Lögberg - 15.04.1915, Blaðsíða 2

2
LÖÖBERG, FIMTUDAGINN 15. APRIL 1915
Syrpa
TÍMARIT ALÞÝÐU
Söpcur, æfintýri og annafi innihald
til skemtunar ok frúííleiks.
ARGANGUR $1.00—HEFTIÖ 30e.
KJÖRKAUP
Nýir kaupendur fá 1.. 2. og 3. ár-
pcanjt fyrir $2.00; eru þafi 768 blafisífi-
ur af einkar skemtilegru lesmáli. —
Mefi því a« fyrstu árgangarnir eru að
þrotum komnir, stendur þetta fáicæta
tilbofi afi eins til loka Apríl-mánattar.
Ólafur S. Thorgeirsson,
678 Sherbrooke St.. Winnipeg.
Binar P. Jónsson.
Örœfaljóð.
Þ.egar gesti ber a@ garði er það
siður á sumum heimilum að sýna
þeim viröingu aSeins eftir klæSa-
burSi, en gæta þess miSur ’hvernig
þeir eru sjálfir, eSa hvaSa erindi
þeir eiga aS flytja. Sumir taka
gestum eftir því af hvaSa ættum
þeir eru en ekki eftir eigin verSleik-
um þeirra. Aftur taka sumir öllum
jafnt, hv'ort sem þeir eru góöra viS-
taka verSir eSa illra. Og þaS er
eins meS kvæSin. Sérstaklega hætt-
ir mönnum viS aS taka þeim gestum
eftir ættum. Ef þeir eru synir viS-
urkendra skálda, þá er þeim tekiS
meS kostum og kynjum, þótt lítiS
kveSi aS þeim — því sannleikurinn
er sá aS þeim fæSast stundum van-
skapningar. — Séu þaS, synir lítt
þektra feSra, er þeim oft enginn
gaumur gefinn, hversu mikils virSi
sem þeir kunna aS vera. Þetta er
óheilbrigt; kvæSi og aSrar bókment-
ir eiga aS dæmast eftir eigin verS-
leikum aSeins, án tillits til höfund-
anna. Sá sem hrósar kvæSi fyrir þá
sök aS þaS er eftir Steingrím, ef
þaS hefir ekkert til síns ágætis ann-
aS, hann drýgir bókmentalega synd.
Sá sem niSrar kvæSi aSeins vegna
þess aS þaS var ort af Símoni Dala-
skáld, drýgir sömu syndina.
Höfundur “öræfaljóSa” er ung-
ur maSur og lítt þektur enn. Nokk-
ur kvæSi hafa birzt eftir hann í
blöSum bæSi hér og heima, og dylst
þaS ekki þeim sem þau hafa lesiS,
aS hann er vel hagorSur og góSum
gáfum gæddur. Einar P. Jónsson
hefir ekki baSaS i rósum aS því er
þessa heims auSæfi snertir; mun
hann hafa haft þaS í huga þegar
hann valdi nafn þessu fyrsta af-
kvæmi sínu; auk þess er hann bor-
inn og barnfæddur á JökuldalsheiSi
eða Möðruvallaöræfum; má vera að
þaS hafi nokkru ráSiS nafninu.
KvæSasafn þetta er ekki stórt, aS-
eins 96 blaðsíSur i svipuðu broti og
kvæSi Hannesar Hafsteins. Eru i
því 51 kvæSi, flest stutt. Pappír-
inn er fremur góðúr og prentun einn-
ig; bókin er i góSu bandi og með
mynd höf. KostnaSarmaSur er
Þorsteinn Oddson.
Hér skal fariS fáeinum orSum um
þaS hvernig þessi nýi gestur kemur
mér fyrir sjónir, og skal þá fyrst
minst á ókostina eða gallana, en
kostina síSar.
I rithætti finst mér höf. ósam-
kvæmur sjálfum sér; hann fylgir
óákveðinni réttritunar reglu, eft-
ir þyt sem mér skilst. Eins og
kunnugt er rita íslendingar aSallega
á þrennan hátt. Réttritun sú sem
lengi vel var farið eftir i latínu-
skólanum og kend viS Halldór FriS-
riksson var þannig, að fylgja að
mestu fornum rithætti og byggja á
uppruna eða rótum orðanna. Þann-
ig var ritað "allt'’ af rótinni “allr’;
“fyllti” af rótinni ,‘fullr” o. s. frv.
Einnig var þar ritað “z’ þar sem
“S” hafði falliS úr í samdrætti orða
t. d. “komizt” fyrir “komiðst’. Þar
var einnig venjulega ritaS “p en
ekki ,“f” á undan “t”, t. d. í orSum
eins og "kraptur", “skipti” o. s. frv.
í blaSamanna réttrituninni, sem aö-
allega er kend viS Björn Jónsson
fvrverandi ráSherra er í þessum orS-
um skrifaS “f” fyrir “p” og í orðum
sem fyr voru talin eitt "1 í stað
tveggja t. d. “alt” en ekki “allt”.
F.inn rithátturinn enn er sá að rita
sem næst framburði; er sá ritháttur
ke.ndur viS Bjöm M. Olsen; honum
hafa áðeins örfáir menn fylgt t. d.
