Lögberg - 06.05.1920, Blaðsíða 6

Bl«. 6
LÖGBERG FIMTUADGilW 6. MAÍ 1920
Gamli Lótan.
(Persnesk-spönsk saga.)
Lótan var alræmt illrnenni og hörkutól bæði
við menn og nrálleysingja. Hann var auðugur að
gangandi fé og bjó undir Letafjalli, þar sem and-
inn Giúlú átti heima. Allir vissu, að Gúlú hataði
Lótan, því Gúlú er verndari dýranna og tekur þau
til sín þegar þau deyja, en Lótan var rnesti hesta-
níðingur og með allar skepnur fór hann illa. Á-
girndin hvíslaði því alt of oft að honum, að leggja
of þungt á asna sína og hesta. Og syo barði hann
hvrað sem fyrir var, þegar geðvonzkan hljóp í
hami. Hann var nú orðinn fertugur maður og
hafði búið þar í 20 ár á'föðurleifð sinni; á þessum
árum hafði hann nítt og dreþið marga skepnu, og
þó hafði hefndarandinn Gúlú aldrei getað fengið
fang á honum til að jafna á honum, því glögg
mörk voru um fjallið, sem greindu ríki andans frá
löndum nágrannanna og yfir þau mörk mátti
Gúlú aldrei stíga. Þetta vissi Lótan og skákaði
óhræddur í því hróksvaldi.
Lótan var einlægt í vinnufólks hraki og varð
því oftast að fara sjálfur til aðdrátta. Eitt haust
fór hann sem oftar í kaupstaðinn til að sækja sér
salt. Hann fór sjálfur gangandi og teymdi á eft-
ir sér einn asna. Lótan fór aldrei tómhentur úr
kaupstað, og í þetta sinn voru það engir smáræðis
baggar, sem hann hafði á asnanum þegar hann
sneri heimleiðis. Vegurinn lá yfir Letaheiði
skamt frá fjallinu. Lótan var vanur að hafa
heiðina í einum áfanga og eins ætlaði hann að
Jiafa það í þetta sinn, en heiðin var illilega á fót-
inn og sVo fór að rigna þegar að dagmálum leið,
svo götur urðu blautar og rann asninn í hverju
spori. Lótan lagði þá upp á hann taumÍRn, og
gekk sjifur á eftir honum og lét reyrprik sitt
minna hann á að halda áfram þegar honum þótti
hann verða of hægfara. Þeim sóttist þó mjög
seint heiðin, og þegar farið var að dimma, voru
þeir hværgi nærri búnir að ná liáheiðinni. Þá var
asninn orðinn svo latur, að hann stanzaði i öðru
hverju spori. Þangað til hafði prikið getað þok-
að honum dálítið áfram, og allra verstu höggin
höfðu jafnvel getað komið töluverðu lífi í hann,
cn nú dugðu þau ekki lengur. Það var nú eins og
skepnan væri orðin alveg tilfinningarlaus og hefði
fastráðið, að láta manninn fara með sig héðan af
hvernig sem hann vildi. Lendin og lærin voru öll
úfin og röndótt eftir prikið, og á tveim stöðum
dreyrði úr gömlum sárum, sem höggin höfðu
rifið upp á ný. Seinast voru saltpokarnir orðnir
svo þungir af vætunni og asninn svo dauðuppgef-
inn, að hann gat valla staðið á fótunum, og loks
rak að því, að hann gat ekki borið hvorn fótinn
fram fyrir annan og stóð þar svo grafkyr eins og
dæmdur. Xú stökk Lótan upp úr götunni tútnað-’
ur af reiði og reiddi prikið báðum höndum að lend
asnans, og brá honum dáltið við, en mátturinn var
farinn og féll hann þar niður á götuna undir
klyfjunum. Þá varð Lótan öldungis hamslaus.
