Lögberg - 09.08.1906, Blaðsíða 4

LOGBERG fÍMTUDAGINN 9. ÁGÚST 1906

er geflS út hvern flmtud«« af The
Logberg Printing & Publishlng Co.,
(löggilt), aS Cor. William Ave og
Nena St„ Winnipeg, Man. — Kostar
$2.00 um árið (á íslandi 6 kr.) —
Borglst fyrlrfram. Einstök nr. 0 cts.
Published every Thursday by The
Lögberg Printing and Publishing Co.
(Incorporated), at Cor.William Ave.
& Nena St., Winnipeg, Man. — Sub-
■cription price $2.00 per year, pay-
able in advance. Single copies 5 cts.
S. BJ6RNSSON, Edltor.
• M. PAULSON, Bus. Manager.
• Auglýslngar. — Smáauglýstngar i
eitt skifti 25 cent fyrir 1 þml.. Á
stærri auglýsingum um lengri tima,
afsláttur eftir samningi.
Bústaðaskifti kaupenda verður að
tilkynna skriflega og geta um fyr-
verandi bústað Jafnframt.
Utanáskrift til afgreiðslust. blaðs-
Ins er:
The LÖGBERG PRTG. & PUBL. Co.
P. O. Box. 136, Winnipeg, Man.
Telephone 221.
Utanáskrift tii ritstjórans er:
Editor Lögberg,
P. O. Box 136. Winnipeg, Man.
Samkvæmt landslögum er uppsögn
kaupanda á blaði óglld nema hann
sé skuldlaus þegar hann segir upp.—
Ef kaupandi, sem er i skuld við
blaðið, flytur vistferlum án þess að
tilkynna heimilisskiftin, þá er það
fyrir dómstólunum álitin sýnileg
sönnun fyrir prettvíslegum tilgangi.
Danmerkurför íslenzku al-
þingismannanna.
' ViStökurnar í Kaupmannahðfn.
Islenzku alþingismennirnir, sem
danska stjórnin og ríkisþingið
bauð til Danmerkur í sumar, komu
til Kaupmannahafnar með gufu-
skipinu „Bothnia“ hinn 18. Júlí-
tnánaðar síðastl.
Er þeir stigu á land vjð toll-
búðina í Kaupmannahöfn voru
þar fyrir, til að taka á móti þeim,
meðal annarra, ríkisráðsforsetinn
danski og forsetar og varaforsetar
ríkisþingsins.
Er „Bothnia“ lagði að landi
blakti íslenzka fálkaflaggið á báð-
um siglum, en danski fáninn á
stöng í afturstafni. Er alþingis-
mennirnir stigu á land heilsaði
mannþyrpingin þeim með marg-
teknu húrra-hrópi.
Ríkisráðsforsetinn og forsetar
ríkisdagsins buðu gestina vel-
komna ; nafni stjórnar og þings.
Alþingismönnunum var nú ek-
ið til hótells þess er kallað er
„Kongen af Danmark“ og áttu
þeir að hafa þar aðsetur á. meðan
þeir væru í Kaupmannahöfn.
I fremsta vagninum ók ríkis-
ráðsforsetinn með forseta hins
sameinaða alþingis, Eirík Briem,
prestaskólakennara, við hlið sér. I
næsta vagni þar á eftir óku þeir
Hannes Hafstein, íslandsráðgjafi,
og forseti landsþingsins danska.
Fyrri part dags, hinn 19 .Júlí-
mánaðar, var alþingismönnunum
stakt virðingarmerki er Islandi
væri sýnt, alveg einstætt í sögu
landsins, og menn vonuðu að
heimboðið mundi í framtíðinni
hafa allmikla þýðingu. Sagðist
hann í nafni alþingis íslendinga
lýsa yfir einlægu þakklæti fyrir
heimboðið, og bað guð að blessa
konung og drotningu, ættfólk
þeirra, þing og stjóm.
Jafnskjótt og Briem hafði lokið
ræðu sinni kváðu við hornahljóm-
ar frá veggsvölum veizlusalsins.
Vrar það velkomanclaminni gest-
anna er leikið var, danskt kvæði
ort í tilefni af hátíðahaldi þessu.
