Lögberg - 18.08.1910, Blaðsíða 4

I
LÖG'BERG. FIMTUDAGINN 18. ÁGÚST 1910.
LÖGBERG
út hvern fimtudag af Thk Log-
JKRG PRINTING & PuBLI&HING Co.
Cor. William Ave. & Nena St.
WINNIPEG, - MaNITOBA
S. BJÖRNSSON, Editor.
J. A.. BLÖNDAL, Bus. Manager
Utanáskrift:
IV Logtwrj; Printin" & Publishiog (0.
I*. O. IIuv 3UÚ4 WINNIPKG
Utanáakrift ritstjórans:
Editur Lugberg
1». O. BOX :W)K l WlNNIPKtt
IMIONK main ^21
Handavinna og véla-
vinna.
Vér lifum á sannkallatSri upp-
fundningaöld. Stórfengilegar hafa
framfarirnar veritS í heiminum á
síSari árum, en hvergi virðist þó1
mannvitiS hafa náði sér jafnvel
niSri eins og í vélfræSinni. ÍÞjar
hefir hver vélin verið fundin upp
annari fullkomnari, hagkvæmari
og ódýrari og alt gert til þess aS
létta starf mannshandarinnar og
létta því af henni.
Vegna þess er ekki ósennilegt aö
margir haldi aö nú sé auöiö aS
gera flesta þá hluti meS vélum sem
vér notum hversdagslega. En ekki
er þann veg fariö. ÞaS má nefna
margskyns iönaöargreinir, sem aö
litlu eöa engu leyti er hægt aS nota
vélar viö; og þær iSnaSargrenir
eru stundaSar þann dag í dag öld-
ungis á sama hátt eins og fyrir
mörgum öldum. Engar vélar,
hve hugvitssamlega sem þær hafa
veriS gátu þar komiS í staö manns-
handarinnar.
Eitum t. a. m. á hnífagerö. Hún
er hvergi á hærra stig komin en á
Englandi í bænum Sheffield. Þar
veröur vélum ekki komiö viö hiö
fínna hnífsmíöi. Þaö er gert
höndunum þvínær eingöngu.
Sama er aS segja um ýmiskonar
gullsmíSi, t. d. aS húa til gull-lauf
ÞaS veröur aö slá gullmolana meö
handafli, því aö hvert högg veröur
aö slá meS gætni og kunnáttu, sem
alrei yröi auöiö aö heimta af vél
nokkurri; sömuleiöis væri lítt hugs
andi aö vél yrSi fundin upp til aö
færa til og búa um mjög fíngerSa
gu!I og silfurmuni.
Þá er leirkerasmíö. Sú iönaö
argrein hefir veriö stunduö því
nær á sama hátt öldum saman. AS
vísu hafa nokkrar umbætur veriö
geröar á þeim iSnaöi, en mest öjl
vinnan er gerS í höndunum og
verkfærin sem brúkuö eru viB
þaö starf mjög einföld og o-
brotin.
ViS glergerö eru vélar og til-
tölulega litiö brúkaöar. Oft hafa
menn sem skoöaö hafa glergerS-
ar verkstofur fárast yfir því hve
þaö starf væri rðkiS á ólistfengi-
legan hátt. Uppfundningamenn
hafa lengi streyst viö aS finna upp
vél sem komiö gæti í staö lungna
mannsins viB glerblástur, en hef-
ir ekki hepnast þaö aö svo komnu.
Allvíöa eru engar vélar brúk-
aöar viS glófagerö. Margir glófa-
geröarmenn eru fastir á því, aö
enn hafi engin vél veriB fundin
upp sem sé jafnhentug til glófa-
geröar eins og aö gera þá í hönd-
unum. Slíkar vélar geta engan
greinarmun gert á góöu og vondu
efni, þykku eSa þunnu, en þaö er
þó nauSsynlegt og sjálfsagt viö
þann iönaö.
Korkvinna og tappagerö er aö
mestu leyti stunduö vélalaust.
Aldrei eru tappar í kampavíns-
flöskum búnir til ööru vísi en í
höndunum. Sum tappagerö er
unnin meö vélum, en af því aS
korktappar í kampavínsflöskum
og t ilýmislegs annars verSa aB
vera af sérstakri gerö og vissum
gæöum, er ekki annara aö búa þá
til en æföra verkmanna, og hvilir
ábyrgöin á þeim hversu starfiS
er leyst af hendi.