,.Heldurðn kannske, þrjóturinn þinn, að eg fari
að taka af þér pokana fyrir það, þó þú fleygir þér
niður af leti,” sagði Lótan. “Nei, yfir heiðina
skaltu með saltið í nótt. ’ ’ Um leið og hann sagði
þetta, rak hann fótinn mjög illilega í asnann og
skipaði honum að standa upp, en asninn gerði ekki
annað en titraði og stundi, svo Lótan bjóst til að
gefa honum enn betri áminningu, en í því bili var
þrifið í herðar Lótans mjög óþyrmilega, og hon-
um hnykt niður killiflötum og um leið sagt með
sterkri rödd og alvarlegri: “Vogar þú, þræl-
menni, að misþyrma asnanum, þar sem hann ligg-
ur fyrir fótum þér magnlaus af þrælkun og þar
að auki fótbrotinn?” Það var eins og dálítið
svifi að Lótan við byltuna, en þegar hann raknaði
við og leit upp, sá hann feikna stóran anda gnæfa
yfir sér og hélt að Gúlú sjálfur væri þar kominn,
og augnaráð hans var ekki ólíkt því sem hann ætl-
aði að halda þar dómsdaginn þegar í stað og um-
svifalaust. “Það er þrjóskan, sem hefir fótbrot-
ið asnann, en ekki eg,” sagði Lótan, “og hér á
veginum átt þú ekkert vald yfir mér Gúlú, farðu
þangað sem þú átt að vera og láttu mig og mitt í
friði.” “Þegi þú, mannfýla,” sagði andinn, “eg
vil ekki heyra þig nefna nafn hins mikla höfð-
ingja vors, en þó eg sé einn meðal hinna minstu
þjóna hans, þá skaltu nú samt búast svo við, sem
eg muni ráða viðskiftum okkar um stund; og það
skaltu vita, þegar svo hryllilega er farið með sak-
lau.sar skepnur, eins og þú hefir nú gert, þá eru
hans ríki engin takmörk sett, og þó þér væri það
meir en maklegt að eg bryti hér nú í þér hvert
bein, þá vill Gúlú ekki það, því jafnvel þig, sem
ekkert réttlæti þekkir, lætur hann þó ná lögum og
því færi eg þig nú fyrir Dýradóminn og þar
munu réttlát og makleg. laun bíða þín.”
Svo þreif andinn Lótan upp og flaug með
hann gegn um loftið alt að efstu bungu fjallsins;
fóru þeir þar inn í afarmikla gljúfragjá. Þar var
níðamyrkur inni og hengiflug til beggja handa.
Þeir fóru svo um stund, en þá birti alt í einu og
Uótan siá fyrir framan sig víðlend dalalönd, ynd-
islega fögur og svo skínandi björt eins og á heið-
um sumardegi. Þar var að sjá grundir og hæðir,
hlíðar og dali með ám og lækjum, skógum og runn-
um svo langt sem augað eygði, og alt þetta var
eins og það væri lifandi og iðandi, því hver hlíð
og grund var kvik af dýrum og óm af fuglakvaki
bar frá hverjum runni. Alt þetta sá og heyrði
Lótan á leiðinni inn yfir grundirnar, því andinn
hægði nokkuð á skriðinu, þegar hann kom inn í
skriðuna og þokaðist svo í hægðum sínum góða
stund yfir hæðir og dali með Lótan á bakinu.
Það var eins og einhver undarleg tilfinning
gripi Lótan við að sjá alt þetta. Honum duttu ó-
sjálfrátt í hug orðin “vinsemd” og “friður”, og
það var eins og þau græfu sig alt í einu blýföst
inst í huga hans; þetta var honum því kynlegra,
sem þessi orð höfðu aldrei hljómað öðru vísi í
eyrum hans en öll önnur orð, en nú var eins og þau
væru komin þar lifandi alt í kringum hann og
þyrptust að honum úr hverri laut.
Loks bar þá félaga yfir víðan dal og þar leið
andinn hægt niður og lagði Lótan hóglega á dá-
lítinn grasflöt undir hamri einum litlum. “Hér
verður þú nú að liggja þangað til dómurinn verð-
ur settur og vegin verk þín,” sagði andinn, “en
grafkyr verðurðu að vera, því annars neyðist eg
til að koma og þjappa að þér, en þér mun það
sjálfum fyrir beztu, að fá sem minst af því tagi.”
Svo hvarf andinn á burtu og Lótan lá þar einn
eftir og var talsvert farinn að gugna eftir alt
þetta.
Framh.
-------o--------
GULLFISKURINN.
