Lögberg - 09.11.1905, Blaðsíða 4

4
LOGBERG FIMTUDAGINN 9. NÓVEMBER 1905
er (?efi5 út hvem fimtudag af Thb Löobbrg
pRINTING & PUBLISHING Co.. (löggilt), að
Cor, William Ave., og Nena St. Winnipeg,
Man.—Kostar 82.00 um árið (á Islandi 6
(tr. Borgist fyrirfram. Einstök nr. 5 cts.
Published every Thursday by the Lög-
Derg Printingand PublishingCo. (Incorpor-
ated), at Cor. William Avenue & Nena St.,
Winnipeg, Man—Subscription price $2.00
per year, payable in advance. Single
copies 5 cts.
SS. IWOKNSSON, Edltor,
M. PAULSON, I!ua. Manager.
Auglýsingar. — Smá-augiýsingar í eitt-
skifti 25 cent fyrir 1 þml. Á stærri auglýs-
ingum um lengri tíma, afsláttur eftir samn
ingi.
Böstaðaskifti kaupenda verður að til-
kynna skriflega og geta um fyrverandi bú-
stað jafnfrarat. ,
Utanáskrift til afgreiðslustofu blaðsins er:
The LÖGBERG PRINTING & PUBL. Co.
P.O, Box 136., Wlnnipeg. Man.
Telephone 221.
Utanáskrift til ritstjórans er:
Editor Lögherg,
P.O.Bon 136, Wlnnlpeg, Man.
Samkvæmt landslögum er uppsögn kaups
anda á blaði ógild nema hann sé skuldlaus
þegar hann segir upp,-Ef kaupandi, sem
er í skuld við blaðið, flytur vistferlum án
þessað tilkynna heimilisskiftin, þá er það
fyrir dómstólunum álitin sýnileg sönn-
nn fyrir prettvíslegum tilgangi.
Kosningarnar vestra.
Daginn, sem blað vort kemur út,
fara fram kosningar í Alberta, öðru
hinu nýmyndaða fylki. Inrtan fárra
daga má v:enta þess, að uppkveðinn
verði kjördagur fyrir Saskatchewan.
Hinar núverandi stjórnir þessara
fylkja hafa verið við völdin að eins
síðan fyrsta September síðastk
t>að getur því varla verið um
neina óánægju að ræða enn, með
stjórnarstörf þeirra, cnda hefði mót-
spyrnan gegn þcim orðið nálega eng-
iu heíði íbúar þessara nýju fylkja
einir fengið að ráða. En það fengu
þeir ekki, því leiðtogarnir í aftur-
haldsflokknum á OttawaLþinginu,
andstæðingar Laurier-stjórnarinnar,
ltafa skipað svo fyrir, að fylgilið sitt
í hinum nýju fylkjum skyldi æsa upp
ef unt væri, hina megnustu óánægju
með sjálfstjórnarliiggjöf þeirra, sem
búin var til á síðasta alríkis þingi,
og á þeiai grundvelli Keppa móti
þessuin nýju stjórnum við þessar
kosningar. Með þessu móti vonast
þeir eftir að geta unnið Laurier-
stjórninni tjón og dregið úr vinsæld-
um hennar, sem þeim þóttu alt of
niiklar, hér í vesturlandinu, við síð-
.ustu alríkiskosningar.
m-í verður ekki neitað, að þetta
er slungið pólitiskt bragð, af leið-
toguni afturhaldsflokksins, því undir
þessu fyrirkomulagi verða ákærurn-
ar allar, og æsingarnar, á móti Ott-
awa- stjórninni, sem þar er ekki til
andsvara, í staðinn fyrir það, að
við fylkjakosningar er venja að
meðhöndla fylkismál nálega ein-
göngu en við alríkiskosningar al-
xíkismál, og standa þá pólitisku
flokkarnir jafnt að vígi til að halda
upni sókn og vörn, en hér búast
þeir við að geta grætt á því, að
gera þetta einhliða baráttu, og cr
nú komið undir skilnings þroska
kjósendanna hvort það tekst.
