Lögberg - 08.01.1920, Blaðsíða 6

Lögberg - 08.01.1920, Blaðsíða 6
BU. 6 LÖGBERG FIMTUADGINN 8. JANÚAR 1920 Grí msbakkadysin. Frásaga eftir Karl Andersen. Guðmundur Þorláksson íslenzkaði. Niðurl. “Hjá Grímsbakka,” svaraði faðir hans, “þarna er sjálfur bærinn upp frá, og þarna er hrafnagjáin nokkuð lengra burtu, og hérna við veginn! Vittu nú hvort þig ránkar ekki við neinu, sem hér átti að vera.” Þorvaldur þurfti ekki þessa áminningu. Hann mundi vel eftir k\reldinu, þegar liann fór hér fram hjá, og hljóp af baki og kastaði ]>remur steinum í dysina, eins og faðir hans bauð honum. Allur þessi æskuviðburður var honum nú fyrir sjónum, eins og það hefði borið við deginum áður;litla stúlkan faillega og gamla konan með augnas'kýluna. En hvað hér var orðið umbreytt; dysin var orðin að grænum hól og holtið að fögrum grasbala. “Ertu ekki alveg hissa?” sagði faðir hans, þetta hefur hún Helga Grímsbakkasól gjört, meðan þú vart í burtu. Síðan sagði hann honum frá öllu, sem hann og aðrir vissu um þetta fyrirtæki. Þorvaldur var nú altaf meira og meira hug- sandi, meðan faðir hans lét dæluna ganga. Hún sem einusinni var svro einurðarlaus, að hún þorði ebþÞað líta upp á'hann, var nú orðin stór og falleg stúlkat Hvenær hafði hann heyrt um annað eins þarfaverk ? Meðan hann var að hugsa um ýmsar bolialeggingar, og ætlaði sér ekkert ófært, hafði hún litla stúlkan einurðarlausa, unnið það verk, sem engin gat annað en dáðst að. Hún hafði gjört dys glæpafullrar konu að fögrum fegstað, og þagg- að niður allar ákærur gegn henni, svo þær voru gleymdar. Hún hafði afnumið illgrésið, og yfir þenna stað hafði hún leitt blessun og gróða, yfir þenna stað, þar sem óblessun grúfði yfir, og nátt- úran lá sem í dái og gat ekki raknað við. “Það er fjarska heitt í dag faðir minn! eigum við ekki að æja hérna dálitla stund!” sagði Þor- valdur. Þeir stukku af baki, og hleyftu hestunum á beit á nýja balann, en settust sjálfir undir hólinn hennar Helgu. “ Nú held eg að menn fari loksins að staldra við hjá Grímsbakka,” sagði Grímur brosandi við dóttir sína, þegar ihann sá hestana á beit niður við vegin. Helga setti hönd fyrir auga, og sá — jú, gráan hest gat hún séð og annan brúnföxóti^in. “Þá er það Magnús í Fagradal,” sagði Grímur, ið minsta kosti er það sá föxótti hans. Já! eg þvkist vita að hann sé að flytja hann son sinn frá skipi. Nú er þá Þorvaldur orðinn útlærður,” sagði hann. Nú voru menn þá loksins farnir að æja og hvíla sig undir hæðinni og Þorvaldur var fyrsti maður- inn, sem gjörði það. Nú var Helga glöð, því hún fann, að bæn fölu konunnar var uppfylt. Hún stóð á túninu, þangað til^ þeir stigu á bak aftur og héldu burt. Þá snéri maðurinn á gráa hestinum sér við, og nam staðar. Hann horfði fyrst á hólinn, og síðan upp að bænum. Hjarta hennar sló nú fljótara. Hún vissi, að hún var svo langt burtu, að hann gæti einungis séð sig tilsýndar, og þó roðnaði hún, eins og að hann sæi inn í hug3kot hennar. Hún hafði aldrei gleymt honum, síðan þau hittust við dysina. Það var eins og blettinn vantaði ekki nema vígsluna. Eftir