Á eyju einni langt úti í hafi bjó einu sinni
maður með konu sinni.
Þau voru svo fátæk, að þau urðu að vera án
brauðs dögum saman, og höfðu ekkert til matar
nema fisk.
Dag einn hafði maðurinn róið til fiskjar og
setið lengi án þess að verolf var, og var rétt í þann
veginn að draga upp færi sitt og halda heim, þeg-
ar hann fann að bitið var á öngulinn.
Hann dró inn færið og þegar öngullinn kom
upp úr sjónum, var á honum gullfiskur, með lítil,
tindrandi augu eins og demanta.
“Sleptu mér, góði maður,” sagði litli fiskur-
inn. “Það er enginn matur í mér. hvorki fyrir
þig né konuna þína, og félagi minn bíður eftir mér
niðri í sjónum.”
Fiskimaðurinn, sem var orðinn aldraður,
kendi í brjósti um fiskinn, losaði hann af önglin-
um og slepti honum í sjóinn.
En áður en fiskurinn stakk sér í sjóinn, sneri
hann sér að fiskimanninum og sagði: “Fyrir
þessa velgjörð þína skal eg koma þér til hjálpar
nær sem þú þarft á að halda.”
Fiskimaðurinn brosti að þessu boði gull-
fisksins, því hann sá ekki til hvers fiskar gætu
verið, nema til þess að éta þá. Og með þá hugsun
í huga hélt hann heim til konu sinnar.
“Hvað segirðu, maður. Sleptirðu fiskinum?
Það er svo sem líkt heimskunni úr þér, þetta. Við
höfum ekki bita af brauði í húsinu, og nú býst eg
við að við verðum að svelta.”
0g konan hélt þessu nuddi áfram svo lengi,
að vesalings maðurinn var alveg hjartabrotinn,
og þó hann legði ekki hinn minsta trúnað á það,
sem gullfiskurinn sagði, hugsaði hann með sér, að
það væri þó engu tapað við að reyna þetta.
Hann gekk því ofan að sjávarströndinni. stóð
fast við sjóinn o gmælti:
“Gullfiskur, gullfiskur!! Komdu, með sporð-
inn niðri í sjónum en höfuðið upp úr í áttina til
mín.”
Hann hafði varla slept orðinu, þegar gull-
fiskurinn rak upp höfuðið við fætur hans.
“Þú sérð, að eg lield orð mín,” sagði hann.
“Hvað á eg að gjöra þér til þægðar, vinur minn?”
“Það er ekki einn munnbiti af brauði til
heima í húsinu hjá okkur,” svaraði fiskimaður-
inn, “og konan mín er fokvond út af því, að eg
skyldi sleppa þér.”
“Vertu ekki órólegur út af þessu,” svaraði
gullfiskurinn blátt áfram. “Þegar þú kemur
heim, þá skaltu finpa meira en nóg af brauði
handa þér og konu þinni.”
Svo flýtti fiskimaðurinn sér heim, til þess
að vita hvað þar hefði gerst.
Þegar hann kom heim til sín, fann hann fimm
hvít og falleg brauð í pönnunní.
“Mér gekk ekki svo illa eftir alt saman,”
sagði hann þegar þau voru sezt til kveldverðar.
En konan hans var nú alt annað en ánægð. Hún
var ein þeirra kvenna,, sem heimta ávalt meira,
eftir því sem þær hafa meira undir höndum, og
þegar hún var háttuð um kveldið var hún að velta
því í huga sér, hvað hún ætti að heimta næst af
gullfiskinum.
“Vaknaðu, letinginn þinn!” hreytti konan úr
sér um leið og hún rak í hann olnbogann. ‘ * Farðu
niður að sjó og segðu gullfiskinum, að eg verði
að fé nýjan þvottabala.”
Sjómaðurinn gerði eins og konan lagði fyr-
ir hann, og undir eins og hann kallaði á gullfisk-
inn, kom hann, og hann virtist fús á að veita þessa
bón, og þegar maðurinn kom heim að húsi sínu
aftur, sá hann nýjan og fallegan þvottabala á bak
við húsið.