Á milli þess sem leikið var nú á
hornin flutti Dr. Edv. Holm, pró-
fessar, ræðu um ísland. Byrjaði
prófessorinn á því, að taka fram
hve mikil áhrif hin fjarlæga ey í
úthafinu hafi haft á hið andlega
líf dönsku þjóðarinnar. íslenzku
bókmentirnar, — hinn stóri skerf-
nr, sem ísland hafi lagt fram í
þarfir heimsmenningarinnar —,
hafi haft mjög mikil áhrif á bók-
mentastefnu Dana, fyrst 0g fremst
fyrir munn þeirra Oehlenschlág-
ers,Grundtvigs og Rasks. Fór pró-
fessorinn síðan mjög nákvæmlega
út í það að skýra þetta með ýms
titn dæmum. Jafnframt þvi að
benda á þessa hlið sögunna • hina
biórtu hlið, gat hann einnig um
skuggana, hörmungarnar frá nátt-
úrunnar hendi, sem dunið baía
)f.r landið og þjóðina á liðnum
óVum. Hann mintist og ? syr.b.r
e<;:veldisins gagnvart Islanu, og
hversu það hefði, þrátt fyrir { að
þc meiningin ekki liefði ver.ð s.i
r '.'jandi að gera landinu ilt eiu,
l.amlað öllum framförum þess og
þrifum. En svo birti aftur yfir
Með fáum orðum lýsti ræðumaður
íslandi, eins og það er nú á dög-
um, benti á framfarirnar í ölU'.tn
grtinum, sem vöxtur og viðgang-
ur sjálfstjórnarhugmyndarni nat
hefði af sér leitt, og endaði með
þessum orðum:
„Vér lýsum yfir fullkom.iust 1
viðurkenningu fyrir skerf þann,
sem ísland hefir lagt til menmrg-
atsögu vorrar. Vér lýsum yfit
íullkomnustu samhrygð vorri víit
hörmungunum, sem land og þjóð
hefir orðið að þola, og inni'egri
gleði yfir því framfaraskeiði, sem
þjóðin nú er komin á. Mót.,' ,ð-t
af) IsJands er nú styrkara orðO.
Vér óskum að framfarir þess
blómgist og blessist í framtíðiuni."
Þessi veizla var að eins byrjun-
in á fagnaðar-viðhöfninni. I rúma
viku voru þeir gestir Dana, V-
lenzku alþingismennirnir, áður er>
þeir sneru aftur heim á leið.
Allir réttsýnir menn og óh'ut-
drægir, sem Islandi unna, v.enta
sér góðs eins af þessari kynnisfor
veldismenn þeir, er eigi eru stjórn mönnum dumunnar, hefir verið einn hinn merkasti íslendingur er
inni áður beinlinis óvinveittir, á- sundrað og þingið leyst upp, af Island ól, á öldinni sem leið, kvað
samt öðrum flokkum, er líkri því að stjórnin gat ekki þolað að- ' upp um landið. Eg hefi minst á
stefnu fylgja, snúast öndverðir gerðir þess, Enda þótt stjórn- þetta áður við svona tækifæri.
gegn keisara. | inni væri eigi með öltu vorkunn- j Það var Konráð prófessor Gísla-
Láti keisarinn og fylgismenn arlaust þó hún sliti þinginu eins son. Hann var þá i ICaupmanna-
hans aftur á móti undan og slaki' og vér höfum áður gert grein fyr-
til við uppreistarmenn, er ekki ir, .lítur þjóðin á það sem beint
annað sýnna, heldur en uppreist- 1 gjörræði, og réttindabrot gagnvart
armenn skoði það sem ótvírætt (seL °S er ÞV1 ekki aö kynja, þegar
óttamerki og verði enn æfari en bað bætist ofan á margra
áður, og hyggi á það eitt að velta , fjandskap við stjórnina
alda
að til
keisara af stóli, en strádrepa alla
helztu styrktarmenn hans.
Uppreistarmenn hafa nú komið
á öðru allsherjar verkfalli þar í
í landi, áþekku því sem varð þar í
vetur sem leið. Af afleiðingum
fyrra verkfallsins, þar sem öll
verzlunarviðskifti og samgöngur
hættu, er auðsætt hvað í vændum
muni vera nú, ef framhald verður
á þessum samtökum.