Bjarni Jónsson frá Vogi og Þor-
steinn Erlingsson aS miklu leyti.
Engri þessara stefna virðist höf.
öræfaljóða fylgja. Þetta tel eg
galla hvað sem öSrum sýnist.
Ritvillur eni nokkrar í bókinni en
þó ekki margar. Þessar eru þær
helztu: “félstu” , fyrir “féllstu”
“veist” fyrir “v’eizt” (‘tvisvarj,
"ylgdi” fyrir “ygldi” á blaSstðu 83.
fyrstu línu a. o. OrSatiltækiS aS!
"ygla” fbrún) er dregið af ugla og
þýðir sama sem aS gretta brún. Á
stöku staS eru orðatiltæld óviðkunn-
anleg, þótt þau séu ekki röng. Þann-
ig má nefna þetta á bls. 27: “Nú
hefir söngvarinn lokaS brún”; þar
er brún látin merkja auga, og þótt
þaS ef til vill sé ekki allskostar rangt,
þá er þaS bæði sjaldgæft og óvið-
kunnanlegt. Á blaSsíðu 28 stendur
þetta: “Dóttir Njörfa’ í drunga-
skapi dökkar lætur síga brýn”. í
nútíSarmáli mundu flestir segja
“brýr” eöa “brúnir”; vafasamt hvort
hitt er rétt. Á bls. 29 stendur: “Eft-
ir skilur fleka smá”. í fornu máli
má grannur hljóðstafur falla burt
a eftir samskonar breiðum
er þvi ekki hægt aS segja aS þetta
sé rangt, enda er það títt hjá öllum
skáldum, en þaS er óviðkunnanlegt
eigi síður, og ætti helzt ekki að þurfa
aS grípa til þess. Á bls. 34 er þetta:
“Smásálir ætluSu aS aftra mér, og
atyrtu leiðina, sem eg fer.” Þetta -er
aS minsta kosti óvanalegt, ef ekki
,rangt. AS atyrða er venjulega að-
eins viðhaft um lifandi verur, en síð-
ur um dauða hluti. AS atyrða leiS
eða veg fer illa í íslenzku nútíSar-
máli. Fyrirsögn á vísu á blaðsíSu
75 er: “Um föðurlandssvikann”.
Þetta er í hæsta máta óviðkunnan-
legt. ÞaS er satt að í fornu máli er
til orSiS “föðurlandssviki” í staS-
inn fyrir “föðurlandssvikari”' en í
nútíSarmáli er þaS tilgerðarlegt;
sérstaklega þegar svo stendur á að
skáldiS er ekki knúð til þess vegna
ríms; er þetta einkennilegt fyrir þá
sök aS höf. er aS öðru leyti laus við
alla tilgerS, en þetta virðist vera
hrein og bein tilgerS.
Á rimi eru fáeinir gallar í kvæSun-
um, en fáir til mikilla lýta. í kvæS-
inu “Hjarta mitt og harpa” er þetta:
“Og hjartaS sem af ástaróð og eldi
þrungiS er”. Þ.arna eru tveir höf-
uðstafir í staS eins. í kvæðinu
“Nóttin og eg” er samskonar galli;
þar er þetta: “því kunn er eg orSin
í orustugný og einatt eg sigraS hef
viSskiftum í"; hér eru tveir höfuS-
stafir í staS eins. í gullfallegu
kvæði á bls. 74, sem heitir “KveSja”
er þetta: “flýSu heim um hafiS víða,
heilsaSu Jundum grænna hlíða”, eru
þar einnig tveir höfuSstafir í staS
eins. 1 kvæSinu “BrúSurin fyrir
handan” er sá galli aS þar eru ýmist
tveir stuSlar eSa þrír, t. d.: “Hann
&eiS ei lengi feyrjar, því byr var í
hans sál, og báruniSinn þýddi’ ’ann
sem voldug hvatamál”. Þarna eru
stuSlarnir þrír, en þaS er rangt,
nema því aðeins aS braglínum væri
þannig skift aS síðasti stöSullinn
yrSi höfuSstafur, en til þess er ekki
ætlast; sést þaS síðar á þessu: “Heill
sé þeim sem óttast ei hafsins feikna
gný, og hræSist ei hin stormþrungnu
örðugleika ský”; hér eru stuðlarnir
tveir eins og þeir, eiga aS vera. Einn
smágalla verS eg aS minnast á; og
er hann sameiginlegur nálega öllum
skáldum, en galli samt. Samkvæmt
eSli og hljóðfalli flestra bragar-
hátta má auka áherzlulausu atkvæði
framan viS vísuorðin, þar sem þörf
er á sökum efnis eða hugsunar.
En réttast og fegurst er aS yrkja
þannig aS annaShvort byrji öll vísu-
orS í sama kvæSi meS áherzlulausu
atkvæði eSa ekkert þeirra. Tökum
til dæmis fyrsta erindið í kvæSinu
“Um kvöid”. ÞaS er svona:
“Nú drúpir höfði himinsól
viS hafsins bárusæng;
og einn eg stend og ekkert kemst,
sem örn meS brotinn væng.”
