Lögberg - 15.08.1918, Síða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. ÁGÚST 1918
5
granna stna. En fyrir uppfyndingar
þesar erum vér nú allir nábúar orSn-
ir. Þess vegna breiðast hugmynd-
irnar sv'o fljótt út, atS þaö, sem er tal-
a?S, hugsað og ritaS hjá einni þjóSinni
í dag, er ■komiS til hinnar þjóSarinnar
á morgun, og fariS aS festa þar ræt-
ur. Og þegar nú meiri hluti heimsins
trúSi á lýSveldi, sjálfstjórn og frelsi,
þá sáu einvaldssinnar öÞjóSverja, aS
þeir urSu eitthvaS til bragSs aS taka,
því aS öSrum kosti var einveldiS fall-
iS.
Þetta veldur því, aS eg ætla aS á-
stæSur og orsakir stríSsins séu dýpri
en morS eins krónprinsins í Serbíu;
dýpri en þaS, er þýzkir söktu Lusi-
taníu, dýpri en neSansjávariherskapur
ÞjóSverja. Þetta eru atriSi en ekki
orsök stríSsins. Orsakirnar eru hin
æfagamla barátta milli einvalds og
lýSveldis, milli afturhalds og fram-
fara, milli þrældóms og frelsis. Þýzk-
ir halda fram einveldinu en banda-
menn lýSveldinu og frelsinu.
Sé þetta rétt hjá mér, hver var þá
skylda vor, þegar stríSiS hófst? Og
hver er skylda vor nú?
Eins og eg var búinn aS segja, yfir-
gáfu forfeSur vörir Noreg til þess aS
flýja undan kúgunarvaldi Noregskon-
unga- Þeir elskuSu frelsiS og voru
hraustir og hugrakkir menn, sem
trúSu á lýSveldiS og vildu ekki fyrir
nokkurn mun beygja sig undir þræls-
ok konungsvaldsins. Þeir kusu held-
ur harbæri og erfiSleika ísalandsins,
þar sem þeir máttu lifa óáreittir og
sjálfráSir og frjálsir, heldur en aS lifa
í ef til vill betra landi, í mildara lofts-
lagi, sem urtdirgefnir, lítt fgjálsir
þegnar harSstjóranna. Þeir stofn-
uSu hiS fyrsta IýSveldi á NorSur-
löndum.
Aftur seinna yfirgáfu feSur vorir
ísland, til þess aS leita hins sama
frelsis og sömu tækifæra, aS njóta
lífsins á öörum stöSum, af því aS þeir
gátu ekki fengiS tækifærin heima t
gamla landinu, alveg eins og þegar
forfeöur vorir yfrgáfu Noreg. Þeir
$comu hingaö til Ameríku, til Canada
og Bandaríkjanna, og hefir mér oft
til hugar komiö, aS varla sé nógur
heiSur og sómi sýndur þessum ís-
lenzku frumbyggjum þessa Iands, fyr-
ir hugrekki þaS og framsýni, sem þeir
sýndu þegar þeir brutust frá gamla
landinu. Þeir yfirgáfu landiö, sem
haföi veriS heimili feSra þeirra öld
fram af öld. Þeir yfirgáfu störf þau
öll, sem þeir höfSu vanist frá bam-
æsku. Þeir yfirgáfu vini, vanda-
menn og félaga sína. Og hvaö tóku
þeir í staöinn? Þeir komu í alveg ó-
þekt land, til ókunnrar þjóöar, sem
talaöi ókunna tungu. Þeir þurftu aS
læra öll störf aS nýu og keppa viS þá,
sem höföu vanist þeim frá barnæsku.
Eg get fullvissaÖ ySur um þaö, aö til
þess þarf hugrekki mikiö, og fyrlr
þaö eiga þeir mikinn heiSur skiliö.
En þvi gerSu þeir þetta? Þeir gerSu
þaS af því, aö hér var betra tækifæri
fyrir börn þeirra, seni kom af þvt aö
hér var frelsiS og jafnréttiö. Hér
var ekkert einveldiö; hér var ekkert
drembilæti eöa hroki, eöa valdboö
höföingja og yfirmanna.
HliSin vor.u opin, þeir þurftu ekk-
ert gjald aö greiöa til aö komast inn.
Þeir komu hingaö til Ameríku í þeim
tilgangi aö ihjálpa tii þess aS byggja
upp þetta land, handa sjálfum sér og
börnum sönunt- Stjórnin gaf þeim
landiö frítt, landiö eöa löndin, sem
aörir voru búnir aö berjast fyrir.
Hún gaf þeim löndin til þess aS reisa
þar bústaöi sína. í gamla landinu,
fööurlandinu, unnu þeir baki botnu
og gátu aöeins dregiS fram lífiö. Hér
unnu þeir og nutu fullra gæöa lifsins.
Vonirnar fyltu hjörtu þeirra. í hinu
gamla fööurlandi var æ aö mæta yfir-
manninum, embættismanninum, sem
feöur vorir uröu aö beygja og bugta
sig fyrir til merkis um undirgefni
þeirra. Þessir embættismenn höföu
jafnan hin æöstu sæti og þeim stóöu
öll tækifæri opin, þó aö feöur vorir og
synir þeirra yrSu aö vinna baki
brotnu fyrir litlu gjaldi. Hér var
enginn yfirboöarinn, enginn sem þeir
þurftu aS beygja og bugta slg fyrir.
Hér vor.u þeir sjálfir húsbændurntr.