Mest hefir verið reynt að æsa upp
hugi manna í sambandi við þann
kafla þessara nýju grundvallarlaga
fyrir fylkin, sem skipar fyrir um
alþýðuskólana eða mentamálin. Það
cru kölluð kúgunarlög og gjörræðis-
lög, sem að Laurier stjórnin hafi
sniðið eftir ósk og.undirlagi páfa
og kirkju. Þeir vita, að þegar þetta
I og þvi um líkt er borið fram með
[ háværri frekju og hiklausum stað-
! hæfinwum, hepnast oft að æsa upp,
j sér til fylgis, ósjálfstæðar bg auð-
| trúa sálir.
Til þess að geta áttað sig á þessit
1 ináli, er áríðandi að kynna sér þann
kafla í grundvallarlögum Canada,
| sém ákveður það, í hvaða milúm
j fylkin, sem í sambandið ganga, skuli
hafa algerlega fríar hendur og hver
lagaskilyrði þeim eru sett í öðrum
málum. Þessi grundvallarlög, Thc
British North America Act., voru
búin til 1867. Þegar fyrsta fylkja
sambandið (Confederation of Pro-
vincæs) komst á . Nafn þessara
laga' er í ensku ritmáli venjulega
skammstafað með: „B. N. A.“
í grein 92 þessara laga eru talin
upp ýms mál, sem vera skulu sér-
mál fylkjanna er þau ráði algerlega
ein. Næsta greinin, 93, ákveður svo
um mentamálin, að einnig skuli þau
vera í höndum fylkjanna, en þó hafi
ekki fylkin vald til þess, með lögum
að svifta neina mannflokka, inníin
sinna takmarka, neinum hlunnindum
þeim i mentamálum, er þeir hafi að
lögum haft, þegar fylkið gekk í sam-
bandið. Þetta lagaákvæði er skýrt
og skorinort og deginum ljósara.
En látum oss nú hverfa frá þessu
um sinn, en athuga stuttlega mcnta-
málaástandið í Norðvestur lerritórí-
unum áður en þau gengu inn í sam-
bandið.
Skólalög þau,scm þar voru í gildi,
voru búin til af Regina þinginu 1901,
fyrir fjórum árum síðan. Voru þá
afturhaldsmenn þar við völdin og
Mr. Haultain forsætisráðhera. Mcð
þeim lögum eru leyfðir sérskólar,
jafnt fyrir prótestanta og kaþólska,
scm í minna hluta kunna að vera í
skólahéraði, og óska að taka sig út
úr. Svipað fyrirkomulag hafði ver-
ið áður en þessi lög voru búin til,
en fram að þeim tima höfðu klcrkar
í kabólsku sveitunum meira en hér-
aösstjórnin haft yfir upfræðslumál-
um að segja. En sárafáir höfðu
notað sér þetta sérstaka ákvæði.
Þannig var það, að í 1,360 skóla-
héruðum, sem stofnuð hafa vcrið
íram að síðasta'ári, í þessum Terri-
tóríum, hafði verið beðið um að eins
it sérskóla, ýmist af prótestöntum
eða kaþólskum,en sumir þeirra aldr-
ei verið notaðir. Og siðan nýju, á-
minstu Regina-lögin voru til búin,
hefir ekki verið stofnaður einn ein-
asti sérskóli, jafnvel þó þar sé ráð
fyrir þeim gert. Það er því svo að
sjá, sem fólkið þar, þótt sundurleitt
sé í trúarefnum, komi sér allvel
saman í skólamálum.
Vert er að geta þess um þessa
sérskóla, að þeir geta verið settir að
eins innan skólahéraðs, sem þegar
hefir verið stofnað. Getur þá minni
hluti tekið sig út úr, ef hann svo
æskir, en hann verður að öllu leyti
að hlíta skólalögum ríkisins, eftir
sem áður, bæði með kenslubækur,
kenslugreinir, kenslutíma, kennara-
prófsskilyrði o. s. frv.
Það virðist næstum fullnægja
þörfinni um þessa sérskóla, að bless-
að fólkið veit að það á þeirra kost,
ef það vill.