að Fagradalsbóndinn og sonur hans höfðu fyrstir áð þar hestum sínum, fóru nú fleiri ferðamenn að hafa þar áfangastað. Það var sönn gleði fyrir Grím. “f þessari viku hafa menn áð þar,” sagði hann, “og tvisvar sinnum meira að segja.” Þrisvar sinnum þessa vikuna,” “já! og nú á hverjum degi. ” Nú er þó eitthvað orðið við Grímsbakka,” sagði hann og néri hönd- unum saman af feginleik. En nú kom Hélga sjálf sjaldan þangað niður eftir. Hún hafði svo mikið að hugsa um heima, að hún átti bágt með að slíta sig frá því. Umferð- in var líka altaf, og allir áðu vúð hólinn, svo að sjaldan var þar mannlaust. Það var líka komin sú breyting á hana upp á síðkastið, að hún vildi helst vera einsaman. Það var eitt sinn um haustið. Umferðin var orðimninni, þvu allir voru önnum kafnir í heyhirð- ingum. Það var sunnudagskveld, og Helga sat niður við hólinn og prjónaði í ákafa, en þó voru hugsanir hennar ekki við prjónaskapinn,, þær voru langt burtu. Allt var kyrt og þögult, og ekkert hljóð heyrðist, nema hægur öldugangur við f jöruna. Jú einstöku sinnum heyrðist til máfanna eða lágt ýlfur í Baldri, fjárhundinum gamla. sem lá við fætur hennar. En við þetta vrarð kvöld- kvrðin ennþá næmari. — En alt í einu sperti hund- urinn upp eyrun, reis upp og rak upp dálítið gól, og í sömu andránni heyrðist fótatak langt í burtu á götunni. Helga eins og vaknaði nú og leit upp það var einmitt sami grái !hesturinn, sem hún var að hugsa um. Maðurinn nálgaðist. Hann ætlaði líklega framhjá, en Baldur ihljóp í veginn fyrir hestinn, svro hann mátti til að nema staðar. “Svei þér Baldur! svrei þér!” sagði Helga. ‘ ‘ Hvað eiga þessi læti! Lítur þessi maður út eins og”--------Meira gat hún ekki sagt, því að henni varð litið á þenna mann, sem nú nam staðar fyrir framan hana, og samlíkingin breyttist. Hið fegursta, sem hún hafði hugsað sér og dreymt um, það hafði hún nú fyrir sér. Efst upp á litla hólnum saung fugl í aftan- kyrðinni. Það var eins og hann spáði elskönd- unum gæfu og gleði, og spádómur litla fuglsins rættist. Laungu seinna, þegar Helga var orðin amtmannsfrú fyrir laungu og grá fyrir hærum, mintist hún með gleði sunnudagsbvöldsins góða, þegar litli fuglin saung á Grímsbakkadysinni unl ást þeirra og hamingju. Sagan af Monte Cristo. “Nei,” svaraði ábótinn, “eg er bara skifta- ráðandi. Áður en Edmond dó, sagði hann mér, að hann hefði átt fjóra vini á lífsleiðinni, auk ást- meyjar sinnar, og hann sagðist vera viss um, að þeir mundu allir hafa harmað ófarir sínar. Nafn eins af þessum vinum, semN eg á við, er Cader- ousse. ” Hér þagnaði ábótinn snöggvast og það var sem Caderousse fyndist kalt vatn renna sér milli skinns og hörunds. “Annar af vinunum,” hélt ábótinn áfram án þess að látast sjá geðshræringu Caderousse, “var maður, sem Danglers hét; og þó að hann væri, að þv er Edmond sagði, meðbiðill hans, var hann ein- lægur vinur. ’ ’ Caderousse leit á ábótann og var sem djöful- legt glott léki um andlit honum. Hanní vildi auð- sjáanlega segja eitthvað, en ábótinn rétti upp aðra hönd sína og sagði: “Lofið mér að ljúka