Hér beygjum vér höfuö vor fyrir hug-
vitsmanninum, en hvorki fyrir tign
né titlum. FeSur vorir vOru fullir
vona, er þeir komu hingaö, og þessar
vonir hafa komiS fram í bjarteygum
sveinum og prúSum stúlkum, reisu-
legum heimiium meS völdum húsbún-
aöi, skólum æöri og lægri, lögmanna-
stofum og þinghúsum. Þar eru
drengirnirþeirra meö öSrum ungum
mönnum landsins, og vinna sér heiöur'
fyrir lærdóm og þekking, og skipa hin
fremstu sæti mannfólagsins fyrir
dugnaö eöa hyggindi og heiöarlega
framkomu. Þeir voru félagar hinna
framsækjandi ungu manna þessa
lands, sem ekki þekkja annaö stolt,
en þaS aö vera góöur drengur og dug-
andi maSur, heiöarlegur maöur, fram
sóknarmaSur og aö Vera stoltur af
landinu meö öllum þess tækifærum,
meS hinum fögru hugsjónum, meS
hinni knýjandi framsóknarþrá, af
landinu sem gefur hverjum einum
tækifæri, smáum sem stórum, fá-
tækum sem ríkum, hverjum eftr því,
sem hann er fær ,um aö taka á móti-
Eg segi þetta ekki til aS lasta ís-
land. Kringumstæöur þar eru nú
víst mikiS betri, en þær voru þegar
feSur vorir yfirgáfu þaS. Mikiö af
þeirri kúgun og þeim haröindum, sem
þeir uröu fyrir er horfiS, og frelsi og
framfarir komiö í staöinn. Eg er
stoltur af því aS vera af íslenzku
bergi brotinn, og aS hafa í erfSum ís-
lenzkt þjóSerni og alt sem þaö hefir
í skauti sínu. Ef eg ætti kost á aö
fæöast á ný, og af hvaöa þjóSerni,
sem eg vildi, kysi eg aö vera fæddur,
eins og eg v'ar, á Islandi, af íslenzk-
um ættum. En þó eg unni gamla
landinu og öllu því sem þaS hefir i
margar aldir langt fram til mín og
feSra minna, þá er þaö engin ástæSa
aS mér finst, aö eg skuli ekki kannast
viS ástæöurnar, sem knúöu islenzku
vesturfarana til þessa lands, og ástæö
urnar fyrir vellíSan vorri í þessu landi
og ástæSurnar fyrir því, aö okkar
fyrsta skylda nú, er aö vera góöir
borgarar þessa lands.
Þegar því stríö þetta hófst, þá sáu
þeir aS þaö var sama baráttan, sem
haföi hraikiö forfeSur þeirra út úr
Noregi, baráttan milli einveldis og
lýöveldis, og aö þaö var ekki aö eins
einv'eldi í einu landi, heldur einveldi
yfir öllum heimi, sem hér var um aS
gjöra. ÞaS var þvi ekkert undur-
samlegt, aS þeir skyldu fara út í stríö-
iS, ekkert furSanlegt aS synir þeirra
og bræSur skyldu glaöir ganga í her-
flokkana af frjálsum vilja, til þess aö
berjast fyrir frelsiö og fólkiö og land-
iS, sem oröiö var þeirra fööurland.
Og eg vil fullyröa þaö, aS drengirnir
okkar heföu ekki v'eriö sannir synir
feSra sinna, ekki sannir synir hinna
fyrri forfeöra sinna, sem Islend bygSu
ef aö þeir heföu ekki heyrt kalliS,
þegar þeir voru kvaddir til aS verja
frólsi og fööurland. Og þeir af oss
sem heima sitjum, eru ómenni og ætt-
lerar forfeöra sinna ef aö þeir standa
ekki aS baki drengjanna vösku, sem
farnir eru, sem varaliö hér heima, og
sjá þeim fyrir fæöu og vopnum og
skotfærum og öll.u því sem þarf til aö
vinna fullkominn sigur í stríöi þessu.
En drengirnir okkar tóku herkvöö-
inni ágætlega. í sveit iþeirri, þar sem
eg bý eru fáir íslendingar. En þeir
sem þar eru hafa gert færri tilraunir
til þess aö komast undan herskyld-
unni, heldur en nokkur annar þjóö-
flokkur þar. Og eftir því sem eg hefi
'komist næst, þá þafa þeir fúsir og
glaSir gefiö sig fram, er þeir voru
kvaddir í öllum bygöum tslendinga í
Bandatíkjunum- I Canada er einnig
sagt, aS tíundi hver íslendingur sé í
stríöinu, og aö íslendingar standi, aS
þvi tilliti næst þeim fremsta af öllum
þjóöflokkum í Canada.. t Canada
hafa þeir nú þegar aflaö sér ævarandi
■heiSurs og frægöar, meS öörum Can-
adamönnum. Og þegar saga striös-
ins verSur rituS, veröur þaö Canad-
iski hermaSurinn, sem skipar eitt
heiöurssætiS fyrir framúrskarandi
hreysti og hugrakka og drengilega
framkomu. Allir þessir drengir hafa
gengiS út i heljarbaráttu þessa, án
Jjess aö hugsa nokkuö um eigin hagn-
aS, eSa metorS, eöa fyrirætlanir til
vegs og frama, því oft hafa þeir lagt
alt þetta í sölurnar til þess aö vinna
fyrir frelsiö og fööurlandiö og mann-
félagiö. Vér fórum hingaS til þessa
lands af því, aö í hin.u gamla fööur-
landi voru í Evrópu voru tækifærin
fá, á þeim dögum og sára lítiS um
jafnrétti, frelsi og framfarir. En nú
hafa þessir ungu drengir vorir fariö
til vígvallanna til þess aS afla NorS-
urálfunni þess, sem einmitt hrakti feö
ur þeirra og mæöur burtu þaöan. 1
skörum stórum hafa þeir lagt leiöir
þangaS, sem víkingar hinna fyrri daga
sjálfstæSir, hugrakkir og hraustir, til
þess aS brjóta og rífa til grunna hinn
seinasta kastala einveldisins, til þess
aS varpa flötu aö fótum sér hinu
þýzka keisaravaldi, meS öllu þess
voöalega hermannavaldi. MeS hinum
hugrökku herskörum bandamanna
fóru þeir austur þangaö, til þess aS
slíta Evrópu úr greipum þessa voöa-
veldis, og þaöan munu þeir aftur
koma eftir aS þeir hafa breytt út yfir
Noröurálfuna þessa hina dýrmætu
fjársjóöu, sem feöur vorir voru aö
leita hingaS til Ameríku, sjálfstæöiS,
jafnréttiö og tækiifærin. Ógleyman-
legan heiSur og sóma eiga þeir skiIiS
hinir íslenzku hermenn fyrir alt þetta.