Mr. Haultain, stjórnarformaöur í
Regina, sem hafði búið til þcssi lög,
hafði oft látið mikið yfir sér fyrir
þau, og sýndist það ekki ástæðu-
laust, og það sagði haiin lika, þegar
tilrætt var, síðastliðinn vetur, um
væntanleg grundvallarlög fyrir hin
nýju fylki, að hann mætti ráða,
þá léti hann halda áfram þéssu sama
skólafvrirkomulagi.sem svo vel hafði
reynst. En á þeim timum voru
rniklar getgátur um það, að Laurier-
stjórnin myndi við þetta tækifæri
gefa kaþólskum mönnum ýms sér-
réttindi í mentamáium, fram yfir
prótestanta.
En þegar til kom, og sú varð
raunin á, að með hinum nýju grund-
vallarlögum er ákveðið, að hið sama
fyrirkomulag viðvíkjandi sérskólum,
sem verið hafði að undanförnu skuli
halda áfram, þá datt ónotalega ofan
vfir Mr. Háultain og aðra afturhalds
leiðtoga, því í því rnáli höfðu þeir
hugsað sér til hreifings með ákærur
gegn stjórninni.
Maður skyldi nú hafa ætlað að
Mr. Haultain, sem sjájfur hafði búið
til þessi skólalög, myndi una því all-
yel, að hans eigið sérskóla ákvæði
væri tekið upp í hin nýju grundvall-
arlög, til þess að verða í viðvarandi
gildi. En það brást með öllu. Hon-
um og flokksbræðrum hans virðist
hafa verið,fremur öllu c(ðru,umhugað
um, að klófesta eitthvert æsinga til-
eíni móti Laurier-stjórninni. En
þetta sannar ,að ekki heflr verið uin
auðugan garð að gresja, þvt neyðar-
úrræði má það heita fyrir Mr. Haul-
Itain að brúka nú þetta fyrir aðal
vopnið á móti frjálslytida flokknum
við þessar kosningar.
En hvað vill svo Mr. Haultain?
Hvað setlar hann að gera, ef hann
kcrnst til valda? Auðvitað hefir hann
oft verið spurður þeirrar spurning-
ar, en honum vill þá fremur vefjast
tunga um tönn, þegar því er að
svara. Ætlar hann að rífa niður
sin eigin skólalög og afnema sér-
skólaákvæðið? Fyrst og fremst get-
ur hann það ekki, því það cru rétt-
indi hclguð með lögum, bæði prótest-
öntum og kaþólskum, ef þcir svo
vilja, og geymd þeim um alla fram-
tíö með ákvæðinu í nítugustu og
þriðju grein B. N. A. eins og að
framan er bent á. Svo bætist það á,
að engum lifandi manni cr hin
minsta þægö í þeirri breytingu, af
þeirri einföldu ástæðu, að enginn lif-
andi maður veit til þess né finnur,
að hann líði við núverandi
fyrirkomulag nokkurn minsta
baga, en hitt er ljóst, aö þetta á-
kvæði, um möguleikann til að hafa
sérskóta, getur orðið friðarmiðill
hinn mesti, þar sem trúarbragðaæs-
ingar gætu annars gert samvinnu í
skólamálum illmögulega.
Nei, ekki vill Mr. Haultain lýsa
yfir því, að hann ætli að rifa niður
sín eigin skólalög, né heldur ganga
inn á það, að hann ætli að
vikja kaþólskum mönnum ein-
hverjum aukaréttindum, því eins
og nú stendur sitja þeir við
sama kost og prótestantar. Úr
þeim grun, sem á þessu leikur, ger-
um vér ekki neitt. Hann er líklega
sprottinn af því, að fransk-kaþólskur
maður vestra þar, sem áður hcfir
fylt flokk liberala, er nú sækjandi
um þingmensku undir Hauftains
merkjum.
En enginn flugufótur þarf að held-
ur að vera fyrir hinni getgátunni;
næg ástæða getur það verið, og er
hún sennilegri, að umsækjandi þessi
er í þjónustu C. P. R. félagsins, því
eins og kunnugt er, þá er Mr. Haul-
tain svarinn óvinur Grand Trunk
brautarinnar og hefir það leitt til
þess, að C. P. R. gefur honum ó-
trautt fyjgi við þessar kosningar.
