Lögberg - 09.08.1906, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 9. ÁGÚST 1906
Viltajálmur Tell og land hans.
("Niöurl. frá sítS. bl.j
En Gessler hefir tekið eftir J>ví,
að hann faldi aðra ör í barmi sín-
um, og spyr, því hann hafi gert
J>að. Tell gengst drengilega við
(því, að hana hafi hann ætlað að
senda í hjarta harðstjórans, hefði
hitt skotið mishepnast, og kveður
sig þá mundu hitt hafa. Eyrir
Jxtta er hann tekinn fastur og ætl-
Gessler að flytja hann til aðset-
ursborgar sinnar og ætlar honum
íþar æfilanga svartholsvist.
Gessler fer nú með fangann í
böndum út eftir Vierwaldstátter-
vatninu, en þá hvessir ákaft á þá
innan úr Reuss-dalnum og lenda
|>eir í mestu hættu á vatninu og
missa kjarkinn. Til þess að bjarga
sér úr háskanum leysa þeir Tell og
láta hann stýra bátnum. Tell læt-
ur berast upp undir Axen-hamrana
og þegar hann sér sér færi, þrifur
hann boga sinn og örvar, sem
liggja í bátnum, og stekkur með
frábæru snarræði upp á klöpp und-
ir hömrunum, um leið og báturinn
flýgur fram hjá, en klífur svo upp
hamarinn.
Tell kemst þannig á undan
Gessler i nánd við borg hans, situr
J>ar fyrir honum við einstigi og
skýtur hann til bana. — Við fall
Gesslers eykst uppreistarmönnum
hugur, og telja þeir Tell sem þjóð"
hetju sina og frelsismann lands-
ins. Um sama leyti er keisarinn
myrtur af bróðursyni sinum, og
talsverð innanríkissundrung í
Austurriki, svo að litið verður af
herferðum á hendur uppreistar-
mönnum, en fleiri og fleiri fylki
slást í lið með þeim, og landið lýs-
ir sig óháð öllum erlendum yfir-
ráðum.
Auk þess efnis, sem hér er lýst,
er í leiknum skýrt stuttlega en
greinilega frá ýmsum öðrum af
byltingarmönnunum og ýmsum at-
burðum, sem gerast samtímis, og
or þar öllu lýst með skýrum og
snildarlegum dráttum,eins og vant
er hjá Schiller.
Leikritið er ekki langt, 5 frem-
ur stuttir kaflar (þættir) ,sem
komast fyrir á 124 bls. i 8 bl. broti,
en það er frá upphafi til enda
samfeldur lofsöngur ættjarðarást-
ar, frelsis og fegurðar, þrungið af
„rómantik“ og háum hugsjónum,
manngildi og sjálfstæði; samstilt-
ur, yndislegur óður alls þess, sem
göfugast er í mannssálinni og feg-
urst og tignarlegast í náttúrunni.
Eg man varla eftir að nokkur leik-
hússýning hafi tekið mig njeiri
töfratökum en byrjun 5. þáttar í
“William Tell“, þar sem bændurn-
ir safnast saman í Altdorf, eftir að
frézt hefir af vígi Gesslers, og á-
hlaupum á ýmsar borgir konungs-
manna. Söngur og fagnaðaróp og
tónar veiðihorna og Alpahorna
hljóma og endurróma í þessu
bergmálsríka fjallalandi, meðan
karlar og konur, börn og gamal-
menni hjálpast að til aö rífa harð-
stjórnarbælið niður.svo ekki standi
þar steinn yfir steini; en; bálvitarn-
ir á fjallahyrnunum bera þann
fagnaðarboðskap út yfir héruðin,
löndin, já, alla veröldina, að ætt-
jörðin elskaða sé aftur orðin
frjáls. Engin þjóð í heimi á skýr-
ari og ógleymanlegri mynd af
stærsta og dýrðlegasta augnablik-
inu i sögu sinni. Enda svíkjast
ekki Svisslendingar um að endur-
nýja þessa mynd fyrir sér. Hvert
einasta ár er “Wilhelm Tell“ leik-
inn í Altdorf, ekki einungjs fyrir
dalbúana,heldur fyrir alla þjóðina,
,sem sækir þangað til að sjá og
taeyra þennan dýra ættjarðaróð-
leik, og sýna hann og kenna börn-
um sínum. — Aldrei þreytast þeir
á að horfa á hann.