En þetta er ekki nóg, aS vér sýnum
þeim heiöur og sóma og lofum fram-
komu þeirra. Þeim sjálfum mundi
seinast til hugar koma aS æskja þess.
Skyldurnar liggja óta 1 á heröum vor-
um. Þeir eru nú á vígvöllum Frakk-
lands, máske í hinum fremstu her-
göröum. En á nóttum líta þeir á
himni uppi hinar sömu stjörnur, sem
skinu yfir höföum þeirra hér í Amer-
íku, þá hugsa þeir til okkar- HvaS
ætliö þér aS þeir myndu óska aö vér
gerSum? AS vér legöum hendur i
skaut elía tækjum til starfa. Vér erum
megin-varaliö hersveitanna á Frakk-
landi, og skylda vor er sú, aS Ieggja
þeim alt til, sem í hergröfunum eru.
Þaö þarf eiginn aS efast um her-
mennina aS þeir geri sinn hluta starfs
ins. Þeir ráSast á óvininaa meS hvat-
leik og hreysti, en sjáifa sig verja
þeir meS snild og hugrekki, þegar á
þá er ráöist. En þeir hrópa til vor,
aö vér gjörum skyldur vorar. Verum
fúsir og fljótir aö gegna kalli þessu.
Þeir leggja alt í sölurnar jafnvel líf-
iS sjálft. Vér veröum því aö leggja
fram alt sem þeir krefjast af oss. En
svo eru margir þeirra, sem hafa lífiS
ilátiö, sem nú lita yfir djúpiö sem aS-
skilur þetta líf og annaö. Hvers ætl-
iS þér aö ]>eir krefjist nú af oss?
Andi þeirra hrópar nú til vor frá hin-
um eilífu bústööum, aS gugna ekki,
en halda áfram aö standa fast meS
bandamönnum í oröi og verki, aS
stySja réttlátt mál, mál, sem engan
eigingjarnar hvatir loöa viS, þeir
kalla til vOr aö standa fastir i kross-
ferS þessari, til þess aö leggja grund-
völlinn aS varanlegu frelsi og sjálf-
ræSi og friöi á milli allra þjóöa heims-
ins.
Nú er engin tími fyrir kyrláta, friS-
sama þegnskyldu; enginn tími til aS
þegja, enginn tími til öfundar eöa
afbrýSissemi milli bandamanna, eng-
inn tími, aö rýra eöa draga úr gjörS-
um eöa framkvæmdum nokkurs þeirra
Og hver sem þaö gerir, hann er aö
tala máli ÞjóSverja og hjálpa övinum
bandamanna. Hver sá maöur, sem
heimili á í Bandaríkjunum eSa Can-
ada hann nýtur verndar laganna i
löndum þessum og gæSa þelrra allra,
sem frelsinu fylgja. En hallist hann
á hliö ÞjóSverja, eöa ef hann læöist
í sauöargæru og varast aS segja nokk-
uö, af því aS hann heldur aS sér sé
þaö fyrir beztu, en foröast aS leggja
nokkuS fram föS.urlandi sínu, sem
hann býr í, til liös og hjálpar, þá er
hann landráSamaÖur og svíkur skvld-
ur viS þetta sitt nýja fööurland, og
er til skammar forfeörum sínum, þvi
aS hann svikur þá skyldu aö styöja
og fylgja fram hugsjónum þeim hin-
um fögru, sem þeir böröust og lécu
lífiS fyrir. Og séu þeir nokkrir. setn
ekki kunna aö meta kosti þá, sem
þeim bjóSast hér, þá segi eg þaS
skýrt og óhikaö, aS þeir ættu aö tak-
ast og í hald setjast, og sendast yfir
haf aust.ur til vina sinna, til Húna og
Búlgara og hinna illræmdu Tyrkja.
Vinir mínir! Eg held því fastlega
fram aS nú þurfum viö aS sýna mann-
skap þann, sem í oss býr, og standa
fastir fyrir og vera ótrauöir til frant'
kvæmdanna- ÞaS er aS eins um eitt
aö gera, fyrir alla sanna fööurlands
elskandi menn af íslezku kyni. En
‘ÞaS er, aS hv'er einasti maöur leggi
alt sitt fram til aS vinna sigur í stríöi
þessu. Ef aö viö nú bregöumst skyldu
þeirri, þá bregSumst vér hinum is-
lenzku hermönnum á vígvöllunum.
Og vér verö.um þá ekki hæfir til aS
mæta þeim og taka í hönd þeirra er
iþeir koma sigri hrósandi helm, þegar
bandamenn hafa unniö frægan sigur
í stríSi þeissu. Vér veröum þá auS-
kendir og brennimerktir fyrlr van-
þakklætiS viö landiS, sem sló opnum
hliöum sinum og veitti oss mðttöku,
og tók oss ölilum sem einkasonum
sínum. Og vér verSum brennlmerktir
sem skömm og sviviröing öllum for-
feörum vorum, þvi vér höfum þá
svikiö frelsiö og jafnréttiö, sem þeir
æfinlega böröust fyrir og létu líf sitt
fyrir.