1 þessu erindi byrjar hvert vísuorð
meS áherzlulausu atkvæSi, og fer ein-
staklega vel. AnnaS erindi í kvæS-
inu: “Stjörnuhröp” er þannig:
“Önnur stjarna inndæl skein, en er
nú horfin sýnum, og núna steyptist
ennþéá ein af ástarhimni mínum.”
Þarna er áherzlulaust atkvæSi í
byrjun hvers vísuorðs aS undanteknu
því fyrsta. ÞaS er sérstaklega þeg-
ar kvæSi eru sungin sem þaS er
nauösynlegt aS áherzlulausu atkvæS-
in í vlsuorða byrjun séu annaShvort
allstaSar eða hvergi.
Eg liefi nú drepiö á helztu gallana;
og þótt þeir séu flestir smávægileg-
ir, og um suma geti jafnvel verið
skiftar skoSanir, þá eru þeir ekki
dregnir fram í þeim tilgangi aS
hnekkja sölu bókarinnar, né heldur
til þess aS rýra álit höfundar. Þeir
eru aöeins nefndir fyrir þá sök aS
enginn dómur er sanngjarn eSa til-
verurétti gæddur nema því aSeins að
hann sýni báöar hliðar þess, sem
dæmt er um. í öðru lagi eiga rit-
dómar aS vera til þess aS af þeim
verSi lært, en af eintómu skjalli lær-
ir enginn.
Þá skal minst á kostina. ÞaS
dylst ekki aS höf. er einlægur Islend-
ingur; hann byrjar bókina sína á
kvæði uni ísland og hann endar liana
meS kvæSi um ísland; fyrst og síS-
ast hefir hann haft ísland í huga;
og orS hans í þess garS eru fögur og
sonarleg; sem dæmi þess má taka
þetta:
“ElskaSa land, með fjallabarnjinn
breiða,
brosandi Iand með tignarsvip’-’n
heiða.
Þú hefir yljaS æskuvonum minum,
unaðslegt væri aö geta hlynt aS þín-
um.”
“Hérna vestra, ísland áttu
eins og heima göfugt blóS.
Þú átt okkar alt hiS bezta;
afl og þroska, söng og ljóS.
Þú ert okkar eina móðir,
æfi hvar sem Ijúkum vér.
Heim í faðminn mjúkra mjalla
niæddur hugur varpar sér.”
eða þetta: ,
“Eins og rödd frá æSra heimi
ómar fossins huldulag,
þar sem glaðar daladísir
dreymir langan sólskinsbrag.”
Og þaS er ekki einungis í þeim
kvæðum sem beinlínis eru orkt um
ísland, sem ættjarðarástin kemur í
ljós; hún er tvinnuS inn í mörg
hinna kvæöanna og óaðskiljanlegur
þáttur þeirra. Þannig er þaS í
kvæðinit “Svanur”. ÞaS endar
svona:
“Þegar líður lífs á dag,
og ljósi skuggar eyða...........
syngdu viS mitt sólarlag,
svanur íslands heiða!”
Þetta er undur fögur ættjarðarvísa,
Jrótt hún sé ekki beinlínis í ættjarS-
arkvæSi; hún er vís aS festast í
minnum rnanna og lifa lengi. F.Sa
þetta erindi í kvæSinu “Unglings-
þrá”:
Eins og heilög móSurminning
nutnarklökk og þýS og hlý,
brosir landiS ljúft í óði —
laugaö sólskinsdraumum í.”
Þegar höf. yrkir unt Pétur GuSjohn-
sen þá lofar hann hann fyrir starf
hans í þarfir söngs og hljómlistar,
en einkum þó fyrir þaS hve íslenzk-
ur hann var. Þar segir skáldið:
“Og íslands fossa fiSlu niS
þú falst í þínum strongjakliS.”
“Og ættlands söngva öldu niS
þú ófst i þinna strengja kliS.”
í silfurbrúökaupskvæSi Magnúsar
Jónssonar og konu hans segir höf.:
“MeS íslenzkt hjarta íslenzkt blóS
þiS unnuö hugi manna.
MeS trygS viS feðra tungu og þjóS
og (,rú hins góöa’ og sanna”.
Og í fagnaSarkvæði til A. S. Bar-
dals segir hann:
“Velkominn heint aS heiman
af heilagri fósturgrund;
þú kemur meS móöurkveöju,
sent kætir oss öll i lund.
Var ekki sólin sama,
er signdi tindsins brún
og fagurt eins og í fyrra
unt fjörS og dal og tún ?”
Þessi fáu dænti eru næg til þess
aS sýna aS ættjöröin á hlýjan blett
í huga höf. og kemur þaS venjulega
fram meS þiðleik og fegurS. Ein-
stöku sinnum bregður fyrir gremju
í sambandi viS ættjarðarástina.
Gremju yfir þeim er höf. finst hafa
svikist undan merkjum eða vanrækt
skyldur sínar. Þannig er þaS í
kvæöinu “ÆttjarSar vinurinn”. Þar
er þetta:
“En hefði hann skriðið sem hinir
og hrakyrt sitt ættland og þjóS;
þá sæti hann skarlati skrýddur
í skrauthöll viS embætti góS.”