Lífatkeri stjórinnar, herinn, er
sýnilega að snúast frá henni. f*að
er alt af að koma betur og betur í
ljós hve margir eru þar hlyntir
uppreistarmönnum, en fylgja yfir-
boðurum sínum sárnauðugir. Fjöl-
mikils muni draga.
„Ef þjóöiii batnar þá batnar
landið.“
Rœöa um ísland, flutt í Wir.nipeg
2. Agúst 1906, af Jón Jóns-
syni frá Sleöbrjót.
Herra forseti!
Háttvirta samkoma.
Eftir ósk íslendingadagsneínd-
arinnar ætla eg að tala hér nokkur
orð um ísland, um „nafikuuna
höfn, og var á gamalsaldri. Hann
skrifaði skólabróður sínum á ís-
landi, og var að segja honum live
mikill munur væri nú á að sitja í
stórborginni í hlýjum ofnhita,
standa á mjúku gólfteppi, hafa öll
lifsþægindi og skemtun af að
horfa á alla stórstaðardýrðina, eða
að berjast við ís og eld heima á
Islandi og stríða úti í ofviðrum 0.
s. frv. En svo bætti hann við:
„En samt elska eg ísland, hefði
helzt viljað bera þar beinin liefðu
ekki forlögin hagað því öðruVisi,
og eg hefi sterka trú á framtíð
þess.þ ví ef þjóöin batnar, þá batn-
ar þá batnar landiö.“
Þessi orð greiptu sig inn í hug
minn og hjarta og eg vildi óska,
að þau greyptu sig inn í hvern ís-
landið, sem lífið oss veitti“. — Eí (lenzkan hug og hvert íslenzkt
mér þætti það ekki of óvirðulegt hjarta, því það felast í þeim miklu
orð, þegar ættjörðin min á i blut,
margar herdeildir hafa 'nrifsað til þá hefði eg sagt, að það væri eins
sín vígi og ramgjöra kastala, virt
að vettugi skipanir yfirboðara
sinna, snúið byssuhlaupunum að
foringjunum og skotið þá niður
hrönnum saman. Fangelsi liafa
og að setja mig í gapastAk að
setja mig hér í þessi spor í dag.
Eg hefi svo oft talað um {ictta
eftii áður, og margir mér snjallati
menn, sem rætt hafa um þið frá
verið brotin upp og föngum slept^öllum hiiðum. Eg vona þvi yður
lausum; og þó sumum kynni „að þyki það ei nema eðlilegt J-ó cg
þykja það þjóðfrelsi nóg, er þjóf-j hafi lítið nýtt að segja. Eg hef:
arnir brugðu á leik“, þá er það ekki andagift skáldanna,eða tungn
ekki nema eðlileg afl«iðing af öllu j .ak ræðusnillinganna, til að sýna
uppþotinu og æsingunum i land- vður ísland, eða hina ís'.-.uAu
inu, og hins vegar hafa fangelsis-: þjóð, í nokkurs konar andlegum'að verða að fjörtjóni gripunum og
meiri stjórnhyggindi en i margra
dáJka löngum blaðagreinum, sem
meira og minna eru þrungnar af
flokksgremju. Og mér er gleði í
að segja það hér á þessum stað og
þessari stundu, sem við höfum
helgað Islandi og hinni íslenzku
þjóð, að landið er að batna, af
þvi þjóðin er að batna. Eg býst
við að sum af yður kunni að
hrista höfuðið yfir því, að eg skuli
segja þetta, á sama tíma sem yfir
þjóðina dynji harðindi, sem ætli
dyrnar þar opnast fyrir fjölda
saklausra manna, sem hneptir hafa
verið i varðhald fyrir grun einn.
Fyrir nokkru síðan stærði Rússa
stjórn sig af því, að hún væri viss
hyllingum. Þér verðið þvi að ve-a ^ mönnunum og efnatjóni.
nægjusöm, og láta yður lynda þó 'háttvirtu tilheýrendur, það
eg tali við yður um lan J ;i cg
þjóðina, eins og við gerðu.n heima
þegar við sátum i notalegri sveita-
urn, að níutíu hundruðustu af öll- J stofu og ræddum um hagi latids
um hernum væru sé trúir. Óræk og lvðs,
sönnun fyrir hinu gagnstæða kom um dagsins stríð, og framfaravon-
haJdin stórkostleg veizla í hátíða-
sal háskólans. Auk hinna íslenzku
heiðursgesta var þar saman komið
margt stórmenni, t. d. alt konungs
fólkið danska. allir þingmenniriiir
dönsku og mikill fjoldi danskra
cmbættismanna.