Vér getum veriS stoltir af aö minn-
ast þess, aS herskarar v'orir eru aö
berjast fyrir hinu göfugasta málefni,
fyrir málefni, sem menn á öllum öld-
um hafa gengiö í dauöann fyrir, vér
vér berjum fyrir frelsinu og rétti allra
þjóöa, hvort sem þær eru smáar eöa
stórar, aö fá aö stjórna sér sjálfar.
vér getum veriS stoltir af aS minnast
þess, aS, herskarar vorir eru aö berj-
ast fyrir því aö veita ölluni heimi
frelsi, en ekki til þess, aö gera menn
aS þrælum. Þeir berjast ekki fyrir
sjálfa sig, heldur fyrir aöra, ekki til
þess aS brjóta undir sig lönd og þjóS-
ir, heldur fyrir samvizku sína.
Hugsum oss nú sem værum vér í
nærveru hermanna vorra, i nærveru
,anda þeirra sem falliö hafa á víg-
völlunum og látum oss heita þvi hvern'
og einn aö helga sjálfa oiss og öli vor
störf, jafnvel lífiö sjálft, ef þörf ger-
ist, til þess aö styrkja þá og efla, en
styöja og v'eita hiS fastasta fylgi
stjórn vorri og bandamönnum. Og
meS þenna einhuga ásetning skulum
viö standa fastir í trúnni aö vér vinn-
um stríö þetta, fastir i trúnni og
traustinu á bandamönnum, traustinu á
herskörum vorum, traustinu á hinum
íslenzku hermönnum. Og snúumst
haröir móti ölluni þeirp, sem niöra
vilja vorum eigin mönnum eöa einni
eSa annari bandamannaþjóö, rétt sem
væru þeir aS óviröa og smána vora
eigin ættmenn og frændur. Höfum
óbilandi trú á sjálfum oss, svo aS
hvaö sem yfir dynur, þá gleymum viö
því aldrei aS vér erum aS berjast
fyrir hinu bezta og göfugasta máli,
sem nokkurntíma 'hefir veriö barist
fyrir. Verttm trúir landi þessu, sem
ekki einungis tók oss útbreiddum
faömi, heldur einnig lagöi í skaut vort
öll tækifærin til vegs og frama og
vellíSunar, verum trúir móöurlandinu
sem æfinlega, öldum saman hefir bar-
ist fyrir frelsi og sjálfstæöi. Verum
trúir hinum fyrri feörum vorum, sem
heldur v’tldu lífiS láta, en beygja sig
undir undir ok og svipu einvaldanna-
Og minumst þess og gleymum aldrei,
aS sem fslendingar, og menn af ís-
lenzku kyni stöndum vér frammi fyr-
ir öllum hinum mentaöa heimi, sem
fellir dóminn yfir oss, hvort vér ger-
um skyldu vora eöa bregöumst henni,
og vinir mínir, látum oss ekki breg'S-
ast.
Hefjum tign Fjallkon-
unnar.
Ræöa Dr. M. B. Halldórssonar á
íslendingadeginum í Winnipeg
2* ágúst 1918.
í tuttugu og niu ár hafa Islending-
ar í Winnipeg og víöa út um bygSir
íslendinga í Ameríku haldiö annan
dag ágústmánaSar hátiölegan í minn-
ingu um ættlandiö, ísland. Var fyrsta
hugmyndin um þetta hátíöarhald meö
fram sú, aS sanieina íslendinga, þrátt
fyrir skiftar skoöanir í ýmsum atriö-
um, um eitthvert málefni, sem enginn
ágreiningur gæti veriö um. Tókst
þaö og aö nokkru leyti, en þó aS eins
um stundarsakir. En margt hefir
oröiö til þess aS halda þessu hátíöar-
haldi viö, svo sem þaö, aS gamlir vin-
ir hittast oft viö þessi tækifæri eftir
langan aöskilnaS, báöum til mikillar
ánægju. í þetta sinn hefir hátíSar-
haldiS oröiö til þess, aS Islendingar
hafa veitt heimkomnum hermönnum
sínum dálitla glaöningu, sem kalla má
hiS mesta nauösynja og skylduverk,
eins og líka hitt, aS ákveSiS er aS gefa
ágóSann af deginum í dag til íslenzkra
líknarstofnana í sambandi v'iS stríöiö.
Þaö er því synd aö segja, aS þetta
hátíSarhald komi aS nokkru leyti i
mótsögn viS skyldur vorar sem canad-
iskir borgarar. Enda ætti þaö ekki
aö vera, því þaö er meö framkomu
vorri sem borgarar þess lands, er vér
búum í, ekki aö eins i dag heldur hina
364 daga ársins, sem tign Fjallkon-
unnar hækkar eöa lækkar. Þær hundr-
aö og tíu eöa tólf miljónir manna, sem
hyggja NorSur-Ameríku, frá tshafi til
áarinnar fögru og sem vér búum á
meöal, vita eSlilega lítiö eöa ekkert
um Island, og byggja því álit sitt á
því eingöngu eftir viSurkenningu
þeirra á Islendingum þeim, er þeir
þekkja. Þaö er því algerlega undir
oss komiö, hvort álitiS veröur gott
eöa lélegt.
ÞaS er vor heilög skylda, aö koma
svo fram í hvívetna, hvar sem vér er-
um, aö mynd Fjallkonunnar—hennar
móöur okkar, sem vær erum frá skild
ir og fæst af oss munum aftur sjá—
veröi sem glæsilegust og göfugust
augum allra manna. Ekki meö bví
aö hrópa “eg er Islendingur” á götu-
hornum og á strætum úti, þaS er ó-
þarfi. Ekki meö háværum hrókaræÖ-
um á útlendu máli, aS úþörfu og á op-
inberum stööum, þaS er ókurteisi.