ESa vísan “Á leiöi góSs drengs”,
sem er svona:
“Yfir þér er enginn kranz
og illa hlaöið Ieiöi,
því fyrir heill þíns föðurlands
þú féllst á bezta skeiði”
Eg tel þessa visu reglulegt gullkorn,
ekki eingöngu fyrir þá sök hve vel
hún er gerS,, heldur sérstaklega
vegna þess hve mikiS hún felur í
sér. ÞaS er heil ádeiluræða fram-
sett í einföldum orðum; og aöalefn-
ið er alt í einu einasta orði sem höf.
hefir veriS svo snjall aS finna og
setja þaö á réttan staS. ÞaS er orS-
iö “því”. Hugsi menn um hvernig
þetta orð stendur af sér í vísunni,
þá opnast þar heill heimur alvar-
legra hugsana í bókinni er nokk-
uS af ástakvæöum, en öll eru þau
stutt og flest fögur. Heitast þeirra
er “SvariS”. Þ.ar er þetta:
“Mér finst eg eygja inst í þinni sál
þá einu ráSning bernskudrauma
minna.
En höndin sagöi hjartans leyndar-
mál —
og hrifinn drekk eg ástarinnar skál!
eg bergi sæll af bikar .vara þinna —
nú vil eg ekki veröld æöri finna.”
Þetta er þaS sama sem sagt hefir
veriS frá alda öðli og sagt verður til
dómsdags; en þaS er hér Vel sagt og
ilgeröarlaust. Sitt á hvorri blað-
síöu eru tvö kvæði sem heita “Ás-
rún” og “Álfrún”; er þaS nokkurs
konar samanburöarlýsing þessara
tveggja “Rúna”. Endir fyrra kvæS-
isins er þannig:
“Hún virtist mér stundum Sem mar-
maramynd,
en máliS var hvelt eins og stál;
hver hugsun var köld eins og haf-
ísaþök
og hrein eins og frostrósa sál.”
Hitt kvæðið eða “Álfrún” endar
þannig:
“Eg gleymi því aldrei hve góSleg
hún var —
hve göfugt og blítt hennar mál —
þaS lagði frá augunum læknandi yl
og ljós inn í smælingjans sál.”
Þessi mótsetning “Ásrúnar” og
“Álfrúnar” er vel til fundin. Hark-
an og hreinleikinn, tileinkuS “Ás-
rún” (Æúr voru hreinir og haröirý,
ylurinn og þíSleikinn er “Álfrúnar”.
Hugsunin í þessum stuttu kvæðum
er góð og vel meS hana fariö.
ÞaS e' víða auðséS á kvæSunum, aS
Einar er mikill tilfinningamaður og
kennir stundum jafnvel djúps þung-
lyndis. Þannig er þaS í kvæðinu
“Blómin mín”. Þar er þetta erindi:
“MeS eldheita, vængsterka æskuþrá
á angandi beði rósa
dvaldi eg um daga ljósa
en,nú eru blómin mín bliknuö strá
sem blakta 'í gustinum til og frá
og eiga’ aðeins eftir aS frjósa.
eða Jjetta i kvæðinu “Þ.unglyndi”:
“HorniS er meira en hálfnaS,
hugSi, eg Jjó drykkjargnótt,
detfur á þessi dökkva, ,
dýrmæta, langa nótt.
HeyrSi eg fyr á hörpu
hugnæm ástarljóS —
af strengjum dulardjúpum
drýpur feigðar blóS.”
En þrátt fyrir þaö þótt þunglyndi
bregSi fyrir öðru hvoru, þá er þar
von og þrek og kjarkur hins vegar.
Þannig er það í kvæðinu “Um
kvöld”, sem í sjálfu sér lýsir tals-
veröu þunglyndi:
Þótt allir skuggar skipi sér
um skálann litla minn,
eg sæki nýjan sólskinsj>rótt
i sjálfan himininn.
Þ.aS skapar manni hugrekki aS lesa
Jætta erindi. I bókinni eru fáein
söguljóð, öll sögS í örfáum orðum,
öll lýsa Jjau fallegum lntg^unum
og þótt þau séu stutt vantar ekkert
í þau. Eitt Jjessara söguljóða heitir
“Gígjuleikarinn”; er þar í fám
hugnæmum orSum sögö sorgarsaga
gamals gígjuleikara, er mist hafSi
höndina af slysum, og hafði lifaS í
60 ár J>annig, en undir andlátiS finst
honum sem guöirnir hafi gefiS gígj-
unni þá eiginleika aS hún leiki sjálf.
Önnur söguljóðin heita “BrúSur-
in fyrir handan”. Er þaS saga
manns sem brýst yfir haf erfiðleik-
anna til unnustu sinnar á ströndinni
hinu megin. Er þar vel lýst áhrifum
sanrar ástar og heilum karlmanns-
hug.. Einstakar vísur í bókinni eru
einkar fagraV og vel gerðar t. d.
“Asta”:
Ást þína Veittu mér alla,
ekkert nægir hálft,
lífiS er alsnautt án ástar, —
ástin er lífiS sjálft.
Þessi vísa er sannur gymsteinn.
“Gömul kona” heitir ein vísa og
er Jjannig:
“Fyrrum var hún falleg björk
fögru limi búin;
nú er hún eins og eyöimörk
öllum gróðri rúin.”