máli mínu fyrst; ef þér hafið eitthvað að segja, þá getið þér gert það á eftir.” “Þriðji maðurinn, ” hélt ábótinn áfram, “sem eg átti að finna, heitir Fernand, og var hann líka keppinautur Edmonds í kvennamálum. ’ ’ “Vildi líka ná í Mercedes,” greip Caderousse fram í. “Vissulega. Þér skiljið, að eg hefi orðin upp eftir Dantes, rétt eins og hann sagði þau.” “Þér verðið að fara til Marseilles til þess að selja demantinn og skifta arðinum í fimm jafna parta, og gefa það síðan þeim fjórum persónum, sem mér sýndu mestan kærleik”, sagði Edmond.” “En hví í fimm parta?” tók Caderousse fram í. “Þér nefnduð að eins fjórar persónur.” “Sú fimta er dauð, eftir því sem eg hefi kom- ist að — faðir Dantes ’ ’, mælti ábótinn. “Satt er það,” greip Caderousse fram í og lézt vera nærri yfirkominn af geðshræringu. “Vesalings gamli maðurinn dó. ” “Eg frétti það í Marseilles, en af því að svo langt er síðan að dauða hans bar að, gat eg ekki fengið neinar upplýsingr um, með hvaða hætti dauða hans bar að höndum. Máske þér getið sagt mér nánar um það ?” ‘ ‘ Plg veit ekki hver mundi geta það, ef eg gæti það ekki, því eg bjó í sömu byggingunni og gamli maðurinn.' Það var ári eftir að sonur hans var tekinn, sem hann dó. Læknamir kölluðu dauða- mein hans innvortis sjúkdóm. Eg held að kunn- injar hans hafi sagt, að hann hafi dáið úr sorg. En eg, sem sá hann í dauðastríðinu, segi, að hann hafi beinlínis dáið úr hungri. ’ ’ “Úr hungri!” endurtók ábótinn, um leið og hann spratt upp úr sæti sínu og bætti við: “Nei, ómögulegt! Það er með öllu ómögulegt. ’ ’ “ Já, og þú ert heimskingi að hafa sagt nokk- urn hlut um það,” var kallað í veiklulegum rómi úr stiganum, er var gegnt stofudyrunum er þeir voru að tala saman í. Mennirnir litu við og sáu föla andlitið á konu Caderousse þar sem hún stóð í stiganum og hvesti augun á þá. “Viljið þér trúa mér til þess, frú!” sagði á- bótinn, “að tilgangur minn með komu minni hing- að er hinn bezti. Mér kemur ekki til hugar að gera ykkur neitt ilt, og ef etthvað óþægilegt skyldi koma fyrir ykkur, þá verður það ekki sprottið af mér, því lofa eg ykkur. ” Magdalena lét sér nægja þetta og fór aftur að nöldra við sjálfa sig um hugsunarleysi mannanna, um rangindi og um máttleysi. En ábótinn og gest- gjafinn héldu samtalinu áfram. “Það lítur út fyrir, að allir hafi yfirgefið veslings gamla manninn, sem við vorum að tala um,” rnælti ábótinn. “Ef svo hefði ekki verið, þá hefði hann ekki þurft að sæta þeim hræðilega dauðdaga, sem þér sögðum mér að hann hefði gert.” “Hann var ekki með öllu yfirgefinn,” mælti Caderousse, “því Mercedes, Catalan og M. Mor- rel voru honum góð. En hvernig sem á því stóð, þá hataði gamli maðurinn Fernand af öllu hjarta. Sama manninn,” bætti Caderousse við með háð- lotti, “ sem þér nefnduð rétt áðan sem vin Dantes. Getur maður verið einlægur vinur öðrum, þegar hann ágimist konu hans og vill fyrir hvem mun ná henni?” “En Edmond Dantes var svo hreinhjartaður, að hann gat aldrei trúað neinu illu um aðra. Ves- alings Edmond. Hann var illa flekaður. Það var þó'bót í máli, að