Ekki meS því aö láta þaö í veöri vaka
aö vér íslendingar séum allra manna
vitrastir og mentaöastir, því þaö læt-
ur illa i eyrum og er því miBur ekki
sannleikur- Ekki heldur meB málæSi
og skriffinsku, eöa meö þvi aS elta
málóSa skriffinna, sem eru svo mikil
ómenni, aö þeir geta ekki haft ofan af
fyrir sér á ærlegan hátt, og taka svo
til þeirra örþrifaráSa, aS gerast æs^
ingamenn; bera þeir menn enga virS-
■ingu fyrir sannleik, réttvísi eSa sann-
girni, hafa sjaldan mannskap í sér til
aS ljúga hreinlega og leggja svo þaö
í v'ana sinn aS segja hálfan sannleik-
ann, sem er jafnan hin svartasta lygi
og eru því ásteitingarsteinar hvers
þess, er nokkuö hefir viS þá aö sælda
Því síSur hefjum vér tigpi Fjallkon-
unnar meö Breta hatri eSa ÞjóSverja
lofi. Síöan ísland bygSist hefir þaö
framleitt aS eins tvo menn, sem mega
kallast i líkingu viö nútíöar Þ jóöverja
þaS voru þeir Axla-Björn og sonur
hans Sveinn Skotti. AS eins einu
sinni í meira en þúsund ár hefir nú-
tíöar hernaSar aöferö ÞjóSverja ver-
iö viöhöfö á íslandi; þaS var þegar
Tyrkir komu þangaö á seytjándu öld,
Og þó er mér sagt, aS sumir höföingj-
amir í Reykjavík séu svo miklir ÞjóS
verja vinir, aS þeir séu ekki máli
mælandi; og þaS sama mundi eiga sér
staS hér, ef ekki 'væri hræöslan v'iö
lög og rétt landsirts, því svo mikiö er
af þessum ósóma meöal vor, aS sví
virSing er aS.
Vér höfum ekkert viS þessa Reykja
víkur gosa aS sælda; en þegar þýzk-
sinnuöu hengingarólarnar hérna koma
til ,yöar meö landrá'Sa-hvislanir sinar,
þá grípiö fyTÍr kverkar þeim, því þeir
eru eiturormar og nöSrukyn.
Ekki heldur veröum vér meiri menn
eöa ættjörSinni til meiri sóma meS því
.aö gerast sorphaugar fyrir óljósar
hlaupakenningar, svo sem anarkismus
atheismus, materialismus internation-
alismus eöa sósialismus. Aldrei er
meiri þörf á föstum og vel ígrunduÖ-
um skoSunum um þá hluti sem mestu
varSa, en einmitt þegar einhver þjóS
er aö koma sér fyrir i nýju landi, og
sameinast þeirri þjóö sem fyrir er; en
þaö sézt bezt aö allar þessar kennlng-
ar leiöa til glötunar, á hinu hörmulega
^standi sem þær hafa leitt yfir þjóöina
á Rússlandi.
En vér hefjum tign Fjallkonunnar
meS því aö vera trúir tyfir litlu, sv'o
viö veröum settir yfir meira. MeS
því aö borga skuldir vorar, halda lof-
orö vor, taka ekki viS mútum og meB
því aö reka af oss þaö ámæli, aS oss
megi kaupa sem sláturfé. Meö þvi aS
segja sanleikann, eins og vér vitum
hann beztan og réttastan. I einu orSi
sagt, meö því aö halda boSorSin,
vera drengir góöir og gera aö eins þaö
sem dugandi mönnum er samboSiS.
MeS því aS halda sáttmála vorn viö
þaö land, sem tekiS hefir oss undir
vernd sína og sem vér höfum svariö
hollustu, og erum því skyldir aS offra
fé og fjörvi, Hfi og limum, ef á þarf
aö hakla, hvort sem er til aS verjast
útlendum her eöa innbyröis óeiröum;
þetta auövitaö á jafnt viö hvort sem
viS erum borgarar fyrir norSan eSa
■sunnan ‘Hnuna’.
MeS því aö kappkosta aö gera eitt-
hvaS þaö, er geri heiminn betri sem
heimkynni mannkynsins af því aS vér
höfum í honum lifaö, og láta ekki hug-
fallast þó vér þurfum lengi aö bíöa
efir árangrinum af verkum vorum,
eins og t- d. S. Anderson, sem veröld-
inni gaf beltishreyfingar aöferöina
fyrir meir en 25 árum og enga viSur-
kenningu hefir fengiö.
Meö því aö læra aö þekkja hina
miklu og góöu kosti þjóSar þeirrar,
sem vér búum innan um; þaS er laf-
hægt aö komast svo niöur í ensku, aö
vér getum bjargast af; hitt er erfiS
ara aS þekkja svo hugarfar manna af
öSrum þjóSflokkum, aS vér vitum
hvers vér megum búast viS af þeim
og hvers þeir ætlist til af oss, undir
sem flestum kringumstæSum, og þaS
er vanþekking í þeim efnum, sem oft-
ast leiSir til misskilnings og miskliöar
Og síSast en ekki sízt hefjum vér
tign Fjallkonunnar meö því aS ala
upp og menta svo börn vor, aö þau
veröi sannir meölimir þess þjóöfélags
^em þau heyra til. ÞaS er óSs manns
æSi aS ætla sér aö viöhalda íslenzku
jjóöerni og íslenzkri tungu í Ameríku
um aldur og æfi, en hitt getum vér og
gjörum ef vér erum menn til, aö
skilja svo viS, aö lcomandi kynslóSir
telji þaö heiöur aö geta rakiS ætt sina
til íslendinga.