Einstakar vísur eins og þessi eru
nokkurs konar hugvekjur. Þær
vekja huga manns til djúpra og al-
varlegra íhugana og hafa meiri áhrif
en margur hyggit-. Ágæt er visan
“Úr bréfi”:
“Þyngst varð mér um Jænnan óS —
þú ert horfinn sýnum.
Æskudrauma dauöa blóö
drýpur úr penna mínum.”
Það er óþarfi aö . taka fleira upp
í þessar linur úr bókinni; þetta næg-
ir til Jjess aS sýna að höf. fer vel af
staS. Hann á gnægS hugsana; eru
sumar þeirra léttar og lyftandi eins
og gleSin og æskan, en aörar fastar
og alvarlegar. Hann hefir gott lag á
þvi aS skapa hugsunum sínum við-
eigandi búning og setja þær fram í
örfáum orSum. 1 kvæöunum er
engin ljót kenning, ekkert sem geti
útilokaS þau frá nokkurs manns
heimili, hverrar skoöunar sem hann
kann aS vera. Höf. er ungur og á
væntanlega langa leiö fyrir höndum;
þetta er því aSeins byrjun og hún
er góS.
Höf. hefir tileinkað bókina minn-
ingu móöur sinnar,
Sig. Júl. Jóhanntsson.
SkurWinn mikli.
Á síSast liSnu sumri var lokiS
viS miklar og margvíslegar endur-
bætur á KílarskurSinum; haföi
hann veriS víkkaöur og dýpkaSur,
Ijósum og brúm fjölgaS og breytt
og hliðin endurbætt. Þegar öllum
þessum mannvirkjum var lokiö og
keisarinn sjálfur opnaöi skuröinn
á ný í síðast liSnum júní mánuði,
var þeirrar viðhafnar lítt'getiS og
þýzk blöS létu lágt um stórvirki
þaS, er þá var til lykta leitt. Þetta
veldur því meiri furSu, sem þaS er
kunnugt, aS umibæturnar kostuðu
fullar $60,000,000, eða tuttugu
miljónum meira en upphaflega
liafði kostaS aS grafa skuröinn og
aS skurSurinn í þeirri mynd sem
hann er nú, er eitt af mestu mann-
virkjum heimsins. Hin nýgeröu
hliS KílarskurSarins eru talsvert
víðari en hliðin á PanamaskurSin-
um og skuröurinn sjálfur er dýpri
og breiðári en nokkur annar haf-
skijjaskurður heimsins.
Meðan á verkinu stóS höfSu
Þjóöverjar fátt um þaS aö segja,
þegar því var lokið létu þeir þess
varla getiS. Blaðamenn og höf-
undar höföu ekki fyrir því, að
fræSa heiminn um þaS, aS ÞjóSv.
hefSu fullgert dýpri og breiðari
skipaskurö en áður hafði veriS í
veröldinni. Hvorki Suez skurður-
inn né Panama skuröurinn standa
honum á spuröi. Ekki létu J>eir
þess heldur getiS, aS hliðin viö
báða enda skurðarins væru dýpri
og rúmbetri en hliö Panama
skurðarins, sem svo mjög hefir J)ó
veriS gumaö af.
Hvers vegna þögðu þeir um alt
Jætta? Vissulega hefir þaS hvorki
veriS af litillæti þjóðar né stjóman
og ekki vantaði þá tæki til aS
fræöa heiminn um stórvirki þaS er
þeir höföu unniS. Ekki verður
þaS heldur skrifaS á reikning
skamsýni þeirra. Engin þjóS
kann betur aS greina þá hluti er
vekja athvgli umheimsins og aö-
dáun en Þjóöverjar og erigin kann
betur aS meta gildi auglýsinga en
einmitt þeir. Verzlunarmenn og
stjórnir annara J>jóöa gætu mikiS
lært af þeim í þessu efni. Nei;
þeir þögðu um þetta þrekvirki sitt
vegna Jjess aS þaS var einkum og
aðallega unniS meS J)aS fyrir aug-
um, að gera ÞjóSverjum hægra um
vik er til ófriðar kæmi.
Skuröurinn var dýpkaöur, hliS-
in víkkuS og verkinu flýtt til J>ess
aS hin nýjustu og stærstu herskip
ÞjóSverja gætu á styttri ííma og
hættuminni hátt, komist á milli
NorSursjávar og Eystrasalts, en
ella. Eftir aS skuröurinn var end-
urbættur, gat meiri hiuti þýzka
flotans komist frá einu hafi til
annars meS fárra stunda fyrir-
vara, ef til þyrfti aS taka. Þetta
var stórt spor í áttina aS því marki
er marga Þjóðverja hefir dreymt
um: aö veröa konungar hafsins í
noröur hluta álfunnar.
Lítum nú snöggvast á sögu
skuröarins. ÁriS 1887 var byrjað
á að grafa hann og var því verki
I0I9ÍÖ 1895. Ilann er 61 míla. að
lengd, eSa diðlega J>aS og er þvi
einn lengsti hafskipasturður heims-
ins. Suez skuröurinn er litlu
Iengri, en Panama skurSurinn er
20 mílum styttri.