LeSriB í glófa þá, sem hneí-
leikamenn brúlka, er undirbúiö al-
gerlega í höndunum. Þar veröur
ómögulegt aS koma aö vélum.
Strávinna ýmiskonar veröur eigi
gerö meS vélum. Stráhattar,
Panamahattar og fleiri slíkir mun
ir eru eingöngu búnir til i hönd-
tim; sömuleiöis eru karfir riönar í
höndunum1 og tábrugöning á flösk-
um og brúsum.
Margt fleira mætti enn telja af
iönaSi, sem eigi hlefir enn jjjá
hepnast aS vinna meö vélum.
ardaga undanfarin ár. En eg vona
aö góö hliö hafi komiö fram á
stjórnarstarfinu, svo aö allir,
einnig hinn núverandi minni hluti,
hafi séS aS Danakonungur legg-
ur enga hindrun á góöar, viturleg-
ar, lýöveldislegar umbætur, úr
hvaöa flokki sem þær koma.
Um leiö og eg óska, aö vér eig-
um nú fyrir höndum bjartari,
hamingjusaímlegri og friSsælli
daga, biö eg yöur aS drekka skál
vors ástkæra fósturlands.” f'Nífalt
húrraý.
RæSan þykir einstæö í sinni
röS, af munni þingbundins kon-
ungs.
Bókafregn.
Konungsræða.
ÞjrtgræSi var 'ekki viöuríkent í
Danmörku fyr en 1901. Þá
fóru “hægrimenn” frá völdum, er
setiS höföu árum saman, aS stjóm
hjá gamla Kristjáni ix„ þó aö
þeir hefSu mikinn meiri hluta
þjóSarinnar i móti sér. “Vinstri-
menn” komust þá til valda, en
vegna sundrungar í þeirra flokki,
og einkum síöan Alberti svi'kin
uröu uppvís, hafa stjórnarskifti
veriö þar næsta tíö, svo aö fimm
stjórnarformenn hafa setiS aS
völdum tvö siöustu árin. SíSast
uröu þar stjórnarskifti fyrir fáum
vikum. Zahle ráöaneytiS fór frá
völdum, en Klaus Bemtsen varS
stjómar-'formaSur. Aöal deilu-
mál flokkanna var hervarnarmál-
iS. Zahle flokkurinn var algerlega
mótfallinn þeim mikla herkostnaSi
sem meiri hlutinn vill ráSast í, en
beiö ósigur viS kosningarnar í
vor.
Þar sem þingbundin stjórn er
oröin þroskuö, eins og t. d. á
Englandi, foröast konungar aö
laU opinberlega í ljós vilja sinn eins H en Prestar 2. 1
á landsmálum; flestir smákonung 1,111 ^5511111 vori1 1G20
ar hafa haft vit á aS fara aö dæmi
sér voldugri höföingja í þessu
efni og látiö landsmál afskifta-
laus. Þó hefir Danakonungur sá
er nú situr aö ríkjum, og Friörik
heitir viii., vikiS ‘frá þeirri venju.
Hann kom í fyrra mánuSi til bæj-
ar þess í Danmörku, sem ÓSins.
vé heita, og var þar gerö veizla i
móti honum og drotningu hant.
Þar hélt hann ræSu þá, sem hér
fer á eftir, og valáS hefir allrnik-
iö umtal í Danmörku og nágranna
löndunum:
“Minna vegna og drotningar-
innar vil eg þakka yöur hinar
veglegu viStöikur, semi okkur hafa
veriö sýndar. Þökk fyrir hiixn
fagra söng, sem nýskeö var hér
sunginn, þökk fyrir föBurlands-
ástina, sem fram kom í oröum far-
seta samkomunnar. Eg finn í
þeim sörrnun þess, aS íbúar ÓSins-
véa og Fjóns æskja ekk'i, aö kon-
ungstign sé niSur lögö í Dan-
mörku. Allir, sem þekkja mig,
vita aö ekki er öBru hjarta en mínu
annara um vort ástkæra fööurland,
framtíö þess og hinnar dönsku
þjóöar.