hann vissi ekki hvernig farið var með hann; ef hann hefði gert það, má vera að honum hefði veizt erfiðara að fyrirgefa mótgerð- irnar á banastundinni, og eg get ekki að því gert,” bætti Caderousse við, “að mér stendur meiri ótti af bölbænum þeirra deyjandi, heldur en hatri þeirra, sem hraustir eru.” 4- “Hugleysis raggeit,” heyrðist frá konu Cad- erousse í skrækum málrómi. “Veiztu þá á hvern hátt, að í’ernand kom Dantes úr vegi frá sér?” spurði ábótinn. “Hvaða þýðingu hefir það nú?” mælt.i Cad- ehousse. “Ef að vesalings maðurinn væri lifandi og eg næði tali af honum, þá skylHi eg fúslega segja honum frá því, hverjir hefðu verið honum trúir og hverjir ekki. En þér segið mér, að hann sé dáinn og hann getur þessvegna ekki átt samleið með hatri og mannvonzku, né heldur hugsað um hefnd. Svo það er bezt að alt slíkt sé falið með honum í gröfinni. ” “Þér viljið þá heldur,” sagði ábótinn, “að eg afhendi gjafir þær sem hann sendi, að eins til þeirra, sem voru honum ótrúir — til óvina hans.” “Þetta er rétt athugað hjá yður,” mælti Cad- erousse. “Vesalings Edmond Dantes hefir aldrei ætlast til þess, að demantur hans eða andvirði hans lenti hjá Fernand eða Danglers. Þess utan væri þetta ekki meira til þeirra en dropi í hafið.” “Demantur!” heyrðist nú í Magdalenu og hún reis upp furðu frísklega, gekk niður stigann og inn í stofuna til þeirra. “Hvaða demant eruð þið að tala um ? ’ ’ “Heyrðirðu ekki það sem við vorum að segja?” spurðiCaderousse. “Það er ljómandi de- mantur, sem vesalings Edmond Dantes lét eftir sig og sem átti að seljast og skiftast jafnt á milli föður hans, Mercides ástmeyjar hans, Fernand, Danglars og mín. . Steinninn er 50,000 franka virði og við gætum múske eignast hann ein — helgir menn gabba aldrei. ’ ’ Magdalena hafði sig aftur til herbergis síns, en maður hennar sagði: “Sagan er átakanleg; máske þér vitið, livernig liún byrjar?” “Já,” svaraði ábótinn. “Edmond sagði mér alla söguna/þar til að hann var tekinn fastur í litlu gestgjafahúsi nálægt Marseilles.” “Ó-já!” “Brúðkaup stóð yfir og hafði byrjað :Wo á- nægjulega. En á meðan á því stóð, kom lögreglan og fjórir hermenn með henni, og tóku Dantes fastan. “Þegar svo var komið fór M. Morrel til lög- reglustjóranna til þess að fá að vita ástæðumar fyrir þessu, og voru þær alt annað en glæsilegar. Faðir Dantes hélt einn heim til sín og sofnaði ekki dúr alla nóttina, því eg, sem átti heima á næsta lofti fyrir neðan hann og rétt undir herbergi hans, heyrði hann ganga um gólf alla nóttina. “Dagpnn eftir fór Mercedes til þess að reyna að fá aðstoð Villefort dómara. En sú ferð var á- rangurslaus, svo hún fór beint frá honum til föður Edmonds. Þegar hún sá hann og hversu hann tók sér nærri það sem orðið var, vildi hún fyrir hvern mun fá hann til þess að fara heim með sér, svo að hún gæti hjúkrað honum. En til þess var gamli maðurinn ófáanlegur. Óvenjulegt hryggbrot. “Hvað sagði pabbi?” spurði unga stúlkan unnusta sinn í ihálfum hljóðum, þegar þau mætt- ust í stiganum. “Faðir þinn er hjartalaus maður,” sagði pilturinn í versta