja pessa sögu og Konráð ritaði
greinina.
Einna merkilegasta atriðið í pess-
ari vörn er ummælin um pað, eptir
hverjum reglum eigi að velja erlend-
an skáldskap lianda íslendingum.
t>ar er komist að orði á pessa leið:
. ...„nfti ekki pekking manna út
fjrir pað, sem næst peim er, og verði
pað ekki borið saman við neitt annað,
hlýtur hún ætíð að verða óskýr og ó-
fullkomin. I>að er pví nauðsjnlegt að
kjnna sjer önnur lönd, háttsemi og
ásigkomulag annara siðaðra pjóða, og
hvernig peir fara að hugsa og tala,
sem bezt eru kallaðir að sjer og mestu
koma til leiða um heiminn. En um
petta bera nú bækurnar einna ljósast
vitni; og pað var pvi ætlun vor, að
kjnna stuttlega frá einstöku bókum,
sem einna bezt lýsa tímanum, eður
beina honum eitthvað áleiðis, eða í
einhverju tilliti pjkja eða hafa pótt
vel samdar, merkilegar og aðgætnis-
verðar; og er auðskilið að pess háttar
bókum á ekki að sníða stakk eptir
íslandi. £>að verður að taka pær eins
og pær eru, og pær eru pví betur
valdar, sem pær lýsa betur timanum,
eða pær eru í sj&lfu sjer merkilegri og
peir eru íleiri, af peim, sem vit hafa á,
er mikið pjkir í pær varið. Sjeu nú
bækurnar pannig valdar, pá er auð-
sjeð að pað er ekki peim að kenna,
nje peim sem gjörðu pær kunnar, pó
alpýðu vorri geðjist ekki að peim.
Það merkir ekki annað en að smekk-
ur vor og dómar sjeu ólíkir annara
pjóða; og pegar mikið ber á milli,
vekur pað grun um, að vorum smekk
og uppfræðingu sje ábótavant; pvl
ekki parf fjrir hinu ráð að gjöra, að
dómur okkar sje einn saman rjettur,
en hinum öllum skjátlist“.
Rökfimin er ágæt, eins og vant er.
t>að er fráleitt auðvelt verk, að koma
betur orðum að peirri, annars nokkuð
vafasömu kenningu, að maður, sem
tekur sig til og fer að vclja útlendan
skáldskap handa pjóð, sem lítinn and-
Jegan J>roska hefur, eigi enga sök á
pvi, pó að hann velji pað sem pjóðin
getur ekkert botnað í!
Dómar Fjölnis um íslenzkan
skáldskap höfðu margfalt meiri áhrif
heldur en sýnishorn hans af íslenzk-
um bókraenntum. Og par er einkum
að ræða um dóm Jónasar um rímur
Sigurðar Breiðfjörðs af Tístrani og
Indíönu, sem flestir íslendingar
pekkja. Hann er með allra merkustu
bókmenntagreinum, sem til eru á ís-
lenzkri tungu að pví er afleiðingarnar
snertir, pví að hann veitir banasárið
peirri tegund skáldskapar, sem svo að
segja hafði ein verið pjóðinni til á-
nægju um langan tíma. Annars hef-
ur svo mikið verið um pað efni ritað,
að ekki skal farið frekara út í pað að
passu sinni.
Framar öllu öðru er Jónas Hall-
grímsson auðvitað skáld Fjölnis.
Hverja pýðingu pað hefur haft, geta
menn ráðið í af pví, að í ritinu voru
prentuð flestöll beztu kvæðin hans.
Með tárhreinum og jndislega tilfinn-
ingaríkum og viðkvæmum ástarljóð-
um vermdi hann hjörtu pjóðarinnar
og söng jafnframt inn í pau ástina til
ísleDzkrar náttúrufegurðar og skiln-
inginn á henni, lotuingu fjrir tung-
unni, trúna á landið, trúna á pjóðina,
trúna á guð.
Um aðra menn, sem í Fjölni
rituðu, en pá prjár, sem nú hefur ver-
ið um rætt, er ekki pörf að tala sjer-
staklega. Meðal peirra eru einkum
prjú stórmerk skáld: Bjarni Thórar-
ensen, Grímur Thomsen og Jón Thór-
oddsen; fleiri merkismenn lögðu og
til nokkurn skerf, svo sem Brjnjólfur
Pjetursson, Ólafur Indriðason, Ilalldór
Kr. Friðriksson o. fl. En að pví lejti,
sem peir koma fram I Fjölni, bjggja
peir allir á sama grundvelli eins og
aðalmennirnir prlr og ekkert verulega
sjerkennilegt er frá ritstörfum peirra
par að segja. Auðvitað var vel geDgið
frá öllu, sem peir lögðu til. Annað
komst ekki að I Fjölni.