Skip sem koma sunnan eöa
austan um haf og eiga leiS inn í
Eystrasalt spara tvo til þrjá daga
með því aö fara um KílarskurS í
staS þess aS krækja norSur fyrir
Jótland. SjóleiSin frá London til
Petrograd styttist um 138 mílur og
frá Hamborg til höfuSstaðar Rúss-
lands um 424 mílur.
HliSin á Panama skurðinum eru
til J>ess gerS að lyfta skipum úr
J)ein> hluta skurðarins, sem liggur
jafnlágt og yfirborS hafsins, til
þeirra staða er liærra liggja og til
aS koma þeim frá þeim stöSum er
hátt liggja J)angaS sem lægra er.
En hliö KiIarskurSar eru til þess
gerð aS halda vatnsmegni skuröar-
ins jöfnu. Nú er lítill munur
flóSs og fjöru í Eystrasalti. En i
norðaustan stormum mundi svo
mikið vatn berast inn í skuröinn,
að yfir flæddi báSa bakka, ef ekki
væru hliS er loka tnætti. Því er
hliöunum við ]>ann enda skuröar-
ins lokaS, er stormar blása af
Jæirri átt, en }>egar lyngt er og
hægviðri eru þau opin dag sem
nótt.
\ iS vesturendann er öðru máli
aö gegna; þar er oft 27 feta mun-
ur á hæð hafsins um flóS og fjöru.
Veröur því einatt aS loka þeim
hliSum er viS þann endann eru, til
þess að hvorki verSi of stríSur
straumur í skuröinum né vatn of
grunt. En skip komæt um skurS-
inn hvernig sem á sjó stendur
J>ótt hliöum sé lokaS, en verSa auö-
vitaS aS sætta sig við þær tafir er
af slíkum hliSum stafa. ViS hvorn
enda skuröarins eru tvö hliö sam-
hliða til J>ess aS skip geti bæSi far-
iS út og inn samtímis.
Keisari Þýzkalands, sá er nú
situr aS völdum, opnaSi skurSinn
20. júní 1895. Þótti næsta mikiS
til þeirrar athafnar koma. Klukk-
an 4 aS morgni sigldu 24 skip inn
um hliðin viS Brunsbuttel. Fór
keisarinn, ásamt sonum sínum á
hinu skrautlega skemtiskipi sínu,
Hohenzollern, í brjósti fylkingar.
Skömmu eftir hádegi, samdægurs,
bafnaði flotinn sig í Kíl, undir
dynjandi fallbyssuskotum. Var
J>ar þá saman komiS margt inn-
lendra og útlendra herskipa.
AriS 1913 fóru 39,000 skip uni
skurSinn. Á friSartímum er öll-
um skipum. jafnt herskipum sem
kaupförum, bæði útlendum og inn-
•lendum, heimilt aS fara um skurS-
inn. En á ófriöartímum er hann
einungis opinn þýzka flotanum.
Smáskip eru venjulega 10 tíma en
stór skip 15 tíma á leiðinni frá
einttm enda skurðsins til annars.
Eins og áöur var |á vikið, var
skurSurinn einkum gerður til þess,
aS gera Þjóöverum hægra um vik
er til ófriðar kæmi. Á síðari árum
hafa Þjóöverjar' bygt svo stór her-
skip, aS þau gátu ekki komist um
hliðin er upphaflega voru gerS.
Kom skurSurinn því ekki aS fuil-j
tmi notum. Hafa sumir ÞjóSverj-
ar eflaust litiS svo á sem hann
væri þeim gagnslaus. Því var þaS j
ráö tekiS, aS endurbæta hann. |
Árið 1908 varu rúmar $55,000,000;
veittar til fyrirtækisins.
ÞaS er sjaldgæft aS smáatburSur
hafi eða séu látinir hafa áhrif á stór-
virki lík þvi sem KílarskurSurinn
er. En viS endurbætur bans Jitur
J)ó út fyrir aS svo hafi veriS.
Skömmu eftir aS féö var veitt,
rakst Itelgiskt skip á í skurSinuní
og sökk, svo allar skipaferöir um
skuröinn teptust. Ekkert skip er
annars var hæft í sjó aS leggja,
gat komist fram hjá hinu sokkna
skipi. Farmenn á. höfum úti vissu
sem vonlegt var ekki hvaS skeS
hafði, svo skip teptust hópum sam-
an viS báSa enda skurðsins. Tíu
daga stóS á aS ryöja skipinu úr
I vegi.
Þetta slys virtist verða ÞjóS-
verjum alvarlegt áhyggjuefni. Var
J>aS afráöið, aS byrja tafarlaust á
"hlnum fyrirhuguSu endurbótum.
Sairíkvæmt áætlunum átti verkinu
að vera%lokiS í Janúar 1914. En
eins og getið hefir veriS og kunn-
ugt er var því lokiS i siðast liönum
júm mánuöi, örfaum vikum áður
en stríSið byrjaði.
\ erkiö stóö yfir í fimm ár, frá
; i9«9 td 1914 og kostaði $5,000,000
meira en ráS hafSi veriö fyrir
| gert. StafaSi aukakostnaöurinn af
| þvi, hve mjög verkinu var flýtt er
fram í sótti. í október 1910 höfðu
fjögur þúsund manns sest að meS-
fram skurðinum. Eftir þ\1 sem á
leið var verkamönnum sífelt
fjölgaö. Komst tala þeirra aS lok-
um upp í fjórtán þúsund. Mátti
um J>að leyti líkja skuröinum viö
60 milna langa vinnustofu.