Schiller reit “Wilhelm Tell” á
árunum 1796—1804 þá tæplega
hálffimtugur að aldri (fæddur
1759). Sex ár hafði hann ritið í
smíðum, svo menn viti, og þrisvar
ferðaðist hann um Sviss áður en
hann lyki við það, og kynti sér ná-
kvæmlega land og sögu. Hve.t
einasta örnefni kring um Vier-
vvaldstáttervatnið hefir hann þek':,
og.alt, sem þar er til fagurt og
einkennilegt — og það er margt —
hefir hann tekið með, of’ð það
saman við atburðina og sungið
það ásamt sögunni sjálfri iun i
hug og hjarta alls hein sms —
sungið athygli fjarlægra þjóða að
^essum stöðvum, með slík 1 tóíra-
afli, sem listin á hæsta stigi heíir t
vængjum sínum og hörpu sinni.
Hann hefir kent öllum heiminum
að elska þessar stöðvar - og
engar stöðvar í víðri vt.’llc eru
Iiklega jafnmörgum kærar —
En Schiller hefir ort meii.t um
Alpafjöllin en þennan eina leik,
þótt hann auðvitað sé það stærscta.
Smákvæði hans urn fjöllin, svo
sem „Bergslied", „der Alpenjá-
ger“, „der Schutz“ o. fl., eru
sannir gimsteinar og á vörum
allra ljóðvina. Það mætti því með
sanni kalla hann einn af feðrum
Alpafrægðarinnar. Þ’essi hrika-
fagra fjallanáttúra átti við anda
hans. Það var eins og „útlaginn
frá Stuttgart“, hinn fyrirlitni og
félausi, fyndi ekki anda sinum frið
og svölun, nema í sambúð við eitt-
hvað það, sem hafið væri yfir það
algenga, eins og þessi fjallanátt-
úra, þar sem unaður og skelfing
blandast saman,bros og glott mæta
auganu i sömu andránni, og tign
hins hæsta og fegursta ber ægis-
hjálm yfir það kuldalega og
skuggalega; þar sem drengskap-
ur, frelsisþrá og föðurlandsást eru
mönnum meðfæddar og lifið krefst
karlmensku, áræðis, snarræðis og
fyrirlitningar fyrir dauðanum. 1
slikum heimi dvaldi andi skáldsins
langdvölum, og ef til vill hefir sú
umgengni gefið honum vöxt, svo
hann að lokum bæri höfuð og herð
ar yfir aðra menn— yrði tröll með
tröllum. Annað andans stór-
menni, sem einnig hóf sig hæst,
þegar hann kom í Alpaþrengslrn,
var Byron.-------
Þ’egar sólin fór að hækka á lofti,
varð nógu heitt, — svo heitt, að eg
að lokum blessaði sólseglið, sem
var spent út yfir efra þilfarið
framan og aftan við reykháfinn.
Enginn vindblær bærðist, svo
vatnsflöturinn var spegilsléttur og
skínandi bjartur, og yfir honum
og fjöllunum skein sumarhimininn
hár og heiður, og maður andaði að
sér hreinu og hressandi fjallalofti,
hálf-suðrænu, hálf-norrænu. Iiá-
sigldar skemtisnekkjur sigu hægt
áfram undir mjallhvítum voðum,
og spegluðu sig í vatninu, en ára-
glam hevrðist upp undir ströndun-
um hér og þar; glitraði þar á brot i
landsskaganum, sem var báran út
frá róðrarskelinni. Frá báðum
bliðum ómuðu bjöllur hjaröanna,
eins og hátíð'legt klukkuspil í fjar-
lægð. — Það var morgunljóðiö
ofan úr fjallahlíðunum. Báturinn,
sem var með björtum, skrautleg-
um sölum og stórum, vel skygðum
gluggum bæði yfir og undir þilj ->
um, buslaði áfram með hjólunum
og spyrnti vatninu bvítfreyðandi í
breiðri straumröst aftur undan sér.