ÞaS' er ekki langt síöan aS
dansika þjóöin sýndi þaö í kosnt-
ingunum, aS hún vill ekki aö vort
ástkæra föSurland sé varnarlaust
jaabentj. Enginin hefir glaöst
eins og eg yfir úrslitum þessara
kosninga. Eg þykist vita, aö hér
séu vÍSstaddir menn meö ólíkar
skoöanir, en þaS er eg sannfærö-
ur um, aö allir sé mér samdöma
um, aö þjóöin sagöi þaS meö
kosningunum, aS hún vill friö í
landi. Vonum þá aö tími sundr-
ungar og flokkadráttar sé liSinn.
Guö gefi aö hin danska þjóö fylki
sér nú í friöi, eining og afli um
þá menn, sem hún sjálf hefir kjör-
iö, og mér hefir veriS ánægja aö
taka í ráö mitt.
Eg hefi átt mjög öröuga stjóm-
Minningarrit hins ev. lút.
kirkjufélags Islendinga
í Vestur heimi 1885—
1901. Prentuð að Lög-
hergi, Winnipeg, 1910.
Rits þessa hefir áöur veriö get-
iö hér í blaöinu og er óhætt að
segja, aö þaS er einhver sú lang-
vandaöasta bók, aS ytra frágangi,
sem gefin hefir veriö út vesian
hafs. Þaö er um 80 bls. í stóru
broti, handsett alt. Pappír er r.'jög
vandaöur og sjóst því myn lir þær
sem í ritinu eru einkar skýrt og
vel. ÞaS er heft í móleita kápu
og gegndregiS rauöu, smekklegu
silkíbandi. Kápan og titilb’aSiS er
sikrautprentaS.
Rit þetta er gefiö út til minn-
ingar um tuttugu og fimm ára -.{.
mæli hins ev. lút. kirkjuféligs f,—
lendinga í Vesturheimi ,og vr.r þaö
ekki nema sjálfsagt og' ve! viö-
eigandi, því aS stofnun þess félags
skapar er stórmerkilegur þáttur í
sogu landa vorra vestan hafs.
KirkjufélagiS hefir oröiö lang-
veigamesti félagsskapur íslendinga
í þessu landi, traustasta bandiS
þeirra á milli í dreifingunni hér
og einn meginþátturinn í viöhaldi
íslenzks þjóöernis og íslenzkrar
tungu í Vesturheimi.
Fyrstu skýrslurnar, sein til eru
um meölimatal eru frá árinu 1886.
Þá voru söfnuöir þeir, sem í
kir.kjufélagiö höföu gengiö aS
söfnuör
fermdir
inenn, og 880 ófermdir, eSa sam-
tals 2,300 manns. f fyrra voru
söfnuSir kirkjufélagsins orönir
44, fermdir meSl. 4,656 og ófermd
ir 2.558; samtals 7,214 manns
prestar xi, og skuldlausar kirkju
eignir safnaSanna metnar $103,507.
Þetta er sýnishorn hins ytra vaxt
ar og viögangs kirkjufélagsins ;
þvi tuttugu og fimm ára skeiöi
sem þaö hefir veriö viö lýöi.
Ritinu er ski'ft niöur í kafla
Fyrst er inngangur eftir forseta
kirkjufélagsins. Sá kafli heitir
Minningar. ÞaS er lýsing á frum
býlingslifinu, máttugi forsjón
þvi stríöi og viöhaldi þjóStungu og
trúar. Lýsingin er víöa skáldleg
og meS viBeigandi hátíöablæ.
Annar kaflinu eru hátíöa ljóö
þau er séra Valdemar Briem orti
og sendi kirkjufélaginu í afmælis-
gjöif. Þau eru i sjö flokkum og
voru sungin í Fyrstu lút. kirkju viö
hátíöarguSsþjónustu á 25 ára af-
mælinu. f síöasta kaflanum', sem
ber yfirskriftina: “Fyrirheitin rœt-
ast”, eru þessi fögru erindi:
“Og koma mun tíö sú, er (cætist
vor lund,
þá kristninnar greiöast mun hagur,
þá komum vér allir á fagnaöar-
fíund
og friSarins upp rennur dagur.
Þá sverö reiöir enginn gegn ann-
arri þjóS,
°g enginn gegn bróSur mun snúa.
Þá ljóniö og aliféö eina fer slóð,
hjá 'úlfinum lambið mun búa.
Úr
gera
sverðunum plógjámin
menn góö.
svo guösakur megi þar yrkja.