Ekki má glejina að geta pess, að
Fjölnir er fjrsta bindindismálgagn-
ið meðal íslendinga. Áhuginn f jrir pví
máli er mikill í hinum síðari árum
ritsins, en bÍDdindismennirnir hafa
ekkert lag á að koma góðri skipun á
fjelagsskap sinn, enda kunnu íslend-
íngar ekkert til peirra hluta fjr en
regla Good-Templara ruddi sjer rúm
hjer á landi. Til dæmis um proska-
lejsi pess fjelagsskapar, sem Fjölnir
gengstfjrir, má geta pess, að í hon-
um áttu að vera fslendingar á íslandi
og erlendis, en kröfurnar voru í fjrstu
mismunandi, eptir pvt hvar meun voru.
Á Islandi skjldi algjört bindindi vera
í fjelaginu, en crlendis máttu fjelags-
menn drekka öl, rínarvín ograuðvin!
Stjórnmálastefna „Fjölnis“ var
hin pjóðlegasta og frjálslegasta. Svo
pjóðleg, að hann vildi fjrir hvern mun
endurreisa alpingi á Þingvelli og gera
pað sem allra-líkast alpingi forfeðra
vorra, enda pótt pað riði bág við alla
hugsanlega hagkvæmni. Svo frjáls-
ljndisleg, að mönnum pótti par kenna
sjálfræðis- og uppreistaranda.—And-
inn sem móti manni blæs, pegar
Fjölni er lokið upp, er ekki var-
hjgðar-andvari frá konunglegum em-
bættismönnum, eins og peim, er fram
að peim tíma höfðu mest um lands-
mál rætt, heldur í flestum efnum
hvassviðri æskunnar, gáfnanna, gremj-
unnar, bjltingatrúarinnar.—Isafold.
HEYRNARLEY8I LÆKNA6T EKKI
mod ábordum. því áhrif þeirrn nú ekki til þess hluta
eyrans, sem sykin er í. {>ad er ao eins til ein adferd
til ad lækna heyrnarleysi, og bad er meo meðölum
sem verka ú taugakerfi og slímhlmnor líkamans.
Heyrnarleysi orsakast af bví að himnur, sem liggja í
pípnm innaf hlustinnl. velkjast; kemur þá vinaiuða
i cyrað og heyrnin deprast. Kn lokist pípur þessar
heyrir maður ekkert. Og nema hægt sje að útrýma
sýkinní úr pípum þcssum vqrdm heyrnarlevsið var-
anlegt. I 9 tilíellum af 10 orsakast þetta af Catanh
—sem ekki er annað en sýktar slímjilmnnr.
Vjer gefum eitt hundrað dollara fyrir hvert hcyrn-
arleys's-tilfelli (sem orsakast af Catarrh], sem ekki
læknast vlð að brúka Hall’s Catarrh Curc. tfkrifld
eptir ókeypis npplýsingum til
F. J. Cheney & Co., Toledo, Ohio.
—Til fröla í öllum lyfjabúðum, 75c.
Hall’s Family Pills eru þæt beztu.
OLE SIMONSON,
mælir með slnu nýja
Scaudinavian Uotel
718 Main Stbeet.
Fæði 11.00 á dag.
paö er næstum óumflýjanlegt fyriralla ,busi
ness'-menn og konur að kunna hraðritun og
stilritun (typewriting) á þessum framfaratlma.
ST. PAUL ,BUSINESS‘-SKÓLINN hefur á-
gæta kennara, sem þjer getið lært hraðskriptina
hjá á styttri tíma en á nokkrum öðrum skóla.
Og getið þjer þannig sparað yður bæði tfma og
peninga. petta getum vjer sannað yður með
því, að vísa yður til margra lærisveina okkar,
er hafa fengið góðar stöður eptir að ganga til
okkar ( 3 ti! 4 mánuði.
MAGUIRE BROS.
93 East Sixth Street, St. I’aul, Minn.
♦♦♦♦♦♦♦«♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦«♦♦♦♦♦
♦ HEIMA-ATVINNA SU j
^ Vjer viljum fá margar fj'Hskyldur til nð starfa ?
▲ fyrir oss heima hjá sjer, annaðhvort alltaf eða T
▲ í tómstundnm sínum J>að sem vjer fáum fólki X
▲ að vinna, er fljótunnið og ljett, og senda menn X
▲ oss það, sem þeir vinna, til b«ka með böggla J
^ póstijafnótt og þaðerbúið. Góður heimatekinn X
▲ gróði- beir sem eru til að byrja sendi nafn sítt X
X og utanaskript tíl: THE STANDAHD SUPPLY X
^ CO., Dept. tí , London. Ont. ^
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
PATENTS
rPRDMPTLY SECURED
Write for our interesting books “ Invent-
or’sHelp” and “How you are swindled.”