“Hví beiddirðu ekki um nýtt hús líka?”’
spurði konan hans með illkynjuðum, frekju mál-
rómi. “Værirðu með viti, hefðirðu beðið um
þetta, án þess að vera rekinn til þess. Farðu nú
undir eins til baka og segðu gullfiskinum, að við
verðum að fá nýtt hús undir eins.”
Fiskimaðurinn varð alveg niðurbrotinn iit af
þessari heimtufrekju, samt þorði liann ekki ann-
að en fara. En gullfiskurinn lét ekkert á sér
heyra, að honum mislíkaði, þó að maðurinn kæmi
svo fljótt aftur, heldur veitti honum ósk sína
orðalaust.
“Jæja þá, þú skalt fá nýtt hús,” sagði gull-
1‘iskurinn. Og þegar fiskimaðurinn kom heim, sá
hann nýja húsið, og það var svo fallegt og fínt að
innan, að hann þorði varla að stíga fæti sínum
inn í það — var svo hræddur um, að hann mundi
gera gólfin óhrein. Og hann óskaði af heilum hug
að kona sín vildi nú gera sig ánægða með þetta.
En því var samt ekki að fagna; hún var sí-óánægð
og sí-nuddandi um eitthvað.
Segðu gullfiskinum þínum, að eg vilji verða
hertogainna og hafa marga þjóna á að skipa og
til þess að þjóna mér, og fallega hesta og skraut-
vagn til þess að aka í. ”
Enn þá einu sinni fékk fiskimaðurinn ósk sína
uppfylta. En þegar hann kom heim til hallarinn-
ar, fór nú heldur að versna í fyrir honum. Konan
bannaði honum inngöngu í höllina og rak hann
með harðri hendi út í hesthús, og þar varð hann
að láta fyrir berast ásamt hestasveini konu
sinnar.
En hann sætti sig brátt við þetta. Þar fékk
hann þó að búa í friði, sem honum var sannarlega
þörf á, því rifrildið og illyndið í konunni lenti nú
alt á þjónustufólkinu og hann sárkendi í brjósti
um það.
En það leið samt ekki á löngu, áður en hún
sendi eftir honum.
“Kallaðu á gullfiskinn og segðu honum, að
eg vilji vera drotning hafsins og ráða yfir öllum
fiskum sjávarins.”
Vesalings fiskimaðurinn kendi sárt í brjósti
um fiskana, ef að það ætti fyrir þeim að liggja að
komast undir stjórn konu sinnar, því fyrst og
fremst hefði hún verið tilfinningarlaus og vond
frá byrjun, en nú höfðu allenægtir og völd gert
hana enn þá verri.
Samit þorði hann ekki að brjóta á móti boði
hennar, og fór enn þá einu sinni niður að sjón-
um, til þess að kalla á gullfiskinn.
“Að gera konuna þína drotningu yfir fiskunum
og hafin?” endurtók gullfiskurinn. “Nei, það er
það síðasta, sem ^g mundi gera. Hún getur ekki
stjórnð sjálfri sér, hvð þá heldur öðrum. Hún
skal aftur hverfa til sinnar fyrri fátæktar. Farðu
vel! Þú sérð mig aldrei framar. ”
Gamli fiskimaðurinn hvarf lieim hryggur í
huga með þessar raunafréttir, og þegar hann kom
heim, var höllin horfin, en í hennar stað var kom-
inn lítill og hrörlegur kofi, og kona hans var nú
klædd í snjáð og slitin föt í stað silkiklæðanna,
sem hún var í áður.
Hún var raunaleg á svipinn, en lundbetri og
% hógværari heldur en hún hafði áður verið og mik-
ið þægilegri til sambúðar.
Fiskimanninum gáfust því mörg tækifæri til
þess að þakka gullfiskinum í huga sér fyrir breyt-
ingu þá, sem varð á heimilislífi þeirra hjóna. Og
oft þegar hann var að draga inn fiskinet sín og
geislar sólarinnar glitruðu á sjóvotum fiskunum,
vaknaði von hans um, að hann mundi einu sinni
enn fá að sjá gullfiskinn, sem hafði orðið honum
til svo mikils góðs, — en það varð þó aldrei.
--------o---------
ELIZABET ALFAMÆRIN.