En sáöið er frelsarans blessaöa
blóö,
þá blómgast að nýju guös kirkja.
Ó, leiB þú oss, guö vor! á ljós-
anna braut,
er liggur til hásala þinna.
Vort /félag vér leggjum í lausnar-
ans skaut,
þar lát þú oss sæluna finna.”
ÞriSji og lengsti kaflinn í ritinu
heitir Kirkjufélagið, og er yfírlit
yfir sögu þess og starf siöastliöin
25 ár, eftir séra B. B. Jónsson og
Fr. Friöriksson. Fyrst er þar of-
urlitiS drepiö á landnám fyrstu ís-
lendinga, er fluttu vestur um haf
og hiö helzta er gerSist í kirkju-
málum þeirra til ársins 1885 ,eöa
þangaö til séra Jón Bjarnason, D.
D., kom ööru sinni vestur um haf
og settist aö í Winnjpeg og tók aö
sér þjónustu safnaSarins sem þar
var. Þá er næst sagt frá stofnun
kirkjufélagsins, sem fór fram í
húsi “Framfarafélagsins” i Wmni-
peg 24. dag JúnímánaSar 1885.
1 minningarritinu er skýrt svo frá
þessu atriöi:
“í upphafi fundarins prédikaði
séra Jón Bjarnason og haföi 'fyrir
texta Lúk. 1, 5—17 og 57—80. AS
guðsþjónustu aflokinm skýrði hann
frá, aö tilkynning heföi hann feng-
iS tun þaö, aS kirkjufélagslögin,
sem samin voru á fundinum aö
Mountain 23.—25. Jan. þ. á., væru
samþykt i söfnuðum þeim 12 er
nú skal greina: ParksöfnuSur,
Tungársöfn., Austur SandhæSa-
söfnuSi, PembinasöfnuSi og Little
Salt-söfnuSi í Dakota, Winnipeg-
söfnuSi. EvSraVíöinessöfn., NyrSra
ViSinessöfn., Árnessöfn., BreiSu-
víkursöfnuöi, BræðrasöfnuSi og
Frikirkjusöfnuöi í Manitoba.
Fulltrúar frá söfnu'Sum þessum
höfðu mætt á fundinum ,18 aS tölu,
sem nú greinir: Stefán GuSmunds-
son og Jónas Hall fyrir Parksöfn-
uö, GuSm. Bjömsson og Þorsteinn
Jóhannesson fyrir TungársöfnuS,
Gisli Jónsson fyrir Austur Sand-
hæöasöfnuð, Sig. Mýrdal fyrir
Pembinasöfn., Ol. Guömundsson
fyrir Little Salt söfnuð; Magnús
Pálsson, Páll S. Bardal, Baldwin
Baldwinson og Ámi Friöriksson
fyrir Winnipeg-söfnuS (a.uk séra
Jóns BjarnasonarJ ; Björn Jónsson
og Friðrik Jóússon tfyrir Frí-
kirkjusöfnuð; Kristján Kjeme-
nested fyrir SySra VíSinessöfnuö,
Jónas Stefánsson fyrir Nyröra
VíSinessöfnuS, Gisli Jólnsson fyrir
ÁrnessöfnuS, Friöjón FriSriiksson
fyrir BreiSuvíkursöfniuS og Bene-
dikt Pétursson fyrir BræSrasöfn.
í Garöarsöfnuöi og Vikursöfn-
uSi hofðu kirkjufélagslögin enn
ekki veriS samþykt vegna ágrein-
ings út af 6. greinj Þó mættu á
íundinum fulltrúar frá þeim
söfnuöum: séra Hans B. Thor-
grímsen, Siguröur Jósúa Bjöms-
son og Þorlákur G. Jónsson fyrir
Víkursöfnuö, og Eiríkur Berg-
mann og Friörik J. Bergmann fyr-
ir Garðarsöfnuö. Var mönnum
þessum veitt málfrelsi á fundinum'.
Síðar á fundinum var gerö sú breyt
ing á grundvallarlögunum, sem
fundarmenn þessir álitu nægilega
til þess menn gætu sameinast.
Voru þeim þá meö samhljóSa at-
kvæðum allra veitt fullkomin fund-
arréttindi.
Til fundarstjóra var kosinn
Bjöm Jónsson. Skrifari fundar-
ins var Jón Ólafsson.