Christensen ráðaneytisforseti
hauð þá gestina velkomna. fyrir
hönd stjómarinnar, og.Thomsen,
l islenzku þingmannanna.
------0------
Syrtir að á Riisslandi.
í ljós núna fyrir helgina, þar sem
samtæk uppreist var hafin af her-
liðinu í þrem heJztu herköstulum
landsins, Sveaborg, Cronstadt Re-
val og Viborg, og mörgum fleiri
stöðum. Er svo að sjá, sem sjó-
herinn sé enn ótryggari en land-
herinn. Skipshafnarmenn herskipa
skjóta foringja sina unnvörpum
og ná skipunum á sitt vald. Her-
skip eru send brott af uppreistar-
svæðinu, þess eins vegna, að
stjórnin vantreystir áhöfn þeirra
og býst við að skipverjar muni
veita uppreistarmönnum lið frem- þjóðlífi, má rekja gegn um a'la
En
eru
fleiri lönd, enda margfalt frjósam-
ari lönd en ísland, sem hungur og
harðrétti þjáir. Hvaða land er nú
meira lofað en Japan? Hvaða
um endurmintii'igarnar,' þjóð borin meira lofi en Japanar
fyrir harðfengi og hyggindi? Þó
Eg veit ei hvort orð mín'er þar hungur hjá þjóðinni,nokkr-
írnar.
og hugsun um ísland eiga samtil-jum hluta hennar, svo aðrar þjóðir,
í hjörtum yðar allra. j þar á meðal Canada, hlaupa undir
bagga svo fólkið falli eigi úr
hungri. Hvaða land er frjórra
frá náttúrunnar hendi en Indland,
og þó er þar svo mikil hungurs-
neyð, að það mundu rísa hárin á
höfðunum á ykkur, ef þið heyrðuð
ur en sér, ef á þyrfti að halda.
I borgunum æða uppreistarflokk-
arnir hamslausir um göturnar og
drepa vægðarlaust hvern þann er
viðnám veitir, og viða hafa mann-
sögu þess. — Sumir hafa atlað að
hin'íslenzka þjóð væri gæJ 1 þeim
hæfileikum, landið þeim ko i'v.n
búið, að þar gæti lifað og þo'sk-
ast frjáls og sjálfstæð þj'áö: aðrir
liafa álitið, að eina lífsskilyrði
skæðar orustur orðið milli upp
reistarmanna og herliðs stjórnar- j hinnar íslenzku þjóðar væri
innar. Kósakkar eru í óða önn að j styðjast við sér stærri þjóði inn-
brytja niður Gyðinga og smærri Jímast henni. og verða eins og einn
flokka uppreistarmanna.en fá litlu hluti hennar. Eg gæti tilfært mörg
Horfurnar hafa aldrei verið í-
skvggilegri þar í landi en einmitt
nú. Áreiðanlegar fréttir þaðan
segja svo, að keisarinn muni ætla
sér að brjóta þar allar frelsis-
hreyfingar á bak aftur, og líkleg-
ast setja landíð úndir alræðis her-
vald Xikulásar stórhertoga, sém
forseti fólksþingsins danska, fyrir er afar illa þokkaður af öllum
áorkað stjórninni til hjálpar.
landslýð.
Svo er útlitið þar óálitlegt nu, |
að öll líkindi eru til þess, að hvað
sem keisarinn kunni að taka til
bragðs, verði það að eins til þess
Ógurlegar sögur ganga af æði *tla að eins að minna yður á eitt,
uppreistarmanna jafnt og her-Jsem yður, er komnir eru efri árin,
liðsins. Skotþuiigum fallbyssum ýr eflaust í barnsminni. Þegar hin
er miðað á stórbyggingar þar sem ógleymanlega frelsishetja vor, Jón
j fjöldi manna er satnan kominn, og ! Sigurðssoti, var aö berjast íyrir
j íbúarnir strádrepnir og Iimlestir ! sjálfstjórn Islands, og fyrir við-
I hræðilega, karlar, konur og börn. reisn þjóðlífsins á öllum svæðum
ví engum er verið að hlífa, þeg- jþes5> þá voru það alt af nokkuð
jar svona stendur á. J margir, sem ruddu grjóti á braut
Þegar tekið er tillit til þess, að frelsishetjunnar, geröu honum
nær því helmingur allra almúga-! starfið erfitt. Þetta voru ekki alt
rnanna í Evrópu er orðinn Itams- j vondir menn né illgjarnir; þvert á
liönd rikisdagsins. Svaraði Eirík-
ur Briern þeim ávörpum fyrir
hönd íslendinga.