Elizabet litla hafði verið að blaða í æfintýra-
bókinni sinni; }>ar voru svo margar undur fall-
egar sögur um huldufólk og álfa. Þegar hún kom
að þessari setningu: “Ef þú átt trúað hjarta og
gengur út í skóginn í vorbííðunni, þá skaltu fá að
sjá það, er hugurinn þráir mest,” setti hana ávalt
hljóða. Hún hafði að vísu oft áður séð setningar
þessu Jíkar í öllum æfintýrabókum, er hún hafði
lesið, en henni fanst hún kenna einhverra dul-
rænna, ósegjanlegra áhrifa í þetta sinn, sem aldr-
ei höfðu gert vart við sig áður.
Elizabet átti trúað hjarta, á því lék enginn
vafi, og núna var einmitt skínandi vordagur; loft-
ið kvað við af fuglasöng og blærinn, þar sem hann
lék sér við opinn gluggann, var þrungin af gróðr-
arilm. Því átti hún ekki að ganga út í skóginn og
fá ósk sína uppfylta — sjá með eigin augum ein-
hverja fallegu álfameyna; eins og það væri ekki
gaman að vita hvernig álfameyjar klæddust, og
þar fram eftir götunum. Manima Elizabetar
liafði sagt henni fyrir löngu, að hún mætti fara
út í skóg,jnær scm hana langaði til. Og nú lagði
litla stúlkan af stað. . Ilún gekk fyrst þvert suð-
ur yfir engið og þaðan út í skógarjaðarinn. Hún
starði foritnislega í allar áttir, því enginn gat
vitað hvaðan álfamærin kynni að kom. Nú sett-
ist Elizabet á rótarstofn einn mikinn og einsetti
sér að bíða þar þangað til setningarnar í æfintýr-
inu rættust.
í skógarrjóðrinu sá hún þúsundir af gulum,
nýútsprungnum fíflum og sóleyjum. “A meðan
eg þarf að bíða, held eg það væri eins gott fyrir
mig að telja fíflana þá arna,” sagði hún brosandi
%
við sjálfa sig. En það var nú reyndar ekkert á-
lilaupaverk, að telja slíkan aragrúa af fíflum. Og
líklegast hefði Elizbet sofnað löngu áður en taln-
ingin var á enda, ef ekki hefði verið fyrir það, að
rétt í sömu andránni kom í ljós ofurlítil elskuleg
álfamær og nam staðar beint frammi fyrir Betu
litlu. “Eg hefi einmitt verið að svipast um eftir
þér, Elizabet,”” sagði álfameyjan. “Eg er álfa-
drotning og ræð yfir Fíflahéraðinu. Á hverju ein-
asta vori kem eg út í skógarjaðarinn, og ef eg kem
þar auga á vin, með trúað hjarta, þá verð eg hani-
ingjusöm árið á enda; ef ekki, kvelst eg af áhyggj-
um og þunglyndi, að minsta kosti jafnlangan tíma.
En þetta ár líður við óskiftan fögnuð, úr því eg
hitti þig hérna, Beta mín!”
Elizabet litla stokkroðnaði út undir eyru; hún
var orðin svo fjarska syfjuð, að henni varð ó-
greitt um svar, en þegar hún leit næst upp, var
álfameyjan öll á burtu. — Skógurinn þandi sig
eins langt og augað eygði, voldugur, víður, fagur
og engið lék alt í sólbrosi.
Elizabet hafði fengið ósk sína uppfylta, setn-
ingin í æfintýrinu reyndist sönn. Og upp frá því
gekk Elizabet á hverju vori út í skógarjaðarinn,
til þess að fullvissa sig um að álfadrotningin gæti
lifað hamingjusömu lífi.
---------o--------
Loksins scettust þeir. — Eftir Moody.
Englendingur nokkur ;jtti son einn einan
barna. Oft ber það við, að þesskyns böm alast
upp í eftirlæti, og spillast af heimiskulegu dekri.