MeS þvi hefjum vér tign Fjallkon-
unnar.
Ferð um Skaftafells-
sýslu 1918
Eftir Guðmund Hjaltason.
Þann 4. febrúar fór eg af staS, og
kom heim 27. maí. Fór alveg austur
í Lón, hefi aldrei áöur komiö í þá
sveit, hélt yfir 90 fyrirlestra á meir
en 40 stöSum í sýslunni, viStökur fyr-
irtak og athygli ágætt, eins og ár
iö 1916.
Af því aS fæstir geyma blaSagrein-
ar og muna því iiklega fátt af lýs-
ingu minni þaS ár, ætla eg aö rita
nokkuö um sýsluna og sýslubúa líka,
en samt nokkuS öSruvísi en áöur.
Tek fyrst þaS, sem liggur næist.
. Arfcrði í sýslunni í vetur og vor.
Umhleypinga - og óviSrasamt var
í febrúar og marz, en batnaSi meö
april; komu samt á honum frost og
hrakviöraköst, en færri en á hinum
mánuöunum. AllstaSar var snjólaust
á láglendi í annari viku eftir páska,
urSu þá nógir hagar fyrir fé og hesta,
en gefiö var því samt meira og minna,
þvi jörS er víSa kvistlítiLog lítiö um
vetrargrænar fóSurplöntur í þessum
snjóléttu sveitum. Samt uröu hey
nóg, því batinn kom svo snemma.
Skepnuhöld góS ; sá eg hvergi margar
skepnur, voru allar fjörugar og frem-
ur sællegar aö sjá.
Eftir spáskana kom feiknaafli '
Austursýsluna mest alla, bæSi í Lón-
iö, i Nesin og Mýrarnar, í Horna-
fjörSinn og i SuSursveitina. En
Öræfin vór hann þó ekki kominn,
enda er ennþá öröugra þar meö út-
ræSi en í hinum sveitunum. Eg held
aö þeir hafi veriö búnir aS fá fyrir
sumarmálin i áSur nefndum sveitum
kringum 40 þús. alls af þorski, stút
ungi og sumstaöar stórufsa, mest :
færi, sumt inni í Hornafiröi sjálfum,
en mest út á opnu hafi. Fengu . d
Suöursveitamenn 10—12 þús. Gengu
þaöan fjögur Skip, 6- og 8-æringar,
en 12 manns á hverju. Frá Mýrum
gengu 6 skip, og eitthvaö líkt var meö
þetta á Nesjunum. Auk þess voru
þar mótorbátar, flestir austan af
fjöröum. 6 franskar færaduggur
voru þar úti fyrir, en botnvörpungar
engir.
Eg fór um sumarmálin úr Austur
sýslunni. Og rétt á eftir frétti eg
um sifeldan afla þar. Er líklegt, aö
urn mánaöamót apríl og maí hafi þeir
veriö búnir aö fá 20 þús .e&a meira,
i sveit hverja; líka var þá komin kola-
og hnýsuveiöi á HornaffjörSinn. Mik-
iö búiS aö salta, og fariö var líka aS
heröa áöur en eg fór. — Eg var nótt
hjá Þórhalli kaupmanni á HornafirSi,
og var þá þegar kominn talsverSur
saltfisksafli hjá honum og bættist
mikiö viö seinna. Hann sýndi mér
vörubirgSir sínar, og var heldur rík-
mannleg á aö líta, kassi viS kassa og
sekkur viö sekk- Minnir mig hann
segSist vera búinn aö byrgja sig svona
mikiö til, eöa alveg, fyrir áriö. Hér
um bil öll Alustursýsjan verzlar viö
hann. — Snemmgróiö var þar eystra.
Vetrarblóm útsprungin í Hornafiröi,
stór og fögur, 17. april. Og á sumar-
daginn fyrsta var birkilauf aö springa
út á Svínafelli í öræfum og fult af
algrænum hnöppum á skóginum.
Burnirót á veggjum meö 5 þuml- löng
um nýgræöngs blaöleggjum, tún óSum
aS grænka og veöriö mjög blítt, fult
af rjúpum á túnum þar og víöar í
Öræfum, og þær litu vel út — en
marga sá eg nú rjúpnaræflana á leiö-
inni. — Austunsýslubúar virSast vera
vel byrgir þetta áriö. ÞaS sem helzt
skortir í vor sumstaöar, var eldiviSur
(Nlór er ekki víöa, skógur þó sumstaö-
ar, reki nokkur, en kol ókaupandi
enda sá eg þau ekki neinstaöar, aö
teljandi væri. Lakara var ástandiö
meS birgSir í Vestursýslunni. Hey
aS vísu nóg og skepnuhöld lika góö
en lítiö var um fisk fyr en eftir sum-
armál, þá fór aS smáaflast, og fyrir
hvítasunnu var komin góöur afli
Mýrdalnum, einkum vestan til- Lítiö
var og um vörur á Mýrdalsvik í vor,
en svo kom nú “Skaftfellingur” fyrir
hátíöina meö eitthvaS 50 tonn.
2. óviðjafnanlegt landslag.