Það eina, sein Mr.Haultain kveðst
ætla að gera, ef hann komist til
valda, er það, að fara í málaferli, til
þess að leita úrskurðar hjá dóm-
stólunum um það, hvort það sé rétt
skilið, að lagagreinin, sem til cr vis-
að í B. N. A., tryggi hinum ýmsu
trúarbragðaflokkum í framtíðinni
réttindi þau, er þeir að lögum hafa
áður fengið í fylki, scm í sambandið
gengtir. Slík málaferli niundu
standa svo árutn skifti og viðhalda
ófriði og æsinguin um langan tíma í
þessum nýju fylkjum.
Það sem Laurier-stjórninni er nú
fundið til saka er það, að hún hefir
samkvæmt þeirri grundvallarlaga-
grein, senr á hefir verið bent, á-
kveðið að þau sérskólaréttindi, sem
Mr. Haultain hafði innleitt með lög-
um sinum frá 1901, skuli viðhaldast
í framtíðinni.
]>etta er nú alt og sumt, þetta
er það sem stjórnarandstæðingar
byggja það nú á, að kalla grundvall-
arlög hinna nýju fylkja þvingunar-
lög.
Sannast að segja höfum vér aldr-
ei heyrt fyr en nú, neinn efast um
að þetta væri réttur skilningur á
hinni tilvitnuðu grein í B. N. A. Sú
grein slæddist ekki inn í þau lög af
neinni tilviljun, heldur með mjög
yfirlögðu ráði þeirra, sem stofnuðu
til fylkjasambandsins í Canada 1867.
Það væri ekki úr vegi að minna á,
að þegar deilan langa stóð yfir.út af
Manitoba skólalögunum, þá stóð ekki
á afturhaldsmönnum með að leggjp
þenna áminsta skilning í þcssa laga-
grcin, því með henni ætluðu þeir að
reyna til að viðhalda kaþólsku skól-
unum í Manitoba. En að það mis-
tókst var ekki því að kenna að
mönnum ekki kæmi saman um gildi
þessarar lagagreinar, heldur hinu,
að sérréttindi kaþólsku kirkjunnar
Iiér i Manitoba voru ekki til orðin
þegar það fylki gekk inn í samband-
ið, en voru henni veitt þar á eftir
með fylkislögum, meðan afturhalds-
stjórnin, léidd af John Norquay sál.,
var við völdin. En af þvi það voru
lög gerð af fylkisþinginu eftir að
Manitoba var komin inn í samband-
ið, þá litu dómstólarnir svo á, og
þar á meðal leyndarráð Breta, að'
sama þing heíði vald til að breyta
þeim lögum, og því stóðust, eins og
kunnugt er, Manitoba skólalögin frá
1890.
Ef til vill er vissara að taka það
fram.að sérréttindi kaþólskra manna
í Manitoba voru mjög svo ólík þeim
sérréttindum, sem nú er um að
ræða í hinum nýju fylkjum. Meðal
annars niá geta þess, að þau voru að
eins fyrir kaþólska, cn í nýju íylkj-
ununi jafnt fyrir alla. í Manitoba
var sctt nefnd kaþólskra manna val-
in af leiðtogum þeirrar kirkju, til að
annast um og ráða að öllu leyti yfir
þeirn skólum, þing og stjórn hafði
þar ekkert að segja, ekkert um hvað
var kent eða hverir kendu. Kirkjan
réði þar ein. Að eins fékk stjórnin
að afhenda þessari kaþólsku nefnd
vissa summu af fylkisfé árlega til
víðhalds þessum skóluin.
Þetta var skólafyrirkomulagið, sem
afturhaldsmenn höfðu komið á í
Manitoba og reyndu af ítrustu
kröftum að verja og viðhalda eftir
að liberalar komust þar til valda. Og
svo loksins eftir að æðsti dómstóll
hins brezka ríkis hafði dæmt kröf-
ur þeirra óréttmætar, þá reyndu
þeir að endurreisa þessa sömu ó-
hæfu með þvingunarlöggjöfinni al-
ræmdu, sem þeir höfðu á prjónun-
um þegar þá dagaði uppi, sællar
minningar og féllu úr valdasessi við |
kosningarnar 1896.
Vér treystum því fyllilega að land- j
ar vorir, sem nú eiga hlut að máli og j
taka þátt í yfirstandandi kosningum, :
beri svo skyn á þau mál, sem hér er j
um að ræða, að þeim ekki verði vilt-
ar sjónir með neinum gífuryrðum
frá þpssum niönnuin um ofbeldislög
og kúgun, sem þeir séu nú að vernda
þessi nýju fylki fyrir.