Farþegar voru fáir fyrst, en þeim
fjölgaði smátt og smátt á hverri
viðkomustöð.
Við fórum fyrir framan fjörð
þann, sem liggur úr vatninu inn að
kapella, sem er bygð á klöppinni,
sem Tel.l stökk upp á, þegar hann
flúði úr bát landsstjórans j storm-
inum; eru þar málaðar á veggina
myndir af atburðum úr sögu Tells.
Skamt inni í dalnum frá vatnsend-
anum liggur Altdorl, þar sem
„kraftaverkið“ skeði, þegar Tell
skaut eplið af höfði sveinsins. Á
miðtorgi þorpsins stendur stand-
mynd af Tell með boga sinn og
örvar, og leikhús hefir verið bygt
þar, þvi nær eingöngu fyrir hið
fræga skáldverk Schillers, sem
þorpsbúar leika sjálfir — og lifa í
alla sina æfi.
■ Eimskipið lagði að bryggjunni i
Fluelen; þar komu ferðamenn
sunnan af Italiu á móti okkur og
tóku sér far með okkur aftur
norður eftir. Á leiðinni til baka
var tækifæri til að renna augunum
aftur og enn þá einu sinni yfir
þessar frægu og fögru stöðvar. En
þegar kom norður fyrir Brunnen,
lagði þunn árdegisþoka sig yfir
vatnið og byrgði alla útsýn. Tjald-
ið var fallið. Náttúran hafði ekki
meira til að sýna mer að þessu
sinni. Nú átti allur sá ríkdómur,
sem eg hafði séð síðustu klukku-
stundirnar af fögrum og þráðum
myndum, að búa sér ógleymanleg-
an bústað í huga minum. Eg gekk
ofan í salinn undir þiljum niðri,
lagði minn elskulega eigin-líkama
upp á flauelssófa, lokaði augunum
og reyndi að seiða fram í huga
rnínurn myndir alls þess, sem eg
hafði séð, en tókst það ekki þá
eins vel og oft síðan.---
í héraði þessu sameinast þrent
merkilegt. Það er náttúrufegurðin,
mannvirkin og fortiðarminning-
arnar. Náttúrufegurðin er alt af
söm við sig. Hún er sameiginleg
eign a.llra, sem vilja opna augun
til að njóta hennar. Mannvirkin
lúta aðallega að samgöngu, og
það eru torfærurnar og samgöngu-
þörfin, sem hefir knúð þau fram.
Gotthard-brautin er eitthvert
merkilegasta samgöngumannvirki
heimsins, öll í heild sinni, en þó
einkum göngin í gegnum St. Gott-
hardt-fjallíð sjálft, sem eru fullar
tvær danskar mílur á lengd, en
liggja langt fyrir sunnan þessar
stöðvar. Brautin er að vísu eign
fleirj þjóða; en það eru Svisslend-
ingar sem mest hafa til hennar
lagt og mest að henni unnið, svo
hún má með réttu kallast þjóðar-
eign og þjóðarsómi.
Fortíðarminningarnar eru þar á
móti upprunaleg og arfgeng eign
þjóðarinnar einnar, og það er fyr-
ir sérstakar ástæður að þær eru
orðnar fleiri manna eign, eða rétt-
ara sagt, alþjóðaeign. Svisslend-
ingar hafa einkis í mist fyrir það.
Útlendingar geta að eins notið
þeirra með þeim, en aldrei tekið
þær frá þeim. En ekki er það að
furða, þótt þeir haldi í heiðri
minningu þess manns, sem hefir
opnað augu þeirra og alls heims-
ins fyrir því kærasta og dýrmæt-
asta, sem þeir áttu til.