Það rættist líka hér. Sonurinn varð mesti þrá-
kálfur og hortugur við foreldra sína, svo að sam-
komulagið varð stirt milli föður og sonar. Svo
var það einn dag, er þeim bar eitthvað mikið á
á milli, að faðirinn varð fokvondur, og sonurinn
þá ekki síður. 1 bræði sinni sagðist faðirinn um-
fram alt óska, að sonurinn vildi hafa sig burt af
heimilinu, og kæmi aldrei aftur. Sonurinn lét
ekki segja sér þetta t.visvar. Hann kvaðst vera
ferðbúinn og ekki mundi hann hverfa heim aftur
fyr en faðir sinn sendi eftir sér. En faðirinn var
nú ekki á því, að hann mundi gera það.
Með það fór hann. En þótt faðir slái hendi
af syni sínum, gerir móðirin.það ekki. Enginn
kærleikur hér á jörðu er eins úthaldsgóður og
,þrautseigur scm kærleiki móðurinnar til barns
síns. Margt getur skilið mann og konu, og faðir-
inn getur mist ást til barns síns. En ekkert undir
sólinni fær komið sannri móður til að slá hendi af
barni sínu. Auðvitað eru mæður til, sem með
syndum sínum geta drepið þessa sterku eðlisfýsn.
En eg tala hér að eins um sannar mæður.
En svo eg víki nú aftur til sögunnar, fór móð-
irin að skrifa syni sínum. Hún bað hann fvrir
alla muni að gera það fyrir sig að verða fyrri til
að skrifa föður sínum, hann mundi þá eflaust fyr-
irgefa lionum. En sonurinn skrifaði henni aftur:
' “Eg kem aldrei heim, fyr en faðir minn biður mig
um það.” Svo gerði hún alt livað hún gat til við
mann sinn, að liann fengi son sinn til að hverfa
lieim. En hún fékk sama svarið: “Eg bið hann
aldrei um það. ” Loks bilaðist móðirin mjög að
heilsu. Hún yfirbugaðist af sorg og hugarangri,
er hún engu gat til leiðar komið með lieimkomu
sonarins. Læknarnir gátu ekkert hjálpað henni
og dag frá degi fór henni hnignandi.
Þegar maður hennar sár að }iver dagurinn
gat orðið liennar síðasti, bað hann hana að segja
sér, hvort hann gæti gert nokkuð fyrir hana áður
en hún dæi. Móðirin liorfði á hann með augnatir-
lit.i, sem hann vel skiidi. Síðan sagði hún: “Já,
það er eitt, sem þú getur gert fyrir mig, — þú get-
ur sent eftir drengnum mínum. Annarar bónar
liefi eg ekki að biðja þig, og liana áttu hægt með<
að gera. Ef þú vilt ekki auðsýna honurn miskunn
| og kærleika, liver á þá að gera það, þegar eg er
dáin.” “Mér er ljúft,” svaraði faðirinn, “að láta
hann vita, að þig langi mikið til að fá að sjá hann
áður en þú deyr.” “Nei,” sagði konan, “þá kem-
ur hann ekki, það ^eizt, þú vel. Ef eg á að fá að
sjá hann, þá verður þú sjálfur að skrifa lionum
og biðja hann að.koma. ”
Eftir nokkra umhugsun gekk faðirinn til skrif-
stofu sinnar og skrifaði syni sínum bréf. I því
bað hann hann í sínu eigin nafni að koma lieim.
Sonurinn flýtti heimkomunni til þess að sjá hina
aðframkomnu móður sína. Þegar hann kom inn í
húsið, sá hann föður sinn sitja við rúmið, er móðir
Iians lá í; hann gekk rakleitt að rúminu; faðirinn
stóð upp til að færa sig frá og engar kveðjur fóru
á milli þeirra. Móðirin greip þá hönd sonar síns,
kysti hann og sagði: “Talaðu þó til föður þíns.
Þá verður alt slétt og felt ykkar á milli. ” En son-
urinn svaraði: “Nei, móðir mín, eg tala ekki til
hans fyr en liann talar til mín.” Hún bað mann
sinn að koma aftur að rúminu. — Á þeirri sömu
stundu, sem hún tók síðustu andvörpin lagði hún
liönd síns ósáttfúsa sonar í liönd föðursins,—svo
sofnaði hún. En faðirinn faðmaði soninn að sér,
og þama sættust þeir loks frammi fyrir hinum
dauða líkama. — “Fyrirgefið, þá mun yður fyr-
irgefið verða.