b . , ,
Innihald ræðu Briems var a þá j
leið, að hann kvað því hafa veriö j
mjög alment fagnað á Islandi er j
það varð kunnugt þar, að heim- ! reistarhug alþýöunnar enn meir en j Þrælkað forfeður þeirra eins .og j og göfugir, en þeir höfðu ekki
skepnur, og sjálfa þá svo sem j þessa bjargföstu trú, þessa barn-
mö^ulegt var, er ekkí að undra þó hlýju ást, til íslands, sem Jón Sig-
laus af heiftaræði gegn margra ntóti; í þeim flokki, eins og í
að örfa frelsisþrána og æsa upp-!alfla kúgunim sínum, sem hafa flestum flokkum, voru góðir menn
boðið til Danmerkur ætti rót sína
að rekja til konungsins sjálfs. og
bæði danska stjóriún og rikisþing-
ið hefðu svo fúslega tekið höndum
saman um að koma þessu í fram-
kvæmd. Þetta væri áJitið sem sér-
áður. Haldi stjórnarsinnar fram
hinni þröngsvnu kúgunar stjórnar
stefnu sinni, skelli skolleyrum við
kröfum þjóðarinnar, og fleygi frá
sér síðustu kröfum hennar, er til
samþykkis mættu draga,munu lýð-
uppreistarblossinn verði ýmsum
heitur, þegar hann Joksins brýst út
fyrir alvöru.
Fulltrúum alþýðunnar, þing-
finningu
Það hafa alt af verið skiftar skofi-
anirnar um kosti og gulla íslands,
Það byrjaði sú flokka skiiting
þegar er þeir Hrafna FHki og
Þórólfur smjör fóru að kanna Is-
land. Flóki kvað það hart land og
óbvggilegt, og nefndi það íslan J, jhenni rétt lýst. Þó harðindi og óár
en Þórólfur sagði þar d:;upa já ýmsan hátt heimsæki eittlivert
smjör af hverjum kvisti. Þessar land, er það engin sönnun fyrir,
skiftu skoðanir um ísland, og um J að þar geti ekki lifað og þroskast
það, hver kjarni væri 1 i lenzku frjáls þjóð og óháð.
Það er ein bezta sönnunin fyrir
því að ísland er að batna, af því
þjóðin er að smá þroskast.að harð-
indin í vor hafa ei valdið þar
miklurn felli eða harðrétti. Á 17.
og 18. öld,og jafnvel á 19. öldinni,
mundu bæði menn og skepnur
a® hafa fallið þar úr hungri í svona
harðindum. Það sýnir að dugur
og hyggindi eru að smá vaxa hjá
þjóðinni. — Og það sem bezt er,
og allar framfarir verða að byggj-
ast á, er að breytast til batnaðar,
sém sé hugsunarháttur þjóðarinn-
ar í mörgu. Það er nýtt líf og
ljós að kvikna í landinu. Yfir fjöll
og dali, strendur og héröð ís-
lands, hljómar nú hróp æskunnar
á Islandi, og hrópið er: „ísland
fyrir íslendinga“. Það hljómar
liæst frá andstæðingum stjórnar-
innar 0g er notað sem vopn gegn
henni, með þeim ummælutn, að
hún vinni ekki að því að Island
verði frjálst, verði land sinna eig-
in barna. En eg er of kunnugur
Islandi til þess að ætla' það, að
æsku hugsjónirnar, og hugsjónín
„ísland fyrir íslendinga“, eigi sér
ei rót í hjörtum rnargra í stjórnar-
flokknum. Það sýna rnargar fram-
dænti þess ef tíminn leyfði, en eg
urðsson var gagntekinn af.