Eins og að líkindum lætur kost-
aSi mest aS breyta hliðunum og
vikka þau. ÞaS eru stærstu hliS
sinnar tegundar sem' til eru í ver-i
öldinni. Þáu eru, eins og áður er
getiS, fjögur; tvö viS hvorn enda.
Þau eru hvert um sig 1150 feta
löng, 148 feta breiS og 46 feta
djúp. HliS Panama skurSarins eru
ekki nema 1000 feta djúp, 110 feta
við og 39 feta djúp.
Sé hliSum Kílarskurðar lokað og
vatninu dælt út, rná nota þau sem
varnargarða umhverfis þurrar
hafnir. Hafa ÞjóSverjar þannig
jafnframt komiS sér upp fjórum,
miklum þurrum höfnum sem
jafnan eru til reiöu ef á þarf að
halda.
Svo mikiS var skurðurinn víkk-
aöur, aö nú er hann hvergi minna
en 334 feta breiöur. Geta skip því
að ósekju mæst með fullum hraöa.
á gamla skurðinum voru talsverð-
ar bugður. Þegar hann var víkk-
aður voru öll nes og allir tangar
styttir. Enn fremur voru 11 básar
grafnir inn í bakkana. Eru sumir
]>eirra alt aS 4000 feta langir.
Getur fjöldi skipa legiS í þessum
lásum án þess aö hindra siglingar
um skuröinn.
Brúum sem á skurðinum voru
varð aS breyta er víkka skyldi
skurSinn. Yfir hann liggja fimm
járnbrautarbrýr og tvær brýr án
járnbrauta. Jármbrautabrýrnar eru
150 feta háar. Redensburg brúin
mun vera þeirra vönduSust. Ligg-
ur hún yfir skuröinn nálægt miðju;
er land þar lágt og er brúin þegar
með er talið það sem upp á landi
liggur báSumegin meira en míla á
lengd.
Á bökkunum til beggja hliöa eru
sterk bogaljós meS 800 feta milli-
bili. Má því heita aS jafn bjart
sé á skurSinum nótt sem; dag; er
því lítil hættuvon þótt veSur kunni
aS vera misjafnt og nóttin dimrn.
Sjónarvottur er viö var staddur
vígsluna á síSast liðnu sumri, lýsti
henni á þessa leið: “Keisarinn
stóS í tign og veldi á þar til gerö-
um palli er reistur var yfir stjóm-
palli á skemtiskipi hans. Um leiS
og gylt stefniS sleit þrílitan boröa,
er strengdur var um þvert hliSið
tók hann hinni konunglegu kveðju.
MeS J>essari athöfn var skurðurinn
vígður til umferöar og þrjátíu og
þrjú fallbyssuskot frá þýzkum og
brezkum herskipum á Kílarhöfn
tilkyntu aS athöfninni væri lokið.”
Um kveldið komst keisarinn í
borSræðu aS oröi á þessa leiö:
“Vér veröum að sýna í verkinu aS
vér getum fariö eftir orðum jám-
ráðgjafans; vér veröum aö lifa
]>annig, að vér getum ávalt og al-
staöar sagt, aS vér Þjóðverjar ótt-
umst Drottinn allsherjar — en eng-
an og ekkert af jaröneskum upp-
runa.”
Kílarskuröurinn er ramlega víg-
girtur. Eystrasalts megin gapa
fallbyssurnar hver viö annari báðu-
megin fjaröar er liggur inn að
skurðinum. Er fjörSurinn þar
ekki meir en 2600 feta breiSur.
Þeim megin er aö NorSursjó veit
er hann ef til vill enn betur varinn.
Þar er Helgóland, Neuwerk) og
Wilhelmshaven. Þótt þessi vigi
séu all langt frá mynni skurðsins,
eru ]>au ömgt vígi gegn árásum
óvina.
ÞaS er því síst að furSa, þó
Vilhjálmi herkóngi, er hann leit
yfir siðasta undirbúninginn undir
“daginn mikla”, væri þaö efst í
huga aS minna þjóð sína á aS hún
skyldi ekkert óttast — ekkert
nema guð einn.
Frá íslandi.
Reykjavík 24. febr.
StjómarráöiS auglýsti í Lög-
burtingablaðinu 18. febr. mánaðar,
aö verölagsnefndin hefði ákveðiö
útsöluverð á rúgméli í ísafjarðar-
sýslu og ísafjaröarkaupstaS 34
aura og hveiti 38 aura kílógr., í
Gullbringu- og Kjósarsýslu og
.Vestmannaeyjum verS á hveiti 40
au. kílógr., á Eyrarbakka, Patreks-
firði og Stykkishólmi verð á rúg-
brauuSm 30 au. kílógr. og í Stykk-
ishólmi verð á ofnkolum ^ 6 kr.
skippundiö.