ísland á nóg af fortíðarminn-
ingum og söðustöðvum, sem við
þekkjum og við unnum sem höf-
um alist upp við sögurnar frá
blautu barnsbeini, en sem ö.llum út-
lendingum er enn þá grafinn fjár-
sjóður eða skygðir gimsteinar,
l.þó þeir eitthvað þekki til þeirra.
nxen-vegur (Axenstrasse) eftir j 1>að kostar meira en nieðal þrek
þeim miðjum, höggvinn inn í j og fyrirhöfn að læra svo mál okk-
hamrana hátt yfir vatninu. Víða j ar og lesa svo fornbókmentir okk-
slútir bergið fram yfir veginn og|ai’ útlendingur verði ástfang-
sumstaðar standa bergsúlur fram-
Kussnacht, þar sem aðsetursborg
harðstjórans stóð og þar sem hann
var veginn, og lögðum við að landi
i Vitznau; þaðan liggur járnbraut-
in upp á Rigí. Þegar þaðan. er
farið, virðist svo sem maður stefni
á samfelda strönd, þvi sundið inn i
næsta hluta vatnsins opnast eins
og leynidynþegar að því er komið,
og skipið skríður milli fjalla, sem
ganga fram að sundinu beggja
megin. Eftir að inn kemur úr
sundinu, rýmskast vatnið aftur og
fögur héruð blasa við á báðar
hendur. Bygðinni hallar allri nið-
ur að vatninu og bændabýli gægj-
ast allsstaðar fram úr þéttum
skógum og grænum ekrum. Næsti
viðkomustaður var á tanganum
niður undan þorpinu Seelisberg.
Þar sunnan á tanganum blasti
við þingstaðurinn forni, Rutli, sem
er fagur vangur með hömróttri
hlíð fyrir ofan og þéttum skógi.
Þar strengdu fulltrúar fylkjanna
heit sin og þeir aðrir, sem fundinn
sóttu, þegar uppreistin var hafin.
Svisslendingum er sá staður álíka
kær og Lögberg er okkur. Ár-
lega er farið þangað með mörg
hundruð skólabarna til að sýna
þeim þessar sögulegu stöðvar, og
skýra fyrir þeim hvað þar hafi
gerst.
Skamt frá Rutli er Schillersteinn-
inn. Það er laus fjalladrangur,
sem stendur frammi við vatnið og
er framhliðin sléttuð dálitið af
mannahöndum og höggvið 4 hana
nafn skáldsins. Það var gert á 100
'ára fæðingardegi hans. Þessi nátt-
úruminnisvarði er einkennilegur
og vel valinn handa elskhuga
fjallanáttúru, og dregur miklu
meira að sér athygli manna en
standmyndir Schillers, sem standa
nú orðið i hverri stórborg um alt
Þýzkaland, — og eru hver annari
ólikar.
Beint þar gagnvarr og hinumeg-
in vatnsins er þorpið Brunnen, þar
sem hin sameinuðu, frjálsu fylki
héldu þing sin, eftir að skipulag
fór að koniast á stjórn þeirra.
Innan við Brunnen kemur mað-
ur í þriðja og insta vatnshlutann,
sem er lika hinum fyrri næsta ó-
likur og stefnir öðruvisi en þeir.
Sá vatnshluti er luktur geisiháum
fjöllum á því nær alla vegu, sem
ganga snarbrött niður að vatninu.
Fyrir vatnsendanum gengur Reuss
dalurinn upp á milli fjallanna og
liggur St. Gotthard-vegurinn og
járnbrautin, inn eftir honum endi-
löngum. Að vestanverðu eru Úrí-
alparnir, og er Úrí-Rothorn þar
bæst og jökli þakið, en fleiri háir
tindar i grendinni og sumir meðal
hinna frægustu í Alpafjöllunum, t.
d. Tödí og Wingállen o. fl. Allar
tindaraðirnar stefna saman að St.