Eftir því sem mér er kunnugt, þá
■má landslagiö í Skaftafellssýslu heita
óviSjafnanlegt. Þar eru miklir jökl
ar og jökulvötn, mikil eldfjöll, hraun
og sandar í merkilegri sameining
tiltölulega litlu svæöi (3—400 fermíl
um). JÖklar, eldfjöl, hraun og sand
ar eru nú reyndar víöa í veröldinni
en vanalega ekki öll saman, heldur
sitt á hverjum staö. Jöklar eru, til
dæmis, nógir á Grænlandi, einnig
Sviss og Noregi, en þar
hraunin og sandarnir. Aftur eru nóg
eldfjöll og hraun á Italíu og í Japan,
en þar er lítiö um jöklana. Og nógir
eru sandar í Sahara og MiS-Asíu, en
jökulv'ötn renna ekki yfir þá. Austur
á Kamtsjatka eru eldfjöll og jöklar;
en ekki veit eg hvort jökulvötn renna
þar yfir mikla eyöisanda meS stór-
flóöum og húsháum borgar-ís, eins og
Skeiöará gjörir í hlaupum. sínum-
Skaftafellssýsla er einmitt þaö, sem
einna mest staöfestir þaS, sem dr. H.
Péturss segir um Island: “ÞaS líkist
engum löndum.” Þaö er gamal mis-
skilningur aö segja aS Noregur og
ísland séu Hk, 'því þau eru í mörgu
nauSa-ólík, alt önnur jarSmyndun og
fjallalögun, og alt annaS grjót; já,
jurtalíf talsvert annaö; og einkum eT
Skaftafellssýsla afar-ólík Noregi.
Sléttlendin miklu og háu fjqllin hjá
henni Hkjast þó fremur sumium slétt-
um viö háfjöll Miöjaröarhafsland-
anna.
eru ekki förin — farvegina á þurru — hefi eg
séS, og sýna þau glögt, aS gangur
hefir veriS á. Eina botin, aö duglegir
og gætnir eru fylgdarmenn þama
ausurfrá og hestar afbragS* Óvanir
menn meö óvana hesta mega vara sig
á vötnum þesum, og þaö eins þó þau
séu lítil. Þau eru mörg sí-mórauö,
og botnsteinar, hyljir og sandbleytur
sjást þvi ekki.
Arnar í Vestur-SkaftafeUssýslu.
Fátt er nytsamlegra fyrir feröa-
manninn en aö þekkja vel torfærur
>ær, sem veröa á vegi hans. Skal þvi
byrja á aS lýsa nokkuö ánum í Skaga-
felssýslu. Og fyrst skal fræga telja,
>á sem næst er þeim sem austur fara,
ökulsá á Sólheimasandi, sem liggur
austan viS Skógasand. Hún er afar-
ströng og stórgrýtt, nema neSst, en
>ar er aftur sandbleytan. Á þessi
vex afar-fljótt, skellur oft yfir hest-
inn og' þá er hætt. Mesta reiö eg hana
bóghnútu aö ofan, en rúmlega í kviB
aö neSan. Þesisu, cSa meiru, munar
straumnum- En tvisvar fékk eg
hana rétt i kviS, og þrisvar í hné. En
hún er oft mest, já, ófær, þegar mest
liggur á, bæöi fyrir slátt, um slátt og
eins á haustin; já, getur altaf oröiö
ófær. Lón mikiB er í jöklinum viS
upptök hennar, og hleypur fram meö
ofsa-jökulhlaupi, þegar minst varir;
óferjandi held eg hún sé, og bráö-
ófær er jökullinn, sem hún kemur úr,
fyrir hest. Sagt er, aS kunnugir
menn geti klöngrast gangandi yfir
hann. En krókur er þaö, og þá bezt
aö vera manbroddaöur! Margir hafa
fariö í hana, og þaS gætnir og örugg-
ir menn. ÞaS er því meira en þörf
aö brúa hana ! Fyrir austan hana eru
Mýrdalnum 2 jökulár, Klifandi og
Hafursá, miklu hættuminni, en þó
stundum v'arasamar. Tvær smáar
ár eru austar í Mýrdalnum, og austan
viö Mýrdalsvík er Kerlingardalsá, er
getur oröiS djúp og varasöm. —
Margar ár eru á Mýrdalssandi. Vest-
ast er Múlahvísl, vex ægilega, renn-
ur þá í mörgum hvislum, en veröur
stundum eitt samflæöi, bæjarleiöar-
kom á breidd. ÁSur rann meginvatn
hennar austar, fórust þrír merkismenn
því 1823. Kvaö Bjarni Thoraren-
sen um þaS og segir: "Jökulfljót
rennur á sandinum svart, sent upp úr
náheimum berg gegn um hart.” En
aldrei hefi eg fengiö Múlakvísl nema
undir kviö. Hún er eins og önnur
jökulvötn eystra, minst á útmánuöum
og vorum. Háöldu-kvísl er á miSj-
um sandinum* Hún er bergvatn og
vex sjaldan mikiö. Svo kemur Blauta-
kvísl; hún er ekki mikil heldur, en
sandbleyta er oft í henni, eins og hin-
um ánum, neöan til, þar sem sandur-
inn er fínn. Þar fyrir austan er á,
vestan v'iö sæluhúsiö. Og fyrir aust-
an þaö 3 smá-ár, er Kælarar heita;
vaxa stundum. Fyrir austan Mýr-
dalssand er mesta áin í sýslunni,
KúSafljótiS. Ekki fór eg yfir þaö,
heldur þær ár, sem þaS veröur til af,
og þær eru þesar: Fyrst Hólmsá;
hún er brúuö, og var sannarlega ekki
vanþörf á því. Mér 'þykir hún voSa-
Iegri en Jökulsá á Breiöamerkur-
sandí, bæöi vatnsmikil og ströng. Svo
kemur Skaftártungufljót, talsvert
bergvatn, enfremur góö ..vöS á því.