Aö endurskoöuöum grundvallar-
lögunum voru kosnir hinir fyrstu
embættismenn kirkjufélagsins: for-
maður séra Jón Bjamason, skrif-
ari Friöjón FriSriksson, féhiröír
Ámi FriSriksson. Var þá full-
myndaö HiS evangelisk-lúterska
kirkjufélag Islendinga í Vestur-
heimi.” ”
Því næst er sagt frá vexti og
viSgangi kirkjufélagsins og sögö
saga þess mjög samandregin, eink-
um þingsagan. Þá era talinj helztu
starfsmál kirkjufélagsins og era
þau þessi: trúhoS, tímarit,súnnu-
dagskóilar, bandalög, bindindi,
skólamál, guSsþjómistuform, sam-
band viS General Council, heiö-
ingjatrúboö og fyrirlestrar.
Fjóröi kaflinn eru “Tvær æfi-
mmningar". Séra Jón Bjarnason
D. D. segir þar æfisögu séra Páls
Þorláksosnar, en séra FriSrik
Hallgrímsson æfisögu séra Hall-
dórs E. Briem. BáSar sdfisög-
urnar eru vel sagöar. Hin fyrri
aö vísu stórum merkilegri því aS
á sínum tima var séra Páll annar
atkvæðamesti íslendingur hér
vestan hafs, svo sem æfisaga hans
Minningarritinu ber meö sér
skýrt og greinilega.
SíSast í ritinu er skrá yfir söfn-
uöi þá, sem eru eöa hafa veriö í
sambandi viö kirkjufélagiö, presta
kirkjufélagsins fyrsta aldarfjórS-
unginn, embættismenn þess fyrstu
tuttugu og fimm árin, kirkjur,
tímarit, kirkjuþingin fhvar þau
íafa veriö haldin), mannfjölda í
söfnuöum og kirkjueignir.
Myndir eru æöimargar í. ritinu
ems og fyr var á vikið oö prýöi-
ega geröar. Þar er mynd af err
indsrekum þeim, sem sátu á fyrsta
ársþinginu sem haldtö var í Winnö-
peg 24.—27. Júní 1885. Þá er
mynd af tveimur ikirkjum, kirkju
VíkursafnaSar á Mountain, N. D.,
}>ar sem allsherjar kirkjumálafund
ur var haldinn 23.—25. Jan. 1885
til aS undirbúa stofnun kirkjufé-
lagsins. tlin myndin er af kirkju
Fyrsta lúterska safnaSar þar sem
25 ára afmælishátiS kirkjufélags-
ins var haldin. Þá eru myndir af
þeim prestunumf: séra Jóni Bjarna-
syni D. D., séra H. B. Thorgrím-
sen, séra Birni B. Jónssyni, forseta
kirkjufélagsins, séra Páli Þorláks-
syni og séra H. E. Briem. Enn
fremur eru á einni opnu myndir
af öllum þeim prestum, sem era
eSa hafa verið í þjónustu kirkju-
félagsins og nöfn viö hverja þá
mynd.
'ÞaS hefir ekkert veriö til sparaS
að gera ritiS vel úr garði, enda
hefir útgáfan tekist vel. Samt
finst oss sem þaö heföi mátt vera
nokkru stærra en þaö er. Helzt
saiknar maöur þess hve lítið er
minst á starfsemi leikmanna í þjón
ustu kirkjufélagsins. ÞaS er al-
kunnugt aö þeir hafa margir
hverjir starfaS ötullega bæöi leynt
og ljóst fyrir stofnun, vexti og viö
gangi kirkjufélagsins og hafá verið
sannkallaöir máttarstólpar þess, og
guös kirkju meöal vor íslendinga
vestan hafs. ÞaS er jafn(vel al-
kunnugt aS einn Vestur-íslending-
ingur lét reisa kirkju af eigin
rammleik, og margt fleira mætti
telja þó áburöarminna sé því til
sönnunar, hve mikiö leikmenn hér
hafa lagt á sig í þarfir kirkju-
mála. ÁS visu má ef til vill færa
fram þær málsbætur gegn aöfinsl-
unni, aö ritiö heföi orðiS býsna
stórt og helzt til stórt, ef átt hefSi
aö ræöa þar starfsemi leikmanna í
kirkjumálum hér vestra, og þá
kannske allmikill vandi á hverja
ætti að telja og hverjum aö sleppa.