Gotthard eins og miðdepli.. — Til
vinstri handar, þegar inn 'eftir er
farið, eru þverhniptir hamrar nið-
ur að vatninu. Það eru Axen-
flugin, og liggur hinn nafnfrægi
Axen-vegur
an við vegarbrúnina, sem ná upp í
bergið fyrir ofan, og liggur þá
vegurinn gegrí um hellinn, eins og
í hinum fegurstu súlnagöngum
(Arcade). Frá vegi þessum er af-
bragðs útsýni yfir vatnið og til
fjallanna hinum megin, og gera
því margir sér ferð þangað að eins
til að ganga eftir veginum milli
Brumttn og Fluelen, sem stendur
við vatnsendann. Neðar í hömrun-
um liggur Gotthard-járnbrautin,
mestmegnis i jarðgöngum, en kem-
ur þó sumstaðar fram úr berginu.
ar, að
inn af þeim; enda eru dæmin fá
til þessa dags, og verða það að
likindum, unz þessar auðugu nám-
ur verða gerðar þeim aðgengi-
legri. Það er ekkert áhlaupaverk
að semja söguleg skáldverk,syngja
líf og anda í löngu liðnar aldir og
töfra fram gleymda og hálf-
gleymda atburði úr gröfum sínum
með þvi lista afli, að allir lifandi
menn taki þátt í sorg þeirri eða
gleði, cr í þeim felst. Það er ekki
heiglum hent að fá,st við slíkt, og
það er ekki oft, varla nema einu
sinni á æfi heimsins, sem útlendir
snillingar vekjast upp til að gera
það, eins og í Sviss. En einmitt á
þann hátt verða þó augu manna
Undir miðjum hömrunum er Tells- bezt opnuð. Walter Scott dró at-
hygli alls heimsins að þjóðarminn-
ingum og þjóðlífi Skotlands, um
leið og hann opnaði augu Skota
sjálfra fyrir þjóðerni sinu. Topelí-
us hefir gert það sama fyrir Svía
og Finna í „Sögum her,læknisins“,
Zienkiewiczs hefir gert það fyrir
allar kristnar þjóðir með „Quo
vadis“ o. s. frv. Og Schiller gerði
það fyrir Svisslendinga með Vil-
hjálmi Tell. Enginn hefir enn þá
orðið til þess að gera það fyrir
íslendinga; það verk er enn þá
óunnið. En það verður unnið fyr
eða síðar — af íslendingum sjálf-
um eða einhverjum öðrum. „Róm-
antíkin“ er i útlegð nú sem stend-
ur í heimi listarinnar ;en hún verð-
ur aftur kölluð til valda áður
langt líður — í einhverri mynd,
því heimurinn getur ekki án henn-
ar verið. Og þá leggur ísland til
efnið í ný skáldleg stórvirki.
Hversu innilega mundi ekki
okkur þykja vænt um það, sem
elskum Island, sögu þess og feg-
urð, ef við vissum og sæum að all-
ur heimurinn ynni þvi með okkur
— ef við sæjum stóra^skara ferða-
manna koma árlega i pílagríms-
ferðir til héraðanna, þar sem
Njála, Egla, Vatnsdæla, Laxdæla
eða einhverjir katlar Sturlungu
hefðu gerst? Og sæjum smátt og
smátt rísa upþ minnismerki löngu
liðinna atburða á sögustöðvunum
fyrir auð, sem borist hefði inn í
landið á höndum göfugra vina ut-
an úr heiminum. Og mundi ekki
ást okkar sjálfra á minningum
okkar og rækt okkar við þær auk-
ast um leið? Þjóðernistilfinningin
glæðast? Þjóðarmetnaðurinn fær-
ast í aukana? Mundi ekki geta
farið svo að lokum, að þeir, sem
heimsæktu okkur til að njóta gam-
alla minninga, sem fagrar listir
hefðu endurfætt, sæju annað um
leið, sem þeir ekki áttu von á, og
nýr orðstír Islendinga bærist út
um heiminn ásamt hinum gamla.