Svo er Ásavatn (EldvatnJ, mjótt,
strangt, vatnsmikiö og varla reitt,
enda brúaö; kemur þaö ofan úr
Skaftá. Auk þessa renna mörg smá-
vötn í Kúöafljót, og er Skálm, sunnan
og vestan viS Hólmsá, eitt þeirra
Er hún eiginlega uppspretta I sandin-
um, en í hana rennur frá jöklum í
leysingum. Fyrir austan Ásavatn
renna Ásakvíslar þrjár, eSa fleiri,
suöur og ofan í gegn um Skaftár-
hrauniö frá 1783. Eru oft miklar
Eldra hraun er undir þvi neöan og
austan viö þaö, og í því miöju. Skaftá
sjálf rennur ofan og norSan viö
hrauniö og svo niöur og austur fyrir
austan ]>aS. Eru því þessi miklu
hraun, ásamt Meöallandinu fyrir neö-
an þau, afhólmuð lönd. — HiS eigin-
Jega Eldvatn kemur upp i miðjum
hraunum þesum, gjáótt og sendiö
botni; reiö eg þaö dýpst í miöjar siö-
ur; er ekki slæmt fyrir gætna og
kunnuga. — Á Síöunni er Geirlandsá,
ströng og vex mikiö; er þá varasöm.
— Svo eru smá—ár, unz Þverá kemur,
oft mikil; er, eSa var, ferja viS hana.
Svo er Hverfisfljót, er mikiö í vöxt-
um, en nú brúaö; og Brunná fyrir
austan þaö. Hún er samt ekki mjög
mikil. Svo er ein á enn, og svo kem-
ur Kálfafell, og fyrir austan þaö er
Djúpá, vatnsmikil, sröng og botnslæm.
Veitti ekki af aö brúa hana. — Milli
Austur- og Vestursýslunnar eru
Núpsvötnin; mikiS en fremur lygnt
jökulvatn í mörgum kvíslum. Eg
fékk þau þetta milli hnés og kviöar
og í bóghnútu; voru þau ekki mikil
fremur en hinar árnar, þegar eg fór
yfir um þær.
Eg hefi ekki séö Skaftafellssýslu-
vötnin í neinum algleymingi. En
Tvíburar.
i.
Hefuröu séö hann Berg á Brúnum
brýna ljá og skára grundir,
flekkja græna tööu’ á túnum,
taka föng í sterkar mundir,
hlaöa bólstra, bundnum sátum
bylta undir hlööu-þakiS,
— þreTfa eftir þerrigátum
]>egar hann er aö hiröa rakiö?
Hefuröu séö hann fé sitt fæBa,
fjúki drífa' aö vetrar-lagi,
yfir hjarn meö hjaröir þræöa,
halda þeim á beitar-dragi,
skemta sér viö skara-fokiö,
skófla mjöll i stórum flettum,
— hirÖinn góöa, er hríöar-rokiö
hræöist ekki’ í Tröllaklettum ?
Hefuröu séö hann bisa’ og byggja,
brjóta land í ræktar-teiga,
hollrar vinnu vexti þiggja;
vilja alla þrælslund feiga,
ógeS sitt á yfirlæti
enga stund í felur draga,
— nytjastarfsins máttar mæti
muna’ og viröa alla daga?
II.
Hofuröu séö hann Björn á Búðum
búöarskápa glingri fylla,
hafa sölu á silki-skrúöum,
sýn og skilning ýmsum villa;
hlaöa undir tízku-tróSur
tepruskapar svikadýnum,
fegra láta fleipurs-hróöur
fánýtiS í varning sínum ?
Hefuröu séö hann “selst-sem-gulli”
sveipa flón og tildur-snápa,
sem aS glingurs glæsi-fulli
gætnislaust í hópum rápa;
þannig séö hans sigur-vilja
sinu merki á lofti halda:
rotu-gerla gylling hylja,
giftuleysiS silki tjalda?
Hefuröu séS hans sigurmerki
sett á þeirra brjóst og enni
sem aö eru’ í orSi og verki
amlóSar og vesalmenni ?
Samneytið viö Björn í Búöum
blettar landiS rotu-flögum,
lætur ýmsa flata’ á flúSum
falla — á þessum reynsludögum. —
III.
Viltu gera boö i báöa,
Brandur minn í Hverageröi!
Játa kytfu kasti ráöa
kaupa báSa sama verþi?
Æi-jæja- Þú munt þekkja,
þegar er um slikt aS velja,
Þá sem eru og þá sem blekkja.
Þér mun enginn hughvarf telja-
Halldór Helgason.
Orpheum.
Skemtiskráin á Orpheum næstu viku
verður alveg dæmalaust margbreytt.
Þar veröa bæöi smáleikir, söngur,
hljóöfærasláttur og íþróttasýningar.
Einn leikurinn heitir: “Where
there’s a Will, there’s a^Vay”, og leik-
ur Mrs. Whiffen aöalhlutverkiö, meö
aöstoö dóttur sinnar Miss Peggy
Whiffen. Þá má ekki gleyma skop-
leikjunum “The Chinese Honeymoon”
og “The Royal Chef’’.
Einnig veröa sýndar myndir af
merkilegustu viöburöum veraldarinn-
ar í seinni tíö. Má þar margan fróö-
leik sjá, er enginn má án vera.
Dominion.
Aöal-kvikmyndaleikurinn, sem sýnd
ur veröur á Dominion leikhúsinu
næstu viku heitir “The Danger Mark”
saminn af Robert W. Chambers, og
er efni leiksins um arfgengi, sérlega
fræSandi. Önnur mynd, er leikhúsiö
sýnir, og sem telja má í röS allra
beztu kvikmyndaleikja, heitlr “Up
Road with Sallie” er ákaflega hlægi-
legur skopleikur, sem alir ættu aS sjá
og enn fremur veröur sýnd dæmalaust
skemtileg mynd, er kallast “Laidies
First”, og dregur efni hennar aS sér
athygli allra manna-