Má vera aö svo sé. Samt viröist
oss býsna óviðurkvæmilegt og
beinlínis rangt aö minnast afskifta
Ieikmanna af kirkjumálum ekki
nokkru meir og ítarlegar en gert
er í Minningarritinu.
Kirkjumála starfsemin er lang
víötækasta og veigamesta starf, er
fslendingar í þessari álfu hafa bar-
ist 'fyrir, og öllum þeim mörgu
mönnum, sem aö þvi verki hafa
unniö, mun þykja það sjálfsagt aö
eignast MinningarritiS, sem hefir
aö geyma yfirlit yfir starfsemi
kirfkjufélagsins, þess félags, sem
allur þorri Vestur fslendinga á
einhverjar merkilegar minningar
um .
The ÐOMINiON BANK
SELKIRK ITIBI IW
Alls konar bankastörf af hendi leysi
SparisjóÖsdeildin.
TekiP viö innlögum, frá $1.00 að upphæf
og þar yfir Hæstu vextir borgaöir tvisvar
sinnum á ári. Viðskiftum bænda og ann-
arra sveitamanna sérstakur gaumur gefrm.
Bréfleg innlegg og úttektir afgreiddar. Ósk-
aö eftir bréfaviöskiftum.
Greiddur höfuöstóll... $ 4,000,000
V-- '"jórr og óskiftur gróöi $ 5,400,000
Innlög almennings ...... $44,000,000
Allar eignir........$59,000,000
Innieignar skírteini (letter of credits) selá
sem eru greiðanleg um allan heim.
J. GRISDALE,
bankastjóri.
Arás
á fyrirkomuilag “hins almenna
mentaskóla” í Reykjavík.
1. Reglugjörðin.
Síðan áriö 1904 hefir hin nýja
reglugjörö skólans smámsaman
verið aö ganga í gildi. Nú er því
lokið þannig, aö nú í vor útskrif-
aðist fyrsti árgangurinn “eftir
nýja laginu”, sem kallaS er. Mætti
því virðast að nú væri tími til þess
kominn aS dœma um hana' og á-
vexti hennar af nokkurri reynslu.
Þaö er langt síSan aS tekiö var
aö hreyfa því bæði utan þings og
innan, aö gamla reglugjörðin væri
oröin á eftir tímanum'. — Að öll
þessi kensla i dauðu; málunum
óklassisku málunum) ætti aö þoka
fyrir öörum nýrri og nytsamari o.
s. frv. Margir uröu til þess aS aö-
hyllast þessa skoðun, og árangur-
inn af starfi þessara manna er nýja
reglugjöröin'.
Nýja reglugjöröin er í moluim í
stjómartiöindunum, orSin til smátt
og smátt, eftir því sem á henni
þurfti aS halda. Fyrst er aíuglýs-
ingtfrá 9. Sept. 1904 um bráöa-
birgðareglugjörS fyrir gagnfræöa-
deildina, þá prófreglugjörö fyrir
gagnfræöadeildina frá 18. Apríl
1907, þá auglýsing frá 13. Marz
1908 um reglugjörö til bráðabirgöa
fyrir lærdómsdeildina, og loks aug
lýsing frá 20. Maí 1910 um próf-
reglugjörð fyrir lærdómsdeildina.
FeRlugjörSin er grundvöllur sá, er
fyrirkomulag skólans er reist á, og
er því sjálfsagt aö líta fyrst á hana.
“OrSin eru til alls fyrst”, sagöi
landlæknirinn á dögunum. ÁSur
hót þessi sami skóli “latínuskóli”
eSa “læröi skólinn” og var álitirun
veigamesta mentastofnun landsins.
En í nýju reglugjöröinni heitir
hann “hinn almenni mentaskóli”,
Þaö er varla nein tilviljun, aö nafn
inu er breytt þannig. ÞaS er vatns-
bragö aö þessu nafni, og ef litiö
er á breytingu þá, sem gjörö hefir
veriö á skólanum síðustu árin, er
naumast unt að verjast þeirri hugs
un, aS alt hafi veriö gjört sem unt
var, til þess aS taka alt matarbragS
og allan mannaþef af honum. ÞaS
batnar ekki, þegar lengra dregur
út í reglugjöröina. Þar stenjdur
m. a.: “GagnfræSadeildin veitir
nemendum sínum hæfilega afmark-
aöa almenna mentun.” AS þessu
hlær hver maður. ÞaS er svo
dauöans veimiltítulegt og smáskít-
legt. ÞaS er engu likara en aS
hér sé veriS aö taka þaö fram, að
mentunin megi “í öllum bænum”
ekki veröa of mikil!