Af því eg er farinn að minnast
á dórnana um ísland, þá langar (kvæmdir stjórnarinnar. Eg gætl
mig að segja ykkur dóm þann, er ' sannað það, ef til þess væri stund
og staður. Hugsjónin: „Island
fyrir Islendinga“, er í ýmsu þó
smátt sé flest, að komast í fram-
kvæmd. Þetta ár er merkisár fyr-
ir Island, að því leyti að á því
fær það menningarfæri, ef eg má
nota það orð, sem öllum þjóðum
héfir revnzt ómissandi í baráttunni
fyrir þjóðþrifum sínum. Eg á
við fréttaþráðinn. Vér samgleðj-
umst í dag bræðrum vorum og
systrum heima yfir þessari miklu
þjóðarframför. Vér færum þökk
manni þeim, er situr við stjórnvöl-
inn á íslandi, fvrir það að hann
bar gæfu til að leiða þetta mál til
lykta. Það hafa margir verið —
eg hefi verið einn af þeim—, sem
hafa brugðið horuitn um það, að
hann hefði átt að fara aðrar leiðir
sem ódýrri hefðu verið, og hyggi-
legri til að koma þessu i fram-
kvæmd; að hann hafi ekki sýnt
nóg stjórnhyggindi, viðhaft nógan
fjársparnað, í framkvæmd þessa
máls. En það hindrar mig ei frá
að viðurkenna kjark hans og
dugnað í þessu máli. Eg vona þið
viðurkennið það öll og óskið með
mér heilla og hamingju skáldinu
okkar, sem andaði yfir okkur í
kvæðum sínum hreinum og hress-
andi fjallablæ, að hann hefir reist
sér með þessu þann minnisvarða í
framkvæmdar sögu íslands, sem
engir andstæðingar geta afmáð.
Sagan og reynslan dæma um þýð-
ingu þessa máls fyrir hina ís-
lenzku þjóð, og við skulum bíða
þessa dóms með vonglÓðum hug.
En það er margt fleira en þetta,
þó smærra sé, sem sýnir að þjóðin
er að þroskast, smá koma i fram-
kvæmd hugsjónum sínum. Á nið-
urlægingartimabilinu var það
mesta mein íslenzku þjóðarinnar,
að hún trúði eigi á sitt eigið afl.
Hún lét allar afurðir landsins fara
út úr landinu til að vinna þær.
Kevpti allar sínar nauðsynjar frá
öðfum löndum; lét allan hagnað-
inn af að vinna það sem landið
framleiddi, fara til annara þjóða,
og allan hagnaðinn af því, sem
hún þurfti að kaupa, renna út úr
landinu.
Þetta er stórum að færast í lag.
Innlendum kaupmönnum fjölgar
mjög, sem verja gróða sínum í
landinu. Síðustu árin, sem eg var
á íslandi, var borgað út úr land-
inu svo tugum þúsunda Skifti fyr-
ir að vinna ullina okkar í föt
handa landsmönnum. Nú eru þ(ar
reistar fjórar eöa fleiri klæðaverk-
smiðjur, með góðunt árangri. —
Það eru kornnar jafn margar eða
fleiri trésmíðaverkstofur, sem
gufuafl eða vatnsafl er notaö í til
vinnunnar, í staðinn fyrir að
láta mannshöndina gera alt, eða
kaupa smíðina hjá danskinum. —
íslendingum þykir gott að reykja
vindla eins og ykkur hérna. Nú
eru þeir farnir að búa þá til í land-
inu. — Þá þyrstir þó kalt sé, eins
og okkur og þykir gott brjóst-
sykrið, einkum börnunum. Þeir
eru farnir aö búa til gosdrykki úr
hreinu íslenzku bergvatni, og þeir
eru farnir aö búa til brjóstsykur í
landinu. Arðurinn af að vinna
þetta lendir í landinu, bætir hag
einstaklingsins, og eykur þjóðar-
eignina. — Það er komin á fót
verksmiðja til að vinna grjót til
til bygginga, og smjörgerðin (jí,
yður finst nú ef til vill of mikið
matarbragð að því), hún er að
verða ný iðnaðar og verzlunar-
grein heima, með svo góðum á-
rangri að smjörið selst mjög nærri
að verðupphæð því, sem danska
smjörið selst, sem Canada-smjörið
verður þó að lúta í lægra haldi
fvrir.
Þaö er margt fleira en, þetta,