skapi. “Nú,—hvað sagði hann?” “Sagði hann! Eg sagði honum, að eg gæti ekki lifað án þín — og hann sagðist hara I skyldi borga útförina mína.” Þýtt. Ekkert æskilegra. Nýi yfirkennarinn var að tala til nemenda sinna fyrsta daginn á skólanum. Meðal annars sagði hann þeim, að hann hefði enga trú ú að berja með göngupriki. Glymjandi húrrahróp kváðu við í slkólanum. Kennarinn brosti og kinkaði kolli, en þegar þau þögnuðu, bætti hann við: “Þykk ól úr bezta leðri, er langt um betri.” Þýtt. Feðratungan og þjóðrœknin. Eftir Sigurð Vigfússon. Eðli raddstafanna. pótt raddhljóðin hafi ýmislegt sameiginlegt, eins og áður hefir verið sýnt, er innbyrðis eðlismun- ur þeirra mikill, og því óhjákvæmilegt að gera sjer sem glöggasta gi-ein fyrir honum, til greiðslu á mál- þekkingunni og sjerstaklega til ljettist stafsetning- unni. Grunnhljóð raddmyndunarinnar. Grönnu raddhljóðin sex: a, e, i, o, u, ö eru borin fram með stöðugri munnlögun. þau hafa að eins eitt hljóð einfalt og óskift í sjer fólgið, og eru þannig einættuð hljóð. Með tilliti til þess, að af þeim eru önnur raddhljóð sprottin, vil eg nefna þau raddfeður málsins. þrjú breið hljóð: í, ú, ý (uj) eru einnig borin fram m!eð stöðugri munnlögun. þau fela í sjer að eins eitt hljóð, þótt breið sje, og eru því sömuleiðis einættuð. Með hliðsjón af því, að grönn raddhljóð geta eigi myndað afsprengi án hjálpar þessara hljóða, vil eg leyfa mjer að nefna þau raddmæður málsins. * pessi níu einættuðu raddhljóð eru grunnhljóð raddmyndunarinnar. Samsett raddhljóð. Af raddfeðrum og raddmæðrum í sameiningu eru sprottin sex tvíættuð afkvæmi, eiginleg radd- böm: á, ó, æ, ei, au, œ (oj). En eins og barnið er ein vera, þótt það sje tvíættað, þannig eru og radd- afsprengin einkvæð hljóð, þó þau sjeu mynduð hvert, út af fyrir ©ig af tveimiur raddhljóðum, grönnu hljóði og breiðu. pau eru stöðug hljóð einkvæð, borin fram með hreyfilegri munnlögun. En því má eigi gl'eyma, að þau eru samsett hljóð. Venjulega stafkend og nefnd tvíhljóðar. Og það eins fyrir því, þótt þrjú af þeim sjeu táknuð með einum staf að eins. Er þetta fyrsta stig blandaðra radda í mál- mynduninni. Eftir málmyndunar hæfileikum og þroskastigi flokkast raddhljóðin þannig: Raddfeður: a e i o u ö, raddmæður: í ú ý (uj), raddsystkin: á ó æ au ei œ (oj). Raddfeðurnir eru allir grannir, sem áður er getið. peir eru elstir af raddhljóðunumi. Með raddmæðrunum hefjast breiðu raddhljóðin, en eru þó enn einföld. Y-ið (sem ávalt er látið tákna uj- hljóð) er tengiliður milli einhljóða og tvíhljóða með nokkuð af beggja eðli. Einhljóðs eðli hans Iýsir sjer í því, að hið eiginlega hljóð hans uj þarfnast ásamí einhljóðunum í og ú til þess að mynda samsett radd- hljóð. Að honum kippi jafnframt í kyn til tvíhljóðs má marka af því, að ihið rjetta hljóð hans (uj) kem- ur að einfí fyrir í stafasamböndunum ugi, sem frekar verður minst á síðar. Raddsystkin nefni eg afsprengi raddforeldranna til þess að draga athygli að hinum nána skyldleika þeirra, þar þau eru samfeðra og sammæðra á víxl, sem síðar verður sýnt. pau eru yngst af radd- hljóðunum öllum. Með þeim hefjast einföld hljóð- sambönd, sem greiða fyrir hinum margbrotnu hljóð- samböndum málsins er síðar myndast. Ef vjer Iftum 1 spegil og athugum munnlögunina viS framburð raddhlljðSanna, munum vjeir brátt komast aS raun um þaS, aS viS framburð hinna einföldn radd- hljöSa er munnurinn stöðugur — jafnvel 4 y (uj), sem alt itil þessa hefir veriS sagSur tvihljöSi, og ekkii aS S.