Send us a rough skotch or modol of your
invention or improvement and wc will tell
you ttee our opinion as to whcther it ia
probably patentable. We make a specialty
of applicationa rejected in otber bands.
Higbest references furnished*
MARION & MARION
PATENT SOLICITORS & EXPERTS
Civil A Mechanical Engineers, Graduates of the
Polytechnic School of Engincering, Bachelora In
Applied Sciences, Laval University, Members
Patent Law Association, American Water Works
Association, New England Water Works Assoc.
P. G. Surveyors Association, Assoc. Membcr Can.
Society of Civil Engineers.
Officks: 1 WAaniNOTON, D. C.
t Monthkal, Oan.
(xlobe Hotel,
146 Pbincess St. Winnipeo
Gistihús þetta er útbúiC með öllumnýjasta
útbúnaði. Ágætt fæði, frí baðherbergi og
vínföng og vindlar af heztu tegund. Lýs
upp meðgas ljósum og rafmagns-klukk
ur í öllum herbergjum.
Herhergi og fæði $1,00 á dag. Einstaka
máltíðir eða herbergi yfir nóttina25ct
T. DADE,
Eigandi.
Ricliards & Bradsliaw,
Málafærslumeun o. s. frv
867 MAIN STREET,
WINNIPEG, - - MAN
Mr. Thomas H. Johnson les lög hjá
ofangreindu f jeJagi og geta þessvegna ís-
lendingar, sem til þess vilja leita, snúið
sjer til hans munnlega eða brjeflega á
þeirra eigin tungumáli.
TRJAVIDUR.
Trjáviður, Dyraumbúning, Ilurðib
Gluggaumbúning, Jyaths, Þakspón, PapP^
til húsabygginga, Ymislegt til að skreyw
með hús utan.
ELDIYIDUR OC KOL.
Skrifstofa og vörustaður, Maple strppt'
nálægt C. P. U. vngnstöðvunum, WinnipeS
Trjáviður fluttur til hvaða staðar se®
er í bænum.
Verðlisti gefinn þeim sem um biðj*.
BUJARDIR.
Einnig nokkrar bæjarlóðir og kus*
eignir til sölu og í skiptum.
James M. Hall,
Telephone 655, P. O, Box 288.
Future comfort for present;
sccmíngf economy, but buy the J
scwingf machíne with an estab- J
líshcd reputation, that g;uar-
antecs you long and satisfac-
tory servíce. i i i j* J*
rcak*)‘u,.!.yj^i
tr
ITS PINCH TENSION
TENSION INDICATOR,;
(devices for regulating; and I
showing; the exact tension) are;
a few of the features that<
emphasize the high g;radc I
character of the White.
Send for our clegant H. T.;
catalog.
White Sewing Machine Co.,;
CLEVEUN0. O.
ril sölu hjá
iW. Grundy & Co.,
Winnipeg, M»B
RJETT EINS OG AD
FINNÁ PENINGA
ER AÐ VERZLA VID
Lo BTPI I V milton,
■ ■\CLLbLbYji n, dak.
Ilann er að selja allar sínar miklu Yörubirgðir með innkaupsverði?
t>etta er bezta tækifærið, sem boðist hefur á lífstíð vkkar og það býðs1,
ef til vill aldrei aptur, slepþið því ekki tækifær'inu, heldur fylgi?
straumnum af fólkinu sem kemur daglega í pessa miklu búð. PeSS*
stórkostlega sala stendur jfir að eins um
60 daga iengur.
Ilæðsta markaðsverð gefið fyrir ull gegn vörum ineð innkaupsrerði.
Hver hefur nokkurntíma heyrt þvílíkt áður? Komið með ullina og
peningana jkkar. bað er ómögulegt annað en þið verðið ánægö
hæði með vörur okkar og verðið.
L. R. KELLY, ‘,3™.
ALLSKONAR HUODFÆRI.
Vjer getum sparað yður peninga á beztu
tegundum af allskonar nótnabókum, hljóð-
færum,svo sem
Piano, Or^ol,
13anjo, Fiolin, Manaolin o.fl.
Vjer höfum miklar birgðir af nýjum hljóðfærum tilaðrvelja
úr. Og svo höfum við lika nokkur
„Second Hand“ Oryel
í góðu lagi, sem vjer viljum gja-uan selja fyrir mjög”lágt rerð,
til að losast við þau
J. L. MEIKLE & CO.,
TELEPHONE 809. 630 MAIN STR.
P. S. Mr. H. Lárusson er agent fyrir okkur og geta íslendingar þvi snúi^
sjer til lians þegar þeir þuifa einhversmeð af hljóðfærum.