— Jú, því ekkert hefir annað eins
undraafl til að halda þjóðum og
kynbálkum saman og hvetja þær
til að hefjast handa, eins og hinar
sameiginlegu minningar. Framtíð-
in er reikular vonir og háleitar
hugsjónir. .Samtiðin er strit og
stríð, sem misjafnlega gengur. En
fortíðin er óraskanleg, óumbreyt-
anleg, því hún byggir á hinu heil-
aga fjalli sinna eigin dýrmætu
minninga, — minninga, sem allir
geta elskað og heiðrað, og sem eru
sameign og óskiftur arfur.
Rvik, i janúar 1096.
------o-------
Magaveiki og harðlífi.
Enginn þarf að búast við að
geta haft góða meltingu ef innýfl-
in eru í ólagi. Mrs. Chas Baldwin,
Edwardsville, 111., segir: „Eg
þjáðist af langvarandi hægðaleysi
og magaveikindum í mörg ár, en
Chamberlain’s Stomach and Liver
Tablets læknuðu mig.“ Því skyldu
menn ekki kaupa þetta meðal til
þess aö lækna sig með að fullu.
Verð 25C. Fæst hjá öllum lyfsöl-
um.
Thos. H. Johnson,
Islenzkur lögíræBlngur og m&lfc-
fsrelumatSur.
Skrifstofa:— Room 83 Canada Ltftf
Block, euCaustur homl Portage
avenue og Maln st.
Utan&skrift:—P. O. Box 1S«4.
Telefön: 423. Wlnnipeg, Man.
H. M. Hannesson,
islenzkur lögfræðingur og mála-
færslumaður. Skrifstofa:
ROOM 412 McINTYRE Block
Telephone 441*
Dr. O. Bjorn»on,
| Office : 650 WILLIAM AVE. TEL. 89 £
Office-tímar: 1.30 til 3 og 7 til 8 e, h. J
House : 6ao McDermot Ave. Tel. 4300
wvO
Office: 650 William ave. Tel, 89 *
Hours : 3 to < & 7 10 8 P.M,
Residehce : 6zo McDermot «ve. Tel.4300 ‘
WINNIPEG, MAN.
Dr. G. J. Gislason,
Meöala- og (Jppsknröa-Iœknlr,
Wellington Block,
GRAND FORKS, - N. Dak.
Sérstakt athygli veitt augna, eyrna
nef og kverka sjúkdómum.
Dr. M. nalldorson,
PARK RIVER. N. D.
Er att hitta ft hverjum miðvlkudegi
I Grafton, N.D., 8rá kl. 6—6 e.m.
I. M. Cleghora, M D
læknir og yflrsetumaður.
Heflr keypt lyfjabútSina ft Baldur, ogr
heflr þvl sjálfur umsjðn ft öllum meB-
ulum, sem hann lwtur frá sér.
Elizabeth St.,
BAI.DUH, - MAN.
P.S.—Islenzkur túlkur vlö hendlna
hvenær sem þörf gerist.
A. S. Bardal
selur líkkistur og annast
um útfarir. Allur útbún-
aOur sá bezti. Ennfrem-
ur selur hann allskonar
minnisvarOa og legsteina
Telephone 3o8
Páll M. Clemens,
byffgingameistari.
Baker Block. 468 Main St.
WINNIPEG Phone 4887
M, Paulson,
selur
Giftingaleyflsbréf
iHititiö eftir
— þvi að —
Eúdu’s Bugoíngapapplr
neldur húsunum heitumj og varnar kulda. Skrífið eftir sýnishorn-
um og verðskrá til
TEES & PERSSE, LLR-
áGENTS, WINNIPEG.
Stærsta Skandinavaverzlunin í Canada.
Vér óskum eftir viðskiftum vðar. Heildsala og smásala á innfluttum, lostaetun?
raatartegundura. t. d.: norsk KKKogKKKK spiksíld, ansjósur, sardínur, fiskboll-
ur, prímostur, Gautaborgar-bjúgu, gamalostur, rauö-sagó, kartöflumjöl og margskon-
ar grocerie-vörur
The GUSTAFSON—JONES Co. Limited,
325 Log-an Ave. 325