Að þekkja sögu afturhaldsflokks-
ins í þessu landi, og þó einkurn af-
skifti hans af þeim málum, sem hér
ræðir tun, ætti að nægja hverjum
einum til þess að verða ekki svo
sérlega gagnteknir þótt leiðtogar
hans kalli sig merkisbera frelsis og
fylkisréttar, og láti mikið yfir öllu
sínu pólitíska skírlífi.
Gleymska.
í ræðu þeirri, sem Hon. Mr.
Rogers hélt yfir íslendingum í Unit-
ara kirkjunni annan þessa mánaðar,
kvartaði hann sáran um það, að
Manitoba-fylki fengi ekki eins mik-
ið tillag frá Ottawa-stjórninni eins
og því bæri og væri það þannig
skammarlega sett hjá. En aftur
benti hann á, að nýju fylkin fengi
meira en þau ætti heimting á.
Þessu til sönnunar las hann upp
nokkrar tölur, en því miður gleymd-
ist honum að skýra frá því, að það
var conservatív-stjórnin, sem vigtaði
út skamtinn handa Manitoba forðum,
en liberal-stjórnin, sem kvað þó ckki
vera alt í sómanum, sem svo ríflega
lætur fé af mörkum við nýju fylkin.
Vér vitum að Mr. Rogers vildi
gjarnan hafa komið sínum íslenzku
tilheyrendum í skilning um þetta, þó
það gleymdist þegar frá svo mörgu
öðru var að segja, og því látum vér
þess getið hér.
F.n fari Mr. Rogers vestur til Sas-
katchcwan tii að hjálpa flokksbræðr-
um sínum þar, þá verður hann að
gæta þess, að láta verða komið ann-
að hljóð í sinn pólitíska strokk, J>ví
þar eru þeir nú að klaga neyðina út
af því, að Dominion-stjórnin sé að
féfletta nýju fylkin.
Núverandi ásigkoinulag Douk-
hoborza í Canada.
Hver sá, sem bregður sér snöggva
feð út í nýlendur Doukhoborzanna,
í Norðvesturlandinu, og dvelur þar
einn eða tvo daga hjá þessum þjóð-
flokki, verður hrifinn af þessu „al-
menna kristilega bræðrafélagi,“ sem
hann kemst þar í kynni við. Ef
gesturinn kemur til þorpsins þeirra
að kveldi dags, leiðist athygli hans
fljótlega að kyrðinni, sem ríkir þar
yfir öllu, og velmeganinni, sem alt
virðist bera vott um. Hann er boð-
inn hjaranlega velkominn og borið á
borð fyrir hann það bezta, sem til
er af matartagi á heimilinu. Hann
veitir því fljótt eftirtekt.hvað hrein-
lcga er um alt gengið, reglusemina,
sem lýsir sér í öllu, hvað gripirnir
þeirra líta vel út o. s. fr. Alt þetta
stuðlar til þess að hafa þau áhrif á
gestinn, að honum ósjálfrátt dettur í
hug’, að sameignarhuginyndin, s,em
Doukhoborzarnir framkvæma í verk-
inu, sé ágætt fyrirkomulag.
Og í samræðunuin við húsbóndann
á heimilinu, sé hann sameignarmað-
ur, og nágranna hans , sem koma
inti í hópum til þess að sjá og tala
við gcstinn, kemst hann að því, að
það er þeirra einlæg sannfæring að-
einstaklingurinn eigi ekki að eiga
neinar sérskildar eignir; að sumar-
kaup allra Doukhoborza, sem ekki
er þörf á að vinni heima fyrir, og
getur máske numið hundrað þ.úsund
dollurum að öllu samanlögðu, er lagt
í sameiginlegan sjóð; að hestar og
í gærmorgun.
Hann gamli Þorlákur haföi
ekki kyst konuna sína í 3
ár þar til í gærmorgun þeg-
t arhann varbúinnaö drekka
kaffiö, þá rak hann aö kerl-
ingunni rembings-koss og sagöi aö
þetta væri þaö bezta kaffi, sem
hún heföi gefiö sér í þessi síðast-
liöin 20 ár.