íslenzka eimskipiS “Gullfoss” I
fer aS forfallalausu til New York
fyrstu ferð sína héðan, um mún-
aöamótin marz—apríl. Svo mikill
farmur liefir þegar boöist, að ferö-1
in mun verða farin, og er sagt, aS,
ýmsir kaupsýslumenn héSan fari
vestur meö skipinu.
Hr. Bjarni Jónsson frá Vogi
kvaS hafa sótt um þaS til stjórn-
arinnar, aö hann yrSi Jægar í staS
settur í griskudómsembættiS, sem
alþýðutalsmannafl. stofnaði til
meS fjárveitingu á síSasta þingi.
En áður var umsóknarfrestur aug-
lýstur til 9. marz og lögin munu
ekki vera gengin í gildi enn. Haföi
hann tekiS þaö fram i tunsókninni,
að ungt fólk hér i bænum væn
oröiS ójx>linmótt yfir því, aS geta I
ekki byrjaö á náminu undir eins
og tæki sér nærri, aS þurfa að
bíSa eftir því fram til 9. marz, —
þangaö til umsóknarfresturinn
væri úti, eöa þangaS til lögin
gengju i gildi. Sýnir ]>etta bezt,
hve mikið er aS marka hjal þeirra
manna, sem kallaö hafa embættiö
óþarft, eða þá hina, sem látið hafa
í ljósi, aS hr. B. J. mundi þurfa
upplestrarundirbúning til þess að
geta tekiS starfiS aö sér.
Nokkur óværð hefir veriö í
]>eim stjórnarflokkshöföingjum og
blöSum þeirra síöan þaö varö
kunnugt, að H. Hafstein fór utan
með Botníu síSast. Tilgáta J>eirra
um þaS, að hann hafi veriö kvadd-
ur af konungi til viðtals, er rétt.
BotnvörpuskipiS Maí er nýkom-
inn inn og haföi aflaö allvel. Und-
anfarna daga hafa einnig ýmsir af
botnvörpungunum komið inn og
haft allgóöan afla. Snorri Sturlu-
son kom í morgun úr aðgerð í
Khöfn og flutti póst.
Séra Siguröur Stefánsson í
Vigur hefir enn ritaS langa grein
i “Vestra” frá 13. febr. um miála-
strandið í ríkisráöinu og fram-
komu Sjálfst.fl. því viövikjandi
bæöi fyr og eftir, og fá þeir strand-
höfSingjarnir þar maklega ráSn-
ingu.
Verkakvennafélagsskapur komst
á hér í bænum síSastl. haust, fyrir
forgöngu frú Jónínu Jónatansdótt-
ur og fleiri kvenna. 25. okt. var
stofnað verkkvennafélagiö “Fram-
sókn” og telur félagiö tilgang sinn,
“aö styrkja verkakonur J>essa bæj-
ar, auka menning þeirra og sam-
eiginlega hagsmuni”. Eins og
venja er slikum félögum, eru
reglur settar fyrir því í lögum
]>essa félags, hvert kaup félags-
konur skuli setja upp fyrir vinnu
sína. 2. grein félagslaganna hljóö-
ar þannig:
“Alment verkakonukaup sé 25
au. um timann, hlunnindalaust, en
20 au. þar sem látin er í té soSn-
ing og matreiðsla. Eftirvinna, frá
kl. 6—10, borgíst með 30 au um
kl.tímann, en nætur og sunnu-
dagavinna með 35 au.*um tímann.
Kaup þetta taka konur á aldrinum
frá 16 til 60 ára.”
Ekki er enn kunnugt um, hvort
samkomulag er oröiS milli félags-
ins og vinnuveitenda, semi einkum
eru útgeröarmenn. En væntanlega
verSur stilt svo til hófs bóöu meg-
in, að vel fari. Og félagsskapur-
inn í }>essa átt spor til vaxandi
menningar, sé honum stjómaö meö
skynsemi og hyggindum. | sam-
anburSi viS kaup karlmanna hefir
kaup kvenna verið of lágt, þar
sem bæöi karlmenn og kvenmenn
ganga aö sömu vinnu.
—Lögrétta.
GÁIÐ AÐ
frekari upplýsingu um
hina miklu trjáplöntu
sölu sem haldin verður
af ----- ■‘....■vr
Prairie Nurseries, Ltd.
Estevan, Sask.
Eastern office : 643 Somerset Block
Telephone Main 3812
I $1.00 afsláttur á
tonni afkolum
L.esið afsláttarmiðann. Seudið hann
með pöntun yðar.
Kynnist CHIN00K
Ný reyklaus kol
$9.50 tonoið
Enginn reykur. Ekkert sót
Ekkert gjall.
Agaett fyrir eldavélar og
ofna, einnig fyrir aðrar
hitavélar haust og vor.
Þetta boð vort stendur til 7. nóv-
ember 1914.
Pantið sem fyrst.
J.G. HARGRAVE & C0., Ltd.
»34 MAIN STIIEET
Phonc Main 432-431
Klipp úr og sýn með pöntun.
$1.00 AíslAttur $1.00 Ef þér kaupið eitt tonn af Cliinook kolurn á. J9.60, þ4 gildir þessl miðl elnn doll&r, ef einhver umboðsmaBur fé- lagslns skrlfar undir hann. J. G. IlargraTO & Co., I.Ui. Wnytur án undirskrlftar.) I