- stæSulausu, sem 48ur er sýnt. ViS framburS hinna samsettu raddhljöSa hreyfir munnúrinn sig fr4 einni lögun til annarar. HljóSlS » byrjair t. d. 4 a-lögun og endar 4 ú-lögun, hljöSiS au byrjar 4 ö-lögun og tndar ð y-Iögun o s. frv. Tafla vdir samsett raddhljóð. Sainsett raddlilj. | á | ó æ | ei l' au | 'œ Grunnhljóð 'Ja+újo+úJa+íJe+í'ö+yJ'O+y Hjer er dregiS fram skyrt lögm41 fyrir þvf, aS sam- sett raddhljöS eru mynduS af tveimur einföidum radd- hljóSum, sem dregln eru saman i eitt stöðugt hljóð meS hreyfilcgri mimnlögti n. Hin rjettu raddhljóS y (uj) og œ (oj) konm hvergi fyrir í íslenisku m41i utan I s'.afasamböndunum ugi og ogi, svo «em Hugtinn og Eogi. TvlhijóSarnir á ó œ eru nefndir iímingar sökum þess aS þeir eru riitaSir meS eimim staf aS eins, en fela þó í sjer tvö hljóð. Tvígildl þeirra sjest I öSrum m41um svo sem á I danska orSinu August, ó í enska orSinu, Sonl, æ ( grlska orSimi kai (= og). Staflmyndin se, sem auSsjáanlega er a-e, er komin fr4 latínu og bortin iþar fram sem e. 1 fornu mAli hjelt þoð lengi þvl hljóSí, sem sj4 m4 i sk41dtskap, hor sék 4 því færi. f dönsku helst e-hlj6S þess enn viS. TvthljóSarni'r au og ei eru nefndir lausaklofar, af þvl þeir eru ritiaSir meS tveimur stöfum. par sjer aug- aS aS um tvö iiljóð er aS ræSa Stafimyndin au mun verta runnln fr4 fornþýsku. TvihljðSurinn œ kemur fram I enska orSinu boy. Hinar aSkamnu grísku stafmyndir y ý og 0y eru í nútlSarm41.i ætíS bornar fram eins og i i og ei. pær eru siSustu leifar af raddtákrium mAlfræSinga til þess aS sýna tmismun 4 uppruna raddhljóðanna, og skyld- leika orða. Stafmyndimar y ý ey t&kna þvl ætlS afleidd hljóS. Flokkur raddstafa. Konráð Gíslason segir, að radd'hljóðin a i u sjeu frumhljóð norrænnar tunyu. Af þeim eru öll önn- ur raddhljóð íslienskunnar sprottin. Raddstafir þessir mega því kallast frum-ættfeður raddstafanna allra. Með tiiliti til þessara frumhljóða og radd- hljóða þeirra, sem frá þeim eru runnin, er raddstöf unum öllum skipað í þrjá flokka: a-flokk, i-flokk og u-flokk, til mikils hægðarauka fyrir stafsetmng- una. pað er því mjög áríðandi að gera sjer glögga grein fyrir þeim og læra þá vel. TafIa yfir flokkun raddstafa: Raddstafir a-flokkur i-flokkur u-flolkkur grannir a e ö i o u y XÓ 1 einritningar á æ % í ó (œ) ú ý lausklofar au ey ei klofndngar je jö já ja (jo) jó ju jú Klofninga ber aS vissu leyti aS skoSa sem nokkurs konar raddhljóða, þar líkt er farið meC þ& I beyginguon orSa, sem væri þeir einstakir raddstaffr. poir eru þess vegna sýndir hjer &samt meS raddstöfunum, til hægS- arauka aS átta sig eftir slSar.

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.