! ..Þaö var líka ódýrt, “ sagði
j kerling, eftir aö hafa náö sér eft-
ir nýnæmiö; ,,eg fékk 9 pd. af
þessu inndæia kaffi fyrir $1.00 og
2 stykki af ísafoldar-kaffibæti fyr-
ir 25 cent hjá Clements & Árna-
son a suöausturhorni Victor og
Sargent. “
,, Þaö er gott, “ sagði Láki, upp
með sér af kjörkaupum konu sinn-
ar. ,,Þeir hafa goöar vörur og
lágt verö, þeir ætla lfka aö hafa
haröfisk bráölega. Náöu okkur
í bita af honum.
kýr, og í sumum þorpunum jafnvel
alifuglarnir, eru hirtir og fóðraðir
í félagi. Hann fær einnig að vita
það, að þessum sameiginlega sjóði
stjórnar Pétur Verigin og ver hon-
um í þarfir sameignarmannamia.
Verigin er foringi þeirra og ásamt
með þriggja manna nefnd kaupir
! hann fyrir samlagsbúið föt og^fæði í
j stórkaupum, annað hvort að austan
leða frá Winnipeg. Allur forði
| þorpsbúanna er geymdur í sérstöku
jhúsi í þorpinu, og þar er honum
skift á meðal hlutaðeigenda á viss-
um tímum. Gestinum verður sagt
það, að enginn á ineðal Doukhoborz-
anna hefi meira að segja, eða meiri
völd en annar. Verigin sé jafningi
þeirra að öllu leyti, og sé að eins
talsmaður þeirra og annað ekki, cða
hafi orð fyrir þeim við aðra út í frá.
Þeir séu allir bræður og þeir viður-
kenni að eins einn konung, sem sé
guð á himnum.
Þannig, eða á |>essa leið, verða
þær upplýsingar um Doukhoborzana,
sem gesturinn fær. En setjist hann
aö hjá þeim, og læri vel að þekkja
þá, verður hann þess var, að þetta
cr nokkuð á aðra leið. Plann kemst
þá að því, að þessi sameign er
grundvölluð að mestu leyti á áhrifum
Verigin. Þessi áhrif eiga að suniu
leyti rót sína í andlegum yfirburðum
Iians, og eru að öðru leyti kænsku
lians að þakka og styðjast við þ^tta
hvorutveggja. Við þá, sem ekki
þekkja til, ber hann jafnan á móti
því, að hann hafi nein sérstök yfir-
ráð yfir Doukhoborzunum, en sann-
leikurinn er sá, að hann er eins mik-
iil og strangur einvaldur yfir þeim
eins og Rússakeisari hefir verið til
skamms tíma yfir þegnum sínum.
Margir eru þeir meðal Doukhoborz-
anna, sem hafa það áreiðanlega fyr-
ir satt, að Verigin sé meira en
menskur maður. Þessi oftrú á hon-
um kernur vitaskuld mest í ljós hjá
kvenþjóðinni.enda er hún aðalstyrk-
ur Verigin til þess að halda honum
í þcssuin sessi. Það heldur mörg-
um karlmanninum á meðal Doukho-
borzanna frá þvi að skilja sig úr
sameignarbandinu, að hann veit vel,
að ef hann gerir það, þá muni kon-
an hans, samkvæmt skipun Vere-
gins, skilja við hann og verða eftir
í hjörðinni. Þetta hefir komið fyrir
tvisvar eða þrisvar í Norðvestur-
landinu og orðið orsök til mikillar
úlfúðar og sundurlyndis á heimilum,
þar sem alt áður var með friði og
spekt.
Doukhoborzar þeir, sem hafa flutt
sig til Canada, hafa næstum því
undantekningarlaust verið af þeim
flokki, er heima á Rússlandi hafði
tckið Verigin fyrir foringja sinn.
Saga Doukhoborzanna ber það með
sér. að þegar næsti foringiitn þeirra
á undan þessuni féll frá, greindi þá
mjög á um hvern velja skyldi fyrir
foringja. Sá flokkurinn, sem aðhylt-
ist Pétur Verigin, flutti sig að lok-