Næst er aö lita á þaS, hverju
takmarki kenslunni í gagnfræöa-
dci.'dinni er ætlað að ná í hveiri
g'cm :
“Nemendur skulu geta lesiS ís-
lenzkt mál ...... skýrt, snja!t og
efninu samkvæmt o. s. frv.” Víst
eiga þeir aö geta lesiö, en hvernig
'i aö fara meö loðmælta, eöa mál-
halta og stama menn, sem annars
eru aö engu eftirbátar hinna?
Hvaö á svona barnaskapur aö þýða
í reglugj. ?
í dönsku og ensiku skulu nemend
ur “geta lesiö hæfilega auSveldan
ólesinn kafla og snúiö honum á ís-
íslenzku.” HvaS er “hæfilega auS
veldur” ólesinn kafli Alt er ó-
skýrt, eöa jafnvel óskýranlegt.
Nemendur skulu hafa “nokkra
leikni” í því, aö rita dönsku rétt,
—alveg sama tóbakiS.
í kristnum fræöum "skal veita
nemendum nokkra fræöslu um
biblíuna sjálfa og rit hennar, og
þar meö tök á aö geta haft þeirra
not.” Þessi síSustu orö eru eigi
vel ljós. — Á aS fara aS troða
menn út meS sprenglærðri “bilblíu-
kritík”, eöa hvaö? Framfarir eru
þ_aö á hinn bóginni, aö geta IosnaS
viö þessa námsgrein ef menn eru
annarar trúar.
Þ'á eru þaö ekki svo litlar fréttir,
aö í Islendingasögu “skal einkum
kenna nákvæmlega þá kafla og viö
burði í, sögu þjóöarinnar, sem
mestu skiftir.”!
Nú kemur náttúrufræöi, og þá
fyrst náttúrusaga:
“MeS því aö athuga dýr og jurt-
ir, skulu nemendur hafa lært aS at-
huga skarplega og vel o. s. frv.”-
Hér er til nokkuS mikils ætlast, í
samanburSi viö margt annaö, og
eins þar sem sagt er aS þeir skuli
“hafa numiö helztu atriöi steina-
fræöinnar og jarSfræöinnar með
sr rstöku tilliti til fslands”, því aö
þaö er ekkert áhlaupaverk. Hitt
er ekki líkt því eins agalegt, sem
heimtaS er af þeim í náttúrufr. b.
íK.e. eölisfr. og efnafr.J, aS þeir
skuli “einkum í einföldum til-
raunum þekkja algengustu
fyrirburöi í náttúrunni, og lög þau
sem þeir hlýöa.” Rejmdar er ekki
gott aö segja hverjir þessir fyrir-
buröir eru, en gizka mætti á ljós
°g skugga, hita og kulda o. s. frv.
og er þaö rétt, aö varla mundi
þurfa margbrotnar tilraunir til
þess aö kynnast þessu.
Þaö sem sagt er um stæröfræö-
ina stingur alveg í stúf viö alt hitt.
Þar er sagt nokkurnveginn greini-
lega hvað heimtaö er.
í kaflanum um próf, prófskír-
teini og vottorS getur fyrst aö líta
endemisákvæöi þaö, er svo hljóöar:
"Auk þess skal gefa eina sérstaika
einkunn fyrir frágang ál skrifleg-
um úrlausnum, er gjöröar hafa
veriö s.Sasta skólaár og viö próf-
iö”. Er nú svo kcwniS fyrir skól-
anum? Hingaö til hafa heimilin
og barnaskólamir veriö látin ein
um þaö, aö kenna mönnum aö
skrifa, en hvaö skal segja? Þetta
er eins og alt annaö sem gjört er
til þess aö gjöra þenna skóla aö —
barnaskóla.
Næsta málsgreinin hljóöar svo:
"Daglegar einkunnir skal ekki
gefa í skólanum, en aftur skal hver
4